Hasan & Lajde Blakaj: Një varr në tokë të huaj

Një varr në tokë të huaj

Nga Hasan dhe Lajde Blakaj 

Verë ishte atëherë. Që në mëngjes Uka kishte dalë aty ky shiteshin argatët  për të marr argat për mihjen e arave. Kishte toka të mëdha Ukë Sokoli. Shumë bagëti , kafshë të trasha dhe të imëta. Ai vend ku mblidheshin  argatët për të caktuar ndonjë ditë pune nuk kishte ndonjë gjë të veçantë  një shesh të gjerë ne mesin e një kryqëzimi rrugësh dy bli dhe gurrën e Sofisë. Një gurrë që e kishte ujin por si lëng bore. Nuk shterej kurrë ajo gurrë, dhe as që pakësohej ujë verave të nxehta. Andej pari kaloja pothuaj çdo mëngjes kur isha fëmijë atëherë kur i shpija lopët dhe kuajt në kullota. Shpesh herë shkoja hipur mbi kalë  pa shalë e pa samar vetëm duke u mbajtur  për jelet e tyre. Assesi nuk vinte në pyetje  ti shalonim këta kuaj sepse ishin kuaj qerreje dhe do u ngeleshin shenja në shpinën e tyre. Pra do të shëmtoheshin e do të ua prishnin pamjen impozante këtyre kafshëve. Kënaqësi kisha shumë kurë kalëroja  po edhe frikë sa të duash. Megjithatë mezi prisja agimin e nesërm  për ti shpjer bagëtinë në Livadhet e mëdha si i quanim ne dhe të hipja mbi shpinën e kalit tim të zi që jelet i mbërrinin gati në tokë. Edhe babai im shpesh herë gjendej aty kur i nevojiteshin argatët  për ndonjë punë dhe kur kaloja unë atypari më bagëtinë. Më afrohej dhe më këshillonte të kisha kujdes të mos trembeshin kuajt dhe mund ta pësoja. Nuk më përqafonte si herëve të tjera, bile ishte shumë i prerë në bisedë. Nuk e di pse! Bile kurrë nuk e kam pyetur. Ndoshta  ishte e kohës atëherë që të mos jepeshin prindërit pas fëmijëve të tyre në prezencën e ndonjërit që ishte më i moshuar apo para atyre që nuk kishin fëmijë. Atë ditë Ukë Sokoli bënte argat dhe kosarë përnjëherë. Ai ishte shtëpi në zë,  Krasniqe ishte më fis. Mustakët e gjatë të dredhura lartë,  plisi i bardhë si bora e bjeshkëve të Shtedimit ja shtonte bukurinë këtij burri. Atë ditë do të kryheshin arat dhe livadhi në Livadh të madh. Ara e tyre ishte në kufi më livadhin tonë. Shelgjet e buta më hije të dendura dhe butësia e thuprave te tyre e  ndanin token tonë nga arat e Ukës. Ai kishte ardhur në arë më herët se argatët e tij. Kishte var gjakëton në një gem të arrës në krye të arës dhe qëndronte vetëm në xhamadan. Nuk vonojë shumë dhe mbërrin edhe argatët. Uka shpërndante cigare dhe jepte kutin e duhanit sa në të majtë në të djathtë për ata që dëshironin ta derdhnin vet ndonjë cigare kaçake. Misri ishte rritur  mirë për mihje dhe ngjyra e gjelbër në blu të errët ja shtonte bukurinë e arës se Ukë Sokolit. Shikoja më kënaqësi kur punonin këta burra. Shati i tyre vringëllinte, ndërroheshin krahët sa në një anë tjetrën si në ndonjë ritual magjik. Këmbët e mbuluara më dhe që mos të mbesin gjurmë nga prapa, mëngët e duarve të përveshura, tlinat e qëndisura më kokrra të ngrehura gjer në gjunjë mi përkujtonin atletet, ushtarët spartan. Sa dëshiruar ishte ti shihje këta burra që mihnin misrin si ndonjë makinë moderne. Këngë e mahi dëgjohej nga goja e tyre.

O ndyshekllak o ratë jam kanë

O kur më ra në men për trupin tan

O përnjëherë jam çua në kamë...

