Adil Fetahu: Nehat Islamin qysh e njohim

NEHAT ISLAMIN QYSH E NJOHIM, E S’E DINË!

Nga Adil Fetahu

Titullin e këtij vështrimi për  librin Ibrahim Kadriut: ’’Me rikujtesën e NEHAT ISLAMIT’’, ua përshtata brezave të ndryshëm; atyre që e njohin personazhin e librit (Nehat Islamin) si veteranin dhe doajenin e gazetarisë së Kosovës,   dhe të tjerëve që nuk e dinë jetën dhe punën e Nehatit.

Për një pjesë të punës së Nehat Islamit, na njofton shkrimtari Ibrahim Kadriu, përmes bashkëbisedimit, dhe në formë të intervistës me Nehatin, të botuar në librin ‘’Me rikujtesën e NEHAT ISLAMIT’’, si një dëshmi e punës së Nehatit dhe e realitetit gazetaresk, kulturor e shoqëror-historik të Nehatit (botoi: ShB ‘Faik Konica’, Prishtinë 2025).

Autori i librit, shkrimtari Ibrahim Kadriu, që edhe vet dikur ka qenë gazetar e redaktor i gazetës RILINDJA, koleg pune me Nehatin e të tjerë, e di mirë punën e madhe që ka bërë Nehat Islami si korrespondent i përhershëm i asaj gazete në Lindjen e Mesme, kryesisht me seli në Bejrut, por që ka ‘shetitur’ në 22 shtete arabe, në atë rajon e në kohë të trazuar, ku edhe vet e kishte jetën në rrezik.

Shpërpushje biografike

Fillimisht autori i librit e jep një biografi për Nehat Islamin: i lindur në Ferizaj, më 18 tetor 1943. Kur ishte në moshën dyvjeçare, prindërit e Nehatit ishin shpërngulë prej Ferizajt e shkua në Prizren, në shtëpinë e hallës Katë. Nehati thotë se e ka dashur shumë hallën e tij, Katen, sepse i jepte sheqerka të larmë, dhe njëherë e kishte shpëtuar të mos mbytej në përrockën që kalonte nëpër oborrin e asaj shtëpie. Prizreni atëherë ishte kryeqyteti i Kosovës, dhe aty punonte i ati i Nehatit, në sektorin e arsimit. Të shpërngulur nga Prizreni, familja e Nehatit ishte vendosur për gjithmonë  në Prishtinë, afër Gjimnazit ‘’Sami Frashëri’’. Aty Nehati gjenë moshatarë me të cilët lozë e zbavitet, madje duke dëgjuar edhe fjalë të ndyta, të cilat nuk i kishte dëgjuar asnjëherë më parë. Nga ajo kohë e fëmijërisë, Nehatit i kujtohet një adoleshent 15 vjeçar, Sulejmani, që në grupin e fëmijëve dukej si burrë, por ishte aq i praptë sa që i zinte macat, ua këpuste kokën, i rjepte dhe me lëkurën e tyre bënte tarabuke, të cilat i shiste në treg. E urreja Sulejmanin për këto veprime dhe shpesh e shihja në ëndërr. Sa dëshiroja të isha më i rritur dhe i fuqishëm ta plandosja  Sulejmanin me grushta e shqelma. Por, kur  familja e tij u shpërngulën për në Turqi, m’u dhimbs Sulejmani, qava dhe ia bëra hallall gjitha ato prapësi që kishte bërë, thotë Nehati.

Kur fillova shkollën, në klasën e parë e kishim një mësuese zonjë, Bejtullahe Veliu (bashkëshortja e profesorit Shefqet Veliu, sq.ynë). E doja mësuesen më shumë se hallën Katë. Në një orë mësimi, duke na treguar me thupër gjymtyrët e një qingji të vizatuar, na pyeste si quhen ato gjymtyrë. Kur i preku thundrat, unë e ngrita dorën dhe thash me plot bindje – ato i ka këpucë. Tërë klasa qeshën me mua, por si pedagoge e mirë që ishte mësuesja tha: Nehati nuk ka gabuar, ato janë këpucë për qingjin. M’u duk se ma fali tërë pasurinë e botës, që më shpëtoi nga lajthitja dhe përqeshja e shokëve.

