Hazir Mehmeti: Shënimi ndërkombëtar i 80 vjetorit të çlirimit të Mauthausenit

SHËNIMI NDËRKOMBËTAR I 80 VJETORIT TË ÇLIRIMIT TË MAUTHAUSENIT

11. Maj 2025. Mauthuazen.

Willi Mernyi: Niemals wieder! Kurrë më!

Nga Hazir Mehmeti, Vjenë

Mauthuazeni i çliruar nga brigada amerikane tetëdhjetë vjet më parë, sot shënon ditën e lirisë nga barbaria fashiste. Vite me radhë Komiteti i Mauthausenit organizon ceremoni kujtimi dhe nderimi të viktimave me pjesëmarrje delegacionesh nga shumë vende. Në ceremoninë përkujtimore morën pjesë më shumë se 20 mijë veta nga shumë vende të botës, një rekord i shënuar.  Vend nderi të veçantë iu rezervohet atyre që e përjetuan vuajtjet në kampin ku vuanin gra, burra e fëmijë.  Mizoria e ushtruar nga puna e rëndë e dhunshme, uria dhe vrasjet masive mizore krematoriumeve, mbeten njolla më e zezë e njerëzimit. Të burgosurit u morën me dhunë nga e gjithë bota dhe përjetuan urrejtje çnjerëzore e racizëm të pa parë nga të cilat vdiqën dhe u torturuan mizorisht rreth 200 mijë njerëz, regjistër që nuk mbyllet asnjëherë. Këtë fat e përjetuan edhe shqiptarët si aleat kundër fashizmit. Me 5 maj 1945 forcat aleate dhe pikërisht brigada tankiste amerikane i lirojnë të burgosurit në Mauthausen duke shpëtuar mijëra jetë, mes tyre edhe shumë shqiptarë.

Kësaj radhe moto e shënimit ishte “Kurrë më ” – “Gemeinsam für ein Niemals wieder“.  Në shënimin e 80 vjetorit të çlirimit të Mauthausenit, mori pjesë kryetari i Austris Alexander Van der Bellen, qeveritarë austriak. Ishin të pranishëm mysafir vendesh të ndryshme, mes tyre Vjosa Osmani, kryetare e Republikës së Kosovës e shoqëruar nga Albinot Bimbashi, Ambasador dhe  stafi i ambasadës në Austri,  Mbreti i Spanjes Felipe VI etj. Ishte hera e parë që Kosova nderon viktimat e përfaqësuar në nivel të lartë.

Kryetari i Komitetit të Mauthauseni Willi Mernyi në fjalën e tij rikujtoi: “ Krahasimit mes vitit 1938 dhe sot: Edhe pse shumë njerëz, përballë armiqësisë, tendencës për teori konspiracioni si dhe rritjes së ekstremit të djathtë, bëjnë krahasime me atë kohë, ka një diferencë të madhe - mund të jetë që shumë aderues në pushtetin e Hitlerit duke u shprehur se, “Nuk dinin ose nuk donin të dinin”, ku e çonte urrejtja dhe nënçmimi. Por, sot ne e dimë këtë. Niemals wieder!" – tha ai mes tjerash.

Pjesëmarrësit që shpëtuan nga Mauthauseni janë gjithnjë e më të rrallë.  Përjetimet e tyre janë shumë preke që trishtojnë. Ja një bisedë nga manifestimin e vitit 2016 me  Jan Wojciech Topolowsik me rrobat e tij burgu dhe numrin e tij majtas në gjoks mes tjerash tha: “Ishim bashkë me tim et në kamp. Një ditë derisa  bartnim gurë Shkallëve të Vdekjes, ditë e fundit e takimit, ishte disa shkallë para meje, u ndal dhe më priti duke me parë nën gurin e rëndë në kurrizin e lodhur që mezi e mbante. ”Ndoshta nuk do të shihemi më, unë nuk kam forcë më tutje, takohemi para Pavilonit 24, aty ku takoheshim fshehurazi. Nuk u takuam më kurrë ai vdiq dhe unë vij këtu çdo maj të takohem ja aty para nesh si dikur”.

Në hapësirat e kampit tani ngrihen 52 monumente të vendeve viktima e aleate kundër fashizmit. Mes tyre edhe pllaka e shtetit më të ri në Evropë, Kosovës.  Pllakat me 84.270 mijë emra të njohur deri sot, mes tyre dhe  133 nga trevat shqiptare që u mbyten aty në format më barbare. Mauthauseni shoqërohet me 49 kampe tjera jashtë tij, secili më i zi se tjetri.

Si anëtar i Komitetit të Mathausenit dhe bashkautori i dy librave kushtuar kujtimit dhe nderimit të viktimave, hulumtova dokumente, nga shtypi dhe dëshmitarë të burgosur nga disa vende. Nga Shqipëria takova Avdullah Krutanin në Tiranë në moshën e tij 94 vjeçare. Intervista e tij ishte emocionuese që nuk harrohet.  Ishte projekt i sjelljes së tij në shënimin festiv përkujtues në Mauthausen, por mosha nuk e mundësoi të realizohet.  Hulumtimet e mia rreth shqiptarëve në Mathausen dhe nënkampet afër tij janë pjesë e Komiteti dhe shënimet e mia të publikuara O-line në Muzeun përkujtues.  Jam krenar që vite të tëra vullnetarisht punova në ndriçimin e atyre që përjetuan tmerrin nazist. Projekti nisi nga Ambasada e Repulikës së Kosovës në Austri i mbështetur, me ide nga Sabri Kiçmari, Ambasador.  Shpresoj se do mbështet realizim i botimit të librit dhe dokumentarit.  Viktimat e pafajshme e meritojnë kujtimin.

