Skënder Hasko: Dardanët janë aty (VII)

Skënder Hasko

DARDANËT JANË ATY (VII)

Mrekullia e një dite

Kishin kaluar gati dy javë që Liridoni jetonte te Gurabardhët. Ai gugaste, qeshte e zgjaste duart e vockëla drejt Qerimes, që me sa dukej, e pandehte për nënën që e kishte lindur.

Aty nga fundi i javës së dytë, Qerimeja doli te dera e shtëpisë me Liridonin e me Dradanin në krahë dhe i thirri të shoqit, që po merrej me riparimin e një gardhi te kopshti:

- Azem, eja se ndodhi mrekullia!

Azemi e la punën dhe u nis drejt saj. Kur po afrohej vuri re se Qerimeja ishte e qeshur dhe i ndriste fytyra si gonxhe trëndafili në fillim të majit.

- E ku është mrekullia, oj Shote? - pyeti ai me njëfarë kërshërie e dyshimi.

- Këtu, - ia ktheu ajo, duke vënë dorën te sisët e duke qeshur me zë. - Është vërtetë këtu mrekullia, or Azemi im! Më erdhi gjiri!

- Ç’flet, moj Shote! Po më tregon përralla?!...

- Për kryet e këtyre të dyve që kam në krahë, më erdhi qumështi i gjirit!

- E si mund të ndodhë të të vijë qumështi pas më shumë se gjashtë muajsh që ty të është ndërprerë?!

- Hajt, se po ta tregoj, - tha e shoqja dhe u futën brenda.  Ajo e vuri Liridonin në gji, që ta shikonte i shoqi me sytë e vetë. Vogëlushi nisi të thithte gjirin e të kapërxehej me gllënjka, duke bërë klluq-klluq, tamam si një kec drenusheje. Azemi hapte sytë i çmeritur. Qerimeja nisi t’i tregonte “sekretin”:

- Dikur pata lexuar në një revistë shkencore, se i kishte ardhur qumështi një gruaje që kishte më shumë se një vit që i ishte ndërprerë. Kjo kishte ndodhur se ajo kishte vënë në gji që ta thithte një foshnje për më shumë se dy javë. Mua kjo m’u kujtua dy ditë pasi erdhi Liridoni ndër ne, se kur e mora në gji ky filloi të hapte gojën e të më kapte bluzën me duar. Qysh atë ditë bëra siç kishte bërë ajo gruaja dhe, ja, siç po e sheh, tani po e ushqej djalin me qumështin e gjirit tim e jo të dhisë.

- Epo, ky djalë qënka fatmadh! - tha Azemi dhe u ngrit. Para se të dilte nga dera e të shkonte përësri te gardhi i kopshtit, i tha Qerimes: - Edhe ti qënke më e mençur nga ç’të pandehja!... Domosdo, je si Shota e Azem Galicës…

Ajo vuri Liridonin në gji që ta ushqente, me qumështin që sapo i kishte ardhur, dhe i tha:

- A e di se disa çuditen që ti quhesh Azem, si Azem Galica e unë Qerime, si Shota?

- Hahahaa, - qeshi Azemi. - E çfarë ka këtu për t’u çuditur se takuan dy emra të njohur shqiptarë në të njëjtën familje?! - Dhe, sakaq, shkoi te dollapi ku mbante disa libra, mori njerin prej tyre, e i tha Qerimes: - Po të jap këtë libër, që t’ua lexosh atyre që “çuditen” me bashkimin e dy emrave tanë. Kur të lexojnë këtë, do ta harrojnë “çudinë” tonë…  Dëgjo, Shote, dëgjo!

Dhe lexoi:

“* Abraham Linkolni u zjgodh president i SHBA më 1860, kurse Kenedi 100 vjet më pas, më 1960.

* Linkolni u zgjodh në Kongres më 1846, Kenedi 100 vjet më vonë, më 1946.

* Secila nga gratë e këtyre dy presidentëve kishte humbur nga një fëmijë kur kishin jetuar në Shtëpinë e Bradhë.

* Që të dy u vranë ditën e premte, në prani të bashkëshorteve të tyre.

