E enjte, 24.07.2025, 09:41 PM (GMT+1)

Faleminderit

Nue Oroshi: Zef Kolë Ndoka luftoi për 13 vite kundër pushtuesve turq dhe serbë

E shtune, 19.07.2025, 02:58 PM


Zef Kolë Ndoka (Zefi i Vogël) gjatë viteve 1911-1924 luftoi 13 vite  kundër dy pushtuesve turq dhe serbë

Nga Mr. sc. Nue Oroshi

Zef Kolë Ndoka apo siç njihet në popullin shqiptar- Zefi i Vogël është shqiptari atdhetarë dhe heroi i kombit shqiptarë i cili në luftën për bërjen e shtetit shqiptarë e krijimin e Shqipërisë Etnike luftoi përplot 13 vite dhe asnjëherë nuk e lëshoj pushkën nga dora. Ai në vend të jetës në robëri zgjodhi luftën për lirinë e Shqipërisë Etnike.E këtë luftë nuk e bëri vetëm në vendlindjën e tij në Gjakovë. Nuk e bëri as në vendlindjën e babës Kolë që ishte Shëngjini i Mirditës por këtë luftë e bëri edhe në Gjakovë,edhe në Mirditë edhe në Shkodër,në Shkup, në Vlorë në Dukagjin luftonte Zefi i Vogël si shqiponja në mal e në kodër.Zefi i Vogël ësht ndër të rrallët shqiptarë atdhetarë i cili gjatë gjithë jetës së tij nuk e kishte bërë asnjë marrëveshje as me turqit dhe as me serbët. Zefin e Vogël nuk e kishte mashtruar asnjëherë joshja apo parët e turkut dhe parët e kralit por ai ia la familjes,Mirditës e mbarë Shqipërisë Etnike heroizmin,pastërtinë kombëtare dhe trimërinë. Zefi i Vogël ishte luftëtari i cili i pari arriti të çliroj Shkupin se bashku me Pjeter Çelin,Bajram Daklanin dhe Mehmet Shpendin. Ata hynë në Shkup dhe e ngritën flamurin shqiptarë në qendrën e vilajetit të Kosovës në Shkup.Por fati i zi, dredhitë dhe masakrat e fqinjëve tanë dhe dobësimi i një pjese të shqiptarëve tanë që u shitën për parët e kralit dhe të turkut bëri të vetën që të dorëzohet qyteti i Shkupit dhe të ndryshonin rrethanat politike dhe ushtarake në trojet shqiptare.Përkundër një fakti të tillë Zefi i Vogël nuk u dorëzua, ai nuk e lëshoj pushkën nga dora por me 500 luftëtarë të Çetës se Fandit, luftonte kundër pushtusve të rinj serbë e malazezë. Zef Kolë Ndoka (Zefi i Vogël) ka qenë biri i Kolë Ndokës nga Shëngjini i Fanit. Familja e tij ishte shpërngulur e vendosur në fshatin Moglicë të Gjakovës për arsye ekonomike. Aty edhe lindi Zefi i Vogël në vitin 1883.Zefi i Vogël ka qenë vet i dyti vëlla.Vëllau i tij ishte Prengë Kolë Ndoka një luftëtarë i shquar i Shqipërisë Etnike dhe krahu i djathtë i Zefit të Vogël. Prenga ka pasur 3 djem dhe 3 vajza. Djemtë e Prengës  janë: Zefi i cili ka jetuar në Fanë dhe që ju është përtri emri i Zefit të  Vogël nga vëllai Prenga , i dyti është gjallë Pali dhe i treti Ndoi, ka vdekur.Prenga ka  edhe 3 vajza: Terezja e martuar në Caparc të Prizrenit ka vdekur,Nusha e martuar në Spaq dhe Maria po ashtu e martuar në Spaq që nuk jeton më.Ata që kanë marrë pjesë në vrasjën e Zefit unë e di që janë nga Hasi i Gjakovës dhe gjakun e ka marrë i vëllai Prenga bashkë me bashkëluftëtarin Tunë Nikollën, tek një urë e vjetër në Gjakovë. (1) Ishte rrëfimi i familjarit të Zefit të Vogël Petrit Tomës për disa të dhëna të hershme për familjën e Zefit të Vogël. Heroi Zef Kolë Ndoka është dekoruar me Urdhërin "Për veprimtari patriotike". Është dekoruar nga ish-Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Sali Berisha, me "Urdhërin e Lirisë së klasit I-rë" dhe nga ish-Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Bamir Topi, me "Medaljën e Artë të Shqiponjës".Por fatkeqësisht Kosova, vendlindja e tij Gjakova, si dhe vendlindja e babës se tij Kolës- Shëngjini dhe Mirdita në përgjithësi nuk e bën asnjë hapë për kujtimin e këtij komandanti legjendar që në Gjakovë dhe në Shëngjin ti ngrisin nga një monument në shenjë falënderimi për luftën e Zef Kolë Ndokës për Pavarësinë e Shtetit Shqiptarë dhe përpjekjet dhe luftën e tij heroike për bashkimin e Shqipërisë Etnike. Por asnjëherë nuk është vonë që Gjakova dhe Shën Gjini ta merr një iniciativë për vëndosjen në vendin e duhur të këtij heroi të papërkulur të Shqipërisë Etnike.

