Baki Ymeri: Heshtja e ngritur në rang kozmik

HESHTJA E NGRITUR NË RANG KOZMIK

(Echim Vancea, Tregtari i stinëve, Amanda Edit Verlag, Bukuresht 2015)

BIOBIBLIOGRAFI E SHKURTË

Poeti Exhim Vancea u lind më 19/10/1951, në Nënesht të Maramureshit. Kreu Shkencat e Komunikimit, kurse në intervale të ndryshme kohe, punoi si profesor, punëtor, gjeolog, pedagog, instruktor/referent kulturor, korrespondent shtypi (1972-1995). Është drejtor i Bibliotekës së qytetit në Sigjetu Marmaciei. Inisiator dhe organizator festivalesh, fondator dhe drejtor i Editurës ECHIM, themelues dhe president i Qendrës së Studimeve Maramureshene, themelues dhe redaktor përgjegjës i revistës ALMAR, anëtar i Unionit të Shkrimtarëve të Rumanisë si dhe i disa organizatave dhe shoqatave profesionale me karakter kulturo-shkencor. Në letërsi debutoi më 1973 dhe në ndërkohë botoi këto vepra: Doktor pa argjent, Shmangje nga dialogu, Maca mbi gjemba, Pushtuesi i provincës, Çfamëzimi i qetësisë, Drejtimi publik, Gjarpëri kur i dhemb koka, Porsi, etj. Laureat i disaç çmimeve importante për poezi, i përkthyer në disa gjuhë të huaja, i përfshirë në disa antologji letrare.

REFERENCA KRITIKE

Poezia e zt. Echim Vancea gjendet në konkordancë me natyrën e tij diskrete-të qëndrueshme, porsi ajo e një melodie rrëshqitëse transilvaniane, kështusoj, duke qenë e shpërblyer nëpërmjet zbulimit jo vetëm të një tingulli unitar, por edhe të do vargjeve të koncentruara që i kundërbalansojnë vërshimit nga një herë të ekzagjeruar të tekstit... Kemi përshtypjen se mundi për të kërkuar poezinë e një autori me dhunti i përket vetë poezisë... ? Në cilësi të engjëllit të pikur nga qielli, Echim Vancea komponon një psalm eretik, në të cilin i jep zë natyrës së tij të vrrullshme... Njëherit e ka zakon të deformojë, jo pa epsh, mitet, duke i përshkruar mbi faqet e një aktualiteti qesharak... ? Gheorghe GRIGURCU

***

Në një drejtim që dëshmon ndikimin e Virgila Mazilescu-t, Echim Vancea vijon rrugën poetike të gjeneratës së viteve 80-të dhe 90-të, shpesh me të njëjtin tekst, me një peshë të shquar ironie dhe pastaj të autoironisë me ethet e vizionit të luciditetit për demontimin e një konteksti „poetik” nga i cili mbeten vetëm thonjëzat. Poezia e tij nuk është e befasishme sa është ekzakte/.../. Mund  të duket se si poeti konstrukton me ashpërsi një atmosferë dukshmërisht të mjergullt/.../. E pret vargun me rafinamentin e aktualitetit në një atmosferë të mbajtur dukshmërisht „retro”. Poezia e tij, tejet e paramedituar, realizohet nëpërmjet njohjes së intimizmit të saj të pashmangshëm dhe, porsi në një lojë shahu, komplikon linjat e teorisë së njohur në pozitën për t’u konkuruar mjeshtërve. Debutimi i poetit Echim Vancea regjistrohet përmes dëshmive më trimufuese të vitit të varfër 1990/.../. Ai është një monstër e poezisë së rezervuar dhe krenare në rezervë, kurse autori është një poet të cilit i pëlqen të rezikojë edhe atëherë kur nuk del askush ta shpërblejë me duartrokitje/.../. ? Horia Gârbea

***

Echim Vancea krijon një poezi të ashpër, të mveshur në „tesha pune”, lucide, që refuzon konfortin e një ëndërrimi përtac, tepër pak e prekur nga veset e bashkë-regjionalistëve të tij të bluajtur nga melankolitë kalimtare, duke afishuar një virilitet teatral, folklorizant. Ai arrin të konturojë me qëndrueshmëri një univers të vetmisë përmes poreve të cilit ia mvesh me ngulm heshtjen/.../ e ngritur në rang kozmik, duke ia vënë amprentën/shenjën përmbi një botë të markuar/prekur nga shenjat e lodhjes dhe përgjërimit.” ? Mircea Petean

***

Echim Vancea – maramureshan në shkronja dhe shpirt – arrin të gjejë „tonin” personal në interpretimin e „partiturës” së viteve tetëdhjetë, duke u relevuar si një poet i vendit – nëpërmjet adaptimit besnik ndaj natyrës dramatike-lirike të poezisë moderne maramureshene – dhe, përkundrazi, si një poet i kohës – përmes apelimit në gramatikën e post-modernizmit rumun, në shtjellën e këtij mbarim shekulli. Qartësi ironike apo ngulfatje e fshehtë lirike, diskursi i tij mbështetet mbi figurat e përfytyrimit, pa qenë gjithësesi metaforizant, dhe mbi oralitet, pa qenë gjithësesi kolokuial, duke ndjekur më parë ekuilibrin e kundërshtimeve të kuptuara si burim i sugjestionit.” ? Lauren?iu Ulici

