Kulturë » Mehmeti
Hazir Mehmeti: Intervistë e rrallë e Hasan Prishtinës para një shekulli
E enjte, 03.07.2025, 04:59 PM
INTERVISTË E RRALLË E HASAN PRISHTINËS PARA NJË SHEKULLI
NË
“LA FEDERATION BALKANIQUE”
HASAN
PRISHTINA, PERSONALITET I PËRMASAVE EVROPIANE
Nga
Hazir Mehmeti, Vjenë
Një shekull më
parë, viti 1925, gazeta “La Federation Balkanique” e Vjenës boton intervistë me
Hasan Prishtinën. Në shenjë respekti e përkujtojmë.
“Personaliteti i Hasan Prishtinës ishte vetëm personalitet i përmasave
shqiptare, por del një nga diplomatet dhe personalitetet me përmasa jo vetëm
ballkanike dhe më gjerë”. Oliver Schmid: “Hasan Prishtina është hero evropian
dhe diplomat i përmasave evropiane”
Pa dyshim njëra
nga figurat më të ndritura të historisë sonë kombëtare, është Hasan Prishtina.
Njëkohësisht njëra nga figurat më të anatemuara
krahas Atë Gjergj Fishtes, si nga regjimi komunist në Shqipëri, po
ashtu në territoret etnike shqiptare të pushtuara nga sllavët e grekët. Derisa
pushtuesit ia kishin frikën idealeve të tij për liri e bashkim kombëtar,
komunistet në Shqipëri nuk donin të dëgjonin për ide të bashkimit dhe lirisë
për çka kishte punuar deri në vdekje Hasan Prishtina. Derisa shtetet: Bullgaria, Serbia e Turqia e
dënuan me vdekje kolosin e lëvizjes kombëtare, shteti shqiptar e dënoi disa
herë me vdekje një akt tragjike për kombin ndërsa fitore e madhe për qarqet
armike sllavo-greke.
Historia e jonë e
fillim shekullit të njëzet ndryshe do të dukej pa Hasan Prishtinën, trurin e
lëvizjes kombëtare shqiptare të kohës. Ai ishte largpamës me veprimet e tij në
kohën kur duhej për kombin. Kryengritjen
politike e filloi në parlamentin turk duke u kacafytur haptas me deputetët
armiq, guximshëm tregoi hapur se: “Do ngjitem në Drenicë dhe do mbathë
opingat” e luftës deri në lirinë dhe
bashkimin e trevave shqiptare. Kjo do ndodhë pas pak vitesh. Hasan Prishtina ne aktivitetin e tij në
Parlamentin Turk për lirinë e përdorimit të alfabetit shqip, me 2
gusht 1911 e detyron Parlamentin Turk ta
njoh përdorimin e alfabetit shqip në shkollat private në Shqipëri. Nga ky hap
do vije hapi tjetër, po në të njëjtin vit, i deklarimit të vet qytetarëve
shqiptar, se në cilin alfabet dëshironin të mësonin. Hasan Prishtina,
krahas përgatitjes për kryengritjen
gjithëkombëtare për pavarësinë e Shqipërisë mori iniciativën në Stamboll, të
themelohet komisioni në Klubin Qendror
për mbledhjen e kontributeve të duhura për mbajtjen e Normales së
Elbasanit. Ky Tempull i Diturisë ishte më i dashuri dhe i shenjtë për Hasan
Prishtinën, për mirëvajtjen e tij shkriu shumë nga pasuria e tij e cila filloi
punën në mars të vitit 1912.
Vjena është vendi
ku Hasan Prishtin përjetoj shumë kundërthënie e peripeci të vazhdueshme. Jeta e tij nuk ishte aspak e
lehtë. Edhe pse ishte në rrethana të rënduara në Vjenë, aktiviteti i tij
patriotik nuk pushon asnjë moment.
Intervista e Hasan Prishtinës në gazetën “La Federation Balkanique”
Disa sekuenca nga
shkrimi i tij në gazetën “La Federation Balkanique”
numër 34, të datës 15 dhjetor 1925
në artikullin në gjuhën shqipe “Partie Albaneaise” Pjesë nga libri i Hasan Prishtinës me
titull “Mbi kryengritjen shqiptare të
vitit 1912” . Gazeta botohej në gjashtë gjuhë në Vjenë.
Artikulli fillon:
Na ra në dorë botimi i dytë i librit të Hasan Prishtinës “Mbi kryengritjen
shqiptare të vitit 1912. Hasan Prishtinën s’ashtë nevoja me ja paraqitë
lexuesve t’onë pse ky asht i noftun prej të gjithëve si revolucioner i motshëm
qi ka veprue mjaft per independencën shqiptare e i kryetari i lëvizës shqyptare
te vjetit 1912, I paraqesim lexuesve
disa pjesë të tij të cilat në numrin qi vjen do t’i botojmë edhe frëngjisht.
