Luan Rama: Papa tek “Bija e Madhe e Kishës”

Luan Rama

Shkruar nga Luan Rama    
 
Tre ditë me rradhë, Papa Benedeto XVII vizitoi Francën me misonin tradicional të misionarit më të lartë të Kishës kristiane, për të folur në emrin e Jezu Krishtit. Dhe kjo vizitë nuk ishte e lehtë në një vend si Franca me një traditë të fortë laike që ndryshon nga vënde si Polonia, Italia, Spanja, Greqia, etj., ku edhe pse e cilësuar historikisht si “Bija e Madhe e Kishës” (në Mesjetë në Avinjon ka qënë selia e Papës në “Pallatin e Papëve”), hendeku që krijoi epoka e Lumièrëve me Volterin, Dideronë, Rusoin, etj, dhe Revolucionin francez, e larguan disi këtë vend nga Kisha katolike. Pra si të thuash, Papa erdhi në vëndin ku Kisha katolike është zëvëndësuar me Republikën dhe idenë republikane.

E megjithatë, tre ditë në Francë, një meshë madhështore në katedralen e famshme Notre-Dame të Parisit, i rrethuar nga 200 mijë njerëz; një takim gjigand në “Esplanadën e Invalidëve” në zemër të Parisit; një takim e debat filozofik me intelektualët francezë dhe krerët e besimeve të tjera në abacinë e vjetër “Collège des Bernardins”; një vizitë në vendin e shenjtë të Lourdes me rastin e 150 vjetorit të shfaqjes së Virgjëreshës, ishin padyshim ditë të një dialogu të madh, që Papa donte të bënte jo vetëm me popullin francez, por edhe me intelektualët. “Franca që dua…E ëmbla Francë”, do të shprehej Papa, sapo vuri këmbën në aeroportin francez, duke u drejtuar në gjuhën e dashur frënge, si frankofil që është. Dhe ai ishte i ndërgjegjshëm se do të duhet ende kohë që të fitojë si në Francë, ashtu dhe në botë, karizmin e njohur që kishte Papa Gjon Pali II në mbarë njerëzimin, si tek ithtarët, ashtu dhe tek laikët, apo tek kundërshtarët e vet doktrinalë.

Dishepulli i Shën Palit

Figura e Shën Palit është një nga figurat e dashura të këtij Pape (krahas asaj të Doktorit të Kishës, filozofit Shën Agustini, (i cili ishte dhe thelbi i tezës së tij në rininë e vet), gjen jo vetëm shëmbullin e përkushtimit ndaj Jezusë, por dhe figurën e vërtetë dhe ideale të misionarit më të madh të historisë së Krishterimit. Dihet që Shën Pali, bashkëkohës i Jezusë, i cili jetoi në vitet e para të besimit kristian; ishte ai që në mugëtirat e kohërave dhe ethet e persekutimeve ndaj kristianëve u nis të përhapë krishterimin si në Azinë e Vogël ashtu dhe në Ballkan, brigjet e Ilirisë e gjer në Romë, ku më së fundi do t’i pritej koka dhe do të martirizohej nga romakët. Eshtë pikërisht nevoja e këtij misioni të ri që Papa erdhi mes të rinjve francezë për të folur në emër të Krishtit, pasi siç dihet nga historia, Pali zbuloi tek njerëzit dhe vëndet ku ai shkelte se “Krishti ishte një i panjohur i madh”, dhe gjëja e parë që ai bëri, ishte të fliste për të, për jetën, përkushtimin dhe mësimet e tij. “Palin e akuzonin», - tha Papa, - se ai predikonte hyjnitë e huaja”. Por Pali ua kthente: «Atë që ju adhuroni pa e njohur po vij t’ua bëj të njohur».

Duke rikujtuar këto ditë rolin e Shën Palit, i cili kishte pikëpyetjet dhe dyshimet e veta si dhe “peshën e mëkatit” njëlloj si njerëzit e zakonshëm dhe të përulur, Papa Benedeto XVII u kërkoi priftërinjve të jenë misionarë të vërtetë dhe të flasin lirisht, duke u bërë pjesë e debatit publik, pa patur frikë se mund të flasin jo siç duhet dhe se mund të kritikohen, duke mbrojtur kështu familjen, identitetin e vendit dhe popullit të tyre, kulturën e tyre, që këto kultura, siç theksonte Papa, të mos humbasin në favor të kulturave të mëdha, pra “të kenë kurajo dhe të jenë pjesë e debatit publik duke shkuar drejt popullit”. Kishat e boshatisura sot në Francë, por dhe në Evropë janë padyshim një sfidë e madhe për udhëheqësit e doktrinës kristiane.

