Edison Ypi: Rruga e Markut

Rruga e Markut

Nga Edison Ypi

Në Gjinar vajta për t'i hedhur një sy rrugës. Mirpo, u sa i bukur ky katundi, ua sa i freskët ai pylli, sa të mahnitshme këto gërxhet, ika larg, ku s'ma kishte rrokur mëndja.

Banorë lokalë me emër kristian dhe mbiemër mysliman dhe e kundërta, është normale në ato nahije.

Kishës së Onufrit, këtë herë s'ja pata ngenë.

Lis madhështor mbi rrugë. Legjenda thotë se një djalë i vogël gëlltiti gabimisht një lende lisi, dhe vdiq. Aty ku u varros djali mbiu ky lisi. E pamundur të zbërthehet kjo legjendë kaq "thjeshtë". Ky lis i stërmadh anës rrugës, me hije, me ujë për të pirë e për t'u freskuar, që ndodhet në vendin më dominues të krejt zonës, afërmëndsh do duhej të ishte vend çlodhjeje për udhëtarët, pra vend i përkohshëm pushimi. Por jo ! Lisi është pikërisht vend ku udhëtarit aspak s'ja ka ënda të rrijë të pushojë përkohësisht, sepse është vend pushimi i përjetshëm - vorrezë.

Fare pranë Gjinarit, atje ku nisin pishat dhe ndjehet aroma e tyre çmendurake, një tufë kabllosh korenti të zeza të holla sa gishti i madh i dorës, dalin nga dheu dhe zbresin teposhtë drejt një fshati. Ç'ne gjithë këto kabllo korenti që zbresin nga mali ?!

Gjinari, 22 kilometra nga Elbasani, është një qëndër e vogël rrethuar me pisha. Rretherrotull lokale ku të ardhurit hanë dhe fshatarët blejnë çikërrima.

Gjinari është një nga vëndet më të bukura dhe më të freskëta të Shqipërisë.

Horizonti i pafund malor në jug. Ke rënë në kurth. E pamundur të kthehesh. Kot e gënjen veten duke i thënë "Edhe pak". Pishat lart, mornica nëpër trup, liqen i vogël alpin anës rrugës, katundet poshtë, gërxhet në horizont, e harron kthimin, të ndalesh s'mundesh. Jo njeri, por edhe gur po të jesh, e pamundur të mos vazhdosh.

Këtej gjithçka që të sheh syri dëshmon Histori, energji, rrënjë të vjetra. Nuk ka shtëpi të reja. Nuk ka ethe për të emigruar. Katundet i kanë shtëpitë e forta me çati me pllaka guri.

Tuba uji që dukeshin si kabllo korenti zbresin nga mali nëpër shtëpitë e katundeve. Secila shtëpi tubin e vet. Ky individualizëm i ekzagjeruar ta prish qefin, të lodh, të bën të ndjehesh keq. Secila shtëpi zbret nga maja e malit prej 2 në 4 kilometra, një tub të hollë uji. Të gjitha tubat e të gjitha shtëpive mbledhur tufë. I them një derdimeni; Ore po pse s'bëheni bashkë të vini një tub të trashë, se j'u kushton shumë më lirë. Jo, thotë banori i fshatit me dymbëdhjetë emra kristianë dhe njëzetepesë mbiemra myslimanë, jo, është më mirë kështu, secili tubin e vet. Pse thua më mirë secili budallallëkun e vet a mavri', i them, dhe iki drejt mesit të kurrkundit.

Flas e bërtas me banorë lokalë që has anës udhës për gjithçka që më vjen në mendje mua dhe çfarë u intereson atyre.

Dhi' që kacavirren mbi shkurre dhe shkëmbinj në pozicione strechingu nga më të pabesueshmet. Bariu i dhive është një "qefull" nja 30 e ca vjeç pa dhjamë në trup. Jo, thotë, nuk jam 30 e ca, jam 60 e ca. Dhe shton, barinjtë e deleve vënë bark, ne të dhive jo, se ne lëvizim më tepër, dhe nuk hamë gjalp deleje që të shëndosh, por vetëm gjalp dhije, edhe atë me karar.

Një i ngeshëm mbi një shkëmb dhe me një shkop në dorë thotë se pak më përpara pak më tutje ndodhet Zavalina.

Zavalina mund të jetë, para ose prapa, afër ose larg sa të dojë. Sa më larg aq më mirë. Dielli ende ndrit gjithçka. Me përjashtim të skutave. Por këtu errësira e skutave s'është problem. Për t'i parë skutat ditën mund ta rrëmbesh Diellin ta përdorësh si elektrik dore. Për t'i parë natën mund të përdorësh hënën si fener.