Zëri i ëmbël dhe i thekshëm jehonte grykës së lugut të madh. Djersët si loti  u pikonin e hareja i  mbulonte  lodhjet e tyre të momentit. Shpesh kërkonin ujë për të pi dhe unë vrapoja të kroi i Fanës duke ua sjell ujin më kënatë prej dheu. Edhe pse isha fëmijë nuk ndija fare lodhje, përkundrazi ndija kënaqësi kur u shërbeja uji më pocerrkë. Pas dita erdhi  edhe dreka po afrohej. Dada Zojë dhe Trashja u dukën që nga larg në krye të arës. Ato ua kishin sjellë dreken dhe tani e shtronin nen hije të arrës. Sa të zonja që ishin ato. Në kokë mbanin tepsia më ushqime dhe në të dyja duart mbushura më diç tjetër të lidhura mirë në shamia. Peshqirët bardhë si bora të qëndisur  nga nuset, ngarkojsa e punuar në vek sa bukur i shkonin barit të njomë nën hije të arrës. Shakatë më stil dhe pa banalitet bëheshin gjatë asaj dreke. Atë ditë bënte vapë sa s’bënë më. Në këso verash  më vapë të madhe  shpesh ka ndodhur  që nga veriu kanë ardhur re të zeza të mbushura më breshër. Edhe atë ditë u dukën këto re të zeza mbi bjeshkët e Shtedimit. Të vjetrit thoshin që sa herë që janë dukur ato re ka renë breshër dhe ka vërshuar Lugu i madh që ka bërë dëme të jashtëzakonshme.  Shakat tashmë u pakësuan  dhe heshtja filloj të bie.  Pas gardhit e Livadhit t`madh ndaluan dy makina. Përpos që dinim që janë makina nuk mund të shihej ndonjë gjë tjetër. Në ato momente dolën polic dhe ca civil nga ata xhipa më shenja të theksuara. Benë një rreth , rreth argatëve që ishin ulur duke ngrenë drekë. Ukë Sokoli u ngrit në këmbë dhe si pa dashje tha: athua çka të mirën duan këta tani. Ai që ishte i veshur në rroba civile u afrua  dhe më zë urdhërues  ju drejtua Ukës. Ti Ukë duhet të vish më ne në stacion të policisë. Uka nuk lëvizi nga vendi. Shpejt u ngritën argatët në këmbë dhe pyeten: “po për çka e kërkoni Ukën  atje”?. Njeriu i sigurimit përgjigjet shkurt: kjo nuk është punë për ju! Shikimi i Ukës ishte i mprehtë . Ai i mati punët mirë e mire dhe si i ditur që ishte e dinte që poçeje kundërshtonte  për të shkuar do të bëheshin vrasje të shumta atë ditë. Vendosmëria e argatëve ishte tepër e madhe për të mos lënë Ukën vetëm. Por Uka u thotë unë do kthehem se shpejti, dhe se ara duhej kryer  sonte apo jo. Bënte shaka Uka i moçëm për ta ç’vendosur vëmendjen nga konflikti aktual. Ai u nis me atë hapin e ti të rënd që vetëm atij i kishte hije drejt veturave të policisë. Policët ç’vendosen rrethin duke shkuar nga prapa drejt veturave të tyre. Ata tani më u zhduken porsi hijet kur i përpinë nata. Ukë Sokolit në polici i kërkonin armë pa leje i kërkonin municion e ç’far jo tjetër. Asgjë nuk qëndronte aty përpos shpërnguljes se dhunshme të detyruar nga planet e kurdisura Serbosllave për shpërnguljen e shqiptarëve nga trojet e tyre shekullore. Dhe vërtetë ia arritën qëllimit. Një ditë pas shumë vitesh torturimesh e dhunimesh Ukë Sokoli i qet plëng e rroba në qerre dhe bashkë më familjen niset për  në Turqi. Plani djallëzorë seb po jetësohej.  Kulla e Babës Ukë , Arat, Livadhet, Mali i Fushëverrit  po mbeteshin shkret gjersa të vije kolonisti Millutin më Milenen ti shkelë ato me çizmen karpatiane të planifikuar mirë  nga regjimi serbosllav. Ukë Sokoli do të arrijë gjerë në Shkup, aty ku grumbulloheshin shqiptarët  për të ikur për në Turqi. Dhe nga aty nuk u dëgjua më emri i Ukë Sokolit. Disa thoshin se i humben pa gjurmë serbët gjatë rrugës. Disa thoshin që autobusi u rrokullis diku në Bullgari dhe vdiqën Uka më terë familjen. E disa të tjerë thoshin që posa mbërritën në Turqi i dërguan në kënetat e Anadollit, aty të gjithë u sëmuren nga s’mundja e malaries  dhe u shua familja e Ukë Sokolit. Sido që të jetë familja e Ukë Sokolit humbi pa shenjë pa dokë, pa gjurmë pa nishan.