Në këtë libër, Nehati shpalosë, si një palimpsest kujtimet e tij të shumta të kohës sa ishte nxënës i Gjimnazit të Prishtinës, burgosjen e të atit, prangosjen e mësuesit para syve të nxënësve, shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi dhe ardhjen e kolonëve serbë e malazezë në shtëpitë e zbrazta të shqiptarëve të shpërngulur.

Pas kryerjes së gjimnazit, Nehati vazhdon studimet dhe i kryen ato në Fakultetin juridik të Universitetit të Zagrebit (1966), dhe menjëherë fillon punën në Rilindje, meqë ishte bursist i saj.

Kryerja e studimeve dhe punësimi në Rilindje ndodhi në kohën kur shqiptarët nisën të marrin frymë më lirisht, pasiqë në Plenumin e Brioneve (1 korrik 1966) satrapi Rankoviq u rrëzua nga pozita e nënkryetarit të Jugosllavisë dhe ministrit të punëve të brendshme.

Po atë vit (29.XI.1966) filloi ‘’të flasë shqip’’ Televizioni i Kosovës, por emisionet e veta i transmetonte nga TV i Beogradit. Nehati me një grup gazetarë e kameramanë punoi tetë vjet në TV, duke përgatitur emisione e dokumentarë me tema të ndryshme.

Intervistat e Nehatit me personalitete të njohura

Nehati ishte korrespondent i përhershëm në Lindjen e Mesme, me seli në Bejrut (Liban). Me lajmet dhe raportimet e tij mbulonte ngjarjet e luftës dhe të paqes  nga 22 shtete arabe dhe Izraeli. Gjatë asaj kohe hulumtonte edhe për jetën dhe punën e shqiptarëve në shtetet arabe në të kaluarën. Kështu, tregon Nehati për Mehmet Ali Pashën, i cili në vitin 1805 kishte shkuar në Kairo si ushtar i rëndomt i Perandorisë Osmane, por që me veprën e tij pastaj u bë pashë dhe mbret i Egjyptit dhe i disa shteteve tjera arabe, kurse djemtë e tij e hapën Kanalin e Suezit. Hulumtoi e shkroi Nehati edhe për figura tjera të njohura shqiptare, të cilët vepruan në Lindjen e Mesme: shkroi për Vaso Pashën, i cili ka qenë guvernator i Libanit, që e ndërtoi Portin e Bejrutit, ndërsa Filip Shiroka e kishte projektuar dhe mbikëqyrë ndërtimin e hekurudhës Bejrut – Damask. Kur e kemi fjalën për këtë personalitet (Vaso Pashën), duhet përmendur një fakt, se përpara se të emërohej guvernator i Libanit (maj 1883), sulltan Abdylhamiti i kishte ofruar postin e valiut të Kosovës. Vaso i kishte thënë sulltanit: ‘’Lartmadhëri, unë jam nëpunës i Perandorisë dhe përpiqem t’i shërbej me zellin më të sinqertë, por  në të njëjtën kohë unë jam shqiptar dhe nëse Lartmadhëria juaj me detyron të shkoj vali në Kosovë, më detyron të bëhem tradhtar: ose do ta tradhtoj Perandorinë, ose do ta tradhtoj vendin tim’’ Pas këtij arsyetimi të sinqert, mbreti e emëroi guvernator të Libanit.

Nehati ka ditur të kontaktojë figura të zgjedhura për intervista me ta, të cilët kanë qenë autoritete emblematike të kohës në faqet e historisë politike e letrare. Kështu ka bërë intervistë me Sir Reginald Hibert, ish-oficer i zbulimit anglez gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri. Ai tregon se gjermanët dhe italianët mbështesnin planin për kthimin e Kosovës në kuadër të Shqipërisë, por ata e humbën luftën dhe ai plan dështoi, kurse Tito dhe liderët e tjerë jugosllav ishin të preokupuar të kënaqin aspiratat serbe për ta mbajtur Jugosllavinë.

