Sadik Bejko: Dosja formulare e Genc Lekës

DOSJA FORMULARE... E Genc LEKËS

Nga Sadik Bejko

Libër me rreth 170 faqe me faksimile, me fotokopje të dokumenteve nga Sigurimi dhe nga hetuesia...

Përgatitiur për botim nga Bedri Blloshmi.

Kastriot Dervishi sjell një parathënie me referenca në dokumente, me logjikë historiko- arkivore.

Kjo më poshtë është parathënia ime:

KUR NË DRITARE RRI ME MALL

1.

Genc Leka (1941-1977) për arsye politike u ndalua të jetë mësues, për arsye politike u ndalua të shkruajë e të botojë. Po për këtë arsye dhe u pushkatua.

Më datën 17 korrik 1977, dyzet e pesë vjet më parë, i pushkatuan të dy bashkë, Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin.

Genc Leka, pak vjet para sesa ta pushkatonin, shkroi poezinë “Lulet e Horasanit”. Poezi kushtuar poetëve persianë: Firdus, Saadi, Rumi, Khajam etj… Këta poetë të shkretëtirave arabe, të tiranive despotike orientale, kishin shkrirë jetën dhe talentin e tyre në shërbim të njeriut dhe të lirisë. Ishin sivëllezërit e tij shpirtërorë.

Poezia e tyre mund të shërbente dhe si metaforë e asaj që arti poetik ngrihet mbi prometeizmin e autorëve, për atë që tragjeditë e jetës personale të poetëve përthyhen në poezi si tragjedi të epokës, si përjetime të derdhura në vargje plot urtësi dhe humanitet.

Po, kjo ishte… Të shkruaje me urtësi mendimi dhe me puls të ngrohtë ndjenje, me humanitet dhe në kohëra pus të errëta.

Genci Leka në poezi foli me metafora aluzive, me simbolikë, përdori rrugë të tërthorta të shprehjes, sepse ruhej, nuk donte të ishte i drejtpërdrejtë. Kur e ndieu se për të si poet dhe si njeri po përgatiteshin ditë të zeza, (i hoqën nga puna në arsim familjarisht atë bashkë me gruan dhe dy të motrat, e çuan të punojë në fermë si punëtor krahu), pra, kur e pa se po i mblidheshin mbi kokë re të zeza, ai shkroi rrallë, gati hoqi dorë nga poezia.

Herë-herë në poezinë e Genc Lekës me maturi flitet për brenga, për trishtime, për thyerjen e jetës, por vetëm kaq. Ai kurrë nuk i shkroi ashpërsisht tmerret që ka provuar, nuk e përtheu saktësisht në vargje tragjedinë e jetës së tij.

Në vitet shtatëdhjetë ai shkroi pak poezi. Dhe e dinte se ato kurrë nuk do të botoheshin.

××÷

Poezia “Kujtimi yt” lë të kuptohet se Genc Leka vuajti një dashuri të parealizuar, derisa... ajo, e dashura e tij "virtuale", një ditë vdiq.

KUJTIMI YT

Kujtimi yt më hodhi këtë natë

Në thellësinë e brengave pa fund...

(Ah ëndërr e kaltër, këputur për mes)

Dhe nis mendimi rrugën më të gjatë,

Shtegun e blertë kur nuk e gjen gjëkund

Vezulluar prapë mbrëmjes e çdo mëngjes.

×××

Nëna e Gencit, Gjska, ka qenë një grua e fortë me gjithë trishtimet e vuajtjet e rënda që provoi. Ai shpreh për figurën e saj një adhurim të lartë: nëna “si diell i bukur plot shkëlqim”. Dhe shton: për to gjithmonë do derdhim lot.

Por... e kundërta ndodhi. Nëna derdhi lot për të birin, ajo rrojti më shumë sesa Genci.

Nënë Gjiska vdiq rreth 20 vjet pas pushkatimit të të birit.

