Kulturë
Agron Tufa: Arratisja e maleve të Shqipërisë
E premte, 16.02.2024, 07:57 PM
ARRATISJA E MALEVE TË SHQIPËRISË
Nga
Agron Tufa
Të
kapur dorë për dore, gjithë vargmalet e Shqipërisë, Gramoz, Mal i Thatë, Korab
e Sharr, Gjalicë, Pashtrik e Pikëllime, Shkëlzen e Jezercë, ua bëjnë me sy edhe
Bjeshkëve të Namuna matanë kufirit, - kanë vënë përpara gjithë Alpet dhe ja se
ku niset një karvan i madh malesh në heshtje... Nëpër natë... grrap-grrup,
grrap-grrup, grrap e grrup... Pas tyre ca male më të vegjël, edhe ato të kapur
dorë për dorë, të gjitha malet e Matit, Kurbinit, Krujës dhe Tiranës, ashtu si
malet e Skraparit, Tepelenës e Gjirokastrës, që i venë pas kryemalit-elefant me
emrin Tomorr, duke e ndjekur nëpër natë: grrap-grrup, grrap-grrup... derisa të
gjithë vargmalet e Shqipërisë takohen buzë Adriatikut dhe Jonit.
Dhe
aty, në rërë, pa i lagur ende këmbët në ujë, do t’i takojë njërit, se s’bën, të
mbajë fjalimin. Se s’shkon, de, pa një fjalim gjithë ajo ndërmarrje e madhe,
gjithë ai gjest ekstrem. Fjalimi, me siguri, do t’i takojë Korabit, meqë është
më i larti i vëllazërisë prehistorike. Të tjerët që kanë ardhur nga jugu, me
përjashtim të maleve të Vetëtimës (që s’ka qenë nevoja të bëjnë rrugë ngaqë
buzë detit janë), do të mbajnë vesh ndanë pasqyrës ende të errët të dy deteve,
Jon dhe Adriatik.
Prapa
tyre, në boshin e errët që kanë lënë, në zgafellet e humnerta të asaj
braktisjeje, si kone të nervozuara, do t’ia nisin të lehin e të ankohen kodrat
qaramane. Të parat do të hidhen kodrat e Dumresë:
“Ku
shkoni ju zdapa të rëndë pa leje? Nuk ju vjen turp të lini vendin që ju rriti
dhe ju ushqeu? Ç’është kjo braktisje në grup? Kujt ia lini prapa këtë shkretim?
Po ne, ku do të na lini? Kjo që po bëni ju, ta dini, e ka një emër: tradhti e
lartë ndaj Atdheut! Po, po, do të mërmërisin në kor të gjitha kodrat e sukat e
tjera anë e përanë Shqipërisë: kjo është tradhti e lartë ndaj Atdheut dhe
dënohet me ligj, me pushkatim!”
Por,
një mal i afërt që ua njeh tabiatet, i ndërpret: “Rrituni moj çupa... rrituni
moj grifsha! E ku merrni vesh ju nga planet e mëdha! Na keni qëndruar tërë
jetën si gunga në shpinë, ju, shtamba shurre! Vetëm qelb e këneta keni
prodhuar, breshkat e dreqit!” Dhe kodrat e qepin gojën e grijnë ndër vedi.
Dhe
kur bie qetësia, kur malet mbajnë
frymën, aty, ndanë ujërave të dy deteve, ja tek ushtoi fjala e fundit e
kryemalit.
“Ja
ku u zgjuem ma në fund, vllazën të dashtun”, - foli duke qëruar pak grykën
Korabi. - “Kemi qëndrue të urtë, të palëkundun në këto vise, qysh se asht
kurdisë kjo botë. Kemi durue, vllazën... kemi durue shumë... Po kjo që po bajnë
komunistat s’ka mal që e mban mbi kurriz. Rrezik se një ditë, siç e kanë
premtue, kanë me na u turrë me na rrafshue krejt, me na qitë fare, me na ba
‘pjellorë si dhe fushat’. Kanë me na marrun fytyrën dhe erzin. Por unë tham se
kupa asht mbushë e po derdhet tashma. Jemi male krenare apo jo?”
“Po,
vëlla, krenaria na mban në këmbë!”
“Vetëm
borën e bardhë kemi mbajtë mbi shpinë”, - vijon prapë ai. - “Edhe njerëzit tanë
i kemi mësue të lirë, me na ngja për pah e karakter, me kësulat e bardha. Nuk
po lamë me na ba zap do morra të partishëm, me direktiva t’përçudshme prej lart
e prej Larg. Prandej, o burra vllazën, po e lamë kët vend, po marrim ma mirë
udhën e hidhun t’mërgimit. Nuk asht zgjidhje kjo që po bajm, o vllaznit e mi
krenarë e të palëkundun. Por na nuk mujtim me rrnue gjallë pa ajrin e lirisë.
