Përparim Hysi: Në gjurmë të "mëkateve" të Patër Gjergj Fishtës

Në gjurmë të "mëkateve" të Patër Gjergj Fishtës*

Esse...

Nga Përparim Hysi

Shtysën për të rëmuar në"mëkatet" e Patër Fishtës,ma dha,veç

tjerash,një e përditshme shqiptare që tek shtronte disa nga risitë e

maturës shtetërore në tekste alternative të letërsisë,hiqte prej

këtyre teksteve dy nga Poetët më të mëdhenj Shqiptarë:De Radën dhe Atë

Fishtën.Më indinjoi lajmi se si mësues i vjetër,të them të

drejtën,njdeva dhimbje dhe njëkohësisht më erdhi pështirë.Pështirë për

ata që bëjnë këta programe dhe dhimbje për dy Poetët që janë

përjashtuar.Pak para tyre,pashë që një tekst alternativ,përjashtonte

Migjenin.Se nuk ke si me të vërtetë që të mos revoltohesh me

këto"risi" që jo nuk janë risi,por një djallëzi e hapur dhe

njëkohësisht,padituri deri në injorancë.Të mos quash De Radën poet apo

të pavlefshëm nga ana letrare,do të thotë as më shumë dhe as më

pak,por ti o zoti(apo zotërinj autorë),jini as më pak dhe as më shumë

të"dehur" nga mani gjoja oksidentale apo si modernë alla

kontemporanë.Për De Radën  do t'ju kujtoja veç Lamartinin dhe

vlerësimin e tij për të(po vallë a e dinë autorët e teksteve

alternative se kush është Lamartini?!).Për Migjenin do të sillja vetëm

një thënie të mjegulltë të një poeti bullgar(ndoshta ka qenë

Vapcarov?-të më ndjeni për kujtesën e një të moshuari si

unë,tanimë!),që paska thënë:-Do ta mësoja gjuhën shqipe vetëm për të

shijuar Migjenin.Epo sa rëndësi kanë këto për "specialistët" tanë me

mendime pro europiane apo perëndimore.Se,domosdo,kur dhe titullarët e

ministrive janë militantë më shumë se sa njerëz që duhet të drejtojnë

atë apo këtë dikaster.Se për të mos u larguar pakësa nga ky realitet

mjeran,s'kam si mos vë në dukje këtë militantizëm të turpshëm që

reflekton nga sipëri e deri poshtë.Më kujtohet që para dy a tri

vjetësh vdiq Poeti më i madh lirik i vëndit(pas Lagushit,domosdo),pra

vdiq bohemi,Princi i Lirikës Shqiptare,Frederik RReshpja dhe ministri

i Kulturës jo vetëm nuk mori pjesë në ceremoninë mortore,por nuk

dërgoi qoftë dhe një përfaqësues nga dikasteri atje.I vetmi "faj" i

këtij Poeti kaq të bukur,qe se nuk qe i krahut të ministrit.Dhe më

paradoksale se RReshpja i bukur dhe i varfër sa legjenda,kish bërë

burg në kohën" endritur" të xhahilit Enver Hoxha.Jo vetëm kaq,po ky

ministër ç(kulture) e bën ferk me"partishmërinë e tij partizane",sa

bash në kyre të muajit të vdekjes së bohemit RReshpje,lajmëron me

bori të madhe se"do bëjë një si "Te deum" për të ndjerët Kodra,Korreshi

e Kodheli(vdekur në një kohë me RReshpjen),por ja që RReshpja,përsëri

u përjashtua si"pa vlerë".Si fshesa pas derës apo si ai Lipe Shtogu i

estradës së Fierit.O  Zot,po  a ka gjë më fyese se sa kaq?S'do mënd që

kështu do ndodhë,kur vë në krye të dikastereve këta injorantë me

diploma.Këta me diploma  që shkelin çdo nomë apo ligj,për hir të

partisë ku militojnë.Një miku im i quan gomardopio.-Dëgjo,- më thotë

një ditë,duke më folur për një nga këta të"diturit".Ai më quan gomar

se unë nuk kam shkollë.Dhe mirë e ka.Kurse unë atë e quaj gomardopio

se dhe me shkollë bën gomarllëqe.Ta ketë mirë,ky ,miku im?!...

