Albert Vataj: Postmortum për Artur Zhejin

POSTMORTUM PER ARTUR ZHEJIN

Vdekja që vjen për të na treguar se si duhet jetuar

Nga Albert Vataj

Një zemër pushoi, por jo një zë, një prej atyre zërave të gjëmimshëm, mëtimeve të përkora dhe mendimeve të shuguruara në dritën e dijes. Një trup u nda nga fryma. Një mendim që s’u këput nga kafshimi i terratisës i Amokut. Një jetë u mbyll, por jo jehona e saj, ajo që kaploi krejtkund mendimi i shpirtit të bukur bëhet qiell për krahët e çdo fluturimi, buzë për këngët e çdo gazmimi, shpresë për ëndrrat e çdo ngulmimi.

Vdekja erdhi befas, siç zgjedh gjithnjë të vijë një e paftuar, në një ditë feste, në një tryezë të ngrohtë familjare, sikur të donte të kujtonte se ajo nuk ka kalendar, nuk njeh orë gëzimi, as ditë zie. Ajo hyn, me të vetmen madhështi që i pranohet: absolutja e saj, korrektësia e pamëshirshme e ligjësisë së jetës.

Dhe megjithatë, nuk ishte një vdekje e thjeshtë, por një akt i fundit artistik, një skenë e fundme e jetës së një njeriu që gjithçka e ktheu në lartësinë e një lajmi të mirë. Sipari që bie, skena që mbyllet, dhe heshtja që pason pas stuhisë frenetike të spektaklit që resht, dhe... të gjithë që ikin duke marrë nga pak jetë, për të mos i lënë vdekjes çfarë ai e mbrujti për ne.

Artur Zheji vetë e kishte përshkruar një vit më parë: “Vdekja është Zonja Madhështore, e pakorruptueshmja absolute, e cila nuk fal dhe nuk bëhet peng i askujt.” Sikur ta kishte ftuar për kafe, sikur ta kishte një nga të ftuarit e tij, sikur ta kishte pranuar si bashkëbiseduese, e jo si formë mizore largimi.

Në këtë bashkëbisedim të fundit mes tij dhe Vdekjes, nuk është fundi ai që flet më zëshëm, por jeta e tij që kumton mesazhin e një apostulli të thirrjes në besim dhe zgjim.

Një jetë e kaluar mes fjalës së lëmuar, mendimit të ngjizur dhe artit të lartësuar në qëllim, mes pasionit dhe mendimit, mes guximit dhe dyshimit, mes ngjizjes së asaj magme që çliroi zjarrin përtëritës të një shpirti. Vdekja, duke ardhur për të ndarë nga ne të gjithë Artur Zhejin, na rikujton se si jetoi ai, me intensitet, me mendim të lirë, me një shpirt që nuk e trembi as politika, as konformizmi, as vetmia e mendimit, sikurse as çfarë hijet sjellin në thellësinë e dritës që shpon.

Në ikjen e tij, Zheji na lë një mësim të heshtur dhe një amanet për të mvajtur. Për të nuk kishte rëndësi sa kohë jeton, por si e jetoi atë, duke e mbushur pareshtur me lëndën qëllimmirë. Siç nuk pati rëndësi numri i ditëve, por pesha e tyre, që i rëndoi dhe e mbajti, duke risjellë në tashmëri mitin e Sizifit.

Nuk ka rëndësi se kur të vjen Vdekja, por çfarë gjen ajo tek ti, çfarë ajo vjen të marrë nga ty, urdhrat mizorë që ajo jep, për të ndaluar, për të mos lejuar as edhe një fjalë më shumë, as edhe një hap më tej, as edhe një çast të frymshëm që të lë pa frymë.

Erdhi “Zonja Madhështore” për ta ndaluar të shkonte më tej në gjurmët e përmbushjes që u ishte vënë nga pas. Për t’i thënë, kaq ishte, kaq munde, vetëm kaq, asgjë më shumë.

