Fatmir Minguli: Në kërkim të mitikës së një kombi

Në kërkim të mitikës së një kombi

-BISEDË  PËR LIBRIN “STOLI NË PARKUN E VJETËR” , TË POETIT ADEM  ZAPLLUZHA-

Nga: Fatmir Minguli

Po mbushet gati një vit që Vladimir Muça, poet dhe njëkohësisht nënkryetar i Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve të Durrësit më njohu me dy libra poetikë të autorit kosovar nga Prishtina, Adem Zaplluzha. Me kalimin e muajve dhe vetë u njoha nga afër me këtë poet si dhe me shumë libra të tjerë të tij .Për disa kam patur kënaqësinë t’i redaktoj e t’i paraqes   me parathënie.

Një i tillë është dhe libri me poezi “Stoli në parkun e vjetër”, botuar në muajin qershor të këtij viti në Prishtinë. Duke qenë një libër i veçantë në subjektin e tij dhe me risi të dukshme në stilin poetik, mendova që një bisedë me poetin durrsak Vladimir Muça sikur do të rifreskonte më shumë perceptimet për dukuritë e këtij libri.

Fatmir Minguli: -Mendoj se një paraqitje e vizitës suaj në festivalin poetik të Kastriotit vitin e kaluar do kishte vlera të mira për lexuesit jo vetëm në Shqipëri.

Vladimir Muça—Makina e nisur nga Prishtina sapo kaptoi Kodrën e Trimave dhe vrulltazi u zhyt në mjegullnajën e smogut të elektraneve të Kosovës në Kastriot. Të ftuar nga shoqata e shkrimtarëve “Fahri Fazlliu” të Kastriotit (Obiliq), Nikolla Spathari, unë dhe Agim Bajrami po shkonim me një përkushtim dhe dëshirë prej vëllau tek kolegët krijues të kësaj treve që ushqen me elektronë gjithë Kosovën, e duke mbajtur për vete smogun mbytës të qymyrit të djegur. E të mendosh që në këtë smog që të merrte frymën, bulëronte si zambak i Prizrenit një Festival poetik i mbështetur me shumë dëshirë nga autoritetet vendore .Për ne të ardhurit nga qyteti bregdetar i Durrësit, ky festival thoshte shumë gjëra.

Që nga organizimi i festivalit   me emrat konkurentë të koduar, pjesëmarrja e gjërë ,anëtarësimi në këtë klub i shumë krijuesëve të LSHK-së nga Prishtina, tregonte për seriozitetin e  punës si dhe përkushtimin që kishin drejtuesit e shoqatës, me një eksperiencë tashmë dhjetëra vjeçare. Festivali u zhvillua në unison me aktivitetet historiko–përkujtimore të  zonës, të pandara nga letërsia  si përjetim shoqëror. Festivale si ky janë oaze ku bulërojnë shpresat poetike në shkretëtirat e sotme të botës shpirtërore mbarë shqiptare.

F.M: -Shpesh keni folur për disa karakteristika të poezisë së sotme kosovare, e kështu ç’mund të thuash shkurtazi?

V.M: - Në diskursin e sotëm letrar poezia kosovare  përfaqësohet  nga dy grupime: Njëri është tani në mazhorancë sasiore që deklamon në botime e media një poezi skeletike pa nerv, mbarsur me një hermetizëm të importuar shabllon, mbetur në arkaizmin e dikurshëm poetik. Me reklamime komerciale, ky grupim faktikisht po i bën një dëm të madh poezisë kosovare sepse po ç’rrënjos themelet e vendosura nga dishepujt e poezisë kosovare si Esat Mekuli, Sabri Hamiti, Din Mehmeti, Agim Gjakova, Azem Shkrei, Ali Podrimja. Në kontrapunkt me këtë shumicë të poetëve komercialë po lufton një grup-target tjetër si Agim Vinca, Agim Desku, Adem Zaplluzha, Beghzat Balili, Sabile Keçmezi-Basha, Flora Brovina, Bedri Neziri etj. Këta poetë kanë stature të re estetike , ku mbizotëron koncepti filozofik, moderniteti i natyrshëm ku poezia dhe shpirtëzimi i saj janë së bashku. Si grup i bie që ky të jetë në minorancë (sasiore) po në maxhorancë cilësore, por që po shtron shinat e një konceptualiteti të ri poetik, të një poezie inteligjente. Por në tërësi poezia kosovare sot po vuan konsegencat e drejtshkrimit me gabime jo vetëm në ç-në  me q-në por dhe në vendosjen e shenjave të pikësimit si themel i të shkruarit drejtë. Këto të fundit në poetikë japin tonalitetin muzikor të vargut. Ata janë si shenjat e solfezhit apo sinjalistika rrugore .Ndërsa për atë që i takon stilistikës, kuptohet se “beteja“ mes dy grupeve të mësipërme do ti jap fitoren njërit apo tjetrit grup.