*   *   *

U zgjata pakësa,po jam i  tensionuar dhe,po nën tension dhe

po shkruaj.Gjithmonë e kam vrarë mëndjen:-Pse është anatemuar kaq

shumë Atë Fishta nga regjimi që iku(pra,nga  regjimi i  Enver

Hoxhës?!).Kjo pyetje  më ka lindur shumë heret.Dhe jo pa arsye.Kam

mbaruar të mesmen në mes viteve-50-të dhe them se vetëm një klerik

studjonim në shkollë:ky qe Mjedja.Bënim nga ky"Voji i

Bylbylit",fragmente nga"Andra ejetës" dhe asgjë më.E them me plot

gojën:për asnjë klerik tjetër s'kishim dëgjuar të flitej në

shkollë(katolik,orthodoks apo mysliman).Dhe kjo ndodhte kur profesorët

e letërsisë kishin mbaruar në Itali(të nderuarët dhe të paharruarët

Azmi Stringa dhe Besim Qorri).Ky i fundit edhe kish

përkthyer.Megjithatë,sado që qeshë nga nxënësit që lexoja shumë,as që

kisha lexuar për Fishtën.E kishin varrosur(kur themi ne:për së gjalli)

edhe për së vdekuri.

Shkrepsen për të ndezur zjarrin e dashurisë për

Fishtën,sado që është pak paradoksale,ma ka dhënë një klerik.Kleriku

qe mysliman,kish mbaruar medresenë andej nga Marglliçi i Çamërisë dhe

qe hoxhë në fshatin tonë.Ky hoxhë që në pamje të parë s'ta mbushte

synë,harxhonte më shumë vajguri(po të shprehem kështu),me leximin e

librave.Ai më jepte një nga një fashikujt e"Hyllit të dritës"(i kish

lidhur me spango dhe hipte në tavan ku i mbante fshehur),dhe

posaçërisht dinte të flsite aq mirë si për Kuh'ranin aq dhe për

Fishtën.GJej rastin që ta përmënd,me dashuri këtë klerik të ditur që

është Efendi Yzeir Sallata.Ka vdekur që para 30-vjetësh dhe gjithmonë

e kujtoj me respekt këtë njeri sa të heshtur,aq dhe të ditur.Më

vonë,mik pa miku,rashë në gjurmë të "Lahutës së malësisë"

dhe,mandej,zura të bluaj në kokë shumë hamëndësi.-Përse vallë u luftua

nga Enevri dhe CO...Fishta dhe gjithë kleri,në tërësi.Kur them në

tërësi,kam parasysh një fakt që për të gjithë është i dijshëm:u

sakatua,sidomos,Kleri katolik.Nuk është se jam i njëanshëm.Se vet jam

bektashi(si vëlla me myslimanët),por në se Cezari duhet të marrë ç'i

takon Cezarit,duhet thënë e vërteta:kleri katolik ka

qenë,përgjithësisht,më i përgatitur.Kontributi i tij për Atdhe ku e ku

ka qenë pothuajëse më i kapshëm dhe pse ishte i tillë,edhe u masakrua

aq keqas.Në se themi se pema që ka kokrra,qëllohet me shkop,atëherë

Pema me më shumë kokërra,ka qenë bash Patër Gjergj Fishta dhe

komunistët shkuan deri atje sa i dhunuan varrin.Dhe sot eshtrat e

këtij Martiri të Madh(ndera e Françeskanëve),nuk janë gjetur.Dhe unë

pak a shumë,dua të rreshtoj për lexuesin disa nga"mëkatet  e

këtij"babai të Letrave Shqip",që për specialistat e sotëm nuk ia

vlen.Po ku din dhija,ç'është tagjia?