* Që të dy u vranë me nga një plumb prapa kokës.

* Që të dy u zëvendësuan nga zëvendëspresidentët, të cilët  të dy quheshin Xhonson. Të dy zëvendëspresidentët ishin nga jugu, të dy ishin demokratë dhe të dy ish-senatorë.

* Të dy vrasësit ishin nga jugu dhe kishin pikpamje ekstremiste.

* Emrat “Linkoln”  dhe “Kenedi” (Kennedy), kanë secili nga shtatë shkronja.

* Emrat e zëvendësve të tyre “Endrju Xhonson” dhe “Lindon Xhonson” kanë secili nga 13 shkronja.

* Një punonjëse e quajtur Mis Kenedi, i tha Linkolnit të mos shkonte në teatër (ku e vranë); një punonjëse e stafit me emrin Mis Linkoln i tha Kenedit të mos shkonte në Dallas” e të tjera, e të tejra.

Ja, këto janë çudira e jo kjo jona, që na i kanë vënë emrat për nder të Azem e Qerime-Shote Galicës dhe që na bashkoi miqësia e prindërve tanë.

Qerimeja qeshi me gjithë shpirt dhe vazhdoi të mëndte Liridonin.

Nuk mund të pritej më!

Azem Gurabardhi, që ditën që gjeti Liridonin, kishte filluar të mbante një ditar. Një pasdite, në një nga fletët e tij, shkroi:

“Kosova është kthyer në një fushëbetejë ku njerëzit gdhihen e nuk ngrysen, ku vdekja ecën bashkë me ta në çdo hap. Gjithandej tanke, autoblinda, ushtarë  e paramilitarë, milicë e çetnikë, kriminelë të regjur e kriminelë ordinerë… Por edhe malet janë mbushur me luftëtarë të lirisë, që i thonë vdekjes: dil të matemi! NATO-ja ka filluar bombardimet. Tërbimi i Millosheviçit e i kanibalëve që e ndjekin pas si zagarët të zotin, ka arritur kulmin. E ç’kishte më shumë Hitleri nga Millosheviçi? Mijëra gra e fëmijë, pleq e plaka, me ç’kishin veshur kanë marrë rrugët për në Shqipëri, Maqedoni e gjetkë. Njëzetë vetë të familjes së Adem Jasharit u flijuan në shtëpinë e tyre në betejë me përbindëshat e fundit të shekullit të njëzetë… E ç’nuk po ndodh në Kosovën tonë?! Dridhen zemrat e nënave, lotojnë sytë e grave, lemerisen e meken fëmijët në djepe e në gjirin e nënave!”

Atë pasdite, pasi mbylli fletoren-ditar, thirri Qerimen pranë e i tha:

- Më dëgjo, oj Shota ime! A po e sheh se ç’po ndodh?! A më ka lezet mua, në këtë moshë të re, të rri këtu pranë teje, kur të tjerët luftojnë për të çliruar Kosovën prej pushtuesit serb? Nuk më ka hiç hije!

- Këtë bisedë ti nuk e ke bërë tjetër herë e të kam penguar unë… Veç… Po hallit tim si i bëhet me dy vocërrakët? A mund të rrihet vetëm këtu, midis malit, ku mund të kalojë dreqi e i biri?...

- Oh, jo, oj grua, jo, se unë nuk jam aq i marrë… Ty me vocërrakët do të çoj te vajza e hallës, Diellëza, që është e martuar në Maqedoni, në familjen e Sulejman Seferit, dhe, kur të jemi çliruar, vij e të marr. Bagëtinë dhe Larushin do t’i çoj te Xhema i Zahir Ademit prej Çiçavice. Kur të kthehemi do të marrim aq sa të kenë mbetur, se s’i dihet…

- Epo, për hajr na daltë, o burrë!

***

Në mbrëmje vunë në gjumë Dardanin e Liridonin dhe u morën me rregullimin e sendeve që do merrnin me vete. Nën dritën e zbehtë të llampës Azemi vuri re se Qerimeja po qante. Ai u afrua, i mori këkën midis dy duarve të veta, e vështroi drejt në sy, dhe e pyeti:

- Pse po qan, oj Qerime?! A qan Shota?...

