Kulturë
Baki Ymeri: Në brigjet e qenjes sonë
E shtune, 20.11.2010, 08:57 PM
Në brigjet e qenjes sonë
Nga Baki Ymeri
Ja edhe një libër i ri që
Vlerësime tjera kritike
Libri i George Peagu-t është një gëzim i veçantë. Ai ta ngulfat në shpirt atë kënaqësi të verbët, të lartë e të thellë, të cilën vetëm krijimtaria letrare mund të ta prokurojë. Është shprehja më e fshehtë e shpirtit, një humnerë e zbraztë dhe e vetmuar, e mbetur ballë për ballë vetëm me vetveten. Është shprehja e asaj ndezjeje të ëmbël e të butë, e vetë shpirtit të jetës sonë misterioze, e zënë si një zog i zbehtë që përpëlitet në rrjetat e strukturës së një lënde të ashpër e të pamëshirshme, të mrekullueshme, të pashpjegueshme e të padepërtueshme. Një fryt plot kuptime, dhe megjithatë, i pakuptuar! Një kuptim plot mençuri në botën e pakuptimtë, ky vëllim, perfekt i barabartë me vetveten, është një vepër arti, ngase, pa përmbajtur asgjë në plus, asgjë nuk i mungon. Është fryt i përpjekjeve të një jete të tërë, që është munduar derisa ka arritur të jetë i kuptuar, siç thot autori, “të dantellojë përfytyrimin e zgjedhur”. Por çka tjetër mund të jetë poezia, nëse jo madje pasqyra e pavdeksisë së ekzistencës sonë, e rruajtur përballë përjetësisë? Nmdërsa George Peagu e din, e ndjen dhe e thoit këtë, gjë që është e mjaftueshme. (Gavril Matei Albastru).
Është një lumturi estetike t’ia lexosh vargjet, aq të ndjeshme, dhe, pse jo, kaq mirë të shkruara! Është koha e pjekur e Humanizmit t’i gjeneralizojë ushtarët! Peagu është poet autentik. Ai ka libra, është njeri, dhe është i yni. T’ia publikojmë në emër të Emineskut, vargjet e tij të frymëzuara. (Nichita St?nescu). Në vargje të gjata, të rënda dhe solemne, apo në të tjera të shpirtit folklorik – poezia e George Peagut arrin të depërtojë në zemrën e lexuesit duke ia lëvizur shpirtin. (Augustin Macarie). Duke lexuar katrenet që kemi përballë, George Peagu nuk mund të dalë veçse në fitore. Është privilegj i letërsisë së kualitetit, ndërsa poezia e tij ka motive t’i gëzojë këto privilegje. (Marcel Crihan?). Në vazhdim, nga 100 poemat e shkurta po e japim vetëm një fragment, në të dy gjuhët, duke Ju uruar lexim të këndshëm.
1.
Numai tu ai puterea s?-mi
Populezi cu a?tri
Numai tu ai dat na?tere
Acelei muzici divine care
Se aude p?n? dincolo de stele.
Tu faci Universul infinit mai frumos
Petalele tale îndreptate spre mine
M? radiaz?,
Staminele îmi las? polenul pe gânduri
A?tept s? fiu devorat.
***
Vetëm ti ke fuqinë
Të më popullosh me yje
Vetëm ti e ke lindur
Atë muzikë hyjnore që
Dëgjohet deri tejmatanë yjeve.
Ti e bën më të bukur Universin e pakufishëm
Petalet tua të drejtuar kah unë
Më rrezatojnë,
Staminet ma lënë polenin pa mendime
Pres të jem i gëlltitur.
2.
Stai lini?tit doamne
Nu te mai cl?tina
Când sprijin
Cu bra?ele cerul.
Ai putea scutura stelele
Care, c?zând peste mine
M-ar acoperi f?r? urm?.
***
Mos u brengos zot
Dhe mos u lëkund
Kur të mbështes
Me krahë për qiellin.
Mund ti shkundish yjet
Që, duke rënë mbi mua
Do të më mbulonin pa gjurmë.
3.
Ochiul t?u e o floare
Gura ta e o floare
Urechea ?i glezna
?i gâtul ?i p?rul
Totul.
***
Syri yt është një lule
Goja jote një lule
Veshi yt dhe noçka
Dhe fyti e leshrat
Gjithçka.
4.
Dac? vreodat?
R?t?cesc pe ecranul
Viselor tale
Tu lasa-m? acolo
C?ci un portret
Nu cere nimanui
Nimic.
***
Nëse ndonjëherë
Degdisem në ekranin
E ëndrrave tua
Ti lermë atje
Ngase një portret
Nuk i kërkon askujt
Asgjë.
5.
I-au aruncat în ochi
Cu cenu?a
Ce-mi r?m?sese
În piept ?i
Nu m? mai
Vede soarele
Nu m? mai vede.