(Redaksia)
Para lëvizjes së armatosur
Një ditë historike në Parlamentin Othoman
Një mizori pa farë
freni mbretëronte në Shqypni fill prej asaj dite qi i operacioni i Turgut Pashës (1910) mori fund
me fitim të plotë të Turkis.
Nuk kish tani në
Shqipëri as klube, as komitete e shkolla. Bashkimxhit (emna që u epshin turqit
nacionalistëve shqiptarë) ishin shpërnda e krejt organizimi kombëtar nuk
shënonte veç se një shkatërrim; kësaj gjendje të dëshpëruar i dhanë deri diku
një shkas pozitiv lëvizja malësore e vjetit 1910, veprim i komitetit bullgar
nder viset e Makedonis, ngatërresat që patë Liri” e lufta Italo-Turke që plasi
per ashttien e Tarabullusit.
Kah fundi i vitit
1811, tue e frymzue nga idhnimet e mizorisë tyrke, partia kundërshtare bani një
pyetje për gjendjen e Shqipis e ngushtoi Hakki Pashen me dhanë hesape mbi ketë
pikë para Parlamentit.
Shumica e
deputetënevet të shqypnis me patën ngarkue me i ba ball shpjegimeve të vezirit
Tyrk, due i u mbështetë dokumenteve që kishim mbledhun përmbi këto mizorina.
Biseda u hap e
qysh në fillesë shkoi tue u ashprue. Çashtia kishte nji landë të pa kufizueme
në lamë të logjikës a me prova të gjalla në dorë. Mora edhe unë fjalën
kritikova ashpërisht politiken të turpshme qi po ndiqej në Shqypni. I derdha arësyenat qi më shtyjshin në këtë
kritikë kaq të rreptë e ma në fun tue përmbledhë krej energin teme i a lidha
kryet ke kët frasë: Nì kjoftë se
Qeveriaja nuk ndrron politikë e administrim në Shqypni, në kjoftë se shqyptarët
nuk i gëzojnë të drejtat e tyne politike, asht per t’u vu oroë që kanë me
zbërthye një varg ndodhish të përgjakshme e t’ idhta.
Ç ‘kuptoni me fjalën ndodhina të përgjakshme e t’idhta?
Përgjigja:
Hasan Prishtina:
Po due me thënë qi në koftë se “Tyrqit e Ri” vijojnë me zbatimin e këtij
sistemi mizor në lëmin e politikës së përbrendshme, kam me kenë njëni, e
ndoshta i pari i atyne, qi kam me t’a ngrehë flamurin e ngryengritjes.” <
Ky deklarim i
përpara ma se dyqind deputeteve, kabinetit turk e mija dëgjuesve u bani efektin
e një bombe.
Kur duelem nga
Parlamenti, deputet e Shqypnis e shqyptarët e Stambollit rrëfyen nji gëzim të
pa kufizuem e me përshëndetën me një sympathi të posaçme.
Ismail Kemal Begu
më përgëzoj nxehtësisht e më proponoi me u gjet në darkë në shpi teme per me
pasë shtek me bisedue pak me gjat mbi
situatën e re.
Kështu mbaroi kjo
ditë historike qi nuk pat lanë shteg pajtimi në mes të Shqypnisë e të Komitetin
“Jeune-turc” (Xhonturk).
Vendimi
Ismail Kemal begu,
sikur m’a dha fjalë, u gjet në shpi t’eme pe dark dhe e kaluem natën së bashku.
Gjanë e gjatë biseduem mbi fatin e Shqypnisë e ma në fund venduem me i dhanë
mbarim mizorivet tyrke me një kryengritje.
Në pritje prej anës së Sulltanit (audiencë)
Nuk ishin vetëm
shqypatarët qi i kundërshtoheshin sundimin “Jeune-turc”, por krejt elementet e perindoris
edhe nji pjesë e popullit tyrk, punë kjo
qi na e lehtësonte me mirë mënyrë te posatshme veprimet në lamë të
përgatitjeve e na siguronte sympatihin e krejt elemmentave të Shtetit të Turkis
nder minuta të para të kryengrijes.
Pra, per me i dhanë
nji shkas pak ma të gjallë lëvizjes antixhonturke, me iniativë të grupit
shqyptar u formua një deputation (grup) prej pesë deputetensh ( shqyptarë,
arabë, tyrk, kurd, armen) per me i a paraqitë Sulltanit ankimet e partis
kundershtare.
Mora pjesë në këtë
deputation dhe unë.