Ky pushtet, mbushë me xhahila e këlyshë të anmikut shekullor kërkon me na
poshtnue, me na e ulë kryet, me na kcye m’qafë e me na shfytyrue e
shnjerëzue...”
(Dëgjohet
se si diku bie plluq në det një pikë e pastër loti).
Dikush
nga malet e Jugut duket se ka një replikë. E nxjerr kryet prej rreshtit dhe
thotë me një zë të painatosur:
“A
mund t’ju bëj nji pietje?”
“Urdhno,
vlla!”
“Jam
krejt dakord me çfarë thoni dhe ju lumtë ajo gojë... Por nuk po e kuptoj, more
burazer, përse flet në dialekt?”
Një
pjesë malesh qeshin ndër vete, e ndonjë sosh kukuriset së brendshmi.
“Nuk
jemi mbledhur këtu për ndonjë Kongres Gjuhe, o byrazero!” - e shkund mali
fqinj. - “Çfarë të mos kuptosh, t’i them unë pastaj, kur të llafosemi”.
“Prandej,
o vllazën, - e vazhdon fjalën e vet Korabi, pas asaj ndërprerjeje, - vendosëm
me ba shi njaté qi s’un e ka ba asnji mal tjetër ndër kaq miliarda vjet, qysh
se u krijue Rrozullimi. Kemi shestue, o vllazën, qi na lidhën e na mbajtën
bashkë me mija arterie ujnash e me mija nyja eshtnash e kockash, me e hjedhë
hapin vendimtar: me kapërcye detin e me lypë azil politik n’Europë! Deri këtu e
kisha fjalën teme, derisa ju ma latë nderin me folë, si mali ma i naltë. Ju kam
folë trup e drejt, si mali-malit. E ma në fund, due me ju pyet: a ka ndonjeni
kundërshtim? A ka ndonjeni farë ndjenje pendimi për hapin vendimtar që po
hjedhim? Ai fare mirë, o vllazën, mundet me ndejtë”.
Heshtje.
Diku
dëgjohet nga mesi i rreshtit një e qeshur ndër vete e mandej shpërthen jashtë
një “Ha-ha-ha! Ha-ha-ha”, e përmes të qeshurash të mbytura, ai thotë:
“A
e përfytyroni, vëllezër, sesi do të dukej ndonjëri nga ne po të qëndronte këtu,
tek pullë i vetëm, mes fushash të braktisura? Si piramidë egjiptiane!
Ha-ha-ha!”
“Ha-ha-ha,
ha-ha-ha, ha-ha-ha!” - qeshën malet me radhë buzë ujërave të detit në terr.
“Çfarë
shakaxhiu, - tha Korabi, - Zoti të naltësoftë e të madhoftë!” - kur e qeshura
mbaroi dhe atij i duhej të thoshte fjalën e fundit.
Malet
presin. Asnjë nuk është i fjetur. Asnjë nuk dremit.
“Atëherë,
o vllaznit e mi prej gjaku e ashti, le t’biem në gjunjë me e puthë njikët
truell amnor, tue iu lutë Hyjit Krijues me na kthye prapë ndër vendet e rranjët
tona, aty ke i kemi pasë, me shpresën se herëdokur ky vend s’ka me u lanë në
dorën e dreqit”.
Dhe
vetë Korabi bie në gjunjë i pari: puth tokën amtare. Fill mbas tij bien më
gjunjë njëheri, varg, gjithë malet e Shqipërisë.
Kur
putrat e këtyre elefantëve mitologjikë nisin të kapërcejnë detin, prapa tyre
dëgjohen thirrje me altoparlantë, të lehura qensh, të shtëna, prozhektorë,
aviatorë. Ndal! Kush kalon? Do të qëlloj!
Kërcënohen
malet me nene, me pushkatim, me burgim të përjetshëm si tradhtarë të atdheut.
Por malet largohen e largohen pa mbarim, secili i madh dhe dy detet shqiptare
nxijnë në agim, a thua se prej aty po largohet jo Arka e Noes, por flota e tij.
I
fundit mal, ai që ka qeshur me idenë se do të dukej i vetëm aty, në atë
rrafshirë të shkretë, si piramidë egjiptiane, hedh sytë nga bregu, ku janë
ngrehur topa të artilerisë së rëndë, gati për t’i goditur. Para se ta kthejë
përfundimisht shpinën, u thotë:
“Hani
një mut tani!”
(Fragment nga romani tetralogjik “Ngjizja e papërlyeme”,
“Onufri” 2021)