F.M: -Pa u futur në diskutimin e librit më të fundit të Adem Zaplluzhës: ”Stoli në parkun e vjetër”, cili ka qenë fillimisht mendimi juaj për poezinë e  Zaplluzhës?

V.M  -Poeti Adem Zaplluzha i takon një brezi të hershëm, atij brezi që  vunë bazat e poetekës kosovare bashkë me Azem Shkrelin, Ali Podrimen, Agim Gjakovën etj, por çuditërisht Ademi ka kryer një evolucion, një katarsis estetik në vetvete , duke trashëguar më jetësoren , mitikën epike. Duke e veshur staturën e tij me kostum të ri që i shkon përshtat kërkesave të sotme të poezisë në një rrafsh të gjerë etniciteti. Kjo poezi në të shumtën e saj vjen si një poezi  që ecën me kohën ku si në një  kinematikë apo si në shkrepjet e blicit në terene të mirëprojektuara  fotografitë e të cilave japin pamje zemre. Nga tematika dhe problemet që ai ngre në librat e tij të shumtë, Adem Zaplluzha me të drejtë mund të quhet poeti në kërkim të mitikës së një kombi.

F.M: - Më falni për një ndërhyrje të vogël. Me sa di unë Adem Zaplluzha ka filluar të botojë që në vitin 1974, kohë kur nuk ishte kollaj për autorët kosovarë , ndonëse libri i tij i parë u titullua me emrin e butë “Puthje”. Ka shkruar vazhdimisht poezi pa fund që dritën e botimit si libër të dytë e panë vetëm në vitin 1995, libër që u titullua”Ecjet e viteve të mëdha”. Gjithashtu ai ka qenë aktiv në problemet e poezisë duke marrë  pjesë në konkurse kombëtare të ish Jugosllavisë .Në vitin 1968 komisioni i konkursit të Beogradit i dha Adem Zaplluzhës çmim të pare, konkurs që u organizua me shifra koduese për emrat e autorëve. Kur u kuptua se autori ish shqiptar, ishte tepër vonë. Poezia titullohej “Për dorën e thyer” dhe u kërkua që në ceremoninë e ndarjes së çmimeve autorët fitues të recitonin poezitë e tyre., veçse në serbisht. Kryetare e komisionit ishte poetja serbe Desanka Maksimoviç e ndër anëtarët ishte dhe Miroslav Kërlezha. Ademi kërkoi ta lexoj poezinë e tij në shqip, meqë konkursi ishte mbarëkombëtar, por u kundërshtua nga Desanka që në atë kohë ish poetja e pare e Serbisë. -Nuk do të kuptojmë- i tha ajo –teksa Ademi ja kthen se –nuk ka nevojë të kuptosh , por të ndjesh! Por Kërlezha ndërhyri duke i  thënë- Si fëmijtë ,bir ,lexoje në gjuhën e nënës-, Ai e lexoi shqip dhe duartrokiti vetëm Ademi!! Por le të kthehemi në kohën tonë.

V.M.  -Është e saktë! Ademi i përket tashmë një brezi të vjetër poetësh por me zemër e mëndje të re , i cili ka një veçori dhe individualitet tepër dallues. Ai me thjeshtësinë që e karakterizon diti të jetë kalorës i denjë i kohërave duke përqafuar më të mirën e trashëguar .Duke qenë mjeshtri i metaforave ai u veçua nga shumica e poetëve komercialë me një shpërfillje natyrale ndaj pseudo hermetizmit të tyre. Në poezitë e tij ,sidomos në librin:”Kur pemët i ndërrojnë këmishët” shfaqen sisteme të reja estetike. Në këtë proces të ideimit evolues, kapjes fort pas Kosovës dhe halleve të saj, mesazhet dhe vlerat artistike që mbartin i vendos në pararojën  e re të poezisë së tij inteligjente.

