Pëllumb Gorica: Për te 'Mrizi i Zanave', më shumë se një udhëtim...

PËR TE “MRIZI I ZANAVE”, MË SHUMË SE NJË UDHËTIM…

Udhëpërshkrim nga Pëllumb Gorica

Një ditë një mik i mirë më tha:

- Ti nuk ke vizituar, apo nuk ke parë një vend që dua të të tregoj. Ndodhet në zemër të Natyrës, mes bukurive të rralla të saj, mes njerëzve (me vlera të trashëguara) larg zhurmave të metropoleve të betonizuara, larg kakofonisë hibride të trafikut dhe molepsjeve të shkaktuara nga koha.

Duke ecur nëpër këto rrugë

Ishte një ditë e ngrohtë tetori plot dritë. Rruga gumëzhinte nga lëvizjet. Nga Lezha deri në Shkodër, në të dy anët e saj, shpalosen pamje të mrekullueshme: fusha, kodrina, toka pjellore të depozituara në mijëra e mijëra shekuj duke bërë të mundur t’u afrojë qënieve të gjalla mundësi ushqimi ku njeriu, si aktor, ka ndërtuar jetesën me një aromë që gulçon nga brendësia e nuancave mikroklimaterike të jetueshme.

Shtëpitë kanë zënë fushat dhe fushat “flenë djerrë” në diellin e ngrohtë të Vjeshtës.

Sidoqoftë, nuk ka pse t’i shohim ato si gjë negative, sepse vende të mrekullueshme shqiptare japin shkëndija zhvillimi.

Duke lënë pas shpine zhurmën e trafikut, befas, si në përralla, gjendesh në një peizazh krejt të veçantë, i cili s’ka asgjë të përbashkët me të përditshmen…Është i dashur për shqisat e lodhura nga ajri i ndotur, nga zhurmat dhe kokëçarjet e qytetërimit.

Para syve të hapet si në pafundësi një pamje pothuajse fantastike, e cila krijon një kanavacë natyrore me bukuri të pakrahasueshme: Plepa të shumtë në kuadrate të fushës së Zadrimës; fëshfërima të vazhdueshme të gjetheve të tyre prej erës flladitëse të kurdohershme të Vjeshtës, si edhe Dielli i gjymtuar, pak si i lodhur.

E para e pazakontë që vëren është fakti se nuk ndjen në flegrat e hundës kundërmimin e “diezelit” të benzinës… As mëshim borie, apo xhirime gomash në asfaltin e lodhur: me gunga dhe gropa. Nuk sheh fije bari me pluhurosje të zakonshme të qendrave urbane, nuk sheh ngjyrën gri që i mbështjell nga vjellja prej betoniereve. Veç ndjen peshën e vlerës së gjithanshme të çdo pëllëmbe toke të kësaj treve, e cila mbijeton duke e punuar kujdesisht atë.

Zoti i ka dhënë një tokë pjellore Zadrimës. Një bollëk bukurie gjelbërimi, bollëk ajri e pastërtie dhe, mbi të gjitha, njerëz punëtorë, të dashur, bujarë e diturakë.

Ecim përmes vendbanimeve në të cilët dora njerëzore ka lënë gjurmë në çdo gjë që të sheh syri. Thua se udhëton nëpër qyteza të vogla. Një në kthesë këtu afër e tjetra në një kthesë atje tej…Të tjera shtrihen aq larg saqë syri nuk mund t’i shohë.

Diku ndalesh prej një pamjeje vërtet tërheqëse të kodrave të larta kryehirta që mbyllin horizontin nga Lindja (mali i Velës) si pleq të stërlashtë që kanë zënë vend nëpër kohë.

Një udhë e asfaltuar të çon drejt Fishtës së Zadrimës, që është me të vërtetë një vend me arkitekturë natyrore, burim qetësie peizazhistike… Fushat, hambar i një prodhimtarie të madhe drithrash, pemësh frutore, perimesh e baze ushqimore blegtorale (madje këtu mbillet edhe oriz) që ngjajnë me stadiumet fantastike.

Fishta, që bënë pjesë në melosin e mrekullueshëm të Zadrimës, po na konturohet si një qytezë e bukur, sa për meritë të Natyrës aq, edhe të punës së palodhur të banorëve të saj.

