Agron Tufa: Osip Mandelstam (1891 - 1938)

OSIP MANDELSHTAM (1891 - 1938)

Nga Agron Tufa

Për burrninë zâmadhe të shekujve që vijnë,

Për fisin e naltë njerëzor,

Pa kupë më lanë në gostinë e etënve,

Pa gazin, pa nderin burrnor.

Mbi shpinë më sulet shekulli i ujkut,

Por ujk për nga gjaku nuk jam:

Ngjeshmë si shapkë në mëngën e xhupit

Të stepave me afsh siberian.

Që mos të shoh frikën, as llurbën vrastare,

As eshtrat përgjakur koçive;

Që natën ta zbardhin dhelprat polare

Me hiret e tyre primitive, -

Më shpjer pra menatë, ku rrjedh Jenisej

Ku pisha mbërrin gjer tek yjtë.

Se ujk unë nuk jam për nga gjaku në dej

Dhe veç i barabarti më mbyt.

1930

Përkthim nga origjinali: Agron TUFA

Shënim për poezinë:

Poezia "Për burrninë zamadhe të shekujve që vijnë" u shkrua në vitin 1931 në sfondin e një krize të revoltës shpirtërore të poetit, që shpërtheu për shkak të persekutimit të tij. Me këtë varg, poeti përpiqet të mbrohet nga shekulli i ujkut, si mburojë, duke mos kuptuar ende se armë të tilla mbrojtjeje i thyen totalitarizmi stalinist, si një uragan, degët të holla të një shelgu.Tema dhe narrativa na jep imazhin e njeriu të vogël që ka rënë në mokrrën e sistemit, por nuk i është hequr ende dinjiteti. Vargu është shkruar në vetën e parë, ndaj nuk ka nevojë të merret me mend se kush është përballë nesh në rolin e heroit lirik.

Rreth Autorit

Osip Emiljeviç Mandelshtam (1891 - 1938) - poet, prozator, eseist, kritik dhe përkthyes rus. Një nga poetët më të mëdhenj rusë të shekullit të 20-të dhe një ndër poetët qëndrorë të krejt poezisë së shekullit XX. U shkollua në institutin Tenishjevskij në Shën Peterburg. Në vitet 1908-1910 studioi në Sorbonë dhe në Universitetin e Heidelbergut -1911-1917; - në departamentin romano-gjermanik të Fakultetit të Historisë dhe Filologjisë të Universitetit të Shën Petërburgut. Botimi i parë i tij lidhet me revistën “Apollon” (1910, nr. 9; poezia “I papërshkrueshmi hidhërim...”). Më 1912 u bashkua me grupin letrar të Akmeistëve. Libri i parë me poezi “Guri” u botua në fund të marsit ose prillit 1913 në shtëpinë botuese të Shën Peterburgut “Akme” me shpenzimet e autorit. Libri përfshin 23 poezi të viteve 1909-1913. Ndoshta titulliu propozua nga lideri i Akmeistëve N.S. Gumiljov. Botimi i dytë i "Gurit" u botua në dhjetor 1915 nga shtëpia botuese Hyperborea. Koleksioni përmban 67 poezi që datojnë nga 1908-1915. Botimi i tretë i "Gurit" u botua në serinë "Biblioteka e Letërsisë Bashkëkohore Ruse" (1923). Botimi përfshin 76 poezi.

Më 1922, Mandelshtami u martua me Nadjezhda Jakovljevna Hazina, e cila, pas vdekjes së poetit, do të lërë tre libra me kujtime për të (N. Ya. Mandelstam. Memoirs. New York, 1970; Libri i dytë. Paris, 1972; Libri i tretë Paris, 1978).

Në vitin 1922, shtëpia botuese e Harkovit "Istoki" botoi artikullin programatik të Mandelstamit "Mbi natyrën e fjalës" si një broshurë më vete. Poezi 1916-1920 (periudha e Luftës së Parë Botërore, Revolucionit dhe Luftës Civile) përmbledh librin tjetër të poezive të Mandelshtamit - "Tristia" (Berlin: Petropolis, 1922). Titulli latin i librit (përkthimi tradicional: "Elegjitë e pikëlluara"), i propozuar nga M. A. Kuzmin, është marrë nga Ovidi. Ai përfshinte 43 poezi që datojnë nga 1915-1924. Mandelstam ishte i pakënaqur me publikimin. Ai botoi versionin e tij, të quajtur "Libri i dytë", në 1923 në shtëpinë botuese të Moskës "Krug/Rrethi". Libri hapet me një kushtim për “N. H." - Nadezhda Hazina.

Poezi 1921-1925 përbën pjesën e tretë të përmbledhjes së fundit poetike të Mandelstamit "Poezi" (L.; M.: GIZ, 1928). Koleksioni ka tre ndarje: “Guri”, “Tristia” dhe “1921-1925”.