Shqiptarët

Aty gjetën vdekjen 133 shqiptarë nga trevat shqiptare, në mesin e tyre edhe Xhevdet Doda e Kozma Nushi, hero të popullit. Në shenjë përkujtimi ndaj tyre do japim emrat: Abaz Dine, Abaz Sullaj, Abdulla Tabaku, Adil Alushi, Ahmet Ramzoti, Alem Tafili, Ali Ashimi, Ali Biduli, Asti Gogoli, Azem Toska, Bedri Agalliu, Beg Nushi, Besim Liku, Buharedin Mitarja, Cane Çaçi, Cane Rapushi, Dalip Meminaj, Demir Bardhi, Dervish Hoxha, Dilaver Kamberi, Dhimiter Konduri, Dhimiter Kulla, Ejup Kondo, Emanuel Hasdurian, Enver Velja, Faik Haruni, Faslli Lelaj, Faslli Zoga, Feim Mustafaj, Fejzo Toska, Ferik Buzi, Fizo Spahiu, Gani Kokli, Gjysh Duraj, Hajdar Shameti, Hajredin Kerkova, Hakim Veliu, Halil Shyri, Hamit Roseni, Hamit Xhyheri, Hamza Laperi, Hasan Doci, Hekuran Novruzi, Hysen Shtufi, Ibrahim Skendaj, Ibrahim Xhatufa, Ilo Çomi, Isa Rapushi, Ismail Zyma, Isuf Berberi, Isuf Ibershimi, Izet Mema, Jani Kosta, Jani Nathanaili, Jani Popa, Jano Maska, Jorgji Ziu, Koro Çoni, Kostandin Simaku, Kozma Nushi ,Late Bregu, Mehmet Dauti, Mehmet Sulo, Mihal Koçi, Mihal Pema, Minella Gogo, Muhamed Velaj, Muhamet Bino, Muhamet Dine, Muhamet Kabashi, Musa Gorishti, Mustafa Kotherja, Mustafa Zahaj, Myslym Nelaj, Mystehat Malaj, Naun Thanasi, Neim Gjoni, Nexhip Hekurani, Nexhip Himçi, Novruz Abazi, Novruz Dine, Novruz Hajdini, Pandeil Dimo, Pavllo Papingji, Piro Papalilo, Qazim Çakerri, Ramadan Nebiu, Ramadan Ramo, Ramazan Myrto, Rapo Kapllani, Rapush Çarçani, Rasim Hamzaraj, Refat Ismajli, Rexhep Bani, Sabri Habibaj, Sadik Asnjoku, Sali Dibra, Sami Karriqi, Selim Çarçani, Senusi Nota, Sofokli Dhimitriadhi, Stavri Havale, Sulejman Cenoimeri, Sulejman Doko, Sulejman Rukja, Sulejman Zakja, Sulo Gorishti, Shefqet Leka, Shefqet Shyti, Sherif Nuredini, Shyqyri Buzi, Taqo Dino, Tefik Skilja, Telat Noga, Teme Alushi, Thimio Nathanaili, Thoma Kuqali, Vangjel Shkurti, Vangjel Vasili, Vangjel Xhani, Vasil Dushku, Vasil Gjata, Vasil Mojsiu, Vehbi Vrashtazi, Xhafer Kodra, Xhafer Skilja, Xhafer Zera, Xhemal Kasa, Xhemal Myhdari, Nuredin Memishaj, Xhemal Shasho, Xhevdet Doda.

Histori e zezë

Kampi i përqendrimit në Mathausen u ngrit nga njësia SS në vitin 1938. Reparte të tij ishin edhe Kampet në Gusen dhe Melk. Gjendet në Austrinë e Epërme afër qytetitLinz dhe ishte vend gurëthyese e cila i takonte Kampeve të kategorisë 3. Ky ishte lloji i vetëm i kësaj kategorie në hapësirat e Raichut, ku njerëzit mbyteshin nëpërmjet punës së rëndë. Deri më 5 maj të vitit 1945, kur u çlirua nga ushtria amerikane u mbyten në format më çnjerëzore rreth 120 mijë të burgosur, kurse kaluan nëpër tmerret e tij më shumë se 200 mijë njerëz nga 30 kombe të botës. Gratë e sjella aty nga Kampi tjetër Ravensbryk përbënin 2,5 për qind, u detyruan në prostitucion, ato shtatzëna u përdorën për eksperimente medicinave duke përdorur format shtazarake. Kishte po ashtu fëmijë e të rinj jeta e të cilëve nuk zgjate shumë brenda këtij ferri. Mesatarja e jetës në te 6 muaj deri në 15 muaj e jo më shumë. Në vitin 1944 kishte 128 komando të SS dhe 475 ushtarë mbikëqyrës.