Në një vend, dheu dhe shkëmbinjtë ndryshojnë befas ngjyrë në një kombinim të kafes me bezhën dhe blunë e errët. Mbi një shkëmb të tillë anës rrugës, dy shpella të thella të errëta. Duken që nuk janë natyrore. Pyes për shpellat njërin që vjen përballë me Benz. Pasi jep e merr me sy e me vetull me supe e me shpatull me një body language të hatashme që në tërë botën e zotërojnë vetëm shqiptarët, thotë se shpellat i ka hapur partia për të na mbrojtur. Është klishe propagandistike që partia e kurvit e bënte në vende ku kërkonin demek minerale, që s'i gjenin kurrë, dhe banorët lokalë i mbushnin me rrena.

Autostopist. E marr. Quhet Mark. Marku vete në Zavalinë. Sa Mark-a ka Zavalina ? e pyes Markun. Sa të duash thotë Marku.

Zavalina, pothuaj po aq larg nga Gjinari sa edhe Gjinari nga Elbasani, e ndoshta pak më tepër për shkak të rrugës së vështirë dhe kthesave të shumta. Qëndra e fshatit ka Shkollë të mesme të madhe, qëndrën e komunës, disa shtëpi dhe disa lokale. Hyj në njërin nga lokalet. I sulmoj pijetarët e rakisë me të bërtitura të pazararshme. E bëj këtë në mënyrë që për aq kohë sa më intereson, iniciativa e muhabetit të jetë e gjitha imja. E kam nga përvoja që nëse iniciativën ua le që në fillim banorëve lokalë, ata s'të lëshojnë prej andej as për një javë. Të thonë rrimë sonte, pjekim dashin, etj. etj. Por edhe nuk dua të vonohem. Jam larguar ca si tepër. Dielli po perëndon. Kanë nisur ca pika shiu. Nuk kam asnjë ide si është rruga më tutje.

Ha shpejteshpejt në një kioskë një copë bukë, një copë djath, një kokërr domate, dhe dal te sheshi.

Një zavalinar, zavalinas, zavalins, apo zavalinali' rreth të dyzetave, pasi ka dalë nga lokali përballë, vjen drejt meje si drejt Krishtit ose Muhametit. Ishte një adhurues i pa përmbajtur i shkrimeve të mia. Pretendoi se kishte lexuar dhe mbante mënt çdo fjalë që kam shkruar. Dhe, e pa besueshme por e vërtetë, atje, nel mezzo del nulla, më tregoi celularin e tij ku ishte numuri im.

Po shtohen pikat e shiut.

Në Zavalinë "më thanë" se po të vazhdoja më tutje dal në Gramsh. Po rruga ku është ?! Ah, rrugë s'ka. Prit or prit se rrugë ka. Por nuk është tamam rrugë, është argjil, pastaj zall lumi. Epo argjil-argjil, zall-zall, vetëm të vete në Gramsh, kurrë nuk kthehem andej nga erdha.

Gjatë disa kilometrave kuturu, duke pyetur për rrugën për në Gramsh, tre gra që venë diku, një i vetmuar pa çadër që laget nën shi, një tjetër me cfurk që po ngre një mullar, njëri që më pyet a jam i paisur me Metal Detector për gjetje floriri fshehur nënë dhe' nga kohët ilire, një ushtar, dy fëmijë, dhe një djalosh, njëri më i pasigurtë dhe i pasinqertë se tjetri, ngrenë supet dhe ja bëjnë me dorë nga Perëndimi.

Vazhdoj.

Një biçim rruge me baltë të rrëshqitëshme këtu ekziston, madje diku disa puntorë po merren me mirëmbajtjen e saj.

Dy vajza të vogla me dhëmbë skorbutikë zbresin teposhtë rrugës ose baltës.

-Ejani se u lagët !

Hyjnë në makinë.

-Nga jeni ?

-Nga fshati Kabash.

-Ku ndodhet Kabashi ?

-Atje poshtë.

-Sa shtëpi ka Kabashi ?

-Pesë ose gjashtë.

-Sa ka pasur më parë

-Rreth 100

-Shkoni në shkollë ?

-Jemi në klasën e nëntë, jemi kushurira.

-Sa larg e keni shkollën ?

-Dy orë vajtje dy orë ardhje më këmbë.

-Keni qënë ndonjëherë në Tiranë ?

-Jo. Deri në Durrës kemi qënë.

-Ku po shkoni ?

-I sollëm për të ngrënë vëllait që punon në mirëmbajtjen e rrugës.

-Pse nuk e merr drekën me vete vëllai, por duhet t'ja sillni ju duke udhëtuar me orë nëpër shi' ?

-(ngrenë supet)

-A të nxjerr kjo rrugë në Gramsh ?

-Po, me autobuz, nëpër zall.

Zbresin vajzat.

Qielli është errësuar. Rruga merr një të tatëpjetë si gjarpër plot me kthesa dhe baltra. Shiu po shtohet. Zalli s'duket.