"Mëkatet" e Patër Gjergj Fishtës janë të vjetra.Ai,pos

tjerash,në moshën 23 vjeç(kur statuti e ka 24-vjeç) ka mbajtur meshën

e parë në Troshan të Lezhës.Ndodhte ky përjashtim se kish mbarue

shklëqyeshëm seminarin atje në Bosnjë.Po dhe atje ku asht me 6

bashkëshokë të vëndit të vetë"nuk asht sjellë mirë" se bahet promotor

i një ankese kolektive kundër studentëve vëndas,për fyerje e

poshtërime.Dhe  rektorati mbajti anën e ankuesëve.Mandej,ndryshe nga

doket e kohës,ka "mëkatin" se jo vetëm fal gjakun e të vëllait,por

shkon edhe më tutje duke bërë krushqi me hasmin.Ngrihet me poezi

kundër hakmarrjes me "Gjaksorët"në vitin 1899.Poezi që boton edhe

"Albania" e Konicës në Bruksel më 1901.Ai është"mëkatar" se nguliste

në meshë dashurinë për gjuhën amtare,besnik i dijeve nga shkolla që

doli:vërtet do të mësoni gjuhë të huaja,por mos harroni gjuhën tuej,se

me të do meshoni,-qe porosia.Dhe kush më mirë se Fishta e vuni vath në

vesh këtë porosi.Ka"mëkatin" se më 1902 u bë drejtor i shkollës së

fretnëve dhe pikërisht kjo shkollë e drejtuar nga Fishta u bë vatra ku

u ndez zjarri i të mësuarit shqip.Në shkollë vinin,kryesisht,të

vorfnit(Gjeloshat,siç shprehej Frati i ndritur),se të pasurit e

përbuznin gjuhën shqipe.E, natyrshëm,me gjithë këto"mëkate",s'do mend

që do ta ndiqini intringat e shpifjet,po si një bir i ndejë I

Françeskut të Asizit,ai dijti t'ia bëjë ferk.Kur shkoi në RRapsh të

Hotit,më 1902, e njohu Marash Ucin.Këtë fatos të maleve dhe bash

këngën Ura e Rrzhanicës ia kushtoi atij dhe po kështu botimi i parë i

"lahutës" nuk ka emrin e Fishtës,po Marash Uci.Më 1907 bën

"mëaktin"tjetër:së bashku me Gejçovin hapin të parën bibliotekë

shqiptare ku vetëm konsullata Austriake dhuroi 50 libra shqip dhe 16

në gjuhën gjermane.Vazhdonte që të shkruante këngë të tjera të

Lahutës(ai ka punuar për të 32 vjet!!!)dhe,me të vërtetë,a nuk është

"mëkat?!".

