Albert Vataj: Një faqe absurditeti nga tregtia e skllevërve

Një faqe absurditeti nga tregtia e skllevërve, “Etika e Detit”, “Jeta si Mall”, “Drejtësia e padrejtë”

Përgatiti: Albert Vataj

Më 6 shtator 1781, anija britanike Zong la brigjet e Afrikës Perëndimore me rreth 442 afrikanë të skllavëruar në bord. Ata nuk ishin shpirtra të lirë në udhëtim, por trupra të kthyera në mall, në inventar të gjallë, të përgatitur për t’u shitur si kafshë pune në plantacionet e Karaibeve. Sistemi i tregtisë atlantike të skllevërve i shihte këta njerëz jo si viktima të një krimi kundër njerëzimit, por si “ngarkesë” të vlefshme në bilancin financiar të një udhëtimi.

Anijet si Zong mbusheshin qëllimisht më shumë sesa mund të mbanin – një politikë cinike që llogariste humbje njerëzore si pjesë të parashikuar të fitimit. Nën këtë logjikë, jeta njerëzore ishte një rrezik i sigurueshëm, dhe vdekja një kosto e zbritshme.

Pas më shumë se dhjetë javësh në det, sëmundjet, mungesa e higjienës, kequshqyerja dhe rraskapitja kishin marrë jetën e dhjetëra afrikanëve. Por nuk ishte kjo që do ta shënonte përgjithmonë emrin e anijes Zong në historinë e turpit njerëzor.

Kur anija ngeci në një zonë të qetë në Oqeanin Atlantik – në të ashtuquajturën “Doldrums”, ku erërat janë të rralla dhe lëvizja e anijes bëhet e pamundur – gjendja në bord u përkeqësua në mënyrë dramatike. Kapiteni Luke Collingwood, duke përballuar një mungesë uji të freskët dhe frikën e humbjes së ngarkesës me vlerë ekonomike, mori një vendim të pashpirt dhe kriminal: të sakrifikojë disa nga të skllavëruarit për të shpëtuar pjesën tjetër të “ngarkesës” dhe të kërkojë kompensim sigurimi për “humbje në det”.

Më shumë se 130 burra, gra dhe fëmijë u hodhën në det me qëllim. Disa me pranga në kyçet e këmbëve, të lidhur me topa hekuri, që të mos kishin as mundësinë të notonin për jetë. Të tjerë u shtynë një e nga një në valë. Disa, në një akt të fundit lirie të pashpresë, zgjodhën të hidhen vetë, sesa të jetojnë të skllavëruar.

Deri më 22 dhjetor 1781, kur Zong mbërriti në brigjet e Xhamajkës, 208 afrikanë kishin mbijetuar – më pak se gjysma e atyre që ishin nisur nga Afrika. Shkalla e vdekshmërisë: 53%. Por ajo që pasoi, e bëri krimin edhe më grotesk.

Pronari i anijes, James Gregson, bëri një padi për sigurim, ashtu si një tregtar që kërkon dëmshpërblim për mallrat e humbura në rrugë. Në sy të tij dhe të ligjit të kohës, ata nuk ishin njerëz – ishin “mall” i dëmshpërblyeshëm.

Kur kompania e sigurimit e kundërshtoi kërkesën, duke pohuar se kishte mjaft ujë në anije dhe se vrasjet ishin të qëllimshme, çështja shkoi në gjykatë. Dhe ajo që pasoi ishte një ironi mizore e drejtësisë: në vitin 1782, Gjykata në Xhamajkë vendosi në favor të pronarëve, duke e krahasuar vrasjen e afrikanëve me humbjen e kuajve ose bagëtive në transport.

Në sallën e gjyqit nuk u përmendën emra. Nuk pati portrete të viktimave. Asnjë varr për t’u përmendur. Ata mbetën pa emër, pa zë, pa drejtësi.

Por jehona e masakrës së Zong nuk u mbyt në valë. Ajo zgjoi zemërim në radhët e abolicionistëve britanikë, përfshirë Granville Sharp dhe Olaudah Equiano, një ish-skllav që ishte bërë shkrimtar dhe aktivist. Publikimi i ngjarjes në shtypin britanik tronditi ndërgjegjen publike dhe u bë një pikë kthese në lëvizjen kundër skllavërisë, duke shënuar fillimin e një fundi të gjatë për këtë sistem barbar.

Megjithatë, u deshën dekada që ky akt të njihej për atë që ishte në të vërtetë: një MASAKËR. Dhe ende sot, ajo mbetet një kujtesë e mprehtë se çfarë ndodh kur njerëzit reduktohen në numra, në mall, në përqindje fitimi.