Veprimtaria luftarake e Zef Kolë Ndokës - Zefit të vogël 1911-1924

Për luftën e Zefit të Vogël është shkruar shumë pak. Madje vetëm aty- këtu ndonjë autor e ka përmendur me ndonjë shkrim të shkurtë, por në kohët e fundit historianët e vijës kombëtare kanë filluar që të botojnë shkrime me fakte shkencore për veprimtarinë e Zef Kolë Ndokës. Një studim me vlerë sidomos për luftën e Zefit të Vogël në prag të Pavarsisë e ka shkruar edhe studiuesi dr.Lush Culaj me titull: “Zefi i Vogël në kryengritjen e vitit 1912“ ku nder të tjera shkruan:“Ndonëse në moshë të re, Zefi i Vogël arriti të kuptonte nevojën e bashkimit të forcave kryengritëse kundër pushtuesit turk, se pa një bashkim të tillë nuk mund të arrihej fitorja e dëshiruar dhe për ta ngulitur këtë mendim e bindje ai punoi me shumë përkushtim. “ Për çështjen e bashkimit kombëtar ai punoi në të dyja anët, si në Kosovë, ashtu dhe me atdhetarët e vendlindjes së tij.Në zbatim të këtyre ideve, Zefi i Vogël ishte ndër luftëtarët që më 1912 kërkuan krijimin e një komiteti të përgjithshëm për drejtimin e gjithë veprimeve luftarake kundër pushtuesve turq dhe ishte njëri ndër nënshkruesit e parë të këtij akti. Çeta e Zefit të Vogël përbëhej kryesisht nga fandës me banim në Gjakovë e rrethinë, të gjithë besnikë të prijësit të tyre. Zefi i Vogël u lidh me miqësi e bashkëpunim të ngushtë me Bajram Currin, Bajram Daklanin, Bajram Nimanin, Sali Nivicën, Niman Ferizin, Asllan Currin, Mehmet Zajmin, Mark Nikollë Çetën, Prengë Tuc Dodën etj. Bashkëluftëtarë të tij të dalluar ishin edhe luftëtarët e tjerë të shquar për lirinë e Kosovës: Zef Gjidoda dhe Pjetër Çeli.(2).Të dhëna shumë të rëndësishme për veprimtarin e Zefit të Vogël na jep edhe studiuesi Dom Lush Sopi,ku në librin: Famullia e Zllakuqanit-Me rastin e 100 vjetorit te formimit Zllakuqan 1997 në faqe 51 ku bëhet fjalë për Çetën e Fandit  prej 400 luftëtarve ai përmend përveç udhëheqësve të saj Pjetër Çelit apo (Çeli i Lukës) Zef Gjidodës dhe Pjetër Gjidodës shkruan se  morën pjesë në këtë qetë  edhe Mark Kolë Kqira nga Zllakuqani, Zef Mark Laska nga Zllakuqani, Mark Palush Palina nga Zllakuqani, Mark Ndue Përlaska nga Zllakuqani, Tunë Skeli nga Krusheva e Vogël, Ndrecë Lleshi nga Jagoda, Bardhec Shllaku nga Paskalica, Musë Laci nga Dobërdoli, Bardhec Doda nga Dobërdoli, Canë Laci nga Dobërdoli, Mark Buzhala nga Qabiqi, Tom Pren Kola nga Budisalci, Llesh Ndreca nga Jagoda, Gjokë D. Gjini nga Jagoda, Dedë Përlleshi nga Jagoda, Mark Përlleshi nga Jagoda, Dedë Grabanica nga Shtupeli, Llesh Grabanica nga Shtupeli. (3) Për të siguruar udhëtimin e mëtejshëm të Komisionit për në Prizren, më 10 mars, skuadra zbulimit, e cila e shoqëronte ministrin e Stambollit, shkoi për të spastruar rrugën, e cila ishte bllokuar nga kryengritësit. Ndonëse forcave përcjellëse të komisionit u shkoi në ndihmë ushtria e garnizonit të Gjakovës, ajo u sulmua nga dy çeta të mëdha shqiptare, që drejtoheshin nga Mahmut Zajmi, Zefi i Vogël dhe Bajram Daklani. Beteja që u zhvillua afër fshatit Bishtazhin ishte shumë e rreptë dhe zgjati katër orë. Ushtria turke përdori edhe topat dhe pushkëmitralozat. Megjithatë, ajo pësoi humbje të madhe duke lënë në fushën e luftës 40 luftëtarë të vrarë dhe 20 të plagosur. Trimëria e Zefit të Vogël dhe bashkëluftëtarëve spikati në këtë betejë.Ekspeditat ushtarake që qarkullonin në viset shqiptare përherë lëviznin me drojë nga çeta e Zefit të Vogël dhe çetat e tjera çlirimtare që vepronin në Kosovë. Këtë e dëshmon e dhëna se si rrugës për në Shkodër, për t’iu shmangur sulmeve të çetave kryengritëse, Haxhi Adil Beu pranoi të kalonte nëpër rrugë tërthore, nëpër të cilat mezi mund të përbiroheshin kuajt. Megjithëkëtë, jo larg Urës së Vezirit, në kufirin midis Lumës e Mirditës, eskorta e ministrit osman u sulmua nga çetat e Zefit të Vogël, Mahmut Zajmit, Bajram Daklanit dhe Pjetër Çelit. Gjatë këtyre përleshjeve u plagosën disa nëpunës. Njëra ndër përparësitë e Zefit të Vogël ishte se ai, si udhëheqës i çetës, ishte njohës i mirë i terrenit dhe krahas afinitetit luftarak dinte të shfrytëzonte me mjeshtri edhe terrenin e përshtatshëm për të zënë prita për forcat armike.(4)