Duke mbetur besnik i fakteve historike, e përsëris se Fishta është vendlindja e at Gjergj Fishtës (1871-1940) Homerit Shqiptar, është tregues i besimit në Zot dhe të shërbimit për atdhe, me buçimën para Evropës lajkatare. Ai, me rrobën fetare, me talentin krijues (me atë korpus veprash letrare aq të pasura) kulmin e ka arritur sidomos me “Lahutën e Malësisë...”, me “Mrizin e Zanave”, përveçse gjuhëtar me kontribut në Kongresin e Manastirit.

Shtëpia e At Gjergj Fishtës të ngjan si një mauzole; edhe pse busti i tij para saj është i përmbytur nga barëra të egra.

Mrizi i Zanave:… ky oaz i mrekullueshëm

Ke dëshirë të ecësh më këmbë duke vështruar sesi zë e shfaqet gjithnjë e më shumë agroturizmi “Mrizi i Zanave”:

Asnjë zbukurim dehës, i tepruar, banal… Veç një dekor që vëzhgohet nga vizitorë të dëshiruar.

“Mrizi i Zanave”, ky oaz i mrekullueshëm, të shfaqet në një kodrinë të rrethuar me lisa dhe, si i tillë, të befason. I veçantë dhe i pakrahasueshëm në mbarë Shqiptarinë, që jo vetëm ka dekoracion “natyror”, por edhe funksion konkret kulinar.

Në agroturizmin “Mrizi i Zanave”, këtë vend tokëpërshkuese, qetësi shplodhëse, shprehen shumë cilësi, vlera të gastronomise turistike dhe pamje gjithëpërfshirëse.

Agroturizmi “Mrizi i Zanave”, emërtim sipas titullit të librit të Gjergj Fishtës, me pamje të mahnitshme në çdo cep, i kthyer në një prej më të frekuentuarit në Shqipëri, të fton të shijosh Natyrën dhe prodhimet e saj, me elemente bujqësore e blegtorale, me vreshta dhe pemë frutore, e shtrirë në hapësirë të gjërë, me florë pothuajse natyrale...

Qetësia madhështore kishte derdhur një magji misterioze nga puna e njerëzve në fushat e mbjella me lakër, domate e speca, me ullinj dhe drurët frutorë.

Janë burimet natyrore të ripërtëritëshme të dhjetëra fermave familjare të Fishtës, thithur direkt nga arat, nga pemëtoret e qëndisura.

Në agroturizmin “Mrizi i Zanave” të shpaloset një larushi përjetimesh romantike, të bukura, me ndjesi, aqësa ne vizitorëve na ngjan me një pamje prej ferme të Amerikës Latine.

Të përpirë nga kërshëria shëtisim vështrimin në gjithë agroturizmin “Mrizi i Zanave”, Rreth e rrotull sinoreve përskaj arave, sheh banorët të shpërndarë, si nota muzikore në pentagramin e nënës Natyrë.

I ke pranë, i prek, ecën e mrekullohesh nga pamja e nuancave të Natyrës me bukuri të pakufi, si në magjepsjen e vargjeve magjike të Gjergj Fishtës.

Vështron vreshtin e varietetit “Kallmeti”, të mirëkuruar. Qe pjekur dhe na i bënte me sy. Ullinjtë, me imunitet nga sëmundjet prisnin shiun për t‘u zbukuruar më shumë. Shegët ishin këputur nga pemët, gati për të shtrydhur lëngun.

Vështron hambarët me sanë e misra, tufën e dhive të një race vendase, mishin e shijshëm të të cilave e shijova me endje nën hijen e lisave.

Nëpër rrugica gëlojnë tufat e rosave, patave, pulave e gjelave.

Vështron bunkerë, si relike e Së shkuarës.

Nga fuçitë metalike ishte krijuar një vargan “treni” në miniaturë.

Një dyqan i vogël ishte mbushur me qeramika, djathëra dhe shishe verë, lëngje frutash, produkte mishi, libra dhe lule.

Në “prehër” ulliri shihnim shkrime nëpër dërrasa me vargjet e Gjergj Fishtës.

Ishin edhe mbishkrimet me udhëzimin se toka nuk është taketuke: Pra porosia se bishtat e cigareve dhe gjërat e panevojshme të mos flaken kudo rrugës.

Sigurisht që çudia do të ishte e papërsëritur ndonjëherë tjetër, kur në hyrje të tyre bie në sy një kostelacion i veçantë prej gurësh. Një lloj skulpture në stilin fuksionalist me një “trik” shenjtërie, gurë mbi gurë të rrumbullakët, si kokrrat e rrushit, si jetët mbi jetë. Një simbolikë, me shumë modelim e me shumë vërtetësi; në fund të fundit për aktivitetin e tyre.

