Hazir Mehmeti: Historia e shpatës së Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Vjenë

Hazir Mehmeti, Rexhep Rifati, Muharrem Blakaj, Shenasi Aliu (30 prill 2023)

HISTORIA E SHPATËS SË  GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT NË VJENË

Nga Hazir MEHMETI, Vjenë

Në Vjenë ruhen përkrenarja dhe shpata e Gjergj Kastriotit Skënderbeut në Muzeun e Arteve Botërore të Vjenës. Me të drejtë Vjena tek shqiptarët është e shenjtë dhe vend kontakti me identitetin kombëtar nga koha më e lavdishme në historinë e tij, koha e qëndresës heroike.

Për shqiptarët që vizitojnë Vjenën, pikëtakimi i parë i tyre është Muzeu i Shpatës së Gjergj Kastriotit. Ata vijnë nga Atdheu, diaspora, arbëresh nga Italia, Zara etj. Diku rreth vitit 1886, kur vjen në Austri për shërim shkrimtari ynë i madh, Naim Frashëri e vizitoi Muzeun në Belvedere të Vjenës, ku ruheshin përkrenarja dhe shpata e kryeheroit kombëtar. I frymëzuar ia kushtoi vargjet emblematike që çdo shqiptar i mëson e reciton me zemër:

"Lum ti, moj Shqipëri!" thashë,

Armët e ti' kur i pashë

Ndë Belvedere në Vjenë,

Sikur pashë Skënderbenë.”

Naim Frshëri

Për lexuesit  e nderuar po japim një shkrim rreth shpatës dhe përkrenares, rrugëtimi i tyre deri në Vjenë sipas shkrimit të mikut të madh të shqiptarëve Leo Freundlich i bazuar në disa dokumente relevante të kohës.

SI PËRFUNDUAN ARMËT E  SKËNDERBEUT  NË VJENË

Shqipëria ka famën se është vendi i “Atletit të Krishterimit”, Gjergj Kastrioti Skënderbeut, por në arkivat e saj nuk ka asnjë relikt origjinale të tij. Përkrenarja dhe shpata ruhen në Vjenë.

Një histori që zgjatet prej pesë shekujsh dhe që debatet për të nuk mungojnë edhe sot. Historinë e rrugëtimit të relikteve e ka zbuluar shumë vjet më parë, Leo Alexander Freundilich, një austriak i pasionuar pas historisë së Shqipërisë. Leo Freundlich ishte austriak me rrënjë hebre, mik i madh i shqiptarëve i cili shkroi për masakrat serbe ndaj shqiptarëve pas humbjes së Perandorisë Osmane. Është e njohur vepra e tij Albanisches Golgotha – Golgota Shqiptare)

Më shumë se relikte, tashmë, ato janë pjesë e identitetit kombëtar

Përkrenarja me kokën e dhisë që mbante Skënderbeu është një simbol i huazuar nga legjendat e Pirros së Epirit dhe Aleksandërit të Madh. Ndërsa sipas historianëve Skënderbeu ka përdorur dy shpata. E para i është dhuruar nga Papa në Krishtlindjet e vitit 1466 dhe është me trup të drejtë, e gjatë 85.5 centimetra dhe e gjerë 5.7, peshon 1.3 kg. E dyta është model turk, është 121 cm dhe peshon 3.2 kg. Kjo e fundit gjendet së bashku me përkrenaren në muzeun e Historisë në Vjenë.

SHKRIMI BURIMOR NGA LEO FREUNDLICH

Shkrim, njëqind vjet më parë

Në Arkivin e Shtetit në dosjen e Skënderbeut gjendet një shkrim ku tregohet historia e udhëtimeve të tij. Artikulli nga Leo Freundlish, bazohet në rrëfimin e drejtorit të mbledhjeve të materialeve të Muzeut Historik të Vjenës për të treguar të vërtetën e armëve të Skënderbeut. Sipas tij, për herë të parë këto objekte janë përmendur në vitin 1578. Më 15 tetor të këtij viti, Mario Sforza, duka i Urbinos, i shkruan një letër arqi dukës Ferdinand, ku i thotë, se do t’i dërgojë atij armët e Skënderbeut, dhe të vëllait të tij. Ky është një fakt që dëshmon se mes arqidukës dhe Mario Sforzas janë këmbyer shumë letra. Më 15 maj 1579 arqiduka i Tirolit i shkruante dukës së Urbinos, Maroi Sforza, dhe e falënderon për armët e Skënderbeut dhe për të tjerat që do t’i binin në dorë. Ndërsa për herë të dytë këto armë përmenden në një letër të dukës Von Arescot, e shkruar me 25 korrik 1588, ku flitet për armët e tjera të Skënderbeut. Në inventarin e vitit 1585 këto objekte nuk ishin të shënuara ende. Ndërsa në inventarin e vitit 1593 shënohet: “Në fletën 69, dy shpata dhe helmi i Gjergj Skënderbeut”. Prej këtyre shkresave dhe inventarit mund të konstatohet lehtë se elmi dhe dy shpatat e Skënderbeut kanë rënë në dorë të arqidukës Ferdinand midis vitit 1588-1593 nëpërmjet dukës Mario Sforza të Urbinos dhe të dukës Arescot. Saktësisht, në inventarin e vitit 1596, faqe 321, janë përmendur dhe shënuar elmi nr. 71 (127) dhe dy shpatat nr.92 (145) dhe 345 (550). Aty shënohet: “George Skanderbeg: një helm i bardhë me rrafshe të arta sipër një kokë dhie e artë me dy brirë, dhe dy shpata, njëra me një dorezë prej lëkure, e cila nga pesha e rëndë dhe prej shenjave të gjakut që duken ende, ngjan më e madhërishme, ndërsa tjetra është me një dorezë kadife ku është shënuar emri i Skënderbeut. Në inventarin e pikturave të sekretarit privat Schrewnchk të titulluar “Armamentarium heroicum” të vitit 1601, ne shohim në tablonë 16, Skënderbeun me elmin nr.71 (127) dhe me shpatën nr.345 (550), ku shkruhet: Në një kornizë me ornamente të shumta rrinë në këmbë Skënderbeu i veshur me një pallto të gjatë me astar lëkure e mbërthyer në gjoks me shirita, me kokën dhe mjekrën e gjatë kthyer nga krahu i majtë, ku i duket profili.

