Meri Lalaj: Biri i botës

Biri i botës

(Mbi romanin “Biri i Botës” i Demir Gjergjit)

Nga Meri Lalaj

Para dyzetë e dy apo dyzetë e tre vitesh unë ndodhesha në Minierën e Manzës, diku pranë Sukthit. Ditë e për ditë ecja përgjatë një rruge të paasfaltuar ku rrallë e tek kalonte ndonjë kamion, kjo rrugë gjarpëronte kodrinës për të mbërritur tek gryka e minierës. Mbaj mend se isha e veshur me pantallona dhe xhaketë doku blu i zbërdhylët dhe kryet mbështjellë me një shami. Në të njëjtën rrugë paralel me mua, por duke i rënë shkurt përmes arave të mbjella me luledielli ecte Demir Gjergji. Ai nxitonte me hap të shpejtë të arrinte në punë për të nxjerrë qymyrguri, të cilin e përzgjidhja unë me gratë e tjera. Dhe mbusheshin makinat me qymyrguri. Asokohe për Demir Gjergjin dija vetëm se nuk qe si të tjerët: ai lexonte libra.

Këtë ma solli sërish në kujtesë romani i fundit i Demir Gjergjit “Biri i botës”.

Romanin do ta ndaja në tri pjesë. E para fëmijëria, e dyta, ditari i dashurisë dhe e treta, jeta familjare dhe puna. Më duket sikur romani është shkruar me një frymë, autori pasi ka mbajtur ndrydhur brenda shpirtit të vet për vite e vite të tëra fëmijërinë e tij të dhimbshme erdhi një dedikë kohe dhe sapo u ul për të shkruar gjithçka shpërtheu si ujërat e ujëvarës së një hidroçentrali. Libri mbështetet fuqishëm mbi elemente autobiografikë: Fatlumi, një emër i zgjedhur me kujdes dhe kaq domethënës, është vetë autori. Fatlumi nuk e di bir i kujt është: i babait, i dashnorit të nënës apo i njerkut që e ka rritur. Ai nuk di as datën e lindjes së tij, as vendin e lindjes. Një fëmijëri e tmerrshme, torturuese, Fatlumi rrihet qëkur është kopanec, më vonë gjatë rritjes e rrahin për gabimin më të vogël apo pa bërë asnjë gabim, e lënë pa ngrënë, e përzenë nga shtëpia ia mbyllin derën dhe ai detyrohet që të flerë përjashta nën qiellin e hapur. E pavarësisht gjithë mundimeve e vuajtjeve ai rritet si një fëmijë rebel, i guximshëm, kokëfortë e kokëshkretë shumë i zoti për të përballuar çdo vështirësi, gjë që më kujton Kiplingun tek shkruan: “Edhe të mbahesh kur nuk ke ku të mbahesh, / Përveç vullnetit që të thotë: “Mbahu fort!” Nëna e tij, Vajtimja e do me një dashuri drithëruese, por është e dobët si grua dhe nuk e mbron dot kur e përbuzin dhe e ndëshkojnë. Shumë tragjike përshkruhet vdekja e motrës së Fatlumit, Zome. Fëmijë i vogël ende i parritur ai përballet për herë të parë me vdekjen. Sidomos në pjesën e parë jeta e fshatit është dhënë me krejt ngjyresat e saj, burrat pinë raki duke kënduar këngë të bukura popullore. Do ta theksoja sërish temën e fshatit sepse shumë autorë që kanë jetuar të shumtën e kohës atje hiqen sikur të kenë lindur në qendër të Tiranës, natyrisht përjashtim bën miku im Përparim Hysi, i cili shkruan rrëfenja aq të bukura për fshatin e tij. Më falni, se këtu m’u kujtua një gazetare nga një fshat i thellë verior, një vajzë me kaçurela të verdha. Ajo më thirri për të më bërë intervistë për një librin tim në një kafene në qendër të Bllokut. Ishte me pantallona xhins dhe me taka të larta, pinte cigare dhe rrufiste makiato. (Ajo kurrë nuk vete në ndonjë fshat për të bërë shkrime). Kur e pyeta nëse kishte lexuar ndonjë nga librat e mi nuk e kish marrë mundimin, po sigurisht në tryeza kafenesh pat dëgjuar emrin tim. Intervista u bë sepse e bëra unë.

Po vijoj me romanin. Mendoj se pjesa e ditarit tek libri “Biri i Botës” është disi e zgjatur, mbi njëqind faqe dhe linja e bukur e dashurisë jepet në vijë të shtrirë. Përshkrimet e kohës së diktaturës mbartin faqe të theksuara humori dhe ironie duke filluar me BUZAGAZIN E MADH, SHOQEN HIJERËNDË, SYZEZIU dhe KATËR MJEKRAT e duke vijuar me flamurë e parrulla të kohës së shkuar. Një vend të mirë zënë në roman edhe shkatërrimi i objekteve fetare, detyrimi i nxënësve për të vënë në jetë mësimet e Partisë. Nga ana tjetër përshkruhet e vërteta, varfëria e tejskajshme e atyre viteve e ndërthurur me burokracinë ndrydhëse të zyrave.

Në pjesën e fundit, çifti Elira- Fatlum krijojnë çerdhen e tyre pas viteve të gjata të pritjes. Mësuesin e vizatimit, piktorin e ekspozitave e pret në fshatin e largët një kasolle e mbushur me libra dhe minj. E sërish Fatlumi ndonëse i rrethuar nga njerëz që e pengojnë si Kryetari i Këshillit apo ndonjë tjetër vijon jetën familjare dhe të punës. Ai justifikon plotësisht luftën që ka bërë brenda vetes për t’u shndërruar nga “kopil i katundit” në “Biri i botës” apo më mirë në një bir të denjë të Shqipërisë sonë.

Mendoj se tregimet e ndërkallur në pjesën e fundit ose nuk duhej të viheshin të gjithë ose të shkurtoheshin. Arratisja nga Atdheu duhej dhënë më zgjeruar, por ma do mendja se Demiri do të shkruajë një roman për vitet e tij të mërgimit.

Demir Gjergji ka shkruar edhe libra të tjerë në prozë, ai është poet që ka krijuar për bukuri profilin e vet në këtë gjini dhe dora mjeshtërore e poetit ndihet edhe në këtë roman, veçanërisht në përshkrimet e detit, qiellit, stinëve të vitit, ëndrrave që shikon, portreteve të personazheve që ka krijuar. Asgjëkundi në prozën tonë të shkruar nuk mund të gjejmë personazhe si Tafili, Vathi, Vajtimja, Festimi, Elira, shokët e tij studentë.

Shumë urime Demir Gjergji!