Gjithëpoaq vdekja, nuk e zhbën jetën e tij. Përkundrazi, e bën të dukshme, si një pikturë që fitoi konturet vetëm kur u vendos korniza. Tani e shohim të plotë: Zhejin analist dhe gazetar, Zhejin artist e dramaturg, Zhejin filozof të fjalës dhe poet të ideve.

Sepse “Një lis, vetëm kur rrëzohet, atëherë e dimë se sa i lartë që ishte.”

Në këtë PostMortum, Vdekja nuk është një pikë fundore, por një pasqyrë, ku ai shpërfaq veten dhe ne arrijmë të shquajmë reflektimin tonë. Ajo vjen për të na treguar se Zheji jetoi siç duhej, e pse edhe siç amaneti i ADN-së ia vu si barrë dhe si krenari, i pakompromis, i lirë, i lidhur me fjalën e tij dhe me besimin se e vërteta nuk negociohet. Dhe mbi të gjitha, ajo, vdekja vjen për të na kujtuar se jeta nuk duhet humbur në heshtje, por duhet shkrirë në fjalë, në ide, në art, në dashuri.

Artur Zheji u shua shpejt, por nuk iu lejua të ikte në tinëzisht: sqimatari i fjalës dhe i dritshmi i mendimit. Ai që mbeti një “dramaturg i ekranit”, një “poet i politikës”, një “trazues i shpirtrave”, i cili nuk e pranoi kurrë të kërkonte një qoshk për të strukur heshtjen.

Në një kohë kur fjala shpesh shndërrohet në shërbestari për bukën e gojës, Zheji e ngriti në rang të artit dhe të nderit, si një shprehje e një integriteti intelektual të kalibrit.

Në fund, ikja e tij na rikthen tek shkrimi i vetë Zhejit për vdekjen. Ai e quante “Zonja Madhështore”, të pashmangshme, të pathyeshme, të barabartë për të gjithë. Sot, fjalët e tij bëhen epitaf i vetë jetës së tij: një jetë që nuk e kurseu mendimin, që nuk bëri kompromis me të vërtetën, që mbeti e palodhur në kërkim të lirisë dhe mëkimit të dritës së dijes dhe mendimit.

Artur Zheji iku papritur, por jo në heshtje. Ai iku duke na lënë një testament moral dhe estetik: të flasësh lirshëm, të mendosh thellë, të mos pranosh kurrë robërinë e konformizmit.

Një jetë e shkruar mes artit, gazetarisë dhe filozofisë u mbyll me një akt të madh skenik,një shkrim mbi Vdekjen që, paradoksalisht, shërbeu si parathënie e ikjes së tij.

Arturi nuk ishte thjesht drejtues i emisionit “360 Gradë”. Ai ishte një kurator i mendimit publik, një njeri që zotëronte virtuozitetin e një oratori, por edhe urtësinë e një dëgjuesi. Dinte të provokonte, të sfidonte dhe të promovonte një qasje të epërme komunikimi.

Jo të gjithë ndajnë të njëjtin mendim për Artur Zhejin, por vlerat që ai mëtoi në shkrimtari dhe publicistikë, në opinionet dhe qëndrimet e tij, në ndërtimin e një imazhi intelektual, janë ajo që duhet të besojmë, më shumë se ligjërimet dhe retorika përjetuese e një ndarjeje.

Mundet që jo gjithçka që tha dhe gjithçka që bëri, ishin siç do të donim ne. Por ai, në përpjekje të vazhdueshme për të qenë vetvetja, qëndroi besnik asaj që ai mendonte se ishte e drejtë, edhe pse ishte i bindur se jo të gjithë do të mendonin si ai dhe të dakordësoheshin me të. Gjithsesi, kjo nuk e zbret atë nga Panteoni i nderit dhe vlerësimet që i meritoi, për atë që ishte, për atë çfarë bëri, për çfarë mbeti në homazh dhe në kujtesë.