Për veprimtarinë kombëtare të Zefit te Vogël kemi të dhëna mjaftë interesante nga revista “Leka” - numër i veçantë,  Vj.IX.NR.VIII-XII ,  28 NANDUER 1937, (5) tek shkrimi Kosova e Liria Komtare -E treta mbledhje të Verrat e Llugës,  faqe 528,  ku ndër të tjera thuhet:

Myshyr Ymer Rushdi Pasha  shenjohet me njëqindmijë ushtarë. Ishte i shoqnuem prej Shaqir Pashës e prej Shemsi Pashës prej Mitrovice. Kaloi Shkupin,  Kaqanikun e Prezrenin e hini në Gjakovë. Pruni për kajmekan në qytet Hasan Beg Tetovën. Dy javë mbet pazari i mbyllun. Mergoi në Kastamani 46 vetë prej qytetit që ishin kanë në mbledhje (të Verrat e Llugës).(6)

Ndejtja e tij ke për tre muaj. Ke thirrë prej Sulltanit që u gjindte ngushtë që kishin fillue partitë përmbrenda. Lëshoi Gjakovën prapë në dorë të Komisionit. Fandsit e Nahisë së Gjakovës,  të Pejës e të Prizrenit,  nuk ju ndanë Bajram Beg Currit,  Zef Gjidodës,  Pjetër Çelit ,e Zefit të Vogël,  pra,  nuk largohen kurrë dhe ishin gjithëherë te gatshëm për shkado dhe bajnë kudo trimnia të mdhaj.Edhe At Marin Sirdani,  në një shkrim të tij:  Kontributi i Elementit Katolik Shqyptar në lam të Atdhetarisë,  ndër të tjera thotë: Nuk âsht për ta qitë në harresë as aktivitetin e katolikve të Kosovës,  ku s'bashkut me muhamedanë,  ndër çashtje komtare,  kjen edhe ata me gjithë klerë. Veprimet e P. Kelmend Mirajt në Pejë e të Dom Shtjefën Krasniqit në Gjakovë ende nuk janë harrue. Ndër katolikë te asáj krahine u danë në shejë kryetarët e komitës katolike: Zefi i Vogël,  Pjeter Çeli,  Pjetër Ramaja e Zef Gjin Doda. Atje u banë fli për atdhe,  pos sa e sa katolikve shqiptarë edhe dy françeskaj,  P. Luigji Palaj e P. Shtjefën Kostantini Gjeçovi.( 7)

Zefi i vogël - pjesëmarrës në Kuvendin e Junikut dhe udhëheqës i njesiteve për Çlirimin e Shkupit

Zgjerimi i veprimeve luftarake të kryengritësve shtroi si një detyrë të ngutshme bashkërendimin dhe organizimin e kryengritjes në shkallë kombëtare. Të parët qe e ndjenë këtë nevojë të organizimit ishin udhëheqësit e forcave kryengritëse të Kosovës. Në thirrjen drejtuar popullit shqiptar,  në fillim të muajit maj,  nga Malësia e Gjakovës shtrohej kërkesa e bashkimit të kryengritësve nën drejtimin e një komiteti të vetëm kombëtar,  i cili,  duke pasur edhe një organ shtypi në gjuhë të huaj,  të propagandonte programin e luftës se armatosur të popullit shqiptar: "Lirinë administratore të Shqypenies".Thirrja ishte nënshkruar nga Mahmut Zajmi,  Bajram Daklani,  Zefi i Vogël,  Pjetër Çeli,  Halil Mehmeti,  Idriz Jaha,  Hasan Ballanca dhe nga Sali Hoxhë Elbasani, si sekretar i përgjithshëm.(8)