S'duket zalli, por në një kthesë duket një Range Rover. Mirë Range-i, po ëngjëlli shpëtimtar që e nget, ai ku ndodhet vallë ? Pas pak, ja dhe Ëngjëlli, një pesëdhjetëvjeçar pas një gardhi.

-S'ke nga ja mban o San Marco me syze, o mbrojtës i udhëtarëve në hall.

-Ku po vete, pyet shenjtori ?

-Në Gramsh.

-Eja pas meje, tha, dhe Shënjtori para unë pas.

Ikja pas Shën Markut nëpër shi' ishte e tëra një kombinacion rrënqethës, diku më tepër Adrenalinë, diku tjetër më pak Endorfinë, ku në Qiell të dyja, e ku zero secila, nga ato që rrallë ndodhin në jetë. U duk kjo, që në kilometrat e para, kur papritmas më të majtë u çfaq një e thepisur shkëmbore vertikale që prekte qiellin.

-Është e famshmja dhe e frikëshmja Grykë e Holtës, përroit që buron afër Stravanjit dhe bashkohet më Devollin afër Gramshit, qartësoi, e kush tjetër veç nipit tim erudit Ares Ypi që udhëtoi bashkë me mua, ai që të llaftaris me gjithato toponomira dhe historira, zakone dhe vakira, që di.

Shiu rretheqark, Shenjtori me Range përpara, më të majtë Gryka e Holtës, kjo ngushticë madhështore që përpin gjithçka në Lindje për ta flakur në Perëndim, frika nga rrëshqitjet nëpër kthesat e ngushta, u mbështollën e u bënë të tëra, as unë e as Aresi nuk ditëm ta thoshim as ta themi çfarë ishte ajo zymti, ajo llaftari.

Pas kalimit tërthor të disa përrenjve dhe disa zajeve, më së fundi Zalli i Holtës.

Bubullima, shkrepëtima, gjëmime, vetëtima, nga pas Gryka e Holtës që nxirrte hungërrima si nga gurrmazi i një dinosauri me dhëmbë shkëmborë që kafshojnë Qiellin. Më e tmerrëshmja, mbi lumë nisën të çfaqen drunj të shkulur dhe kërcunj të zinj që lundronin frikshëm mbi ujra.

Hë se po mbaron këtu hë se po merr fund atje, Zalli i Holtës ishte i tëri një ankth fort i shijshëm. Sidomos kur ai që e kapërxen i pari frikën, e kalon i pari rrezikun, është Shën Marku.

Një udhëtar i sprovuar i këtyre anëve që ka futur të gjithë familjen në një Jeep, gjarpëron me shkathtësi përmes Zallit drejt Terra Ferma duke na kaluar mua dhe Aresin mbi Suzuki dhe Shpëtimtarin tonë mbi Range.

Shoferat e dy kamionëve të mëdhenj që ikin anës lumit që fryhet e fryhet frikshëm, bëjnë me duar shenja paniku për të na dhënë të kuptojmë se po nuk nxituam do na përpijnë ujërat.

Momentet më tmerruese ishin ato kur për shkak të vështirësisë të kalimit nëpër ujë më duhej ta ndërroja marrshin në mes të rrjedhës.

Më së fundi mbaroi.

Thotë Shën Marku,

-Njëzet minuta më vonë do të kishte qënë tepër vonë. Do j'u duhej të prisnit dhjetë ditë sa të thaheshin rrëpirat për të kapur rrugën e Gramshit, ose të ktheheshit në Elbasan nga erdhët, nga Zavalina dhe Gjinari.

-Po t'i ishim futur pa ndihmën tënde kësaj skëterre me zaje ?

-Për këtë pyet nipin që mban ment përmendësh Harry Poter-in.

-Si e di ti që nipi im…

Shenjtori bëri sikur s'dëgjoi. Iku. Ndoshta brenda një paragrafi Ungjilli.

Ka rënë muzgu. Në Gostimë pazar i shkrehur. Diku pas Gostimës dikush ma bën me shenjë për një problem me makinën. Kalimi nëpër Zall ka shkalafitur mbulesën e poshtëme të motorrit.

Drejt Tiranës nëpër muzg; Hotele, minimarkete, truaj që shiten, kioska të mbyllura, lavazhe të heshtur, restorante bosh, shtëpi që jepen me qera, gjethe që i ka marrë era.

Kështu mbaroi ky udhëtim në Shqipërinë e thellë nëpër katunde ku ka edhe kisha edhe xhamia dhe banorët falen te të dyja. Ku të gjithë janë nga Zavalina. Të gjithë quhen Mark. Të gjithë janë shenjtorë. Të gjithë janë shpëtimtarë. Të gjithë mbajnë kalashnikova të fshehur. Nëpër ca vende të ashpra ku edhepse urtësia nuk është në modë, të gjithë jetojnë ç'do ditë e më mirë.