Nga maji 1925 deri në tetor 1930, Mandelshtami nuk shkroi poezi origjinale. E nxori jetesën me përkthimet poetike (nga poezia e vjetër frënge, frëngjisht, gjermanisht, anglisht, gjeorgjisht dhe armeniht), si dhe me poezitë për fëmijë. Në vitet 1920, u botuan tre libra për fëmijë nga Mandelshtami: "Primus" (“Primus”, 1925), "Dy tramvaje" (L.: GIZ, 1925) dhe "Balonat" (L.: GIZ, 1926).

Në prill 1925, shtëpia botuese e Leningradit "Vremja" botoi novelën autobiografike të Mandelshtamit me titull "Zhurma e kohës" (shkruar në 1923-1924). Në 1927 - fillimi i 1928. Është shkruar novela “Pulla egjiptiane” (L.: Priboi, 1928). Në të njëjtën kohë, u botua një përmbledhje e artikujve të Mandelshtamit "Për poezinë" (L., Academia, 1928). Në dimrin e viteve 1929-1930. Mandelshtami i diktoi gruas së tij "Prozën e Katërt", e cila u botua për herë të parë vetëm si pjesë e Veprës së Përmbledhur të vëllimit të dytë (Nju Jork, 1966).

Në vitin 1930, N.I. Buharini organizoi një udhëtim pune për Mandelshtamin në Armeni. "Udhëtim në Armeni", shkruar në bazë të përshtypjeve nga udhëtimi, u botua në revistën "Zvjozda" (1933, nr. 5) dhe iu nënshtrua kritikave shkatërruese. Në vitin 1933, u shkrua eseja poetologjike "Kuvendim mbi Danten" (botuar për herë të parë në koleksionin e Nju Jorkut në 1966, një vit më vonë u botua si një libër i veçantë në BRSS).

Në nëntor 1933, Mandelshtami shkroi një epigram kundër Stalinit "Ne jetojmë pa e ndjerë brenda vetes atdheun", të cilin ua lexoi miqve të tij. Pas një denoncimi, Mandelshtami u arrestua natën e 16-17 majit 1934 dhe pas një hetimi, i shoqëruar nga gruaja e tij, u dërgua në internim në Çerdyn (Skaji i Permit), ku tentoi të bënte vetëvrasje (u hodh jashtë nga dritarja). Me ndihmën e Buharinit, Mandelshtamët morën lejen nga Stalini për ta zgjedhur në mënyrë të pavarur një vend internimi dhe zgjodhën Voronezhin. Ata ishin në internim në Voronezh deri në maj 1937, kur papritmas morën lejen për t'u kthyer në Moskë.

Mandelshtami filloi të shkruante përsëri poezi në tetor 1930 në Tiflis (Tbilisi), duke u kthyer nga një udhëtim në Armeni. Nuk u bë e mundur të botohej një libër i ri, pavarësisht se kishte marrëveshje me shtëpitë botuese. Nadjezhda Jakovljevna Mandelstam besonte se poemat e viteve 1930-1937, të shkruara në Moskë dhe Voronezh, mund të bashkoheshin nën titullin "Poezi të reja". Poezitë e Moskës përbëhen nga dy fletore. E para është shkruar nga tetori 1930 deri në shtator 1931, e dyta - nga prilli 1932 deri në shkurt 1934. Poezitë e Voronezh përbëhen nga tre fletore. E para përmban poezi të shkruara nga prilli deri në gusht 1935, e dyta - nga dhjetori 1936 deri në fund të 1937, e treta - nga fillimi i marsit deri në maj 1937.

Natën e 1-2 majit 1938, Mandelshtami u arrestua për herë të dytë, u dërgua në Burgun e Brendshëm të NKVD dhe më pas u transferua në Burgun e Butyrskaja. Më 2 gusht, ai u dënua në një mbledhje speciale të NKVD të BRSS me pesë vjet burg në një kamp pune të detyruar. Më 8 shtator ai u dërgua me autokolonë në Lindjen e Largët. Më 27 dhjetor 1938, ai vdiq nga tifoja në një kamp tranzit të Vladivostok (Vladperpunkt). Sipas shkrimtarit Varllam Shallamov, dëshmitar në barakën e tij, Mandelshtami vdiq nga uria dhe të ftohtët.

P.S: Në shqip ekziston përkthimi im nga origjinali me një prathënie - një minimonografi rreth Mandelshtamit dhe portretit të tij si profil poetik. Titulli: Tristia - poezi (poezi & ese) Autori: Osip Mandelshtam. Përktheu: Agron Tufa. 320 faqe, 700 Lekë. Pika pa sipërfaqe, maj 2016.

Prej kohëh po punoj për një paraqitje përfundimtare të poezive, eseve dhe prozës artistike të Mandelshtamit, të pajisur me një fashikull të interpretimeve e komenteve kontekstuale për çdo poezi.