Takimin dhe intervistën me poetin francez Zhak Prever,  Nehati e kishte realizuar në vitin 1973, kur po përgatiste në Paris një film dokumentar për Avni Rrustemin. Nga biseda me poetin, ndër të tjera Nehatit i kujtohet kur Prever ia kishte dhuruar një libër me poezi dhe i kishte thënë: ‘’Zotëri gazetar, sa herë të keni kohë, shfletonie këtë libër për ta lexuar së paku një varg dhe le të ju kujtohet porosia ime për profesionin tuaj: shkruani nga jeta sa më thjesht, pa i komplikuar gjërat, sepse edhe ashtu jeta është mjaft e komplikuar’’.

Në bisedën e zhvilluar me Mirosllav Kërlezhën, Nehati ishte përqendruar në atë se sa Kërlezha e njeh letërsinë dhe problemin e shqiptarëve, ndërsa ai i flet për gënjeshtrat serbe të përhapura kundër shqiptarëve. Kërlezha thotë se është takuar me Nolin, në vitin 1924, se në popullin serb ka pasur edhe internacionalistë, si Tucoviqi e ndonjë tjetër, por në përgjithësi në shkrimet serbe dominon figura negative për shqiptarët si vrasës e gjakatarë kundër serbëve!

Intervista me poetin rumun, me prejardhje shqiptare, Viktor Eftimiu, është interesante për historinë e shqiptarëve në Rumani. Bënë të ditur, se në vitin 1595 ishin lejuar 15000 shqiptarë të kalonin në veri të Danubit, në Transilvani, e që më 1628, shqiptari Vasilie Lupu u bë princ në Bukuresht, dhe dihet pastaj dinastia shqiptare që sundoi në Rumani, por dihet edhe aktiviteti i patriotëve dhe shoqatave të shqiptarëve të Rumunisë për çështjen kombëtare, ndihma me libra e gazeta, me para, me shtypshkronjë etj. Në tavolinën e punës Eftimiut kishte një urnë me dhe të Boboshticës, fshatit të prejardhjes së poetit. ‘’Kur e shikoj këtë, e ndiej veten se jam në Boboshticë, e kur të vdes këtë dhe do të ma hedhin mbi varr, që të prehem me aromën e Shqipërisë’’, i kishte thënë poeti Nehatit.

Nga  biseda me Simon Vizental, hulumtuesin e nazistëve (prill 1991), ai kishte thënë se ‘’Në hulumtimet e mia të gjata për krimet e Luftës së Dytë Botërore, nuk kam hasur në asnjë kriminel apo bashkëpunëtor nga radhët e popullit shqiptar që të ketë bërë ndonjë krim kundër popullit hebraik. Ne e dimë se gjatë luftës hebrenjtë në Shqipëri nuk kanë pësuar asnjë të keqe, dhe se shumë hebrenj nga shtetet ballkanike gjetën strehim në mesin e shqiptarëve’’.

Në intervistën me poetin palestinez, me prejardhje shqiptare nga Prizreni, Muin Biso, i cili kishte qëndruar shumë kohë në Kampin ‘’Tala al Zatar’’ në Bejrut, duke folur për poezinë e tij dhe në përgjithësi, i kishte thënë Nehatit: ‘’Poezia më e mirë shkruhet në luftë, dhe këtë e kishte ilustruar me shembuj të poezisë spanjolle nga koha e luftës civile në atë shtet, apo e poezisë franceze nga Revolucioni borgjez, kur poezia shtypej në afishe dhe hidhej nga aeroplanët në frontet e luftës, që shërbente si poezi mobilizuese, e që në luftë  është më e nevojshme se buka’’. E sa i përket përhapjes së poezisë në botë, poeti Muin thotë: ‘’Është paradoks i kohës sonë, që një reklamë e konzervave të mishit ose pastës së dhëmbëve, arkullon në tërë botnë brenda 24 orëve, ndërsa mijëra vargje të vlefshme mbesin të pa njohura për njerëzimin’’!