- Po qaj për ç’e ka gjet Kosovën tonë. Por,…po qaj edhe për ty…

- Për mua? E pse?!

- Se atje,…në mal… Luftë është… Kam frikë.

- Po të mendonin njerëzit kështu, nuk do të luftonte askush, oj Shote… Hajde, tani, të shtrihemi të flemë ndopak, se nesër do të nisemi herët për te Diellëza!

Atje ku e thërriste Kosova

Azemi, pasi çoi Qerimen me të dy fëmijët në Maqedoni, te kushërira Diellëza, u kthye te Shkëmbi i Shqipes. Bagëtitë i kishte çuar te miku Xhemë dy ditë përpara se të nisej për te kushërira dhe i kishte thënë: “Vij  a s’ij unë, ato që të mbeten do t’ia japësh Qerimes kur të vijë koha”. Bashkë me bagëtinë kishte çuar edhe qenin, Larushin që kishte gjetur e kishte mbrojtur Liridonin e vogël. Por kur u kthye Larushin e gjeti aty, te shtëpia. Ai, kur pa të zotin, filloi të lihte si i tërbuar, i hidhej me dy këmbët e para në gjoks dhe, pasi u qetësua pak, kuiste kiuuu-kiuu, sikur po i ankohej apo i lutej. Azemi e perkëdheli, pastaj, ngaqë s’kishte ç’të bënte tjetër, e çoi përsëri te miku ku kishte lënë bagëtinë. E lidhën me litar pas një huri dhe, kur po largohej, Azemi gati sa s’po qante. Shkoi në shtëpi, mori armën, futi në një qeskë plasmasi dhe i pështolli edhe me një pëlhurë nja dhjetë karikatore fishekësh, që i kishte ruajtur kushedi prej sa kohësh; mori fletoren-ditar që sapo e kishte nisur, dhe shkruajti në të vetëm kaq:

“Sot po nisem për atje ku m’a do emri im, nderi im dhe i familjes, nderi i vendlindjes”.

I futi në një torbë prej mushamaje të gjitha ato sende që mendoi se do t’i duheshin dhe i vuri drynin derës. Para se të largohej, i tha shtëpisë: “Të gjetsha siç po të le, o strehëza ime! Më ke ngrohur që në fëmini e deri tani, ndaj nuk do të ta harroj sa të jem në këtë jetë!” Puthi pragun dhe u nis për atje ku e thërriste Kosova!

Ishte ftohtë. Binte një shqotë, e cila nuk jepte shpresa se mund të pushonte atë ditë. Ujërat nëpër pellgje e nëpër enë kishte ngrirë. Vetëm ujët e përrenjve vazhdonte të ecte me shushurimën e zakonshme.

Azem Gurabardhi u nis dhe po ikte kuturu, andej nga kishte dëgjuar luftime e nga i thoshte mendja se duhej të gjente formacione të UÇK-ës. Por trimat intuita i shpie atje ku duhet. Afër mbrëmjes së asaj dite ai takoi në një njësit të UÇK-ës pranë një lugine të pyllëzuar midis dy bregoreve. U tha kush ishte e ç’kërkonte dhe ata e çuan te komandanti i tyre. Pasi biseduan gjerë e gjatë për gjithçka, iu caktua skuadra ku do bënte pjesë dhe, që nga ai çast e mbrapa Azem Gurabardhi quhej luftëtari UÇK-ës. Ky emër atij i ngjallte krenari dhe ishte gati të falte edhe jetën për të. I mbushur me gëzim, u hoq pakëz veças, nxori nga torba fletoren-ditar dhe shkroi fare shkurt:

“Nëntor. Ditë e hënë. Unë Azem Gurabardhi, në mbrëmjen e ditës së sotme fillova jetën e luftëtarit për lirinë e nënës Kosovë, për lirinë e familjes: gruas sime Qerime (Shotes), Dardanit e Liridonit”.