Nafi Pasha ,
përfaqësuesi i grupit arab, kritikoi me ashprim politikën e partis Jeun – turke
dhe shtoi se kjo politikë herët a vonë kishte me tranditë themelet e
Perandorisë. Kur Nafi Pasha i mbaroi fjalët e veta, mora fjalën dhe unë. Mbreti
i im, kjoftë se nuk i nepet fundi një orë e më parë politikes së shtrembët qi
po ndjek partija Jeunë-turkë, nëpër të gjitha krahinat e Perandoris, vendi ka
për t’u ba lama e shumë ndodhive të përgjakshme dhe do të heqi me vrap kah njij
rrënim i plotë. I vetmi shpëtim per t’a pritë ket rrezi asht të larguminit e
partis së turqet të rij nga fuqija.
Të parët e Kosovës
Në Kosovë
mbretnonte nji pezmatim shumë i ashpër kundra Xhemjetit. Pra, kujdo qi i a hapa
nevojën e njij lëvizje me armë m’u përgjigj pozitivisht.
Kuvendova me shumë
Zotnij nga Parija mbi zhvillimin e njij kryengritie; por damas e me reservë të
madhe. Çeshtja ish shumë e randë e sperthimi i saj kërkonte mëshehtësi e
mjeshtri sa as nji punë tjetër. Pra, ata që u a merrshe fjalën nuk muejshin me
njoftë shoqishoin e të gjith ishin lidhë në muë.
Kryengritja kishte
për të fillue at ditë qi unë kishe me mbathë opingat e me dalë në Drenicë
(Malci e Vulçitiirnit e Mitrovices) Mbas meje kish me marrë malet krejt ata qi
më patën dhanë besën. .... (“La
Federation Balkanique” numër 34, të datës 15 dhjetor 1925)
“Hasan Prishtina,
çështjen e arsimit të popullit e shtronte
më parësoret të shtetit. Në këtë ishte shumë konkret dhe praktik duke u
nisur nga vetja. Ai ndanë 5% nga të ardhurat e tij për arsim. Kjo shumë ishte e
lartë dhe e siguronte mbajtjen e dhjetë shkollave në Kosovë dhe 60 nxënës nga
Kosova në Normalen e Elbasanit”.
“Ai ishte
personaliteti më kryesor dhe më me autoritet në vendosjen e alfabetit. Në Parlamentin Turk, rreth formë së
alfabetit, do përgjigjet: “Ç’duhet bërë
do ta bëjmë, sepse qëllimi ynë është vetëm për fitim të atdheut... .Hasan
Prishtina u printe ithtarëve për alfabetin latin. Për këtë sahanlëpirësit e
kuzhinës turko-arabe, që për alfabet e merrnin atë arab, Hasanin e quanin spiun
të Vjenës. Nga ana tjetër Hasan Prishtina nga rilindësit e kohës siç ishte
Josif Bageri, konsiderohej shpëtimtari i
çështjes shqiptare. Lufta e Hasan Prishtinës njihej edhe jashtë tokave etnike
shqiptare, qe nga Amerika e largët. Ndërkaq, Hil Mosi, i cili ishte përfaqësues
i qendrës kulturore shqiptare ,,Dija”
në Vjenë, i fton bashkatdhetarët të
merrnin ,,për shembull ndershmërinë e deputet të Prishtinës i cili pasurinë e tij e përdor për lulëzimin
e kombit, e kështu pasi që do vdesim një herë, emri i juaj do të rrojë i pa
vdekur, gjersa të rroj Shqipëria”.
Hasani Prishinia
në Vjenë e ndihmon materialisht botimin e revistës ,,Djalëria”. Ai kishte
gjetur në Vjenë, një grup studentësh shqiptar të cilët kishin mbetur në gjendje
të keqe materiale. U ndihmon atyre duke
ua hequr të gjitha shpenzimet dhe ishte interesuar për t’ua zgjedhur problemet
e shkollimit në tersi” . pasurinë e tij qe disponoi, qe nga Stambolli,
Selaniku, Shkupi, Prishtina, Tirana, Vushtrria, ia lente shkollës kombëtare,
tregon se ai ishte apostull i shenjtë i shkollës kombëtare
Literatura:
Dr.Izber Hoti: Në
udhëkryqet e historisë dhe historiografisë shqiptare, Prishtinë, 2003, f.14,
f.69, f.75
Gazeta, Partie
Albaneaise, nr 34, 15 dhjetor 1925, Wien
Bedri Tahiri:
Hasan Prishtina-Truri i Lëvizjes Kombëtare
f.139.
Dr.Tahir Abdyli,
Personaliteti me ndikim edhe në fushën e arsimit e kulturës, Rilindja, 1994,
f.13.
Gazeta, Ora e
Shqipnisë, Nr. 1 1.1. 1928; Nr.8 datë, 6 korrik 1928; 14.10. 1928, Vjenë
Gazeta, Neue Feie
Presse, 1928.
Gazeta, Wiener
Bilder, Wien, 15 qershor 1913.
H, M, “Studiues
austriakë e shqiptarë në Austri” f,67,68, Prishtinë 2022.
Fjalori
Enciklopedik Shqiptar, 2, Tiranë, 2008.
Vjenë, 25 qershor 2025