Hyqmet Hasko: Skënder Hasko, një shkrimtar serioz

Skënder Hasko, një shkrimtar serioz, që mbolli farë e dashurie në letrat shqipe

Nga Hyqmet HASKO

Ikja e shkrimtarëve, një nga një, në pyllin e errët të kohës pa kthim, po bëhet gjithnjë e më e trishtë, siç është dhe ikja e Skënder Haskos, shkrimtarit të shquar për fëmijë dhe të rritur, që teksa mbyllte për herë të fundit portën e fjalës, na la pas një vepër të plotë dhe të denjë, për të hyrë në analet e letrave kombëtare shqiptare. Me emrin e tij lidhen vepra shkrimore të denja për çdo letërsi serioze, për fëmijë dhe për të rritur, romane, tregime, poezi, skenare filmash, mbresa e përjetime të derdhura nëpër shkronja, që do të mbeten një hapësirë gjithmonë e virgjër në kërkimin e një bote sa sa reale aq dhe fantastike.

Krijimtaria e tij letrare përshkon më shumë shumë se një gjysëmshekulli kohë, kohë sprovash e përkushtimi, ku ai derdhi talentin e tij, për t’iu dhënë lexuesive dhe brezave një vepër  të veçantë, të shtrirë në të gjitha zharnret dhe gjinitë letrare.

Pasi mbaroi sShkollën 7-vjeçare në Tragjas të Vlorës, pastaj Liceun Artistik “Jordan Misja” për aktor, Skënder Hasko do të punonte si mësues në fshatin e lindjes, mekanik në Kuçovë dhe aktor në Estradën Profesioniste të Beratit. Pasi mbaroi Universitetin e Tiranës, Fakultetin e Shkencave Politike-Juridike, dhe u diplomua për gazetari, punoi gazetar-redaktor në revistën satiro-humoristike “Hosteni”, pastaj shef i redaksisë së botimeve “Teatër-Estradë” në Shtëpinë Qendrore të Krijimtarisë Popullore, më vonë kryeredaktor në revistën për fëmijë “Pionieri” dhe, së fundi, drejtor i Teatrit Kombëtar të Fëmijëve, deri sa doli në pension.

Krijimet e para i ka publikuar që kur ishte ende fëmijë, që në bankat e shkollës 7-vjeçare, për të vijuar më vonë, më me intensitet në shkollë të mesme, në studimet e larta dhe në punën e tij plot pasion e përkushtim në fushën e shkrimeve, publikimeve dhe hapësirave të tjera lertare e artistike.

Skënder Hasko ka një veprimtari të gjerë në fushën e krijimtarisë letrare, por ai spikat veçanërisht në krijimtarinë për fëmijë, ku mund të themi me plot gojën se është një nga autorët me profilin më të plotë e më të adhuruar nga bota fëminore. Por nuk mund të lëmë mënjanë krijimtarinë e tij për të rritur, veçanërisht për moshat e reja, ku në libra të shkruara me art të magjishëm ka derdhur pulsin  dhe nervat e kohës.

Shkrimtari Skënder Hasko ka botuar gjashtë romane (2 për të rritur e  4 për fëmijë), nëntë novela (ndër të cilat 4 janë novela-përralla), tetë vëllime me poezi (dy prej tyre për të rritur), shtatë vëllime me tregime (2 për të rritur), një vëllim me përralla të shkurtëra, dy poema, gjashtë pjesë për teatrin e kukullave, trembëdhjetë  drama e radiodrama  (1 për të rritur), si dhe dy skenarë filmash për fëmijë.

Pra, e gjithë krijimtaria e tij, deri tani, përmbledh pesëdhjetë e dy vepra të gjinive të ndryshme, ku Hasko përcjell një vektor estetik të plotë e të larmishëm, me thyerje të forta, vështrime në vijë horizontae dhe në thellësi të dukurive nga më të mprehtat të kohës dhe të bashkëkohësisë.

