Baki Ymeri: Balada e fjalëve që lind në mesnatë

Balada e fjalëve që lindin në mesnatë

(Adem Zaplluzha, Diku te një baladë, “Fahri Fazliu”, Kastriot 2012)

Nga Baki Ymeri

Diku te një baladë, thekson autori, ne deshëm ose nuk deshëm, sonte do t’i durojmë krakëllimat e korbave. “Kjo frymë e egër malesh/ Po ua shtrëngon shpirtin lisave.”  Adem Zaplluzha nuk merret me çështje antipoetike duke përmendur emra korbash që vijnë nga lashtësia për t’i vrarë bijtë e shqipes. Autori depërton në botën universale, duke na dhuruar librin e tij më të ri, ku “Sa të trishtueshme qenkan/ Këto britma prej rrënjëve/ Kush e vrau Hamletin/ Kur netët vinin mbi krahë korbash.”. “Diku te një baladë” është një nga veprat që na e përforcon bindjen se poezia nuk degdiset nën agresionin e hiperteknologjive që na riorientojnë ekzistencën, duke na e përkujtuar mërgimin,  dhe mikpritjen e famshme shqiptare: “I ftoj të njohurit e mi në ndejë/ Dhe ua tregoj/ Se si priten miqtë e vjetër? Një aromë e vjeshtës del në dritare/ Dhe i përshëndet/ Fluturimet e zogjve shtegtarë”. (Nëna ime).

Adem Zaplluzha nuk është një dritë e vetmuar, sepse në moshën e pjekurisë së tij artistike, din me mjeshtëri të rrallë të na i sjellë në varg fushat, malet, bjeshkët, qytetet dhe fshatrat e Dardanisë që i kanë dhënë këtij vendi një numër impresionues heronjsh, dijetarësh e shkrimtarësh që digjen për komb e atdhe. “Kuptova se qante një dru i vjetër/ Qanin edhe lisat e tjerë/ Nga lotët shqyhej mali/ Prej dhembjeve mbuloheshin gurët” (Dita kishte mbetur diku në vetmi).  Imagjinata është prezent gjithandej, madje edhe “Dikur vonë/ Kur kishin filluar të largohen hijet/ I vara edhe duart e shelgjeve/ Po në ato vende që i përngjanin fëmijërisë” (Po aty). Mund të thuash se nuk ka inspirim dhe sens poetik në këto vargje brilante?

Sipas autorit, dita kishte mbetur në vetmi, askush nuk rrinte me të, asnjë zog nuk këndonte, madje, edhe drurët u përngjanin qyqeve. Pluhuri i yjeve dhe pluhuri i harresës nuk më kujtohet tani, thekson në një poezi tjetër: “Se si ka qenë ky pluhur/ I bardhë ose i hirtë// Një diell i portokalltë/ Fle mbi tjegulla/ Kjo gjuhë e gjelbër gjarpri/ Si flaka po i lëpin çatitë”. Adem Zaplluzha është një misionar i vargut kosmogonik ku dita e shembur nga koka, shikon në një pikë të çuditshme, dhe i numëron këputjet e meteorëve. Dhe më tej: “Ajri në metastazë/ Ka filluar të çmendet nga dhembjet/ E pashërueshme”.

Ka edhe shumë për të thënë për këtë poet, i lindur para 69 pranverave, dhe i dekoruar me 77 vëllime poetike, 37 sosh duke i botuar brenda një viti, siç kemi thënë dikur, aq sa pat jetuar Ati Ynë (Jezu Krishti), 33 vjet. Pse? Sepse “Vrapuan nëpër erë/ Etja/ Hiri e zjarri”, dhe më tej: “Vrapuan nëpër kujtesën e galopit kuajt/ Kur u ndalën të pinë ujë/ I dëgjuam zërat e nëntokës” (Kalorësi). Kritikët e mirëfilltë shqiptarë dhe ata të Perëndimit, qëndisin ese pa citime vargjesh, duke analizuar tekstin poetik konform teorisë së letërsisë dhe stilistikës letrare, duke evidentuar trope, metafora dhe vlera tjera që ndërlidhen me analizën e tekstit, kurse kritikët rumunë dhe ne, pa dashtë e anashkalojmë këtë “kod” profesional, duke i ofruar lexuesit edhe mendimet e autorit, duke cituar perla poetike të seleksionuara nga vëllimi respektiv. Pse? Sepse, siç thekson baci Adem, dolën në dritën inkandeshente, me flamuj eshtrash, kalorësit e mi të bardhë.

Libri më i ri i Adem Zaplluzhës, proklamon të drejtën e vargut harmonik në ekzistencën e saj të lirë, në konditat e destrukturimit të ligjërimit lirik, gjë të cilën kritika letrare e ka përqafuar kaherë. Me gjithë këtë, një diskurs i këtillë, i pjekur dhe i frymëzuar, mbetet një çështje e virtuizitetit emocional përmes përshkrimit të dashurisë në formën klasike dhe bashkëkohore të vjershës, autori pa u bërë rob i lirikës klasike me rimë, duke shkruar me një dorë delikate, për një trëndafil të gurtë, që “Për herë të parë/ Mbiu në preh rin e mëngjesit”.