Që të nesërmen, sapo kishte feksur, u zhvillua një betejë tejet e ashpër me forcat e ushtrisë serbe, të cilat ishin afruar tinëz. Predhat e tankeve serbe dhe plumbat e milicëve vinin si breshëri me stuhi. Azemi, pa kurrfarë përvoje, shtiu katër-pesë herë me automatikun që i kishin dhënë dhe, i nervozuar, me një urrejtje që s’e kishte provuar më parë, u çua në këmbë duke gjuajtur e duke bërtitur: “Ku po shkoni, o qena!” Mirëpo në çast ndjeu te krahu dorën e shokut që kishte pranë, i cili e rrëmbeu dhe e uli poshtë duke e qortuar ashpër:

- Ulu, more budall! Ç’pandeh, se janë karamele ato që po na dërgojnë milicët e Millosheviçit?! Janë plumba, që ta marrin jetën sa hap e mbyll sytë, or budall! Mbaj pozicionin dhe bjeru! Asgjë pa komandë, more vesh?! Këtu është ushtri e askush nuk bën në kokën e vetë! Shtij!

***

Azemit nuk donte t’i shpëtonte asgjë nga ngjarjet e luftës pa e shënuar në fletoren-ditar. Gjithçka ndodhte ai e quante të rendësishme. Ndaj, pas çdo luftimi, i madh apo i vogël të ishte, ai ulej diku, vendoste fletoren përmbi njerin gju dhe shkruante shpej e shpejt, qoftë edhe dy rreshta.

Pasi kishin kaluar dy javë në UÇK, Azem Gurabardhi e konsideronte veten “luftëtar me përvojë”.

Ishte e mërkurë pasdite. Moti qe i vrejtur, por i qetë. Njësiti ku ishte Azemi kishte lëvizur nja dy kilometra më tej nga përqëndrimi i mëparshëm. Sapo zunë pozicionet sipas urdhërit, qëndruan në pritje. Azemi nxori fletoren-ditar, e vuri mbi gjurin e djathtë dhe u bë gati të shkruante. Atë çast, papritur, u dëgjua gjëmimi i bombardimeve serbe. Një predhë ra fare pranë dhe, pasi lëshoi një zhurmë shurdhuese, që bëri të buçisnin veshët e luftëtarëve, u thërrmua në qindra copa, të cilat u perhapën duke fishkëllyer si plumbat. Një prej atyre copave goditi Metin që ishte pranë Azemit. E goditi në kokë dhe gati ia ndau më dysh. Azemi u sul drejt tij dhe e rrëmbeu shokun në gjoks, si të donte t’i ndalte gjakun e dhimbjet, por ishte e kotë: Meti kishte rënë dëshmor i Atdheut. Për Azemin ishte hera e parë që po shihte një shok të vrarë, gati të copëtuar e të mbuluar nga gjaku, dhe u trondit shumë. Erdhën dhe e qetësuan luftëtarët e tjerë. Pas kësaj, ai shkoi e mori fletoren-ditar, por duart i kishte me gjakun e shokut të vrarë, kështu që fletorja u bë njolla-njolla. Sido që duart i dridheshin, ai shkroi:

“Shota ime dhe ju fëmijët e mi: Dardan e Liridon!  Takohemi apo s’takohemi së gjalli (se luftë është dhe nuk i dihet…), mos harroni kurrë se sot këto shkronja u përzien me gjakun e shokut tim, luftëtarit të lirisë, dëshmorit të Kosovës, Metit!  Ky gjak po derdhet për Kosovën tonë, po derdhet për ne të gjithë, për  ju e për të ardhmen tuaj”.

***

Kosova po përvëlohej. Shkatërrimi dhe vrasjet, ikja e njerëzve si të mundnin e me se të mundnin, zbrazja e Kosovës nga njerëzit e saj kishte arritur ku s’mbante më. Makina serbe, me rrota të hekurta, mbi të cilën kishte “hipur” Milosheviçi, po shtypte në Kosovë ç’të gjente e kë të gjente përpara.

