Dorian Koçi: Musine Kokalari dhe lufta për liri intelektuale në Shqipërinë e pasluftës

Musine Kokalari dhe lufta për liri intelektuale në Shqipërinë e pasluftës

Nga Dorian Koçi

Figura e Musine Kokalarit mbetet një nga më të veçantat dhe më të rëndësishmet në historinë e intelektualëve shqiptarë të shekullit të XX. Pavarësisht ndryshimit të sistemeve politike, roli i saj nuk është trajtuar ende në dimensionin e plotë intelektual, duke lënë pa vëmendje kontributin e saj të jashtëzakonshëm në shkrim, kulturë dhe politikë. Përtej talentit të saj letrar dhe aftësisë për të dhënë zë të brishtësisë dhe nuancave të jetës së përditshme në Gjirokastër dhe rajonin jugor të Shqipërisë, Musine Kokalari dallohet si një intelektuale dhe aktiviste e vendosur për t’u përballur me sistemin e ri komunist, i cili sapo kishte ardhur në pushtet pas Luftës së Dytë Botërore.

Angazhimi politik i saj nuk mund të kuptohet pa analizuar programin e Partisë Socialdemokrate, të cilin ajo e hartoi dhe konteksti i periudhës së pasluftës. Shqipëria ishte vendi i parë në Evropën Lindore që u sovjetizua me shpejtësi dhe metodë sistematike, duke i dhënë regjimit komunist një kontroll të plotë mbi jetën politike dhe shoqërore. Deklarata e Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar (KANÇ) më 24 tetor 1944 kishte hapur disa shpresa për pjesëmarrje të opozitës, por realiteti shpejt tregoi natyrën e diktaturës komuniste dhe metodat e saj për monopolizimin e pushtetit.

Në këtë sfond historik, Musine Kokalari, e njohur për pseudonimin e saj letrar “Muza” gjatë viteve ’30, u bë një nga zërat më të fortë të intelektualëve që kundërshtonin regjimin e ri. Ndryshe nga betejat e saj letrare kundër konservatorizmit të shoqërisë shqiptare, përballja me regjimin komunist ishte shumë më e vështirë dhe me pasojë serioze. Musineja nuk u përkul para kërcënimeve dhe terrorit politik; ajo përfaqësonte rezistencën morale dhe intelektuale, duke dhënë shembullin se dashuria për vendin dhe idealet demokratike mund të qëndronin të papërkulura edhe nën dhunën e pushtetit totalitar.

Periudha e shkurtër nga dhjetori 1944 deri në dhjetor 1945, kur regjimi komunist tregonte një tolerancë formale ndaj pjesëmarrjes së opozitës, shfrytëzohej nga Musine Kokalari dhe bashkëpunëtorët e saj për të organizuar veprimtarinë politike dhe për të përgatitur strategji për pjesëmarrje në zgjedhjet e para. Gjatë këtij procesi, Musine Kokalari lidhi kontakte me Misionin Ushtarak Britanik dhe përfaqësuesit e opozitës shqiptare, duke punuar për bashkimin e grupeve opozitare dhe hartimin e memorandumit që synonte të shprehte kërkesat e opozitës dhe të kundërshtonte monopolin komunist.

Partia Socialdemokrate, e udhëhequr nga Musine Kokalari, përfaqësonte një rrymë të moderuar të së majtës shqiptare, që synonte një evolucion të shoqërisë shqiptare pa masa ekstreme të tipit komunist sovjetik. Statuti i partisë parashikonte reforma agrare, sigurim të drejtësive të bujqësisë, të punëtorëve dhe të të gjitha klasave shoqërore, si dhe promovimin e lirisë politike dhe të drejtave të njeriut. Ky angazhim politik dhe intelektual, pavarësisht afërsisë ideologjike me disa qëndrime të komunistëve për reformën sociale, konsiderohej nga Partia Komuniste Shqiptare si një kërcënim i drejtpërdrejtë për monopolin e pushtetit dhe ekzistencën e një opozite aktive parlamentare.

Përballja e Musine Kokalarit me regjimin nuk ishte thjesht një përpjekje politike, por një akt moral dhe intelektual i jashtëzakonshëm. Arrestimi, procesi gjyqësor dhe dënimi i saj ishin pjesë e strategjisë së regjimit për të eliminuar elitën intelektuale dhe kundërshtarët politikë. Musine Kokalari, megjithatë, nuk u përkul dhe në gjyq u shpreh me guxim të jashtëzakonshëm:

"Unë nuk kam nevojë të jem komuniste të dua vendin tim. E dua vendin tim edhe pse nuk jam komuniste. Unë e dua përparimin e saj. Ju mburremi se keni fituar luftën, dhe tani ju jeni fituesi që doni të shuani ata që ju i quani kundërshtarë politikë. Unë mendoj ndryshe nga ju, por unë e dua vendin tim."

Ky qëndrim e shndërroi Musine Kokalarin në “muzën e historisë”, duke i dhënë një dimension heroik dhe moral rezistencës intelektuale shqiptare. Rezistenca e saj nuk ishte vetëm kundërshtim ndaj dhunës politike, por edhe një dëshmi e qëndrueshmërisë së intelektualit shqiptar për t’u mbrojtur vlerat e lirisë, të drejtave të njeriut dhe të qytetërimit perëndimor në një kohë kur regjimi totalitar synonte të zhdukte çdo mendim ndryshe.

Në historinë e Shqipërisë së pasluftës, Musine Kokalari përfaqëson shembullin e rezistencës morale dhe intelektuale, e cila, edhe pse u shtyp fizikisht dhe politikisht, la një trashëgimi të pashlyeshme për mendimin politik shqiptar dhe kujtesën kombëtare. Ajo mbetet një nga figurat kryesore  të opozitës antikomuniste dhe një simbol i guximit dhe integritetit intelektual në ballafaqimin me diktaturën.