Nebi Dragoti: Për satirën, rutinën, risinë

PËR SATIRËN, RUTINËN, RISINË ETJ.

KRITIKË

NGA NEBI DRAGOTI

Shkrime kritike për poezinë satirike, me qëllimin e mirë, për ta nxitur këtë, nuk është parë në shtypin periodik si dje ashtu dhe sot. Kjo krijimtari ka ecur vetë edhe pse kultivuesit e saj janë të pakët në numër. Them se satira si në socializëm, si në sistemin pluralist ka qënë e shëndoshë dhe kjo, jo vetëm për faktin se të tillë e ka natyrën dhe misionin në shoqëri, por sepse lënda që rrok dhe i jep lexuesit ka qënë , është e do të jetë e dëshirueshme për çdo kohë. Volumet satirike të satirikëve tanë janë mirëpritur nga lexuesi. Është ndjekur hapi krijues i D. Bubanit, T. Milotit, N. Mullisit, Gj. Kurtiqit, B. Ajzit etj. Është pritur mire volume i Dh. Qiriazit “Kukuli dhe shigjeta”  që ka fituar çmimin e dytë me rastin e 40-vjetorit të Çlirimit. Sigurisht, ky vlerësim është bërë për atë kohë,  për atë sistem shoqëror me ato probleme  që kishte, për atë tematikë që gjurmonte e godiste me penën e tij autori. Jashtë suazës kohore social-politike të kohës ku punon e jeton satiriku nuk mund të dilte, sepse vetë kjo gjini letrare merr materialin nga aktualiteti. Poezia satrike për nga zhvillimi është më prapa nga poezia tjetër. Fenomeni i rutinës i shfaqur në gjithë mënyrat e shprehjes sësaj, pa dashur ta bëj alarmante,  është i pranishëm. Përkrahja, publikimi i firmave që shkruajnë satirë  kërkon nga organet letrare përkushtim e seroizitet për ta pasqyruar sa më mirë. Shkruajnë…dhe ata që shkruajnë, merren me fabulën si qindra vjet më parë. Ky kapërcyll duhet kaluar që risia tematike, tematika aktuale, zhdërvjelltësia e vargut, forma të çohet më përpara. Shikon shpesh në një fabulë këndin e ngushtë, qëllimin që i jep autori për të krijuar humor e situatë vetëm për të qeshur, sa shpesh përdor fjalën banale duke e futur në varg artificialisht. Sensi satirik, i përpunuar me mjeshtri në krijim, ka për objektiv:qesh e ngjesh dhe ajo më kryesorja përcjell mesazh të shëndosh tek lexuesi. Reklamimi i satirës duhet të jetë edhe më i madh e i pranishëm edhe në median fonike e vizive. Në këto ambjente kjo rrezaton kulturë, fisnikëri më tepër se sa humori që paraqisin disa aktorë me material të papëpunuar e bajat. Satira e shkruar nuk duhet të jetë e harruar siç ka ndodhur e po ndodh me të. Ka volume dinjitoze satirike që nuk janë lakuar fare(as për mirë, as për keq)nga kritika. Është në të mirë të letërsisë tonë që edhe ky zhanër letrar të kultivohet e inkurajohet sa më tepër. Me kureshtje lexohen satirat e Y. Minxhozit në shtypin periodik, sepse krijimtaria e tij është therëse dhe ka tematikë aktuale. Citoj nga “Arsim me tepri”: “Prandaj truri iku, mori arratinë/ asnjë tru nuk mbeti/të drejtojëShqipërinë”. Ose tek ‘Krishtlindjet” “…por një gjë mund ta them me siguri, /Ata, për të cilët Krishti është kryqëzuar/sonte s’kanë para për të festuar”. Këto janë konkluzione  të marra nga realiteti të cilin krijuesi e jeton intensivisht si njeri, si qytetar i kësaj shoqërie dhe vë në funksion misionin që ka . Objektiva të tilla, me artin e satirës, janë të pranueshme dhe efektive. NJihet si fabulist F. Lamaj me një humor të lezetshëm, pa sforcime e kërkime formale. E kap, e trajton në proçedim e sipër tepër natyrshëm, melodioz e ritmik motivin.  . Konstaton detajin e humorit dhe me elementet artistike si metaforën, epitetin e tj.  i përfundon në mëyrë lakonike vjershat: “Kontrollor qe një kërriç:/”Aa, jo, jo, jo unë faj s’kam hiç!/Pall veshgjati që me natë:/-Faj ka qeni, që s’nuhat…””.  Tek “Kumar”:”Prokurore qe një bletë, /ç’ia përveshi dhjetë vjet”. Këtij fabilisti të shquar, p. sh, po të merrej me epigramin, epitafin, satirën e të kishte shtrirje, diapazoni artistik satiro-humoristik do të ishte më i gjërë,  më i thellë,  më i plotë. Pra,  s’duhej të mjaftohej  vetëm me krijimtarinë fabulistike. Shkurt(ky është konstatimi im)eleminimi i kësaj shfaqje, tek ky autor,  do të bëhej dukuri pozitive në eleminimin e monotonisë në rrafshin krijues;do të zhdërvjellsohej më tepër misoni i satirikut në shoqëri. Ndryshe do të ishte njëlloj sikur një poet gjatë gjithë jetës të krijonte vetëm sonete, sonete, sonete. Në shtypin e përditshëm shfaqet edhe firma e A. Bregut, i cili, kam mendimin, se po konsolidon talentin e tij në këtë fushë. Kritika e ka të drejtën e sygjerimit, por pa e tepruar, ndaj për këtë autor vlen:fabula e tij të çlirohet nga rutina dhe të azhurnohet me tematikën e realitetit bashkëkohor që misioni i gjinisë së satirës të jetë në lartësinë  që e kërkon për AVANTAZH SHOQËRIA. Ka vlerë strofa e shkëputur nga krijimtaria e tij, se ka aktualitet:”Një parti me trazovaç/qensallhanë-tip rrugaçë, /duke hequr bishtin zvarrë/pushtoi qytetin mbarë”. Satira politike, edhe pse do shumë punë, tek A. Bregu është e arrirë. Përpunimi artistik tek ky autor sjellë risinë.  Shkëputja nga kthetrat e rutinës është tepër  pozitive për këtë autor të cilit nuk i mungon edhe giximi. Më bëri përshtypje, kur lexova nga P. Taçi vjershën”Unë e dua Shqipërinë”(Në kujtim të Lame Kodrës). Ritmi i poezisë përkon me atë të L. K. , por gjetiu desha të bëj vërejtjen mbështetur në citimin:”Unë e dua Shqipërinë/ku vdekja s’e tremb njerinë/e mburret me drejtësinë/vrit këtu e atje vrit/Aq sa vdekja u mërzit”. Është dhënë në mënyrë konfuze, kontradiktore ndërtimi semantik  i vargjeve. Realisht këtu kemi të bëjmë me sensin satirik, pra, krijimi siç është trajtuar nuk qëndron për vetë  natyrën e temës. Vetëkontrolli në proçesin e të krijuarit është i domosdoshëm.  Aspekte të futjes së satirës në poezinë tjetër hasen në shumë poetë. Kjo është e pranueshme, por trajtimi i krijuesit duhet të jetë i matur, i saktë dhe në masën llogjike. Desha në këtë shkrim kritik të prek paksa edhe prozaizmin në satirë sepse kjo dukuri ul vlerën e krijimit. Ja katër vargje të një debutanti(radhitur si vargje)ku po i rreshtoj:”Një të shtunë, ujku s’mundi të vjedhë gjë në stan se i vunë drunë tha:…”. Siç shihet, këtu kemi të bëjmë me prozë ku edhe ndërtimi sintaksor është i çalë. Në përfundim e mbyll duke kujtuar dy vargjet e mia debatuar shumë kohë më parë me  revistën “Hosteni” të viteve “70 se sa për satirën, kurdoherë,  ke çfarë të thuash:”Dosido nuk thuret një satirë, /do shëllirë që të duket më e mirë”.