Në shpirtin e luftëtarit Azem Gurabardhi, që kishte veshur uniformën e UÇK-ës, ku fekste me një ndriçim ëndrrandjellës shqiponja dykrerëshe, ishte rritur urrejtja ndaj pushtuesve serbë, të cilët më shumë ngjasonin me ca bisha të egra që sillnin sëmundjen e mortajës, sesa me njerëz të këtij globi, por edhe ishte trimëruar më shumë për të luftuar deri në fund, për të arritur qëllimin e shenjtë: lirinë e atdheut të vetë. Sytë e tij kishin parë e veshët e tij kishin dëgjuar për makabritete paramilitarësh, policësh e ushtarësh serbë dhe, me aq sa kishte mundur, një pjesë të atyre bëmave monstruoze, i kishte hedhur në fletoren-ditar. Në një nga ditët e luftës, shoku i tij Besmiri, ia mori fletoren-ditar dhe lexoi kalimthi në të dy-tri faqe.

Faqe 9:

“Viti 1998. E mërkurë, ora 17^00. Zot, o Zot, ç’më kanë parë sytë këtë pasdite në një rrëkezë afër Pashtrikut! Shtatë djemve rreth tetëmbëdhjetëvjeçarë u ishin prerë dammarët në anën e djathtë të qafës. Trupat e tyre ishin mbuluar nga gjaku e duart u kishin ngrirë prapa kokës. Oh, ç’dhimbje ndjeva e me sa urrejtje u mbusha!”

Faqe 11:

“Sot, shoku im i luftës më tha se kishte mësuar që një kushërira e tij 20-vjeçare, ishte hedhur në humnerë e ishte bërë copa, për t’u shpëtuar duarve të ndyra të dy ushtarëve serbë që ishin vënë në ndjekje të saj për ta përdhunuar. Ç’po ndodh kështu me njerëzit tanë? Kërkoj shpagim ndaj këtyre kafshëve prehistorike që kanë zaptuar e po përdhosin vendin tim!”

Faqe 23:

“Pardje një skuadër e batalionit tonë, kishte gjetur pranë një shtpie të fshatit S. pesë njerëz të shkrumbuar, të cilëve u kishin mbetur vetëm skeletet dhe telat me të cilët barbarët e Millosheviçit u kishin lidhur duart pas shpine, para se t’u vinin flakën. Soldateska është binjake e krimit. Ç’presin më ndërkombëtarët?!”

Kur Azemi mori fletoren-ditar nga dora e Besmirit, vuri re se në faqet e shokut të tij të luftës, kishin rrëshqitur dy rruaza loti. Ai , duke fshirë lotët me të prapmen e dorësi tha:

- Azem, vëlla, kjo është…është… Kjo është e padurueshme! Ç’të them tjetër më shumë?

E pandodhur ndokund në botë

Në njësinë ku bënte pjesë Azemi, erdhi një djalosh i qetë, që fliste pak e dëgjonte shumë. Qysh ditën e parë atij nuk i përmendej  ndonjë emër, si gjithë të tjerëve, por për të  thoshin: “Shkrimtari”.

Aty nga dita e katërt a e pestë, në një çast pushimi, Azemi vuri re se ai nxori një bllok të madh, me kapak të fortë, mbi të cilin ishte vizatuar shqiponja dykrerëshe e flamurit të shqiptarëve. Ai, pasi nxori edhe një stilolaps, hapi bllokun dhe po mendohej.

Azemi, ngaqë mbante edhe vetë shënime në fletoren-ditar, iu afrua tërë kureshtje dhe e pyeti:

- Ditar po mban, vëlla?

- Jo, jo. Këtu kam një rrëfenjë të bazuar në një ngjarje të vërtetë, por nuk po ia qëlloj dot titullin. Kam prishur tre-katër tituj dhe nuk po më mbushet mendja, - i tha “Shkrimtari”.

- A mundesh të m’a japësh ta lexoj? - i  tha Azemi, disi si me drojë.

- Si jo, or ti, - ia ktheu “Shkrimtari”, duke i zgjatur bllokun e hapur atje ku ishte rrëfenja. - Unë kam dashur ta dërgoja me e-mail në ndonjë gazetë, për ta botuar, por s’pata kohë, ngaqë u nisa për këtu. Por do ta botoj më vonë, që ta marrë vesh bota ç’farë kanë bërë serbët në Kosovë.