Rrënjët e kulturës evropiane

Dihet që rrënjët e kulturës evropiane janë besimet hebraiko-kristiane. Në fjalën e tij në “Collège des Barnardins”, kolezhin e vjetër të Francës të ndërtuar në vitin 1254, ku vinin të studionin murgjit e asaj kohe, Papa Benedeto XVII tha se “rrënjët e Francës dhe të Evropës janë kristiane”. Sigurisht, ndoshta s’ishte vëndi për të folur se në rrënjët e këtij qytetërimi perëndimor është tërësia e besimeve hebraiko-kristiane, “Librat e Shenjtë” që përmblidhen në Biblën e sotme, ku “Testamenti i Vjetër” përvijohet nga “Testamenti i Ri” duke u bërë një e vetme, dhe kjo jo pse Jezuja ishte një hebre, i cili predikonte në fillim “Torah” dhe “Talmudin” në një mënyrë origjinale e personale, por sepse ajo që do të vinte në botën kristiane e në fillimin e epokës së re, do të mbështetej në tradicionin ku dhe lindi, pra mbi “Librat e Shenjtë” hebraikë.

Padyshim që këto rrënjë nuk janë thjeshtë historikë, jo vetëm pse qytetërimi perëndimor e përjetoi fuqishëm Biblën, jo vetëm pse korentet filozofike dhe shkollat e artit nga “Quatroçento”, klasiçizmi, neo-klasiçizmi, piktura flamande apo shkollat italiane, spanjolle, etj, do të reflektonin me gjenialitetin e tyre temat dhe personazhet biblike, por edhe sepse rreth Biblës, kultura gjeneroi një lloj humanizmi dhe vlera artistike që rrallë do t’i krijonin fetë e tjera. Dhe kjo gjë ndodhi edhe me artet e tjera që nga ndërtimi i katedraleve madhështore në Evropë në shekujt XII-XV, apo “musica sacra” e një Mozart, Bah, Vivaldi, etj, por duke përvijuar deri në ditët tona me Chagall dhe bashkëkohësit e vet, ku ky mesazh biblik zuri tërësisht thelbin e veprave dhe shqetësimeve të tyre krijuese.

Në kulturën biblike gjejmë jo vetëm bashkëkohësit e Da Vinçit, Mikelanxhelos, Rafaelos apo të Fra Anxheliko, por edhe një Rembrand, Rubens, El Greko e Velaskez, apo letrarët e mëdhenj si Dante, Gëte, etj, gjer tek filozofët e vjetër e të rinj që temën biblike e bënë të tyre.

Por profesori Ratzinger, sot Benedeto XVII shtron një çështje mjaft të mprehtë për kohën e që ka të bëjë me rrezikun e përplasjes së besimeve dhe kulturave, me rrezikun e kulturave hegjemoniste, mondializimin dhe uniformizimin e kulturave, çka e nxit Papën që të vështrojë me shqetësim të ardhmen, duke e hedhur këtë shqetësim në debatin publik. Ai është i ndërgjegjshëm se pavarësisht nga ekseset mesjetare të kohës së kryqëzatave dhe të Inkuizicionit katolik që u ngrit në sistem, Kisha ka punuar për një kulturë humaniste, për solidaritetin e harmoninë njerëzore, çka është dhe misoni primar kristian.

Por duke ndjerë se Feja dhe Arsyeja (shteti republikan, laik, shkenca apo kultura pozitiviste) janë larg njëra tjetrës dhe të ndara prej shekujsh nga Lumierët, ai kërkon t’i afrojë tashmë midis tyre, që feja të rivijë në fushën publike dhe që “Çështja e Zotit” të ri-integrohet me kulturën moderne, duke dashur që ajo të bëhet në mos primare, (siç do të donte ai, ashtu siç e kërkojnë dhe të tjerë që identiteti hebraiko-kristian të vendoset në Kushtetutën e ardhshme eropiane), të bëhet një komponente e fortë e asaj që quhet Kulturë.

Ja pse Papa e lidh fenë me të ardhmen, humanizmin. Ta lësh fenë të margjinalizuar, mendon ai, jashtë sferës publike, do të thotë “të kapitullosh para Arsyes». Dhe nisur nga kjo, ai i kërkoi presidentit francez Sarkozy që Franca (dhe sigurisht tërë Evropa laike) të ketë një «laicitet pozitiv», me një fjalë që dhe laikët të mund të besojnë te Zoti. «Jam thellësisht i bindur se një refleksion i ri mbi kuptimin e vërtetë dhe rëndësinë e laicitetit, është bërë i domosdoshëm. – iu përgjegj presidenti Sarkozy. - Në fakt është fondamentale që nga njëra anë të bëhet dallimi midis politikës dhe fesë…dhe nga ana tjetër të formohet një ndërgjegjësim më i qartë mbi funksionimin e pazëvëndueshëm të fesë.»

Kuptohet qartë se të “mohosh fenë”, siç e thotë presidenti Sarkozy “është absurde”. Feja, në të gjitha kohrat e sistemet, sigurisht nuk mund as të mohohet e as të flaket. Besimet nuk mund të ndalohen si në sistemet e diktaturës, sepse ato janë pjesë e natyrës njerëzore dhe si të tilla kanë të drejtën e ekzistencës së tyre. Edhe pse zbulimet shkencore të kohës moderne i kanë tronditur themelet e vjetra të besimeve, kjo s’do të thotë se ato nuk mund të bashkëjetojnë me shkencën, modernitetin, në të njëjtën hapësirë publike duke respektuar njëra-tjetrën.