NËNËS

Eh ç’do perëndojnë nënat tona

Dhe si dielli i bukur plot shkëlqim

Këtij “qielli” më s’do lindin dot.

Ndaj me mall gjer n’orët më të vona

Do na rrahin zemrat me trishtim

Dhe për to gjithnjë do derdhim lot.

××÷

Babai... Një poezi pa titull:

+++

Si vegim më erdhe këtë natë…

(Ku t’i shpjerë shpirti këta lot?)

Si dikur hedh fletë vjeshta e artë.

Unë thinjem te kjo rrugë e gjatë,

Kurse ti këndej nuk vjen më dot.

…….

Kushedi sa herë nëpër net

Ti do vish i heshtur si vegim,

Fletë do të hedhë vjeshta e tretë,

Gjak do rrjedhë plaga pashërim.

Në lexim të parë kjo ngjan me një poezi dashurie, një dashuri e ndërprerë nga vdekja a nga diçka e rëndë pa kthim. Por, sipas dëshmisë së tij, kjo poezi i kushtohej të atit, Bardho Lekës, vdekur në arrati, si armik zyrtar i Shqipërisë së kohës.

Babai i Genc Lekës u varros në Prizren më 1966. U arratis nga Shqipëria në Jugosllavi më 1954. Gruan ia internuan në Tepelenë. I la ‘jetimë’ Gencin dhe dy motrat, vajza të mitura.

POEZIA E FUNDIT

Poezi e fundit....mund të jetë shkruar në gushtin e vitit 1976, në ditët që priste ta arrestonin. Nuk është vetëm prirja e tij natyrore nga elegjiakja, është më shumë se sa kaq: është një profeci e përzishme për veten. Vargjet janë të qeta, të matura, të rimuar në përzishmërinë e tyre:

O hënë, pse dole, moj, kaq e trishtuar,

Mos vallë për mua po mban zi?

........

Ç’më fsheh ashtu me sy të lotuar,

Mos m’u sos jeta dhe unë s’e di?

Po dhe në vdeksha, jeta s’ka të mbaruar

Dhe pse sot po shkruaj të fundmen poezi.

“dhe në vdeksha, jeta s’ka mbaruar”... është një varg që në qetësinë dhe shpirtlartësinë e tij e lë të hapur llogarinë me jetën. Nuk e mbyll.

Qoftë dhe duke u ndalur vetëm në rrafshin fonetik e ritmik të poezive më lart, vërehet mjeshtëria, sofistikimi në formën poetike: ritmi skandon i saktë, vargu 11-rrokësh, rima të një sistemi krejt origjinal....vetëm me një strofë, me një 6-vargëshe... përmbyllet një poezi.

Siç e thamë, Genci nuk donte të ishte i drejtpërdrejtë në vargje. Dhe kur fliste për brenga, për thyerjen e jetës ai e lëmonte dhembjen, e shprehte butë trishtimin e tij.

2. DYKUPTIMËSIJA

Ai thoshte se shumë nga poezitë e tij ngjajnë me pardesynë që mund të vishet nga të dyja anët.

Poezia pa titull, që fillon me vargjet “Kur në dritare rri me mall”, duhet lexuar pikë për pikë si e tillë: në një kuptim më universal dhe në atë tjetrin... ngushtësisht personal.

Secili mund të shijojë leximin e tij :

×××

Kur në dritare rri me mall

Me lulet e saksisë,

Më shfaqen si vegim, përballë,

Gërmadhat e shtëpisë.

Pastaj më ngjan sikur bën zë

E ndrojtur fëminia,

Që fle mes gurësh përgjithnjë,

Mes ëndrrave të mia.

Në të parë, kjo poezi shpreh trishtimin e përjetshëm njerëzor, trishtim për ikjen tonë njëherë e përgjithmonë nga fëmijëria.

Situata në strofën e fundit vjen e bëhet pak më e rëndë se sa kaq : aty ngjan sikur konkretisht një lumturi është shtypur përgjithmonë mes gurësh, nën gërmadhat e një shtëpie të dikurshme.