Ishte mbresëlënës për Nehatin takimi me avokaten aktiviste e njohur për të drejtat e njeriut, Eva Brentyl, e cila ka qenë themeluese e grupit të parë të rezistencës polake, që u shndërrua në themelimin e ‘’Solidarnoshqit’’ të Leh Valencës, në Poloni. Eva Brently Ishte ideatorja që insistoi në mbajtjen e Kuvendit të deputetëve të Kosovës, për të  miratuar Deklaratën Kushtetuese të 2 korrikut 1990, duke thënë se ‘’Kuvendin e përbëjnë deputetët, e jo ndërtesa, prandaj s’ka rëndësi ku mbahet mbledhja, me rëndësi është vendimi që merret’’. Pas arrestimit nga policia serbe dhe ndalimit të hyrjes në Jugosllavi për tri vjet,  avokatja ua la porosinë shqiptarëve: ‘’Shihemi në Kosovën e lirë’’!

Takimin dhe intervistën me shkrimtarin e nobelistin e parë arab, Balzakun e Orentit, siç e quanin shkrimtarin Nagib Mahfuz, në Kairo, Nehati e kishte realizua në kohën kur shkrimtari ishte në moshë të 95 vjeçe dhe ankohej se nuk mund të lexonte e të shkruante më, për shkak të dobësimit të të pamunit. ‘’Çdo të enjte shkoj në redaksinë e gazetës ‘Al Ahram’, ku diktoj rubrikën time të përhershme në këtë gazetë që botohet në dy milion ekzemplarë’’, thotë Mahfuzi. Ishte i përndjekur nga regjimi i Naserit, pas rënies së mbretit Faruk (1952). Shumë kohë kishte ndejtur, punuar e biseduar me njerëz në kafenenë ‘’Hani Halili’’. Kur e kishte marrë shpërblimin e Çmimit Nobel për letërsi (1958), një shumë të parave ia kishe dhënë pronarit  për ta meremetuar Hanin. ‘’I ktheva borxhin tim shokut i cili më mbajti kur të tjerët më shanin’’, thotë Mahfuzi. Kur fliste për mbretin e Egjyptit, Mehmet Aliun, thoshte se, ndonëse analfabet, ishte vizionar mendjendritur, e pavarësoi Egjyptin nga Porta e Lartë, realizoi projekte të rëndësishme, bëri reforma në bujqësi, dërgoi studentë për të studjuar në Europë dhe ftoi specialistë të ndryshëm nga Europa, me të cilët mundësoi modernizimin e Egjyptit.

Me Xhelal Talabanin, liderin kurd të Irakut, Nehati është takuar shumë herë, që  prej vitit 1973. Herën e fundit kishte zhvilluar një intervistë me të në Stamboll, ku ai merrte pjesë në një konferencë ndërkombëtare. Aty Nehati çëmton shumë hollësi për situatën e Kurdëve, ndërsa lideri kurd jep informacione për situatën e tyre, duke përmendur gjenocidin që kanë pësuar nga regjimi i Sadam Huseinit në Irak. Thotë se sipas vlerësimeve të  Amnesty International, kurdët janë populli më i rrezikuar në botë. Ai ishte i kënaqur që regjimi i Turgut Ozalit, e kishte legalizua gjuhën turke në Turqi. Duke u përgjigjur në pyetjen e Nehatit, Talabani thotë: ‘’E përcjell rregullisht situatën e shqiptarëve në Kosovë, dhe nuk është e rastësishme që ne Kurdëve na quajnë Shqiptarët e Lindjes së Mesme, kurse ju Shqiptarëve ju quajnë Kurdët e Ballkanit’’!

Në libër janë radhitur edhe biseda e intervista tjera të Nehatit me personalitete tjera, si: Marie Kraja, Aleksandër Stipçeviq, Ibrahim Kodra, Noel Malkolm, Jaser Arafat, Aliriza Gashi, Eqerem Qabej, Abdylkadër Arnauti, e sa e sa intervista tjera të zhvilluara në kuadër të 400 emisioneve dhe filmave dokumentar të realizuara në cilësi të gazetarit, reporterit, korrespondentit të përhershëm. Nga të gjitha ato biseda e intervista, lexuesi ka çka të mësojë nga pena e Ibrahim Kadriut ( intervistues) dhe mbamendja e Nehat Islamit (i intervistuar) për krizat, luftërat, fatet e popujve e të personaliteteve të njohura, të cilët kanë lënë gjurmë në politikë, në histori, në letërsi, në art e kulturë.