Por për të njohur “Mrizin e Zanave” duhej një ciceron i mirë, i mençur, i zgjuar dhe i ditur për shumëçka, pasi ky vend, me njerëzit e tij, ka një arsenal të jashtëzakonshëm ndërtimesh moderne ndërthurur me elementë të Natyrës: ara, vreshta, ullishte…

Ishte dëshira jonë për të dëgjuar Arian Lleshin. Ne e falenderuam që na priti, dhe i falje që ia morëm kohën.

- Agroturizëm Mrizi i Zanave”, - të rrëfen ai, - zotëron 30 hektarë tokë të punuar (të punësuar 130 punonjës). Këtu ka një fabrikë për prodhimin ushqimor të kulturave vendore: mish, djathë (rreth 40 ton djathë në vit) reçel, drithëra, lëngje pijesh, etj, e cila gjatë Komunizmit ishte kamp internimi.

U futëm në labirintet dhe magazinat e mbushura plot dhe në kantinën e prodhimit të verës. Ajo shkëlqente jo vetëm nga pastërtia, por dhe nga prodhimet e shumëllojta, të vendosura me aq rregull.

Ariani të tregon se këtu prodhohen verërat “GEG” e “KU VEN” (rreth 90 000 litra verë në vit). Të gjitha produktet kanë cilësi që, duke u servirur me çmime reale, perballohen nga shumica e klienteve. Vetëm për lëngje frutash konsumohen mesatarisht 150 kg fruta vendi në ditë.

Vera e prodhuar nga varieteti “Kallmet” ruan një traditë të shekujve më parë. Vera “KU VEN” e prodhuar në kantinën e “Mrizi i Zanave” ka marrë Medaljen e Argjendtë.

Ariani, me profesionalitet dhe dije të shkëlqyera, të shpjegon procesin e lëngut të shegës së egër, të djathit, të verës dhe traditën e zjerjes së rakisë…Sepse është e bukur dhe plot lezet edhe pirja e gotave të para, apo Ballit të Kazanit.

Si një ballkon në fushën e Zadrimës

Në një kodrinë piktoreske të agroturizmit “Mrizi i Zanave”, vendosur në mes të gjelbërimit, si ballkon mbi fushën e Zadrimës, hapej pamja e një kulle tipike, të ruajtur si në kohët e largëta. Sot kullë e rinuar me dy kate dhe dritaret si frëngjitë e qëmotshme.

E kisha parë së largëti në foto këtë kullë genuine që vërtet ka funksionuar dikur për plot breza me arkitekturën në përgjithësi, me materiale tradicionale të gurit dhe drurit, si dëshmi të një kulture të lashtë:

Qoshet e gdhendura, harkonadat e dyerve, shkallët e drunjta, dritaret me vetulla, çatia, pragjet, tavani dhe kalldrëmi para saj, saqë çdokush stepet përpara arkitekturës.

Teksa e shikon me kënaqësi së jashtëmi këtë ndërtim fantastik, ndoshta me potentencë estetike që ka funksionuar dikur nëpër breza, të cilët jetonin me Eposin e Kreshnikëve, të vjen në mendje thirrja hyjnore: “A do miq o i zoti i shtëpisë”?

Pritej miku dhe kulla kthehej në një folezë të ngrohtë e dashamirëse.

Në mes kohërash të luftës, aty, mbledhur në kullë, jo vetëm për miqtë, luftëtarët dhe gjithë shtegtarët që rrugëtonin, edhe nëse ishin të panjohur, miq të rinj, zihen të fjalës, të besës, të pushkës. Të ulur, çlodhen, priten me gjithë të mirat e hajës së përkorë të gatimeve.

Në vend të ujit mikut, udhëtarit, i jepnin verë; i jepnin bukë dhe ushqime, duke dëshmuar kështu vlerat dhe traditat e lashta të malësorëve. Ekziston shprehja popullore “Bukë Zadrime e verë Podrime”.

Kullat në mugëtirën e dimrit ktheheshin në kuvendime homerike, nga bujaria e mençuria e malësorëve. Dhe përkëdheleshin nga melodia përhumbëse e lahutës.

Kjo kullë ka një prirje moderne, që ngjan si një figurë gjeometrike tërë kënde.

Hapësirat e brendshme të saj, me elegancën dhe intimitetin për një natë aristokratike, janë gjithsesi marramendëse dhe funksionale.