Po ku mbarojnë"mëkatet" e këtij Njeriu kaq të veçantë? Në

vitin 1908 do bëhej Kongresi i Manastirit.Gati 50 vetë shkuan atje dhe

secili mbronte pikëpamjet e veta për alfabetin.Fishta ishte për

alafabetin e "Bashkimit" me Preng Doçin.Po kundërshtar i tij është

Mjedja një gjuhëtar kalibri që përfaqëson alfabetin e

shoqërisë"Agimi".E ndërsa vazhdojnë diksutimet për këtë a për

atë,gojëtaria e Fishtës e përlot kuvëndin.Dhe pikërisht kjo e detyroi

klerikun mysliman(nga më të diturit përfaqësues),Hafëz Ali Korça që të

hidhet e ta përqaf këtë njeri që me fjalën e tij të mençme,bënte

vend.Qe aq"mëkatar" dhe kishte aq merita sa,një fatos tjetër i

Kombit,i njohuri Luigj Gurakuqi,veprën stilistike të tij"Vargnimi i

gjuhës shqipe" t'ia përkushtojë bash atij:"mëkatarit",Atë Fishta.Qe

gojëëmbël dhe s'njihte urrejtje.Sado i kundërt në shumë çështeje me

saverianin e madh,Dom Ndre Mjedja(për mua,ky,Mjedja,është poeti më

përfaqësues i krejt klerit katolik!),nuk i mungon kurajoja qytetare

për ta përshëndet veçanërisht,Mejdjën,kur ky nxorri"Juveniljan" e

tij."Aty ka një pranverë lulesh,bylbylash enjë natyrë të kërthentë e

plot jetë",- do shkruante"mëkatari"Fishtë.Bash kur dikujt i  shkonte

në mend se Mjedja dhe Atë Fishta qenë prish,por çfarë po ndodh.Fishta

ka shkruar një satirë në vargje dhe do dikë me e dëgju(zakon i këtij

"mëkatari?!"),dhe asht tuj prit se dikush po vjen andej pari,tek

"selia etij" në Gjuhadoll.Kur shef nga sipër se po kalon bash

aj,Mjedja,dhe"mëakatarI" veç shikon andej,po pa i fol.Dhe Mjedja ia

hedh shikimin dhe,si dy të mënçëm që merren vesh pa folur,kur Mjedja i

ngjit ato shkallë dhe fill,pas takimit,dëgjohet një e qeshje e

madhe.S'e mbante të qeshurit nga ato që i

lexonte"mëkatari"FIshtë.Ndoshta"Gomarin e babatasit" a

ndoshta...Por"mëkatet" e Fishtës vazhdojnë e vazhdojnë..Do bëhej

konferenca e Parizit,në krye të delegacionit Turhan Pasha,diplomat,por

mezi e flet shqipen dhe tërhiqet për t'ia lënë vëndin Imzot Luigj

Bumçin që për sekretar ka zgjidh këtë,Fishtën.Dhë dihet vlera e një

sekretari si Fishta.

Ky "mëkatar" ka qenë me të vërtetë një makineri e vërtetë

pune.Pa lënë pas dore punët si frat dhe drejtor shkolle,shkruan e

shkruan pa rreshtur.Vetëm në një  letërkëmbim me një mik të kohës(Atë

Dodajn),ësht gjetur ky shënim:"...në 12 ditë,po vetëm në 12 ditë kam

shkrue 1200 vargje 11-rrokësh e 7-rrokësh bashkë dhe "ariete"të tjera

dhe tan këta vargje janë me rimë.

...kam parasysh Metastasio,i cili në 18 ditë ka  shkrue

melodramën e vet në 1500 vargje...pra,kam arrit nji rrekord në poezinë

tonë".Më 1913 doli me nismën e tij "Hylli i dritës",kur në kohë

errësire u ndez një kandil,do të thoshte Vangjel Koça.Dhe këtë kandil

e ndezi "mëkatari" Fishta.Ky kandil,po ta quajmë kështu,do bëjë një

dritë të madhe që  u përzhit sytë armiqëve:të jashtëm e të

brëndshëm.Këta,të mbrëndshmit,Fishta i satirizon me nofkën"mikrobet e

kombit".Janë këto"mikrobe" dhe dikimet e hueja që koloneli

anglez,sundues i Shkodrës,ta dënojë me 20 muaj mërgim,në Maltë.Fishta

fluturon sa në Gomsiqe te Atë Gjeçovi,aq tek Preng Doçi në Troshan që

janë jashtë juridiksionit ndërkombëtar.

Nuk jam i zoti  që të rreshtoj gjithë ato bëma të atij

burri të madh,të ditur dhe zemrëmadh.Ju kujtoj se ngriti dhe hapi një

gjimnaz ku do studjonin jo vetëm fetarë po dhe nga populli(para se të

hapej gjimnazi shetëror në Shkodër).Donte të ngrinte një konvikt pranë

këtij gjimnazi.Shkoi deri në Amerikë  dhe,sado që atje nuk shkoi si

përfaqësues nga shteti,ndërhyri fort me takime senatorësh,që të ndihej

Shqipëria.Polemizoi si ai dhe askush tjetër me "lloj-lloj

mikrobesh",ku mes tjerash,mbahen ato satirat e forta kundrë Eshref

Frashërit dhe,po kështu polemikat,me Hilë Mosin dhe Mirash

Ivanaj."Gabove,Hilë!",ndoshta,është një nga repilkat më me kripë e

Fishtës.Unë,sado që jam për laicizmin në shkolla(pra,jam me Mosin dhe

Ivanajn),nuk mund të mos vë re atë frazë të ngjeshur"si gozhda në mur"

të këtij "mëkatari".Por Fishta di t'i vëjë pikat mbi i.Pikërisht për

atë Hil Mosin ai këndon në vargje.Se sa të mëdha janë "mëkatet" e tij

e tregojnë edhe votimet e para në vitin 1921:Fishta,Mjedja,Gurakuqi

dhe Hil Mosi zgjidhen deputetë nga populli.Atje në kuvënd,"mëkatari"

