Kulturë » Vataj
Albert Vataj: Dhe pyesim ende pse nuk ecin punët në këtë vend
E marte, 17.06.2025, 06:56 PM
DHE PYESIM ENDE PSE NUK ECIN PUNËT NË KËTË VEND
Letërkëmbimi
i Faik Konicës dhe Athanas Tashkos
Përgatiti:
Albert Vataj
Në
këtë pjesë të rrallë korrespondence letrare, që është më shumë se një përplasje
karakteresh, shpaloset drama morale e një kombi në lindje dhe zhgënjimi i
thellë me vetveten. Në njërën anë, Faik Konica, aristokrat i fjalës dhe shpirt
kritik i epokës, e zhbiron sëmundjen shqiptare me një gjuhë therëse, duke
shpallur se themeli i mjerimit tonë nuk është mungesa e institucioneve, por
mungesa e ndërgjegjes. Për Konicën, Shqipëria nuk vuan nga politika, por nga
morali.
Në
anën tjetër, Athanas Tashko, përfaqësues i një shkolle më praktike e më
“tokësore” të mendimit patriotik, e sfidon këtë vizion pesimist, duke e
konsideruar jo vetëm të tepruar, por të dëmshëm. Për të, misioni i një
intelektuali nuk është të përbaltë gjithçka, por të motivojë, të mbështesë, të
ndërtojë – jo të rrënojë me ironi.
Ky
shkëmbim letrash nuk është vetëm një duel mes dy individëve të penës, por një
metaforë e përjetshme e betejës ndërmjet kritikës radikale dhe përpjekjes së
matur për ndërtim. Leximi i tyre sot tingëllon çuditërisht aktual: ndodhemi
ende mes thirrjes për reformim moral dhe nevojës për t’u bashkuar përtej egove.
Nëse
duam të kuptojmë pse shumë gjëra në këtë vend kanë mbetur peng i vetvetes, ky
debat i hershëm është një pasqyrë e fortë që nuk ka humbur asgjë nga drita e
saj.
Faik
Konica
"Po
të më pyeste njeri ç'ndryshim ka në mes të popujve të egër dhe popujve të
qytetëruar, edhe po të me lutej të përgjigjem shkurt e mirë, në katër a pesë
fjalë me kuptim të plotë, - do t'i thosha: popuj të qytetëruar janë ata që kanë
për themel Dekalogun (urdhëra të cilat gjenden edhe në Bibël edhe në Kur'an) ose
ndonjë kanun që zë vendin e Dekalogut: popuj të egër janë ata që s'njohin asnjë
rregull të këtillë...
Do
të ma presë njeri fjalën dhe do të më thotë: pse në Francë, në Angli, në
Amerikë etj., që janë pa dyshim vende të qytetëruara, a nuk ka për ditë vrasje,
vjedhje e njëqind të liga të tjera? -
Përgjigjem:
padyshim ka dhe do të ketë kurdoherë, këtë s'e mohon njeri. Po vëni re një
ndryshim me rëndësi shumë të madhe: në vende të shtruara e të qytetëruara
krimineli shikohet me sy të keq, si një gjë e fëlliqur dhe e poshtër; secili i
ndihmon policisë që ta zërë; edhe në qoftë se shpëton keqbërësi nga të
mospaturit mjaft prova, dyshimi që e rrethon arrin për ta ftohur e për ta
larguar botën. Po është një vend në faqe të dheut ku katilin e kanë për njeri
të nderuar; hapen që t'i bëjnë udhë kur ik, e fshehin nga i vet-thëni gjyq,
nëse i teket ndonjë të vetë-thëni polic sikur e kërkon; edhe në daltë ndonjë i
'mendur për të marrë anën e kanunit/ligjit, e shajnë dhe e fëlliqin me një zell
të çuditshëm. Dhe prandaj ai vend ka fituar një famë shumë të shëmtuar në botë:
kur i dëgjohet emri në një sallon a mbi udhë, njerëzve u ngjethet mishi dhe u
vjen neveri; në qendrat e diturisë e shikojnë si një shpellë kafshësh të egra
ku s'është dukur kurrë ndonjë shenjë njerëzie; në qarqet politike e diplomatike
thonë se është për të qeshur të lihet i lirë një popull i cili s'ka ditur qe më
tepër se dy mijë vjet vetëm se të derdhë gjak dhe s'njeh tjetër zanat veç
vrasjes. Të tilla fjalë janë thënë mijëra vjet me gojë dhe me pendë...
Për
cilin vend dhe për cilin popull flas do ta kuptoni menjëherë kur t'ju them që
nuk ndodhet në mes të Afrikës, po në Evropë...
Kur
m'u poq mendja më tepër, që pesëmbëdhjetë vjet e tëhu, kuptova se problemi i
Shqipërisë më tepër se kombëtar ishte një problem moral.
Me
fjalë të tjera, kuptova se ky popull që të shpëtojë ka nevojë, më parë se çdo
gjë tjetër, t'i stërvitet e t'i lartësohet karakteri e t'i spastrohet
zemra..."
Athanas
Tashko
“Në
orë të mira shkruan shumë bukur dhe i shërben çështjes sonë kombëtare, por në
realitet zotrote një herë në mot shkruan për të gëzuar zemrat tona dhe
nëntëdhjetë e nëndë për t’i ftohur. Zotrote, kërkon që të mos ketë në botë
tjatrë shkrimtar, gazetar, politikan ose kryetar përveç teje. Mirëpo shqiptarët
nuk duan kështu e në qoftë se ajo do të bënet nga një Faik, për një Faik e me
një Faik... kurrë mos u bëftë!
Mblith
mendjen, pra, o zotëri se na plase shpirtin.
Na
plase zemrën sepse nuk ke lënë gjë pa sharë, të duruam shumë, por që tani e
tutje, nuku do të durojmë se nuku durohesh.”