Një nga veprat më të arrira të tij, “Një “gjeneral” kapet rob” është një sagë plot fantazi dhe plazmë realiteti, ku ndërthuren kohët dhe situatat romaneske, me një stilt ë zhdërvjellët dhe plot figuracion të freskët letrar. Pra, romani “Një “gjeneral” kapet rob”, i cili  është bërë edhe film me të njëjtin titull dhe është nderuar me diplomë në Festivalin e Filmit, në Salerno të Italisë, është një nga kulmet e krijimtarisë letrare dhe filmike të autorit Skënder Hasko.

Ndër veprat e vlerësuara me çmime, përveç rimanit të sipërpërmendur, mund të përmendim: “Qeshin kafshët shtëpiake”, “Dinakja me vesh të grisur”, “Ata që të bëjnë për të qeshur”, “Çudirat dhe e fshehta e Zamirit” (me dy çmime).

Novela-përrallë “Mbreti i tigrave” është nderuar me çmimin “La Fonten” nga ambasada franceze. Romani “Të burgosurat e Xhuxhumit” me çmimin “Xhani Rodari” nga ambasada italiane. (Një kopje e diplomës së këtij çmimi është në muzeun e Xhani Rodarit në Itali). Novela-përrallë “Arushi hundëkavanoz” është nderuar me çmimin “Viktor Eftimiu” nga ambasada rumune. Romani “Arratisja e Tupe Xhelos” është nderuar me çmimin “Tasim Gjokutaj” nga Shtëpia Botuese TOENA dhe Shoqata Mbarëkombëtare e Shkrimtarëve për Fëmijë e të Rinj. Romani interesant dhe impresionues “6 muaj nga jeta e Besianit”  në Panairin e 8-të të librit 2005, u nderua me çmimin “Libri më i mirë për fëmijë i vitit 2005”. Krijimtaria për të rritur, gjithashtu, ka qenë dhe mbetet edhe në të ardhmen, pas ndarjes fizike nga jeta të autorit, pjesë e profilit të tij letrar. Nga veprat për të rritur mund të përmendim: “Legjenda e fshatit tim-Dervish Ali Dukati” (roman), “Dardanët janë aty” (roman), “Vaje halli, këngë malli” (poezi), “Në do nuse, gjej taksi” dhe “Byrekët e Shegës” (tregime humoristike e satirike), “Vendi nuk mbetet bosh” (dramë), “Ah!…” (poezi)  etj.

Në këtë krijimtari të gjërë e të begatë spikat një talent përtej të zakonshmes, një talent që kërkon në histori dhe në përditshmëri, për të gjetur ato fije lidhëse midis kohëve dhe epokave, midis brezave dhe entive, që të mund të përcjell mesazhe të freskëta e kuptimpolte për çdo brez e për çdo kohë.

Në këto krijime duket një dorë mjeshtri, që jetën dhe pasionin e tij e ka të lidhur me letrat, me fatet e popullit të tij, në udhëkryqe kohësh dhe epokash, të cilat i ka pasqyruar mjeshtërisht në romanet, tregimet, novelat, poezitë e poemat e tij të arrira, të shkruara me ngrohtësi dhe sharm estetik.

Hasko ka një stil të thjeshtë, komunikues dhe të rrokshëm për të gjitha nivelet kulturologjike të lexuesit, për të gjitha moshat; aparati i tij shkrimor ka një vektor të përpunuar hollë dhe me shije, pa lajle lule të kota, pa retorikë dhe proliksitet.

Magjia e rrëfimeve dhe imazheve liriko-epike të Haskos të prek thellë në shpirt, të bën të ndihesh pjesë e rrëfimit, pjesë e objektit dhe subjektit narrativ, lirik apo dramatik, me të cilat ka operuar autori në të të gjithë shtrirjen e interesave dhe zhanreve letrare.