Sa i vërtetë është ky zë që vjen nga gërmadhat?

Komenti i ekspertëve të hetuesisë, i Diana Çulit, mbi këtë poezi e dënonte Genc Lekën për pesimizëm, për shprehjen e një trishtimi pa rrugëdalje. Madje skur insinuohej se me ikjen e babait, me “tradhtinë” e atdheut prej këtij, i biri, Genc Leka, mbeti nën gërmadha, pa të ardhme.

A ka di?ka të vërtetë në themel të kësaj poezie, apo është fantazi e pastër prej poeti?

Si? e thotë vetë autori, poezia “Kur në dritare rri me mall” duhet lexuar dy herë.

Në Bërzeshtë, në vendlindjen e tij, gjen dy gërmadha të shtëpive të Genc Lekës: një gërmadhë e shtëpisë së fëmijërisë dhe tjetra gërmadha ku jetoi deri sa vdiq ai dhe nëna e tij.

Poezia është shkruar për një gërmadhë reale, jo për një “vegim”. Kur i ati i Gencit, Bardho Leka. u arratis nga Shqipëria, shtëpinë e tij dykatshe, shtëpinë e një “armiku të rrezikshëm”, shteti e rrëzoi për tokë, rrafsh me themelet. Genc Leka, në kohën kur ka shkruar poezinë “Kur në dritare rri me mall”, banonte në një shtëpi tjetër, në një shtëpi përdhese, përballë me gërmadhat e gurët e shtëpisë së madhe e të lumtur të fëmijërisë së tij.

Ta kenë ditur këtë fakt ekspertët e hetuesisë, të cilët e rendisin edhe këtë poezi lirike si të rrezikshme për shtetin?!

3.

Diktatura si? ua shprishi, ua nxiu jetën me gjallje Lekajve, ua shkatërroi dhe iluzionin e të mbledhurit të vdekjeve të tyre bashkë, të mbledhjes pranë e pranë në një varrezë të përbashkët, në mbasvdekje.

Nuk do të preheshin kurrë bashkë.

Nuk do të kishte varrezë që t’i mblidhte tok ata Lekajt. Të mallkuarit.

Sot Bardho Leka prehet në varrezat e Prizrenit. Gjiska, e shoqja e tij, në varrezat e fshatit Bërzeshtë. Genc Leka pas zhgroposjes nga Përroi i Firarit ku mori dhè pas pushkatimit, prehet në varrezat e qytetit të Librazhdit që nga viti 1994. Zhuli, gruaja e Gencit dhe djali Petrika tashmë prehen në varrezat e qytetit të Kor?ës.

"Kur në dritare rri me mall"…, kur si një i vdekur mund të dalë sipër, në dritaren e varrit, vallë kë ka pranë, kë mund të kundrojë sot Genc Leka?

Asnjë nga të afërmit e tij. Diktatura i dënoi me vetmi për së gjalli, por me vetmi edhe në vdekje, edhe në jetën tjetër.

Pranë tij në varreza e qytetit të Librazhdit gjendet vetëm Vilson Blloshmi.

Një strofë nga poezia “Lulet e Horasanit”, poezi që Genc Leka e shkroi nga fillimi i viteve 1970, mund të vihet si epitaf përmbi pllaka e varrve të dy poetëve. Vargjet mund të ndrijnë mbi mbasjetën e tij edhe mbi atë të Vilson Blloshmit.

Me gjallje ai sikur e kishte parandier se për ata të dy një ditë do të flisnin, do të kujtoheshin, do të shkruheshin libra, poezi. Siç ndodhi vërtet pas vdekjes së tyre:

Toka që e deshët aq shumë,

si një shpirt që s’gjeti ngushëllim,

Priti sa të binit ju në gjumë

Dhe pastaj u drodh në dëshpërim.

https://www.facebook.com/sadik.bejko.3