Tani që  lufta e kryengritësve kishte marrë hov qëllimi i kryengritësve ishte që ta çlirojnë qendrën shpirtërore të Shqipërisë,  Shkupin,  ku edhe parashihej që pikërisht në Shkup të ngritet flamuri kombëtar.Kështu që,  më 12 gusht 1912, Çeta e Fandit e Komanduar nga Zefi i Vogël,  Pjetër Çeli dhe Zef Gjidoda, (9) të parët e ngritën flamurin kombëtar shqiptar në Shkup,  të pasuar me pas edhe nga mijëra kryengritës shqiptarë të armatosur,  të udhëhequr nga Hasan Prishtina,  Bajram Curri,  Isa Boletini,  Idriz Seferi,  Ali Shkupi,  Mehmet Tetova e shumë atdhetarë të shquar (10) përmbyllën çlirimin e vilajetit të Kosovës nga pushtimi osman,  pasi morën në kontroll Gjilanin,  Preshevën,  Bujanocin,  Tetovën,  Gostivarin,  Kërçovën,  Kumanovën,  si dhe kryeqytetin e Kosovës – Shkupin.(10)

Kjo kryengritje kaq e suksesshme e nxiti krijimin e Aleancës Ballkanike të fqinjëve pushtues e ekspansionistë antishqiptarë mes Serbisë,  Malit të Zi,  Greqisë e Bullgarisë,  të cilat i shpallën luftë Perandorisë Osmane dhe ua mësyn trojeve shqiptare.(11)

Në Shkup u pritën prej popullsie me entuziazëm të madh. Komiteti shqiptar i Shkupit me bandën muzikore të Klubit të Katolikëve në krye u duel para tue këndue këngën: “Zgjidhni shqiptar/ Bajrakun,  tesh nluftë buria na thrret/ -Me derdhë për dhe tonë gjakun /-Tesh pushka po na flet/.“

Banda muzikore e Klubit Katolik në Shkup përbehej nga anëtarët Ton Mazi,  Vanq Filibeja,  Gaspër Mazi,  Pal Gashi,  Lazër Çeta,  Gjon D. Fanda,  Palokë Berisha,  Zef Kllanxha,  Luigj Kabashi,  Simon Shënkolli,  Zef Shiroka,  Luigj Naraqi,  Ton Shiroka,  Luigj Berisha,  Kolë Bojaxhiu,  Kolë Mark Toqi,  Luigj Luka,  Gjon M.Babaqi,  Ton Bytyqi,  Mati Shahta,  Loro Gazuli,  Shtjefën Paloka dhe Gjon Shënkolli.

