Albert Vataj: Letra e 8 gushtit 1451 - Zëri i Krujës së Skënderbeut që troket në portat e Sienës

Letra e 8 gushtit 1451: Zëri i Krujës së Skënderbeut që troket në portat e Sienës

Nga Albert Vataj

Historia e një kombi shpesh nuk shkruhet vetëm me shpata dhe beteja, por edhe me penë, vula dhe letra. Një copë letër, e verdhuar nga koha, mund të mbajë në gjirin e saj një univers të tërë ngjarjesh, rrethanash dhe shpresash. Një prej këtyre dëshmive të rralla është letra e 8 gushtit 1451, e nënshkruar nga vetë dora e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, heroit tonë kombëtar, drejtuar Bujarisë së Republikës së Sienës në Itali.

E prezantuar së fundmi nga Micky Haxhiislami në faqen Albanian Vintage Photography, kjo letër është një nga vetëm dhjetë autografe të Skënderbeut që ruhen në arkivat e mëdhenj të botës, në Romë, Venedik, Milano, Napoli, Paris, Dubrovnik, Zagreb e Beograd. Ajo nuk është vetëm një fragment i shkruar sipas shkrimit humanistik të kohës, në latinisht e italisht; është një fragment historie që ndriçon një nga momentet më të tensionuara të rezistencës shqiptare.

Letra i drejtohet “fisnikëve të madhërishëm dhe burrave të urtë” të Sienës, duke i vendosur menjëherë në një raport respekti e dinjiteti. Skënderbeu u rrëfen për rrethimin e vitit të kaluar (1450), kur “perandori turk” me katërqind mijë ushtarë kishte mbajtur të rrethuar Krujën, qytetin-simbol të rezistencës shqiptare, pa mundur ta pushtonte. Ai përshkruan një betejë të madhe, ku humbjet e ushtrisë osmane arritën shifrën tronditëse prej gjashtëdhjetë mijë të vrarësh e robërish të krishterë.

Në këtë sfond dramatik, letra nuk është thjesht një raport ushtarak. Ajo është një thirrje e fuqishme për ndihmë, një apel i ngarkuar me përgjegjësinë e mbrojtjes jo vetëm të Krujës, por të gjithë kufirit të krishterimit në Ballkan. Skënderbeu nuk kërkon ndihmë si një vasal, por si një aleat, duke e lidhur kërkesën me detyrimin moral e fetar: “jeni të lutur dhe të detyruar nga ana e Zotit të plotëfuqishëm dhe nga ana jonë…”.

Kjo letër nuk është një gjest i izoluar. Ajo bën pjesë në një mozaik të gjerë të diplomacisë skënderbegiane, ku penat e letrave shkonin paralel me shpata e heshta në fushëbetejë. Skënderbeu dinte të luante në dy fronte: në atë ushtarak, duke mbajtur të pathyeshëm murin e Krujës, dhe në atë diplomatik, duke trokitur në dyert e fuqive të krishtera të Italisë, Napolit, Vatikanit, Venedikut e tani edhe Sienës.

Dërgimi i abatit Lazër, kapelanit të tij, si sjellës i letrës, është një gjest i menduar. Ai garantonte autenticitetin e mesazhit dhe krijonte një urë besimi mes palëve. Në fakt, ky ishte një model komunikimi mesjetar ku personi i sjellësit konsiderohej një zgjatim i vetë dërguesit.

Nga pikëpamja dokumentare, letra ka një peshë të jashtëzakonshme. Vetë fakti se është një autograf i Skënderbeut e bën një relike kombëtare e ndërkombëtare. Ajo është dëshmi jo vetëm e gjuhës dhe diplomacisë së kohës, por edhe e rrjetit të aleancave që Skënderbeu ndërtonte me kujdes për të siguruar mbështetje materiale e morale.

Për studiuesit e historisë, kjo letër është një dritare ku mund të shihet jo vetëm situata politike e vitit 1451, por edhe mjeshtëria e heroit tonë në përdorimin e fjalës së shkruar si armë strategjike.

Sot, më shumë se pesë shekuj e gjysmë më pas, kjo letër nuk flet vetëm për një rrethim të Krujës. Ajo na kujton se mbrojtja e atdheut dhe kërkimi i aleancave janë akte që lindin nga ndërgjegjja e përgjegjshme e një udhëheqësi. Skënderbeu e dinte se historia nuk bëhet vetëm me heroizmin në fushën e betejës, por edhe me mençurinë për të zgjeruar horizontin e miqve dhe aleatëve.

Në fjalët e tij, të ngjizura në pergamenë, ndiejmë ende pulsimin e një kohe kur Kruja ishte jo vetëm një qytet i vogël në një kodër shqiptare, por zemra e rrahjes së një Europe të tërë, që përballej me hijen e Perandorisë Osmane.