Kundër arbitrares dhe fanatizmit

Një nga mesazhet e rëndësishme të qëndrimit të Papës në Francë ishte ai i luftës kundër arbitraritetit dhe fanatizmit. Duke ecur në gjurmët e debatit që ai hapi dy vjet më parë në Ratisbonne të Gjermanisë, në një konference me botën universitare, duke vënë në qendër Fenë dhe Arsyen dhe duke dënuar dhunën në “përhapjen e fesë përms shpatës”, (për çka u ngritën jo pak islamistë radikalë kundër tij në botën arabe), ai iu rikthye përsëri këtij debati për të treguar të këqiat që i sjell njerëzimit fanatizmi dhe fondamentalizmi. “Gjenerata jonë, - tha ai në “Kolegjin e bernardinëve”, - përballet me dy pole që janë nga njëra anë arbitrarja dhe nga ana tjetra fanatizmi fondamentalist. Nëse kultura e sotme evropiane do ta kuptonte tashmë lirinë si një mungesë totale e lidhjeve ndërnjerëzore, kjo do të ishte fatale dhe do të favorizonte në mënyrë të pashmangëshme fanatizmin dhe arbitraren.

Mungesa e tyre dhe arbitrarja nuk janë thjesht liria, por shkatërrimi i vetë asaj.” Ja pse për Papën, feja nuk duhet lënë e margjinalizuar, çka rrezikon të bjerë në prehrin e arbitraritetit dhe të fanatizmit, dhe ku liria për të vdekur e një kamikazi është shkatërruese jo vetëm për të dhe për fenë të cilës i përket, por dhe për mbarë njerëzimin. Madje në takimin me komunitetin hebraik të Parisit, Papa deklaroi se “të jesh sot anti-semit, do të thotë të jesh dhe anti-kristian”, çka tregon për afrimin e këtyre dy besimeve që në fakt janë pjellë e së njëjtës kulturë, por të ndarë prej kohësh nga keqkuptimet, historia dhe shekujt e intolerancës.
Profesori Rantzinger

Nëse Papa Benedeto XVII predikon me ngulm tolerancën dhe luftën kundër fanatizmit e arbitraritetit, për të intoleranca e integrizmi fanatik janë të këqijat më të mëdha të shoqërisë njerëzore ndaj të cilave duhet luftuar. Ky njeri që adhuron Mozart dhe Bah, i ardhur nga Bavaria, nga kjo Mitteleuropë që e kishte të fortë traditën e Anti-Reformës (ai ka qënë një adhurues i madh i Luterit), përjetoi në rininë e tij “të keqen absolute” siç e quan nobelisti Elie Wiesel, ardhjen në fuqi të nazizmit dhe “shoah” (shfarosjen), nazizmin, të cilin familja e tij e urrente si regjim. Por si gjithë rinia gjermane, edhe ky seminarist i ri u angazhua me urdhër në rradhët e “Hitlerjugend” dhe më pas në mbrojtjen anti-ajrore të Munihut, gjersa nazizmi kapitulloi.

Përjetimi gjatë një muaji i një kampi amerikan, i liruar në qershor të vitit 1945 dhe veçanërisht konstatimi i shkatërrimit fatal dhe i tragjedisë më të madhe njerëzore, mbrujti tek ky njeri urrejtjen ndaj intolerancës. Pikërisht në vitin 2006, kur vizitoi kampin e shfarosjes Auschwitz, ai e cilësoi nazizmin me një “bandë kriminelësh”, duke dënuar më pas në konferencat e tij të gjitha barbaritë njerëzore, veçanërisht ato të shekullit XX, duke filluar me Auschwitz-i dhe duke vazhduar me gulagët stalinistë, me Kamboxhian, Ruanda-n, genocidet dhe dhunat totalitare, etj.

Ndryshe nga Gjon Pali II, i cili ishte një moralist dhe filozof që erdhi në Vatikan me eksperiencën e Lindjes evropiane dhe duke përjetuar dramat e mëdha të shekullit të vet, Benedeto XVII është një teolog, një mbrojtës i doktrinës, që i ka të afërt filozofët bashkëkohës si Hejdejger apo Jaspers, që adhuron Tomas Manin, Dostojevskin dhe nga francezët shkrimtarët e mëdhenj si Klodel, Moriak apo Bernanos. Padyshim që atij do t’i duhet kohë të fitojë karizmin e Gjon Palit II, por me thjeshtësinë dhe erudicionin e tij, ai ka një besim se për fenë kristiane e rëndësishme është hapja, dialogu, hapja drejt kulturave dhe besimeve të tjera. Vetëm në këtë dialog, fetë mund të japin kontributin e tyre në progresin njerëzor.