Është për të cekur këtu se pjesëmarrës i kësaj bande muzikore ishte edhe Kolë Bojaxhiu,  babai i shenjtëreshës shqiptare Gongje Bojaxhiu (Shën Nënë Tereza),  vlenë të theksohët në këtë rast,  se Kolë Bojaxhiu jo vetëm që ishte anëtarë i kësaj bande muzikore katolike shqiptare,  por ai ka dhënë një kontribut të çmuar edhe në financimin e kryengitjes gjithëshqiptare për marrjën e Shkupit.(12)Dëshmi rreth çlirimit të Shkupit jep edhe studiuesi mirditor Paulin Zefi i cili shkruan se më 12 gusht të vitit 1912, Zefi i Vogël, së bashku me gjakovarin Bajram Daklani, duke komanduar vetëm 160 ushtarë, arritën të marrin nën kontroll kryeqendrën e Vilajetit të Kosovës, qytetin e Shkupit, dhe i paraprinë ardhjes së masës kryesore të ushtrisë kryengritëse, duke mundësuar kështu çlirimin e këtij qyteti kaq të rëndësishëm, i cili kishte qëndruar nën zgjedhën e Perandorisë Osmane për 527 vite me rradhë.(13) Zefi i Vogël përmendet ndër figurat kryesore shqiptare edhe në një studime te studiuesit Stavro Skendi të botuar në gjuhën angleze në një reviste shkencore gjermane Südost Forschungen në vitin  (1954). "me titull Albanian Political Thought and Revolutionary Activity, 1881-1912." Südost Forschungen. 13: 192: ku shkruan:"Më 10 gusht 1912, udhëheqësit shqiptarë të veriut, duke vepruar në emër të katër vilajeteve të Janinës, Manastirit, Shkodrës dhe Kosovës, ishin mjaftë të fortë për të paraqitur kërkesa të konsiderueshme. Këto ishin një sistem i veçantë administrimi dhe drejtësie, sipas kërkesave të vendit; shërbimi ushtarak që duhej kryer në Shqipëri, përveç në kohë lufte; emërimi i punonjësve të qeverisë të aftë dhe të ndershëm që njihnin gjuhën dhe zakonet e vendit; krijimi (shkollave të mesme), me gjuhën shqipe si gjuhë mësimi, në kryeqytetet e vilajeteve dhe sanxhaqeve me më shumë se 30.000 frymë;mësimdhënia e gjuhës shqipe në shkolla të çdo klase; liri absolute për të hapur shkolla private; ndërtimi i rrugëve; shkarkimi nga detyra i Haki Pashës dhe Said Pashës; një amnisti e përgjithshme dhe dëmshpërblim për dëmet e pësuara gjatë kryengritjes; kthimi i armëve). Katër ditë më vonë, rreth 20.000 kryengritës shqiptarë nën udhëheqjën e Zefit të Vogël, Isa Boletinit, Bajram Currit, Nexhip Dragës, Hasan Prishtinës, hynë në Uskab. Ata nuk hasën asnjë kundërshtim dhe një detashment u nis drejtë Köprülü (Veles). Sikur për t'i kujtuar Portës, një kongres u mbajt në Vlorë në fillim të shtatorit 1912, në të cilin shqiptarët e jugut bënë të ditura kërkesat e tyre, të cilat ishin të ngjashme me ato të gegëve).Një studim mjaftë interesant për ngritjën e flamurit kombëtar në Shkup e jep edhe studiuesi Sheremet Krasniqi i cili në studimin e tij, Kush e ngriti i pari flamurin shqiptar në Shkup me 1912? Bazohët në deklaraten e atdhetarit Sadik Tafarshikut ku shkruan: “ Sipas deklaratës së Sadik Tafarshikut: Hasan H. Budakova, Zefi i Vogël, Bajram Daklani e Mehmet Shpendi, më 12 gusht 1912, në Sheshin e Vogël të Shkupit e kanë ngritur flamurin kombëtar. Ishin çliruar të gjitha viset e Kosovës. Tani kishte mbetur pa u çliruar vetëm kryevendi i Vilajetit të Kosovës, Shkupi. Kaluan dy ditë dhe përgjigja nuk erdhi nga Stambolli. Atëherë 35.000 kryengritës shqiptarë, nga të gjitha viset e Kosovës, të udhëhequr nga burrat e kësaj toke, si Hasan Prishtina, ideologu e shpirti i Lëvizjes, Bajram Curri, plaku i maleve, Isa Boletini, fatosi i maleve tona, Hasan Hysen Budakova, trimi i Carralevës, Idriz Seferi, heroi i Kaçanikut, Bajram Daklani, Mehmet Shpendi e Zefi i Vogël, hynë triumfalisht në kryeqytetin e Vilajetit të Kosovës më 12 gusht 1912. (16).

Një të dhënë mjaftë interesante për veprimtarinë e Zefit të Vogël për Pavarsinë e Shqipërisë na paraqet edhe studiuesi Gazmend Shpuza në një shkrim dy gjuhesh në gjuhën shqipe dhe angleze : thirrje për pavarsi e nënshkruajnë krerë të lëvizjes si Bajram Daklani, Zefi i Vogël, Pjetër Çeli, Halil Mehmeti, Idriz Jaha, Hasan Ballanca, Salih Hidi e të tjerë (17)

Zefi i Vogël edhe pas mbetjes se Kosovës dhe viseve të tjera etnike shqiptare nën okupimin serb e malazezë u angazhua në luftë kundër Serbisë dhe Malit të Zi dhe asnjëherë nuk e ka hekur pushkën nga dora duke ju prirë luftëtarve të lirisë. Ai fushëvepriminin më të madh luftarak në këtë periudhë kohore 1913-1924 e ka shtrirë në Malsinë e Gjakovës, në Pejë si dhe në Prizren me rrethinë. Për shkak të veprimeve atdhetare ai kudo ku shkonte tek familjet atdhetare shqiptare e kishte rrugën e hapur dhe vendstrehimin e sigurtë.

Vrasja e Zef Kolë Ndokës (Zefit të Vogël)