Në krahun e djathtë ai mban lart shpatën e zhveshur nr. 345 (550) dhe poshtë në tokë afër këmbës së majtë qëndron helmi (përkrenarja) nr. 71 (127). Në kokë mban një beretë. Objektet që janë pikturuar në fotografi i ngjajnë shumë atyre në origjinal që ndodhen në muzeun e Artit Historik të Vjenës. Shihet qartë që këto dy objekte njiheshin që në vitin 1601 si sendet e Skënderbeut. Ja një përshkrim i imët mbi dy shpatat dhe mbi përkrenaren: Në sallën XXV Nr.71/127 ndodhet një përkrenare e shtrirë në një piedestal të ulët, e cila duhet të jetë prerë si mbas stilit italian. Sipër përkrenares i fiksuar mirë është kryet dhisë. Përkrenarja përbëhet prej dy pjesëve, një pjesë prej bakri dhe pjesa tjetër sipër me një copë metali buzët e secilës janë zbukuruar me ar. Syve të dhisë u mungojnë gurët. Akoma duket vendi bosh, i cili të jep të kuptosh se brenda kanë qenë vendosur gurë. Në mesin e përkrenares është vendosur një rreth prej bakri. Në këtë rreth janë shkruar këto shkronja: I.N.P.E.RA.TO.RE.BT. Ky shkrim është shumë i vështirë për t’u domethënia e tij. Deri më tani e kanë deshifruar si: “Jesus Nazarenus Principi Emathiae Regi Albaniae Terrori Osmanoru Regi Eperi Benedicat”. Pesha e përkrenares është 3000gr. Kjo përkrenare është një “unikum”, i vetmi e i veçantë që gjendet në muzeun dhe i përket artit të punimit të metalit në stilin gotik të vonshëm. Përpara së gjithave kjo përkrenare në pikëpamjen estetike është një vepër e mrekullueshme dhe i ka hije vetëm një burri të fuqishëm të fortë e me vullnet të hekurt.

Shpata që ndodhet në sallën XXVII, rafti V.Nr.345 (550) është e gjatë 88.5 cm e gjerë 57 cm, me dy tehe dhe me një formë të drejtë, në një vend të kthyer përmban disa shkronja latine. Prej këtyre shkronjave lexohen këto fjalë: “Heroi i perëndisë, Iskander Beg”. Doreza është e përbërë prej druri të mbështjellë me lëkurë, pesha e kësaj shpate asht 1300 gr. Shpata me dorezë është e veshur me lëkurë shagreni, ka nga anët e jashtme 4 arabeska të thella, tre rripa për hijeshim. Anët e jashtme përshkohen prej fildishi dhe në anët e brendshme shohim disa germa të kuqe, të cilat janë shkruar më shekullin e XVI e që përmbajnë emrin “Scënderbeg”. Pesha është 600gr dhe pesha e përgjithshme 1900 gr. Kjo shpatë është e shënuar dhe pikturuar në librin e sekretarit privat të arqidukës së Tirolit, Jakob Schrenckh, “Armametarium heroicum”, në faqet XVI.

Përveç këtyre në sallën e armëve historike të muzeut të Vjenës gjendet dhe një shpatë tjetër, e cila quhet si një nga shpatat e Gjergj Kastriotit dhe është shënuar në inventarin mbajtur në vitin 1593. Kjo shpatë të jep të besosh nga pesha e rëndë dhe nga gjatësia se Kastrioti me një të goditur i ndante në dy pjesë trupat e armiqve. Kjo shpatë gjendet në sallonin XXV, rafti II Nr.92(143), gjatësia e saj 121 cm dhe doreza është e zbukuruar me ar dhe me lëkurë. Pesha e saj është 3.2 k

Kur kryehroi i shenjti -Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, do ta ketë statujën e tij në Vjenë. Ai e meriton këtë. Vepra e tij prej madhore në mbrojtje të kulturës evropiane nga perandoria osmane, na detyron të mendojmë për këtë. I detyron drejtuesit e vendeve tona dhe vendit mik Austrisë, në koordinim për vlerësimin që na duhet në ndërtimin e urave miqësore gjeneratave.  Gjegj Kastrioti – Skënderbeu, ishte frymëzim i luftës për mbrojtje nga hordhitë osmane për Gjergj Basten (Giorgis Basta) i cili drejtoj luftën kundër hordhive turke dhe atyre sllave në kohën e Habsburgëve, Mbretërinë e Austrisë. Ai shkroi vepra mbi teknikën dhe strategjinë e përdorimit të shpatës dhe taktikat e tij luftarake i kishte pjesë të sukseseve të tij në të gjitha betejat.

(Gjermanisht: Er war der Sohn von Demetrio Basta, einem albanischen Epiroten, der sich nach dem Tod Skanderbegs im Jahr 1468 während der dritten Emigrationswelle der Arbëresh[4] im Königreich Neapel ansiedelte und in kaiserlichem Kriegsdienst nach Österreich kam).

Gjergj Kastrioti Skënderbeu – Krujë