U afrova rrëzë murit të gërryer, tashmë të veshur me xham. Me soditjeje admirimi të gjatë, nën refleksionin e ngjyrave xixëlluese të xhamit, që ishte i trashë 10 cm, e quajta pa e tepruar origjinale.

Njerëz vizionarë

Njerëz me vlera të pazakonta, që jetojnë me punë të ndershme dhe zhvillojnë pasionet e tyre, nganjëherë është fat që në vende të tilla të pazakonta të kalojnë rezistencat, pengjet, grackat e jetës dhe në fund pozicionohen diku. Këtë e bëjnë vetëm ata që kanë sfiduar sakrificat.

Duke mënjanuar hendekun e madh, hapur në postdiktaturën që jetuam, me edukatën që morën në shkollë, në filozofinë materialiste që mësuan gjatë viteve, si një rrjedhojë logjike e minitregut të lirë, Altin dhe Anton Prenga, guxuan në aspektin material dhe shpirtëror për të krijuar një oaz kënaqësie për mijëra dhe qindra mijëra vizitorë.

Vëllezërit Prenga rrezatojnë mirësi e modesti, po aq sa edhe madhështi me punën e tyre: në heshtje, si milingona. E duan punën dhe kanë një qëllim në jetë, duke dritësuar Të shkuarën, për të mos harruar se nga vijnë e cilët kanë pasur pararendës. Ata janë modeli më i mirë i njerëzve këmbëngulës, punëtorë, me një botë të brëndshme shumë të pasur, që kanë virtyt.

Me parimin “Punë, punë dhe vetëm punë të ndershme” arrihet çdo gjë. Prandaj kanë krijuar një strukturë të mirëfilltë agroturistike, me të gjithë elementët përbërës, me hapësirë të mjaftueshme sipas filozofisë “nga ara në tryezë”, të shëtitjes së vizitorëve nëpër mjediset e agroturizmit, në punishtet ku prodhohen produktet dhe magazinat, ku ruhen vera, djathi, lëngjet e frutave, reçelërat, glikot dhe zahiret. Ato të mësojnë copëza nga historia e Zadrimës.

Bij të një familjeje bese e buke, ku sofra e shtruar dhe fjala e mençur janë metafora të gjalla të breznive me rrënjë të ngulura në histori për shkak të qëndresës që kanë mbajtur mbi supe të parët e saj, duke dëshmuar krenari dhe dinjitet shoqëror…

Alfredi, miku ynë, që i njeh aq mirë, të thotë se ata dallohen për angazhimet, tolerancën, pozitivitetin, sikurse janë edhe familjarë shembullorë që respektojnë traditat shqiptare. Ata nuk dijnë të “rrahin gjoksin” (ndonëse në trupin e tyre lëvrin gjak malësie) por udhëhiqen gjithnjë nga urtësia.

Altin dhe Anton Prenga janë miq të Artit, të Së bukurës, të luleve, të Natyrës, dashamirës të Historisë, Traditës, të cilën e kanë gërshetuar më së miri në agroturizmin e tyre, duke u bërë udhërrëfyes edhe për agroturizmat e tjera shqiptare. Fruti i punës së tyre është kthyer në krenari kombëtare. Kanë gjallëruar trevën, duke e bërë të njohur në gjithë Botën. Me të drejtë mund t’i quash një burim i pastër për studimin e Antropologjisë Kulturore Shqiptare.

Me një menaxhim perfekt e angazhim total në punë kanë arritur këto suksese duke e kthyer “Mrizi i Zanave” autentik, që e shijojnë, jo vetëm shqiptarët, por edhe turistët nga e gjithë Bota, të cilët, pas vizitave dhe shijimit unik të specialiteteve të pasura për syrin, gojën dhe shpirtin, largohen me përshtypjet më të mira.

Të kultivosh vlerat; të afirmosh Të bukurën në shpirt është mision brezash. Sa krenar ndihen kur i shikojnë fëmijët e tyre të lidhur me agroturizmin “Mrizi i Zanave”, me bimët, bagëtitë, produktet, përpunimin e tyre, me dashurinë për Florën, Faunën, etj.

Si në një përrallë

Për të drekuar te agroturizmi “Mrizi i Zanave” apo për të zënë një dhomë fjetjeje, të duhen ditë, javë e ndoshta muaj të telefonosh më parë; sepse nuk ka vende bosh (çdo ditë ka mbi 800 persona që u shërbehet). Edhe pse janë pothuajse 100 tavolina të shtruara.