Vrasja e Zefit të Vogël është një vrasje e dhimshme por jo e vetmja ku herojtë shqiptarë në vend që të vritën nga armiqtë shekullor të shqiptarëve ku Zef Kolë Ndoka në çdo moment gjatë luftë së gjatë 13 vjeçare 1911-1924 ka mundur të vritët nga ushtria turke dhe nga ushtria serbe por fati i keq ishte që Zef Kolë Ndoka ësht vrarë nga dora e luftëtarve shqiptarë dhe kjo është shumë e dhimshme. Është e dhimshme por jo rastë i vetëm në këtë periudhë kohore përveç Zef Kolë Ndokës nga dora e shqiptarit janë vrarë edhe Beqir Vokshi , Elez Isufi, Bajram Curri , Luigj Gurakuqi dhe shumë të tjerë.Në enciklopedinë për Zefin e Vogël si burim historik janë përdorurur studimet e studiuesve Gazmend Shpuza, Selim Islami, Kristo Frashëri, Aleks Buda dhe Sheremet Krasniqi. Në këto shënime thuhët se Zef Kolë Ndoka ka lindur në vitin 1883 në Moglicë, pranë Gjakovës, ai u rrit duke luftuar kundër Perandorisë Osmane gjatë Zgjimit Kombëtar Shqiptar në vitin 1912 dhe vazhdoi duke luftonte për çlirimin e Kosovës kundër forcave serbo-malazeze në vitet 1920. Ndoka luftoi së bashku me Isa Boletinin, Bajram Currin, Hasan Prishtina dhe të tjerë, të cilët, së bashku me ta, ishin një udhëheqës i Kryengritjes Shqiptare të vitit 1912 që çliroj Uskübin (Shkupi i sotëm).Ndoka, së bashku me Mehmet Shpendin dhe Bajram Daklanin, ngritën flamurin shqiptar në Shkup më 12 gusht 1912. Pas pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, grupi i tij menjëherë filloi të luftonte Mbretërinë e Jugosllavisë së bashku me Bajram Currin me qëllim bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Zefi u qëllua dhe u vra në vitin 1924 pas një grindjeje me Azem Galicën, në zonën neutrale të Junikut.(18)

Në studimet enciklopedike për Zefin e Vogël  këta studiues vetëm e përmendin se është vrarë pas një zënke me Azem Galicën duke mos u futur më thellë për ti sqaruar rrethanat e vrasjes. Edhe studiuesi Fran Tanushi në një studime lidhur me vrasjen e Zefit të Vogël në mes të shumë dëshmive shkruan edhe këtë dëshmi: Atentati ndaj Zefit të Vogël u bë në momentin që Zefi ishte duke u falur dorë për dore me Azemin.Kush i ra pushke nuk dihet,mund të është ndonjë shok i Azemit apo dhe vet ndonjë mashkull i Bajraktarit të Hasit. Por bajraktari atë ditë ka shti kafe që e vrava Zefin e Vogël. Pasi dera e bajraktarit shkepi kafe dhe pranoj që e ka vra ,vëllai i Zefit ,Prekë Kolë Ndoka pas një kohe i vret dy mashkuj të bajraktarit ...Në Gjakovë duke nxjerrë hakun e të vëllait.MIRDITA:Histori dhe aktualitet-Nga Franë Tanushi Vrasja e Zef Kolë Ndokës(Zefit të Vogël) (19)nga Fani i Mirditës.Tash më shumë se 100 vjet kjo vrasje që tronditi kombin shqiptarë dhe i dha fund edhe rezistencës se organizuar kombëtare ka mbetë një enigmë e pazgjidhur ku janë krijuar dy taborre audhuruesish ata të Zef Kolë Ndokës, Zefit të Vogël si dhe ata të Azem Bejtë Galicës. Në këtë mes historiani i mirëfilltë në bazë të dokumenteve , shkrimeve të kohës,studimeve të studiuesve seriozë duhët të gjykon me akullin e ftoftë të mendjës.Një gjykim të tillë e kam bërë edhe unë ku kam ardhë në përfundim për tri çeshtje:

Bijnë poshtë tezat e adhurusve të Azem Bejtë Galicës se Zefi i Vogël është vrarë për çështje morali apo te ndonjë ngatrresse apo fjalosje.Bijnë poshtë për faktin se Zefi i Vogël, Zef Kolë Ndoka ishte një personalitet i pastër me moral të lartë, ai ishte atdhetari dhe heroi i cili bëri një qendresë 13 vjeçare kundër dy okupuesve kundër turkut dhe kundër serbo-malazezve dhe gjatë gjithë veprimtarisë së tij nuk është e njohur asnjë marrëveshje që ka bërë as me turqit dhe as me serbo-malazezët. Po ashtu Zefi i Vogël ishte nga Mirdita një krahinë e cila ruante përmes Kanunit të Lekë Dukagjinit parimet e nderit, besës dhe burrërisë. Ai i qëndroi besnik bashkimit të trojeve shqiptare deri sa ra heroikisht.