Azemi, para se të niste leximin, vuri re dy-tre tituj të prishur: “Ngjarje tronditëse”, “Një ditë e zezë”, “Bishat e panginjura” dhe një titull i sapofilluar, ku ishin shkruar vetëm një fjalë e një shkronjë dhe pastaj ishte prishur: “Tërbimi i….” Azemi në fillim deshi të kërkonte me mend se çfarë mund të shkruhej pas fjalës “tërbimi’, por hoqi dorë në çast dhe filloi të lexonte rrëfenjën:

“Ishte mëngjes janari. Ishte një ditë që nxinte nga retë e zeza dhe që shqyhej nga suferina. Herë shi e herë breshër i rrëmbyer. Një skuadër paramilitarësh me kapuçë të zinj e me fytyra të nxira, të armatosue me automatikë, granata e thika, u futën në shtëpinë e G. T., me rrapëllimë, si furtuna që thyen dritare e zbulon çati. Në shtëpi ndodhej vetëm gruaja dhe djali i saj pesë vjeç. I shoqi, G.T., ishte në mal, ishte bashkuar me djemtë e UÇK-ës, ndërsa kunati i saj kishte shkuar për të blerë ushqime.

Sapo kokëzinjtë hynë brenda, djali i vogël u struk në pëqi të së ëmës, e cila qe tërhequr te qoshja e murit. Një nga fytyrëzinjtë nxori thikën nga këllëfi dhe shkoi e i preu njerin vesh djalit, i cili u lebetit dhe i ra të fikët. Veshin e djalit e ngrohu te zjarri, pastaj shkoi te gruaja dhe, pasi i hapi gojën me zor dhe i futi veshin e të birit, i tha:

- Përtype dhe kapërxeje! Pasi të të mbars unë tani, djali që do të lindësh nga fara ime, do të ketë tre veshë… ,-  dhe qeshi si i dalë prej çmendine: ha-ha-haaa.

Më pas fytyrëziu la armën mënjanë dhe iu afrua gruas të kryente atë që i tha. Por, sapo ai iu afrua, duke zbërthyer pantallonat, ajo nxori nga mezi një thikë të gjatë e të mprehtë, të cilën e mbante gjithmonë me vete, dhe ia nguli me tërë forcën fytyrëziut në lukthin e fytit. Ai shfryjti si një derr, duke lëshuar një shkulm gjaku mbi gruan dhe mbi djalin që nuk ishte përmendur ende, pastaj u rrëzua në dysheme si një trug i sharruar.

Shokët e fytyrëziut të vrarë nga gruaja trimëreshë, lëshuan tërë egërsinë e tyre nëpërmjet grykës së armëve, duke zbrazur gjithë karikatoret. Qindrat e plumbave që u zbrazën nga armët e fytyrëzinjve, ranë mbi trupat e nënës e të djalit të vogël dhe i bënë  shoshë.

Ja, këta janë krokodilat e kopshtit zoologjik të Millosheviçit e të vampirëve që e rrethojnë, të cilët nuk  ngopen me jetë shqiptarësh të pafajshëm.”

Azem Gurabardhi, pasi mbaroi së lexuari rrëfenjën, e mbylli bllokun dhe, duke ia zgjatur të zotit, tha si nëpër dhëmbë:

- Eh, ç’pafytyrësi e fytyrëzinjve!

“Shkrimtari” u çel në fytyrë dhe, tepër i gëzuar, thirri tërë entuziazmë:

- Të falemiderit, vëlla! Ja, ky ishte titulli që më duhej.

Hapi bllokun me nxitim, si të druhej se mos harronte titullin e rrëfenjës, që sapo ia gjeti Azemi, dhe shkruajti: “Pafytyrësia e fytyrëzinjve”.

***

Edhe ndërkombëtarëve u ishte sosur durimi, ndaj, më 24 Mars 1999, NATO-ja filloi sulmin.

Gjarpëri që e kishte shtrënguar Kosovën për fyti, mori plagët e para dhe po përpiqej të kafshonte e të lëshonte helm sa të mundte më shumë. Digjte shtëpi, vriste fëmijë, gra e pleq. Po ndodhte më keq nga ç’kishte ndodhur gjatë Luftës së Dytë Botërore, ndaj njerëzit thoshin: “Millosheviçi-binjak i Hitlerit”.

Azem Gurabardhi u ul mbi një gur e shënoi në fletoren-ditar: “Bishës po i dhembin plagët dhe po hidhet e përdridhet me gojën hapur, duke u përpjekur t’i ngulë dhëmbët sa më fort në trupin e Kosovës sonë. Por e ka të kotë: ngordhjen e ka pranë e nuk po don ta shohi… Më keq për të…”

Sapo e futi fletoren-ditar në torbën e vet, iu afrua bashkëluftëtari, shoku i tij, Lumani. Ai, i vuri dorën në sup dhe e vështroi drejt në sy, pa folur fare. Kjo mënyrë sjelljeje, e cila nuk ishte në zakonin e Lumanit, i bëri përshtypje Azemit, ndaj e pyeti:

- Ka ndodhur ndonjë e keqe?

- Epo… Luftë është, o Azem Gurabardhi. Babai i Qerimes, Rifat Bajrami, ka ra si burrat për lirinë e Kosovës. Veç, ta dish: hakun e vet e ka marrë! Vrau tre pushtues e pastaj e vranë.

- Ishte trim e i besës, - tha Azemi. - Më vjen keq për Qerimen, se ajo ka për ta marrë vesh tepër vonë, kur të jemi çliruar prej kthetrave të hijenës-Millosheviç. Edhe gruaja e tij, Besa, që ndodhet në Shqipëri, kur të kthehet ka për ta marrë vesh. S’ke ç’i bën, siç the edhe ti, kështu e ka lufta. Gjaku i të rënëve për liri e skuq edhe më shumë flamurin tonë me dykrenaren në mes.

Lajmi që i dha Lumani, bëri që të nxirrte përsëri fletoren-ditar e të shkruante fare shkurt: “2 prill i vitit që jemi.  Sot mora vesh për rënien trimërore të Rifat Bajramit. Lavdi dëshmorëve të Kosovës! Sa do të hidhërohet Qerimeja! Po kështu edhe zonja Besa, e cila ndodhet në Shqipni e s’di kurrgjë.”

***

Zhurma e avionëve dhe e helikopterëve “Apashë” të NATO-s, buçitja e shpërthimit të predhave, shtëllungat e tymit dhe flaka e objekteve serbe që digjeshin e thërrmoheshin, u jepnin krahë luftëtarëve. Ata thuajse nuk flinin, ngase ishin në lëvizje e në luftime të vazhdueshme. Ata vetëm dremisnin disa minuta, me faqet e mbështetura te tytat e armëve, si i thonë, “me njerin sy mbyllur e me tjetrin çelë”, me mendjen te fitorja, te e mezipritura liri dhe te të afërmit që nuk dinin se ku i kishin.

Azem Gurabardhi nuk do ta harrojë, sa të jetë gjallë, atë ditë kur pa me sytë e tij kolonat e ushtrisë serbe që po largoheshin duke u zvarrisur e që djaloshit i ngjanin me trupin e një Pitoni të përzhitur në prush e që po ikte duke rënkuar e duke kafshuar me dhëmbë bishtin e vetë… Gjarpëri Millosheviç, me gjithë “viçat” e tjerë, qe mundur e po futej në zgavrrën e tij.

Ngazëllimi i Azemit ishte i papërmbajtur. Ai vërente të mundurit që po thyenin qafën dhe, pa e kuptuar në fliste me vete apo me shokët që kishte pranë, po thoshte: “Ikën, ikën! U mund barbari! Rroftë liria! Urra!” U ul mbi trungun e një peme të thyer nga predhat e armikut, nxori fletoren-ditar dhe shkruajti: “Qershor, 1999. Gjarpëri është duke cofur… Po dëgjohen grahmat e tij të fundit… Ngordh, o helmmbjellës e njeringrënës!”