Udhëtojnë nga anë e anës vetëm të sodisin këtë perlë, të pushojnë si në një përrallë ku pushojnë Zanat dhe ikin me përshtypje nga më të mirat.

Takojmë Tonin Bushin, që në përshtypjen e parë të bën të mendohesh shumë, por që më pas nuk mund të ndahesh dot nga biseda aq e ngrohtë me të.

-Të huajt, - thotë Tonin Bushi, financieri i agroturizmit “Mrizi i Zanave, - këtu gjejnë gjithçka. Ata ndjehen të lodhur me qytetet e tyre, me gradaçielat, me zhurmat, me restorantet e luksit, me smogun e makinave. Këtu kanë bujtur udhëheqës shteti, politikanë, vipa, si Françesko Toti, Dua Lipa dhe gjithë ata turistë të huaj nga e gjithë Bota, të pranishëm edhe gjatë qëndrimit tone ditor atje. Këtu vijnë 150 000 klientë në vit, një pjesë duke festuar gëzimet e tyre. Shumica duke e shijuar nga afër këtë vlerë të traditës, s'reshtnin së shprehuri kënaqësinë e vet për gatimet, të cilat të mbërthenin sytë me servirjen e traditës së mirëfilltë, me kulinarinë dhe diversitetin “bio” të ushqimeve, që vetëm me vështrim të ngop.

Jo më larg se një javë më parë një zonjë nga Anglia me tha:

- E kisha ëndërr të vija një herë këtu, sepse mysafiri ndjehet si protagonist i një shfaqjeje të kohërave të mbretërive.

Kështu “Mrizi i Zanave” është bërë nje ambasador i vërtetë i Shqipërisë sonë të vogël e modeste me plot vlera në kulinari e jo vetëm…

Shijuam një dreke të mrekullueshme te “Mrizi i Zanave”.

Mund të ishim ulur brenda, në restorantin e këndshëm, të kombinuar midis Tradicionales dhe Modernes, që të sjell një ndjesi prej kumtesh perëndish, të krijuar nga përfytyrimi i Zanave, që kanë ngjashmëri me perënditë e Bukurisë, por ne u ulëm në Natyrë, nën kurorën e lisave, aty- këtu të përflakura nga dielli.

Gjithë koha e drekës kaloi në një atmosferë miqësore, që të jepte mundësi të haje edhe të bisedojë me miqtë.

Asgjë nuk të shijon më shumë se mikpritja, i tejmbushur, si një përkëdhelje për shpirtin.

Mbi tryezë u shtruan pjatelat e zbukuruara, të mbushura plot me gjithë ç’të do zemra edhe syri; sallatat e ndryshme dhe tradicionale, vera e kuqe ‘‘KU VEN’’, lëngjet e frutave, gatimet që duken në sy “të goditura”.

I provuam nga pak nëpër pjatat tona. Nuk po e mernim me mend se cila prej tyre ishte më e mirë: antipasta shqiptare me djathëra dhe proshuta vendore, që kishte shije shtëpie, buka e misrit, mishi i qengjit, apo gatime të tjera tradicionale.

Secila pjatë tregon një histori të traditës dhe një shije të dashurisë, me shumëllojshmëri, larmi dhe cilësi produktesh të servirura në një vakt (provuam mbi 25 receta shqiptare nga produktet organike dhe shijet tradicionale, të gatuara me cilësi të paqortueshme, saqë as gjysmën e servirjes nuk e konsumuam dot) pastërtinë, mikpritjen…

Ndërkaq, vajzat kamariere, fytyrëbardha e llërpërveshura (a thua lahen me qumësht) me buzëqeshjet e tyre, fërfërijnë me puthje sysh e duarsh përmidis tryezave, me butësinë, elegancën...

Agroturizmi “Mrizi i Zanave”, që bulëzon jetë, duke ofruar më të mirën, më të dobishmen dhe më të bukurën, si një strehë Zanash jep produkte ushqimorë dhe plot bukë e kripë e zemër shqiptarie. Aty kultivohet dhe prodhohet jetë, aty (e ripërsëris) është guzhina jetë.

Pamjet mbresëlënëse, agroturizmet e shumta, kulinaria e tyre e shfaqur në detaje dhe njeriu që drejton, janë frymë, vizion, janë modelim zhvillimi i mrekullisë që kanë krijuar njerëzit me zell pune.

*Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Ndalohet kopjimi apo riprodhimi i pjesshëm apo i plotë me çdo lloj mjeti apo forme, pa lejën me shkrim të autorit.