Një ditë nga shumë ditët e mërzitshme të mërgimit dolëm për të ecur më Lajden. Bëmë një gjiro rreth liqenit Dreviksjö që puthitet ngjeshur më gjirin e bukur të detit Baltik. Natyrë e mahnitshme, uji që të miklon zemrën,  pamje që të qetëson shpirtin sa edhe të verbëritë ja sjell të pamurit. Shëtitëm gjatë dhe biseduam gjatë. Ajo tani lexonte një libër nga August Strindberg një shkrimtar shumë i njohur në shtetet Nordike. Vepra e tij është interesante dhe më plotë befasi si në stilin e të shkruarit më tema të nduerdurta po ashtu edhe në mendime filozofike. Nuk vërejtëm që koha kishte vajtur vonë dhe kishim ecur aq shumë. Ngjyrat e vjeshtës më natyrën rreth liqenit krijonin një kolorit mozaiku të pa parë ndonjë herë më parë. Më shkoj mendja për natyrën tonë shqiptare mu dhimbs ajo natyrë që e kanë dhunuar aq shumë ndoshta më nevojë, por shumë herë fare pa nevojë, duke e gjymtuar edhe lisin dhe lënë në piken e mjerimit. Mendja më thoshte keq, mendja më ngacmonte në lakmi egoiste të sëmurë, po ta kisha fuqinë e deux ex machina që krejt këtë vend krejt këtë natyrë ta bartja ku i lash të parët  e mijë atje ku e kam kombin tim. E të ju thosha ja kështu ruhet Natyra ja kështu duhet të punohet ndoshta do të ishim mbushur mend ndonjëherë. Apo ndoshta do ta kishim pasur pakëz mëshirë për të mos vënë dorë mbi te për ta prishur këtë bukuri përrallore. Kaluam një urë të vogël druri dhe përshëndetem ca të rijnë duke zënë peshk. Përball nesh u duk një mur i trash guri që rrethonte diçka të veçantë. Ishin varrezat e Skogskyrkogården varrezat që gjenden nën mbrojtjen e Uneskos. Aq të thjeshta dhe aq të zbukuruara ishin ato. Janë varreza shumë shekullore dhe ne na dukeshin që s’kishin mbarim. Shkonim duke i lexuar epitafet shumë të thjeshta por shumë domethënëse. Në të dalë  nga dalja nr: 3 pamë një gur të vjetër dhe fare të pa përkujdesur. Na e shtojë kureshtjen dhe ju afruam fare pranë. Më dorë fillova të ja largojë myshqet dhe likenet që i kishin mbuluar shkronjat e epitafit. Një befasi jo e zakontë na e përshkojë trupin. Mbetem duke shikuar njëri tjetrin më habinë më të madhe kur lexuam emrin  Besnik Ukë Sokoli. Viti i lindjes dhe i vdekjes. Shikuam në mos kishte ndonjë shenjë tjetër shkrimi, por nuk gjetëm gjë përpos një numri të regjistrit 36B. E befasishme dhe e pa besueshme. Shqiptar i varrosur mu në mes të Stockholmit. E fshimë mirë e mirë atë gur por pa mundur të ja kthejmë shkëlqimin e mëparshëm epitafit. Ishte një varr i harruar ku të gjitha varret për rreth kishin lule ky kishte ngelur vetëm nen mëshirën e fatit pa përkujdesën e askujt.  Kush mund ta di ndoshta ishte varri i djalit të Ukë Sokolit i humbur në vitet 70-ta. Varri i babait në Turqi e i djalit në Suedi për të dytë një fat i njëjtë asnjëri në tokën e tij. Sa shqiptar ka sot në botë me varre në toka të huaja. Jemi aq pak sa të shpërndahemi kaq shumë nëpër botë. Se paku atje nga erdhëm duhet të prehemi të qetë. Meçe atë ditë ishte ditë vikendi nuk kisha ku të marr vesh më shumë për këtë emër. Të nesërmen posa vajta në punë kalova numrin e tel të kolegët dhe fillova të telefonojë më nxitim për informacion më të detajuar. Thirra në qendrën kryesore të varrezave  të Stockholmit dhe më numrin që kisha regjistruar dhe numrat personal e gjeten menjëherë. Më treguan se kurë kishte ardhur në Stockholm dhe nga kush ishte varrosur. Për fat të keq nuk kishte ndonjë emër që do mund ta kontaktoja sepse atë e kishte varrosur enti social i ndihmës ekonomike meçe ai nuk kishte pasur të afërm. Dhe thjeshtë mendova, mjerisht edhe një shqiptar i humbur në këtë tokë të pa anë në këtë tokë të huaj.