F.M. -Ju keni redaktuar një libër të Adem Zaplluzhës, titulluar”-Kur pemët ndërrojnë këmishët”. Cilat janë impresionet tuaja nga kjo punë e veçantë, për një poet nga Kosova?

V.M.  -Në parathënien e këtij libri të redaktuar nga unë, në sfondin e një polemike mirëkuptuese me poetin Zaplluzha mbi disa probleme të drejtshkrimit, nënvizova se aty gjeta:”hedhjen e valles të  vargjeve të lira në truallin dardan.”Adem Zaplluzha me krijimtarinë e viteve të fundit merr personalitetin e bardit të ri që me tupanët e shpirtit po hedh vallen jo vetëm kombëtare por ritmet e forta të saj dëgjohen tashmë edhe jashtë Kosovës. Ai kështu nuk i këndon vetëm mitikës por po i trajton të gjitha problemet e jetës .

F.M.  -Po në librin “Stoli në parkun e vjetër “ që sapo e keni lexuar, ç’farë  gjeni si novitet  jo vetëm në poetikë?

V.M.  -Poezitë e vëllimit më të fundit”Stoli në parkun e vjetër”, po ti shikosh me syrin e një gjeologu palimpsestesh nën xeherorët e viteve e të absurditeteve që e kanë ndjekur autorin ,motivet e këtij libri marrin trajta nga etnosi ynë duku u përqendruar në temën e përqasjeve etno- psiqike të kohës. Ademi, si mjeshtër i imagjinatës dhe vizionit pa kufi, na sjell fletëza të historisë dhe miteve ku persekutimi fizik dhe shpirtëror jep kinematikën e ngadaltë të moshës së tretë. Ai sjell  ato si çaste decisive në gjurmë shpirtërore, si një autosugjestionim, si vetëshprehje e lirë duke na dhënë individualitete të stilit të ri. Universialiteti i këtyre prurjeve  me thellësira infinite në hapësira e  kohë në vende të mirëpërcaktuara, të bën ta ndjesh poezinë, të perceptosh çdo gjë pavarësisht se për ç’kohë flet.

F.M. --Pra, ka disa ndryshime të krahasuara me poezitë e viteve më parë.?

V.M. -Sigurisht që ka një estetikë tjetër lloj nga poezitë e kohëve të mëparme. Adem Zaplluzha tashmë po frymëzon  një estetikë të re, një poetikë me teknika inteligjente. Tani në moshën e tretë fizike por krejt rinore në krijimtari ai vjen më i pjekur ,vjen si ato boçat e gështenjave të pjekura, nga zhguni  pak si të ashpër me ato gjembaçet (e krenarisë) alegorike i rrahur në ”STOLIN E PARKUT TË VJETËR”:

Një pëllumb një ditë

E ndali fluturimin

Dhe si një zgalem

U lëshua mbi stol.

Në sytë e plakut

E lexonte dëshpërimin

Kurse  vjetët e kafshuara

Pa mëshirë mbyteshin në gjol.

Një lirizëm tepër i shpirtëzuar, një kombinim i përsosur i rimës klasike dhe muzikalitetit të brendshëm. Gjithçka vjen e ashpër por edhe e ëmbël me siguri e me shije estetike, e ndërkohë,  me mesazhe të fuqishme. Poezitë vinë të veshura me tallaganin e një seri temash dhe idesh ku spikat mbarësia në mendim, ku nuk është pathosi dhe lirëshmëria e lirizmit, por është  konceptimi filozofik i poetikës që mbisundon. Tashmë Adem Zaplluzha ka në preferencë  një unison lirik gjë që i shkon për shtat poetit apo trendit moral dhe shpirtëror të tij por të lidhura me aktualitetin shoqëror ku gjithçka vjen me kantilenë meditimi, ëndërrimi, dëshire.

F.M: - Ju faleminderit

-Durrës, 16 korrik 2012-

(Për ZemraShqiptare, nga redaktori ynë në USA, Zeqir Lushaj)