 

FRAGMENT NGA LIBRI

 

KËTU

 

Këtu përnjëherë të kaplon errësira

dhe-dëgjohet shpesh se si rrokulliset

qetësia

duke fëshfërirë mbi mosha e emra

 

dhomat janë plot fytyra të lodhura

prej gjithë atij përgjimi mbi azilin e natës

 

çdo ditë me heshtjen e saj këtu dritës i sjell dritë

 

 

PAKT

 

Pylli nuk i hyn në shërbim pylltarit

 

në lakuriqësinë frytore të fëmijës

nuk ka vend për këngëtimin e këngëve

 

gjenerata ditësh e netësh

bredhin gjurmëve të ujqërve në dëborë

 

trupi i dhëndërrit ujk

i përshkuar nga shigjetat e zhgjetarëve të natës

 

kërkojnë në shamatën e kremtimeve

harresën e vyshkur të acarit

 

dita e pazhdërvjelltë e pret natën në theli

varrezash mbi të cilat janë ulur qeshjet

 

nata përkëdhel engjëjt në freskun e vesës

gjarpëri kërkon me frikë rrugën e kthimit

drejt shtëpisë përtej rrugës

 

A?TEPTAREA

 

Am s? te-a?tept în cenu?a

nop?ii speriate de femeia în negru

dar nu ?tiu c? o s? vii

dac-o s? vii s? fie la sfâr?itul

acestui timp nestatornic

 

s? ?tii c? am preg?tit totul

pentru venirea ta –

inclusiv a?teptarea –

?i cuvintele ce o s? ?i le spun

?i cuvintele ce o s? le spui

 

era un anotimp neprev?zut când

câmpul a?teapta s? se topeasc? z?pada

?i frunzelele treceau prin anotimpuri

precum plictiseala prin inima ta

 

nu mai încap în lumea din care am fugit

e un loc pe care nimeni

nu ar paria

pe a?teptare

pe cel care a?teapt?

?i mai ales cum a?teapt?

 

asemeni fântânilor

sunt lacrimi de neoprit

sunt mult prea multe ape

pentru ca cel care doarme s? fie trezit

 

PRITJA

 

Do të të pres në hirin

e natës së trembur nga gruaja me të zeza

por nuk e di nëse do të vish

nëse do vij do jetë mbarimi

i kësaj kohe të papërmbajtur

ta dish se i kam pregaditur të gjitha

për ardhjen tënde –

sidomos pritjen –

dhe fjalët që do të ti them

dhe fjalët që do t’i thuash

 

ishte një stinë e paparashikuar kur

edhe gjethet kalonin nëpër stinë

porsi bezdisja nëpër zemrën tënde

nuk ka vend në botën nga e cila ika

është një vend të cilin askush

nuk do t’ia kalonte

në pritje

atij që po pret

e sidomos se si pret

 

njësoj si të fontanave

janë lotët të pandalshëm

ka shumë për tepër shumë ujëra

për atë që dremit të jetë i zgjuar

 

QARJE NË VETMI

 

Mesnatë

të rinj dhe pleq

shijojnë nën akullin e heshtjes

verbërimin e shikimit

 

zogj

re

çati teneqeshë

lotë qenjsh të mërguar

fshihen në rërën përvëlimtare

 

dhe nata shpërthen e kris

me këngëtim nga njëri në skajin tjetër

nga syri i rënë në çarshafin e bardhë

me pydyshim i ulur

pas shpinës së një pasqyre të tejdukshme

 

nëse është ashtu

mbroju nga i degdisuri

pranë zjarrit të taborrit

 

ruaju nga shtegu mbi të cilin ende s’kam shkelur

ruaju nga sytë që nuk dinë nga shikojnë

ruaju nga uji që nuk din të harrojë

 

OBSESION

 

Për çdo ditë vjen mbrëmja

mos më mbyllni

në shtëpinë përtej rrugës

frika më është zbrazëtia mes ujit e qiellit –

gjethet nën lotë duke u degdisur në thellësi

 

GJENDJE

 

Do mund të ishte ai që dremit i gëlltitur nga një hije

e degdisur në dritën mbi tokë –

 

merimangat presin në terr buzëqeshje të parashikueshme

pëllumba të tubuar në baxhën e verbët të spërkatur me jargë

kambanat e përgjumura nga hëna –

 

për tepër dritë i është dhënë kësaj gjendjeje

kur pregaditemi nga lavdia e kohës së shpërlarë

në një banjo gjaku –

 

në këtë qytet një grua vajton gjithmonë

nga mungesa e një vendi të harresës

(I shqipëroi: Baki Ymeri)