Bijnë poshtë tezat e adhuruesve të Zef Kolë Ndokës –Zefit të vogël se Azem Bejta e vrau Zefin e Vogël për shkak të parëve që kishte marrë nga Serbia, dhe për shkak të marrëveshjeve që kishte bërë me Serbinë. Marrëveshjën me Serbinë Azem Bejta e kishte bërë në vitin 1917 këtë na dëshmon edhe biografi i Azem dhe Shotë Galicës, Ajet Haxhiu i cili në librin: Shota dhe Azem Galica. Tiranë, 8 nëntori. (1982).  fq. 6. fq. 7-8. fq. 42-43, 45.19) Shkruan: Më 1917 Azem Bejta  u takua me Kostë Peqancin Vojvodën në Pridvoricë, ku arritën një marrëveshje për të ngritur një kryengritje të përgjithshme kundër austro-hungarezëve dhe bullgarëve në bashkërendim me planet e aleatëve në Frontin e Maqedonisë. Pas kryengritjes dhe zmbrapsjes së austro-hungarezëve nga pozicionet e tyre, njësitë serbo-malazeze i kthyen armët kundër çetave shqiptare të Drenicës, Pejës e Istogut. Edhe pse Azem Galica bashkë me serbët kishte luftuar kundër austriakeve ai në vitin 1919-1920 sërish ishte kthyer dhe kishte luftuar kundër serbëve.Po ashtu në luftë kundër serbëve plagoset rendë në korrikun e vitit 1924 dhe pas katër ditëve vdes.

Pse atëherë është vrarë Zefi i Vogël. Do të pyesnin adhuruesit e të dy anëve Përgjigjja është e qartë dhe shumë konkrete. Zef Kolë Ndoka u vra për shkak të thyerjeve që e përjetoj Lëvizja Kombëtare shqiptare në këtë periudhë kohore.Të njëjtin fat sikurse Zefi i Vogël e pat edhe Beqir Vokshi djali i atdhetarit Sulejman Vokshi.Për këtë kemi të dhëna interesante nga studiuesi Kastriot Dervishi i cili në studimin e tij: Pse ndodhi vrasja e nipit të Sulejman Vokshit, Beqirit më 22 janar 1923 shkruan: Ishte 22 janari i vitit 1923. Në Zonën Neutrale të Junikut, vritet njëri nga njerëzit më të njohur të zonës, Beqir Vokshi, njëherazi nip i të shumë njohurit Sulejman Vokshi. Vrasja e tij shënoi edhe fundin e përpjekjeve për të arritur një kompromisë me qeverinë e atëhershme shqiptare, në mënyrë që të kishim përpjekje të përbashkëta për çështjen shqiptare dhe që lëvizja kaçake në Kosovë të mos shfrytëzohej për interesa të ulëta nga politikanë pa pushtet në Shqipëri, apo jashtë saj si të arratisur. Nga kjo pikpamje është e logjikshme të shtrohet pyetja në kishte apo nuk kishte mundësi për të arritur një kompromis midis palëve. Dhe pyetja merr përgjigje nëse analizojmë shkaqet që çuan në vrasjen e Beqir Vokshit, vrasje që me një përjashtim të vogël, nuk përmendet fare në botimet e ndryshme historike të Shqipërisë, për të mos folur për historiografinë zyrtare e cila nuk e ka quajtur ndonjëherë detyrim një gjë të tillë. Problemi bëhet edhe më i thjeshtë nëse i shohim çështjet pa asnjë paragjykim e të ballafaquara në çdo rast me faktet përkatëse apo rrjedhojat e kohës. (20)

Nga të gjitha shkrimet dhe dokumentet që kam lexuar  kam ardhur në përfundim se edhe Zef Kolë Ndoka edhe Beqir Vokshi janë vrarë nga fakti se që të dy ishin munduar dhe kishin punuar që të shmangët një përplasje ndërshqiptare që kishte ndodhur në mes të forcave qeveritare dhe lëvizjes kaçake shqiptare. Meqenëse këta të dy u angazhuan për një marrëveshje ata u bënë viktimat e para të humanizmt dhe mendjendritësisë së tyre për t´iu shmangur një gjakderdhje mbrenda shqiptare e cila fatkeqsëisht ndodhi. E nuk ndodhi vetëm në periudhën kohore 1924,por ajo përplasje ndodhi edhe gjatë viteve 1944-1951  edhe gjatë luftës në Kosovë 1998-1999.

Burimet dhe Literatura:

1.Petrit Toma është familjar i Zefit te Vogël dhe këtë dëshmi për familjen e dha me shkrim më datë, 10.07.2025, tek autori i këtij studimi Nue Oroshi ;

2.Prof. Dr. Lush Culaj: ZEFI I VOGËL NË KRYENGRITJEN E VITIT 1912 www.botasot.info/kultura/2338777/zefi-i-vogël-në-kryengritjen-e-vitit-1912;

3.Don Lush Sopi:Famullia e Zllakuqanit me rastin e 100 vjetorit të formimit”, Zllakuqan (1997),faqe 51;

4.Prof. Dr. Lush Culaj: ZEFI I VOGËL NË KRYENGRITJEN E VITIT 1912Gazeta Dielli në.facebook.com/photo.php?fbid=1118657900302731&id=100064755940971&set=a.483443540490840;

5“Leka” - numër i veçantë,  Vj.IX.NR.VIII-XII ,  28 NANDUER 1937, Kosova e Liria Kombëtare -E treta mbledhje të Verrat e Llugës,  faqe 528;