Fishta,arrin deri në nënkryetar.Por"mikrobet" nuk dorëzohen kollaj.Pa

ta shohim se çfarë po bën ky"mëkatar" atje, në gjimnaz.E shkojnë

përfaqësues dhe vërejnë se"mëkatari" që është drejtor shkolle nuk po

bëka mësim.E kapëm,- bërtasin"mikrobet.-Ndalnju-,përgjigjet as më

shumë,po një"mëkatar" tjetër,frat dhe mësues i kësaj

shkolle.-Jo,zotërinj,por Fishta nuk jep nji landë ,por disa.Asht bash

aj që i ka ba ato libra që bajmë ne në shkollë.! Ky,"mëkatari" tjetër,

asht Patër Anton Harapi.E shkojnë e nga shkojnë"mikrobet" dhe

sulmojnë.Vjen dhe shkresa( e zezë) se gjimnazi françeskan duhet të

mbyllet.Dhe Fishta komunikon me dhimbje para nxënësve:-Duhet të

shkoni.Shqipëria të rrojë edhe pa fretër!Ma gjeni gjëkund nji akt ma

të dhimbshëm dhe kaq patriotik.Të rrojë Shqipënia dhe pa

ne,fretërit,patë përsërit dhe Patër Harapi kur komunistat ia morën

shpirtin.A nuk qe Fishtë"mëkatari" që në rrezik të pushtimit e lidhi

me kandila kishën e Gjuhadolit me Xhaminë për t'u thënë pushtuesëve se

,pavrësisht fesë,jemi shqipëtar.Fishta qe në një krah me

Nolin,Gurakuqin dhe kur u rikthye Zogu,mërgoi në Itali.Por duhet thënë

se Zogu,sado që e pati kundërshtar Fishtën,nuk u hakmorr me të.Veç

dekoratave që ka marë gjatë kohës,nga Austria,Turqia,Greqia dhe

Iatlia,ai më 3 qershor 1939,u emërua akademik i Italisë.Mos harrojmë

një gjë:Fishtë"mëkatari" ka qenë nji nga hartuesit e promemories së

pushtimit fashist ku thuhej,mes tjerash:të ruhet tërësia e

Atdheut,gjuha,flamuri,doket e zakonet...".Ndërkaq,po plakej dhe paska

thënë:"Du me shkue në Troshan e me kalue do ditë atje...dua të shoh të

afërmit se ka kohë pa i pa...".Aty,në Troshan,kaloi ditët e prapëme

dhe isëmurë rëndë,u çua në Shkodër por mjerisht,ndërroi jetë

më 30 dhjetor 1940.

Unë rreshtova vëtëm disa nga"mëkatet" e këtij Vigani jo vetëm

si Frat,por dhe si Patriark I letrave dhe si një Atdhetar të

madh.Vlerësimet për këtë Vigan nuk kanë munguar dhe nuk

numërohen.Por,mendoj se më sinjifakitivi,është e një  Personaliteti

tjetër,thuaj i madh si ai, e kam fjalën për Gjuhëtarin e madh:Profesor

Çabejin që i shkruan Lasgushit:"...pasi u njoha me vargjet e

Fishtës,kam vendosur të bëhem katolik".Gjeniu që vlerëson

gjeniun.Komentet e tjera, e

prishin vlerën.Por nuk mund të rri pa thënë:"Enveri dhe skorta e tij

çfarë patën  me Fishtën?Pse u bënte hije emëri dhe ca më shumë vepra e

tij.Mandej mëria arrin deri në ditët e sotme,Mirë Enveri po shteti

demokratiktik apo ia jep ato që mertiojnë Fishtës dhe gjithë klerikëve

ku maskariminm më të madh,e pati kleri i Veriut?Dhe sa për mua,do të

thosha që "mëkatari "Fishta,meriton një monument të madh atje në

Gjuhadol ku pati "shtatmadhorinë",një bazoreliev në Fishtë ku leu dhe

një bust në Troshan ku bëri meshën e parë.E sa për "Lahutën...",në se

"oksidentalët  esotëm" janë bërë modern,ajo ka zënë vënd në zëmrat dhe

nga zëmrat nuk e shkulin dot.

Dhe së fundi,ju them lexuesëve,se kjo është vetëm një orvajtje për të

nxjerrë unë,sadopak mllefin me ata që duan të marrin nëpër këmbë

dinjitarë të tillë që vëndi  i ka të rrallë.Dhe të më falin për

mosarritjet apo mangësitë.Por nuk mund të heshtja.

Përparim Hysi,  FLORIDA,26 mars 2009

* e risolla,pas ie gjeta në"makzinën time",me rastin e 80-vjetorit të shkuarjes në amshim.

Tiranë, 14 janar 2021