Rrëfimet e tij janë të shtruara dhe zbulojnë hap pas hapi sekretet e ngjarjeve dhe personazheve, janë në linjën e një udhëtimi estetik dhe psikoanalitik, plot befasime, thellësi dhe ngjyra impresioni. Realizmi është i thellë dhe anon nga magjikja dhe trandenshentja, çfarë i bën të lexohen me një frymë veprat  e tij letrare.

Poezitë e Skënder Haskos janë në vijim të tradicionalizmit poetic shqiptar, me vegje të rregullta, me ritme të matura, me rimë dhe asonancë, konstrukte dhe struktura të ndërtuara mbi mazhe të gjalla dhe ndjesi të forta, ciliësi kjo  e poetëve me tone të thella e të ngrohta lirike.

Hasko ka qenë dhe është anëtar bordesh në shumë revista e gazeta, anëtar i bordit drejtues në revistat për fëmijë që botohen në Maqedoni, “Nxënësi” dhe “Xixëllimat”.

Për krijimtarinë e tij jepen leksione të veçanta në universitetet “Aleksandër Xhuvani”-Elbasan; “Eqerem Çabej”-Gjirokastër dhe “Ismail Qemali”-Vlorë.

Për kontribute të shquara letrare, artistike dhe kulturologjike, Skënder Hasko është i dekoruar me medaljen “Naim Frashëri”  dhe me dy Urdhëra “Naim Frashëri”.

Librat e botuar nga shkrimtari Skënder Hasko janë këto: 1- Të burgosurat e Xhuxhumit (roman përrallë) 2- Legjenda e fshatit tim (roman për të rritur) 3- Një “general” kapet rob 4- Arratisja e Tupe Xhelos 5- Dimri iku duke qarë 6- 6 muaj nga jeta e Besianit 7- Dardanët janë aty (roman për të rritur) 8- Ne ishim partizanë 9- Çimi dhe roboti budalla 10- Çudirat dhe e fshehta e Zamirit 11- Mbreti i tigrave 12- Ata që na bëjnë për të qeshur (Oh, ç’na bënë të qeshim) 13- Arushi hundëkavanoz 14- Lepur ishte-lepur mbeti 15- Një sherrxhi mustaqemi 16- Kocomiu tekamadh 17- Në do nuse, gjej taksi (tragime satiro-humoristike për të rritur) 18- Faqemolla mundi Hundëpinokun 19- Me litar të botës mos hyr në pus 20- Ndodhitë e Çaço Gabimit 21- Maçoku i katrahurës 22- Byrekët e Shegës (tregime satiricë për të rritur) 23- Dinakja me vesh të grisur (përralla) 24- Drita e Drinit 25- Orkestra “Vijnë pisokët” 26- S’jam e vogël 27- Vallja e shkronjave  botuar këtu e në Kosovë: 1975,1984,1985,2000,2001,2002, 2003, 2006) 28- Qeshin kafshët shtëpiake 29- Oh, mor Teli, ç’na gajase 30- Vaje halli, këngë  malli (poezi për të rritur) 31- Ah! (poezi për të rritur) 32- 13 drama e komedi, 6 pjesë për teatrin e kukullave si dhe 2 skenarë fimash për fëmijë (njeri vizatimor)

Ikja e Skënder Haskos la as një humbëtirë, një vend  bosh në letrat shqipe për fëmijë, në letrat shqipe për të rritur; një zë mungon, madje një zë shumë original dhe i nevojshëm në korin e zërave të letërsisë së re shqipe, të çliruar, më në fund, nga diktatet dhe uzurpimet e jashtësive jo letarare.

Skënder Hasko iku pa lamtumirë, iku si dikush që ka shkuar me shërbim dhe do të kthehet përsëri, pasi përsëri e përsëri do të kthehet në mesin tonë vepra  e tij voluminzoe, akti i tij shumëplanësh letrar e artistik, dashuria e tij për njerëzit, e cila ishte alfa dhe beta e librave të tij, fara që ai mbolli për më shumë se pesëdhjetë vjet në tokën e bekuar të letrave tona kombëtare…