6.Mr.sc.Nue Oroshi: Gjurmëve të së vërtetës historike”, Lumbardhi- Prizren (2019), faqe. 38-39;

7.Nue Oroshi: Pjetër Çeli Luka - komandant i çetës së Fandit dhe luftëtar i denjë për pavarësi kombëtare-https://www.zemrashqiptare.net/news/18003/nue-oroshi-pjetër-çeli-luka-komandant-i-qetës-se-fandit-dhe-luftëtar-i-denjë-për-pavarësi-kombëtare.html;

8. ”Leka” - numër i veçantë,  Vj.IX.NR.VIII-XII ,  28 NANDUER 1937, Kosova e Liria Komtare -E treta mbledhje të Verrat e Llugës,  faqe 528;

9.At Marin Sirdani: Kontributi i elementit katolik shqyptar në lam të atdhetarisë ,ëëë.forumikatolik.ne;

10. ”Leka” - numër i veçantë,  Vj.IX.NR.VIII-XII ,  28 NANDUER 1937-Mbledhja e Shkupit faqe 532

11.Mikel Ndreca: ”Terror dhe Gjenocid shtetëror 1912-1999”, Prishtinë, (2001) faqe 36;

12. ”Leka” - numër i veçantë,  Vj.IX.NR.VIII-XII ,  28 NANDUER 1937-Mbledhja e Shkupit faqe 532-Në foto ipen emrat e Bandes muzikore të Klubit katolik në Shkup me anëtarët e komisionit drejtues;

13.Paulin Z. Zefi: “Kontributi i Mirditës në luftërat për pavarësi: Veprimet luftarake kundër Perandorisë Osmane në vitet 1911-1912.”  albemigrant2011.wordpress.com/2020/12/03/paulin-z-zefi-kontributi-i-mirditës-në-luftërat-për-pavaresi-veprimet-luftarake-kundër-perandorisë-osmane-në-vitet-1911-1912/

14.Skendi, Stavro (1954). "Albanian Political Thought and Revolutionary Activity, 1881-1912." Südost Forschungen. 13: 192: https://enwikipedia.org/wiki/Zef_Kolë_Ndoka;

15. Sheremet Krasniqi, Kush e ngriti i pari flamurin shqiptar në Shkup me 1912? [Radio Kosova e Lire, 05.01.2016

16.Shpuza, Gazmend (1999). Në prag të pavarësisë [On the eve of independence]. Eagle Press. p. 193. "Këtë thirrje e nënshkruajnë krerë të lëvizjes si Bajram Daklani, Zefi i Vogël, Pjetër Çeli, Halil Mehmeti, Idriz Jaha, Hasan Ballanca, Salih Hidi e të tjerë. [This call was prounouced by leaders of movement: Bajram Daklani, Zefi i Vogël, Pjetër Çeli, Halil Mehmeti, Idriz Jaha, Hasan Ballanca, Salih Hidi and others.]"https://en.wikipedia.org/wiki/Zef_Kolë_Ndoka.

17. Zef Kolë Ndoka-(1883-1924), https://en.wikipedia.org/wiki/Zef_Kolë_Ndoka,

Shpuza, Gazmend (1999).Në prag të pavarësisë [On the eve of independence]. Eagle Press. p. 193. "Selim Islami; Kristo Frashëri; Aleks Buda (1968), Historia e popullit shqiptar: Përgatitur nga një kolektiv punonjësish shkencorë , sektorëve të historisë së kohës së lashtë dhe të kohës së mesme, vol. 1,Sheremet Krasniqi, Kush e ngriti i pari flamurin shqiptar ne Shkup me 1912? [Ëho raised first the Albanian flag in Skopje in 1912] (in Albanian), Radio Kosova e Lire, retrieved 2016-01-05Thaçi, Atdhe (31 March 2024). ""The Spanish Adventurer": Ottoman Surveillance of Aladro Kastrioti, the Pretender for the Albanian Throne". Journal of Balkan Studies. 4 (1): 27–45. doi:10.51331/A041

18. MIRDITA:Histori dhe aktualitet-Fran Tanushi Vrasja e Zef Kolë Ndokës(Zefit të Vogël) nga Fani i Mirditës. https://ëëë.facebook.com/photo.php?fbid=1248861561792849&id=379148285430852&seta.1050218364990504

19. Haxhiu, Ajet : " Shota dhe Azem Galica ", Tiranë, (8 nëntori 1982). fq. 6-8. fq.42-43, 45.

20. Kastriot Dervishi: " Pse ndodhi vrasja e nipit të Sulejman Vokshit, Beqirit më 22 janar 1923"-https://www.forumishqiptar.com/threads/15662-Si-u-vra-Beqiri-nipi-i-Sulejman-Vokshit



(Vota: 1)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Karnavalet Ilire në Bozovcë dhe Tetovë - 2025
Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx