Reshat Kripa: Rini e copëtuar (I)

RESHAT KRIPA

RINI E COPËTUAR

Kujtime

2008

Autori: Reshat Kripa

Titulli: Rini  e copëtuar

Redaktor: Izet  Shehu

Recensues: Eden Babani, Fredi Babani

Kompjuter:  Artan Kripa

Kushtuar  familjes dhe shoqërisë,

Autori

“Nganjëherë, kur fëmijës i bien në kokë sprova  të     rënda që në moshën  më  të  njomë,  në skutat e fshehta       të shpirtit  të  tij, lind  një   farë   peshoreje,  një   peshore  e llahtarshme, me të cilën ai peshon punët e kësaj bote. Duke   e   ndier    veten    të    pafajshëm,    ai    iu nënshtrua fatit  pa bërë  zë. Nuk  u  qa  aspak. Ai  që  s’ka  përse të qortohet, nuk qorton të tjerët.“

( Viktor  Hygo “Njeriu  që  qesh “ )

PARATHËNIE

Nga Izet  Shehu

Tregimtari Reshat Kripa del para lexuesit me librin e tij të tretë “Rini e copëtuar“. Gjëja e parë që të bie në sy në këtë vepër është përvijimi i stilit të tij origjinal. Pa parashtirje, ai vetërrëfen bëma e dukuri që i pa me sy, i dëgjoi me vesh dhe i shkroi nën lëkurë. Mos të harrojmë se kemi të bëjmë me një autor shtatëdhjetetrevjeçar, që ka një përvojë të dhimbshme e një kulturë të mjaftueshme për të hedhur në shkrim ndjenjat dhe mendimet e tij për jetën, për njerëzit dhe për çdo gjë të mënxyrtë e absurde  që përshkoi tejembanë atë sistem totalitar e shterp, nën të cilin lëngoi, si asnjë vend tjetër, Shqipëria dhe shqiptarët për gati një gjysmë shekulli.

Qysh në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare autori u gllabërua nga kthetrat e zeza të sigurimit të shtetit komunist. U përballë me dinjitet me mokrrën  e kuqe të burgjeve skëterrë, kur s’kishte vënë ende brisk në faqe. Torturat në sigurimin e Vlorës, egërsitë në kampet e Urës Vajgurore, Vlashukut, Shtyllasit e Bulqizës janë vizatuar nëpërmjet dridhjeve më të holla të penës së tij, duke na dhënë personazhe dhe pejsazhe të lëvizshme të një jete të mugët dhe të ngrirë.

Syrit të autorit nuk i ka shpëtuar asgjë nga makabriteti  i gjaktë dhe turbullues, që kishte përfshirë tërë jetën shqiptare në ato vite merimangore. Një jetë e trazuar, e shkrumbtë, e ankthshme, e veshur me një pëlhurë të zezë absurdi, të bën të shtangesh, të tkurresh dhe të vuash bashkë me rrëfimtarin. Ai nuk u qa, nuk u thye, nuk u shtir asnjëherë në jetën e tij. Vepra të duket si një kronikë e jetës plot dhimbje të një familjeje vlonjate, që ruajti nderin, krenarinë dhe dinjitetin në atë mjedis mbytës, kobëzi e shafran.

Rrëfimi në vepër jepet nëpërmjet dramës së brendshme që përjeton protagonisti, pra, vetë autori. Me modesti, me respekt e me maturi jepen me penelata të kursyera, portretet e prindërve të tij, motrave e vëllezërve, të afërmve, miqve, emrave të ndritur të atyre të burgosurve që mbetën simboli i qëndresës antikomuniste. Për ta ai shpreh mirënjohje dhe respekt.

Përballë realitetit të atyre që thamë më sipër, vendosen hetuesit gagaçë, oficerët e zinj të sigurimit, gardianët gdhë e të pashpirtë dhe spiunët e dalë boje.  Grupi i parë i personazheve shquhet për epërsi morale, ndërsa i dyti një lukuni bishash me shkretëtirë shpirtërore. Në përgjithësi, në përshkrimin e personazheve, autori nuk i jep rëndësi anëve të jashtme, por të fshehtave të shpirtit të tyre, që dalin në pah nëpërmjet veprimit apo rrëfimit.  Kundruall virtytit e fisnikërisë, vihet vesi e harbutëria.  Pra, personazhet nuk jepen të plotë si fizik. Herë-herë përvijohet ndonjë siluetë, skicohet ndonjë portret, duke dhënë tiparet që bien më shumë në sy, ato që zbulojnë një karakter, siç janë qëndrimet e trupit, përthyerjet e zërit, shprehjet e fytyrës apo të shikimit. Nuk mungon qëndrimi emocional në përshkrimin e babait të tij, nënës, motrave e vëllezërve, shokëve e miqve.

Trilli gjen pak reliev në prozën e Kripës. Në përgjithësi zotëron realja. Episodi për Vjollcën, është spërkatur me xixëllima trilli. Në episodin dashuror me Nerin noton një mjegull e trishtuar romantizmi. Duke kalëruar në pllajën e kujtesës, tek rri i mbështetur në trungun e lisit plak, ai zë mbledh xixëllonja në errësirë. Aty, bën krahasimin e rinisë së tij të shkallafitur nga skifterët, me të rinjtë e sotëm dhe re të zeza melankolie i mbulojnë pllajën e kujtesës. Duket sikur flet me vehte :

“ Unë rroj me fatin tim., rroj me ëndrrat e mia. Kështu rroja edhe kur dridhesha i drobitur te  qelia.  Po  kështu  rroj  edhe  sot,  kur  sa  vjen  e  më mpaket hija. “

Vepra ka një shtrirje  kohore nëntëmëdhjetë vjeçare: 1942 – 1961. Nga viti  në  vit egërsia zvarritet si një gjëmë e madhe kombëtare.  Autori i qëmton me kujdes, i sit me sitën e kujtesës dhe i hedh mbi fletët e bardha. Realizon kështu një amanet të babait të tij, Qazimit, për të shkruar historinë e dhimbshme të familjes fisnike Kripa. Madje, i ati, donte ta shkruante vetë atë. Por, ati i gjorë dhe fisnik, s’arriti që s’arriti. Zoti ia bëri mbarë të birit, Reshatit.

S’di pse, duke shkruar për këtë libër, m’u fanit ekzistenca  e fisnikërisë së gjakut. Po, gjakut i duhet diçka që ta fisnikërojë. Çfarë i duhet? Shpirti. Dhe ja pra: ëndrra e Qazim Kripës u bë realitet. U shkrua një libër fisnik për një familje fisnike. Si mbaron së lexuari librin, ndien jehonën e dhimbjeve të atyre që i zuri dheu i Vlashukut, apo i galerive të Bulqizës. Sheh skena tronditëse, personazhe të gjallë e të vdekur. Një rrymë rrënqethëse të rrëshqet në trup.

Nuk gjen në këtë libër shtirje, shtesë apo fshehje. Ka vetëm një shpirt bujar e fisnik, që pershkruan me zemër në dorë çfarë pa, dëgjoi e provoi mbi shpatulllat e tij. Ndaj e ritheksoj se rrëfimet e Kripës në këtë libër janë bindëse, tërheqëse, emocionale e jetësore.

Besnik para vehtes dhe Zotit, ai spërkat çdo shkronjë, çdo fjalë, çdo fjali me lëngun ndiesor të shpirtit të tij. Si njeri, bëri aq sa mundi për të ruajtur kristalor fisnikërinë e tij, për të ruajtur çdo gjë të virtytshme që trashëgoi nga familja e tij bujare, për të ruajtur shpirtin, traditat dhe bukuritë e magjishme të qytetit të tij, Vlorës, që në këtë libër shpaloset me të gjitha nuancat e saj, të ndritura e të zymta.

MEDITIM

Po rrija ulur në poltronin tim të zakonshëm duke parë televizorin. Ndryshoja stacionet njeri pas tjetrit dhe kudo shihja po të njejtat gjëra. Të njejtat lajme, të njejtat kronika, të njejtat filma dhe dokumentarë, të përsëritur disa herë. Nuk më hynte në sy asgjë. Më dukej vetja sikur jetoja  në një kotësi nga e cila nuk dija si të dilja. E mbylla televizorin.

- Hej dreq, nuk e di se si qenkam sonte! – murmurita me veten time.

Ç’të bëja? Mendova të lexoj ndonjë libër. Ndoshta leximi do të më zhdukte kotësinë që më kishte rrethuar. Shkova te etazheri dhe ndërmjet librave zgjodha “ Njeriu që qesh “ të Viktor Hygoit. E kisha lexuar vite më parë. Megjithatë e shfletova  dhe fillova ta rilexoj.

Në skajin jugor të Portlendit në Angli, në një nga ditët e ftohta të janarit 1690, braktiset një fëmijë dhjetëvjeçar. Ai ecën dhe ecën nëpër  errësirë dhe acar, i vetëm dhe pa  njohur vendin, për të gjetur një strehë ku të fusë kokën dhe  një kafshatë bukë për të mbushur barkun. Një kombinim i shkëlqyer i egërsisë së natyrës me gjendjen shpirtërore të fëmijës. Në majë të një kodre ndeshet me një pamje të llahtarshme. Skeleti i një kufome qëndronte varur para tij. Era e ftohtë e lëkundte sa andej këndej. Fëmija tmerrohet.

Kush ishte ky fëmijë? Kush  e kishte braktisur? Ishin kompraçikosët. Ata blinin dhe shisnin fëmijë. Përse e bënin këtë?  Autori shkruan:

“ Kompraçikosët ishin një shoqatë e çuditshme dhe e urryer   endacakësh, e famshme  në  shekullin  e   shtatëmbëdhjetë, e  harruar  në  të  tetëmbëdhetin  dhe  krejt  e panjohur sot. “

Simbas Hygoit kompraçikosët në shekullin e nëntëmbëdhjetë ishin krejt të panjohur. Europa kishte ecur përpara. Ajo i kishte zhdukur ata. Por çuditërisht ishin ringjallur përsëri në Shqipëri në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë. Unë i kisha njohur  ata. I kisha provuar mbi kurrizin tim dhe të  miqve  të  mi  tmerret  e  veprimtarisë  së  tyre. Nuk quheshin më kompraçikosë. Por ishin njësoj të egër si ata, në mos më keq.  Kush  ma shkatërroi fëmininë dhe rininë time?. Kush u bë  shkaktar  që   më rrëmbyen  dashurinë  e  pastër  që  kisha  për  Nerin?  Po  Vjollcës, bashkëmoshatares  time,  kush  ia  ndërpreu  ëndrrën në mes? Ishin pikërisht këta kompraçikosët e rinj.

Nga këto mendime më zgjoi zëri i tim biri:

- Babi! Kam  blerë bileta për në koncert. Janë këngëtarët më të mirë të vendit.

Më kishte mbuluar melankolia. Nuk më hynte në sy asgjë. Ai ishte një koncert për të rinj. Ç’më duhej mua një koncert i tillë?

- Shkoni ju, mor bir. Ç’na doni ne pleqve me vete?

- Ama dhe ti or burrë, ç’më rri ashtu sikur të janë mbytur gjemitë? Ngrehu tashti dhe mos ia prish djalit. – foli gruaja.

U binda. U ngrita dhe u futa të  bëja  një  dush

për t’u freskuar. Kur erdhi ora e caktuar, u nisëm. Salla e koncertit ishte e mbushur plot e përplot. Bile në të dy anët e saj një pjesë qëndronin  në këmbë. Shumica e spektatorëve ishin të rinj. Tek-tuk të shihte syri ndonjë të moshës time.

Koncerti filloi. Zërat e këngëtarëve mbushën sallën. Fillova të ndiej një kënaqësi të madhe. Atë që nuk kishte mundur ta bënte leximi, e kishin bërë tingujt muzikorë. Ata e kishin zbutur zemrën time.

Hidhja vështrimin nëpër sallë dhe shihja të rinjtë që këndonin dhe kërcenin së bashku me këngëtarët.. Kjo zhvillohej në një harmoni të përsosur, sikur i drejtonte një dirigjent i shquar. Nuk kuptohej nëse këndonin këngëtarët apo spektatorët. Të dy palët ishin shkrirë në një. Ngado shihje të rinj të veshur në mënyrë ekstravagante. Disa me mjekra dhe flokë të gjata. Vajza me funde shumë të shkurtëra  apo me gjokset pothuajse të zbuluara.

Kjo gjë bëri  që  melankolia  të  më  pushtonte përsëri. Ndjeva një farë xhelozie për këtë rini. M’u kujtua rinia  ime. Edhe atëherë donim  të këndonim dhe kërcenim të shpenguar.  Edhe atëherë donim të visheshim sipas modës dhe dëshirës. Edhe atëherë  kishte të rinj që donin të mbanin flokë dhe mjekër,  pantallona  të  gjëra  apo  të  ngushta, fustane të gjata apo të shkurtra. Por nuk i lejonin. Ishim të detyruar të vepronim si manekinë që i vesh stilisti sipas shijeve të tij, apo si kukulla që flasin me gojën e aktorit. Kush guxonte të bënte ndryshe, mund të përfundonte në skëterë. Në atë kohë ato konsideroheshin  çfaqje të huaja të kulturës dekadente mikroborgjeze.

Duke kujtuar këto, mendoja me veten time:

- Eh, rini, rini! Gëzoje  jetën   tënde!   Sot   ke

fituar atë që  ne  na  mungonte, lirinë. Shijoje atë sa je në moshë!

Shikoja  këngëtarët  që  këndonin  të  shpenguar  dhe  më  kujtohej  Myrtezai    që ia ndërprenë këngën në mes. Shikoja këtë rini të gëzuar dhe më kujtohej ajo e imja, që isha i detyruar të jetoja i ndarë nga shokët, sepse i përkisja klasës së borgjezisë.

Qëndroja si i ngrirë në karriken time. As duartrokisja dhe as brohorisja si gjithë të tjerët. Djali më vuri re dhe  pyeti:

- Çfarë ke babi?

- Asgjë, or bir. Është efekti i muzikës.

Koncerti mbaroi dhe  u kthyem në shtëpi. U mbylla në dhomën time dhe fillova të ëndërroj. Ëndrrat nuk më janë ndarë gjatë gjithë jetës. Kur isha fëmijë, këndoja dhe kërceja, luaja teatër, flisja dhe qeshja me zë të lartë. Ëndërroja të bëhesha i madh. Por rinia e ime u  ndërpre  në  mes. U  detyrova   të  bëhem   tjetër   njeri.   Jetoja   vetëm   me  ëndrrat  e  mia.   Ato     ishin   ushqimi  im.  Nuk   guxoja  të  bisedoja   me  asnjeri. Sikur të jetonte dhe të më kishte njohur Remarku, me siguri  do të  më  kishte  quajtur     “ Të  fundmin  e  romantikëve “, ashtu si personazhin e veprës së tij.

U ngrita dhe u afrova në pasqyrë.  Vështroja veten time.  Flokët  kishin  filluar  të zbardhen si bora në male. Rrudhat  ravijëzoheshin në fytyrë. Kisha filluar të plakem. Në të vërtetë po i afrohem të  shtatëdhjetetre  vjetëve. U  largova   nga   pasqyra. Nuk  e shihja dot veten në atë gjendje.

Papritmas,   m’u   duk   sikur  para  syve   m’u

shfaq portreti i  një  pesëmbëdhjetëvjeçari. Ishte veshur me  pantallona të shkurtëra e  këmishë me kuadratë. Fytyrën e kishte të gjakosur. Qëndronte i shtrirë në dyshemenë e një qelie lidhur me hekura. U kthye me mundim nga unë dhe po më vështronte me sytë e tij që mezi hapeshin.

- Kush je ti? - e pyeta.

Vazhdonte të më vështronte pa folur, pastaj, me një zë që dukej sikur dilte nga thellësia e shpirtit, tha:

- Nuk më  njeh?  Aq  shumë  të  ka  mbuluar pleqëria, sa ke filluar të harrosh edhe vetveten?

E mblodha mendjen. Tek ai  djalosh  njoha  fëmininë  time. Kjo  gjë  më  shkaktoi shumë dhimbje.

- Dua të harroj atë kohë. Dua të mendoj vetëm për të ardhmen, - i fola.

- Por a mundesh? Cilën të ardhme? A mund të ketë të ardhme pa të shkuar? Vallë a mund ta harrosh atë? – u përgjigj ai

Vizioni    u   zhduk   papritur.   Unë   mbeta   i shtangur para dilemës së fundit që më kishte thënë.

Ia thashë këto një mikut tim të njohur në burg, i cili kishte botuar disa shkrime në lidhje me këtë temë. Ai më dëgjoi me vëmendje dhe më tha:

- Ka të  drejtë.  Sado  që  të  mundohemi,  nuk mund të shkëputemi  dot nga e kaluara. Ajo është e lidhur me gjithë jetën tonë.. Atëhere, përse të mos shkruajmë edhe ne për ngjarjet dhe njerëzit tanë të paharruar? A të kujtohen ata? Ne ishim të rinj dhe te ata gjetëm mbështetjen tonë A mos vallë nuk e meritojnë ata një gjë të tillë? Brezat e ardhshëm do të na i dinë për falemnderit.

U ndava me mikun dhe shkova në shtëpi. Kujtesa më ishte kthjelluar. Ngjarjet e fëminisë dhe të rinisë më dilnin para syve sikur të kishin ndodhur dje.

U ula pranë kompjuterit dhe fillova të shkruaj.