***
Ia hodhën në sy
hirin
që më pat mbetur
në gji dhe
nuk po
sheh dielli
nuk po më sheh.
6.
La ??rmul fiin?ei mele
Un astru radiaz?
Îi datorez na?terea
Îi datorez c?ldura
A?a m? înc?lzesc eu
O parte din oameni
?i toata p?durea.
***
Në bregun e qenjes sime
Një yll rrezaton
Ia kam borxh lindjen
Ia kam borxh ngrohtësinë
Kështu ngrohem unë
Një pjesë e njerëzve
Dhe krejt pylli.
7.
Lac?tul ?i grila nu se mai v?d
În colbul de la intrare-sunt praf
Doar piramidele mai d?inuie o vreme
?i vântul mu?ca din ele
F?r? odihn? f?r? mil?
?i vine vremea aceluia? praf
Hoin?rind printre a?tri
Piatra ?i eu am fost cândva
?i voi mai fi înc? ?i înc?
Odat?
Nimic nu e mai trainic
?i mai sigur ca moartea
***
Dryni dhe brengat nuk duken
Në pluhurin e hyrjes ka vetëm pluhur
Vetëm piramidat durojnë një kohë
Dhe stuhia kafshon nga to
Pa pushuar e pa mëshirë
Dhe vjen koha e të njëjtit pluhur
Duke u endur nëpër yje
Gurë edhe unë kam qenë dikurë
Dhe do të jem ende dhe ende
Njëherë
Asgjë s’është më e fshehtë
Dhe më e sigurtë se vdekja
8.
Un înger din cer m-a lovit
Cu piciorul, alungându-m?
Dar m-am prins în c?dere
?inându-m? deasupra pr?p?stiei
Liftul circula între cer ?i p?mânt
?i rotitele lui peste mâinile mele
Însângerate au trecut
M-am ?inut cu privirile
?i cu sufletul de
Clopotul cerului mare
***
Një engjëll nga qielli më goditi
Me këmbë, duke më flakur
Por e zura vetveten duke rënë
Duke u mbajtur përsipër humnerës
Teleferiku qarkullonte mes qiellit e dheut
Dhe rrotëzat e tij mbi duart e mia
Të përgjakura kaluan
U mbajta me shikimet
Dhe me shpirtin për
Kambanën e qiellit të madh
9.
Pe l?ng? Tine Doamne
Trec ho?ii
Cu icoanele furate
Din templul s?racilor
Pe l?ng? Tine pe cer...
?i nu le dai
Un brânci cu piciorul...
***
Pranë Teje, o Zot
Kalojnë hajdutët
Me ikonat e vjedhura
Nga tempujt e të varfërve
Pranë teje në qiell
Dhe s’ua mëshon
Një herë me këmbë...
10.
Continente întregi se defriseaz?
De fa?? cu noi
Întru salvarea lor
Ard p?durile planetei
?i noi st?m cu mâinile-n sân
Nici un avocat nu le ap?r?.
***
Kontinente të tëra parakalojnë
Para syve tanë
Për shpëtimin e tyre
Digjen pyjet e planetit
E ne rrimë me duart në gji
Asnjë avokat nuk i mbron.
11.
Cât timp mai trebuie un cântec
?i eviden?a stelelor mai
Trebuie ?inut?, cât timp
Oamenii mai au nevoie de iubire
Mai au nevoie de hran?, de pace
Când arsenalul armatelor e în
Cre?tere ?i sursele de energie
Se reduce, departe r?mâne
Lini?tea mea.
***
Sa kohë i duhet një kënge
Dhe evidence e yjeve
Duhet mbajtur, sa koh
Njerëzit kanë nevojë për dashuri
Kanë nevojë për ushqim, për paqë
Kur arsenal ii armatave gjendet në
Rritje dhe burimet e energjisë
Reduktohen, larg mbetet
Vetëm qetësia ime.
12.
Nici o planeta nu poate
R?mâne vie-n v?zduh,
Nici un liliac nu poate
S? doarm? pe cer
Nici o pas?re.
Toate se înal?a ?i
Se întorc spre r?d?cini
Spre p?mânt
?i cum ar putea un ??ran
S? fie lini?tit în ora??
***
Asnjë planet nuk mundet
Të mbetet i gjallë në ajër
Asnjë jargavan nuk mundet
Të dremisë në qiell
Asnjë zog.
Gjithçka lartësohet dhe
Kthehet nga rrënjët
Drejt tokës
Dhe si do mund një fshatar
Të jetë i qetë në qytet?
13.
Soarele ?i ast?zi
Î?i reazem?
Razele de mine –
?i eu i le sprijin
Cu toata dragostea
Cu toata c?ldura.
***
Dielli edhe sot
I mbështet
Rezet për mua –
Dhe unë i përkrah
Me gjithë dashurinë
Me gjithë ngrohtësinë.
14.
Pe limba mea aud
Cântecul staminelor
Aud otrava meduzei
?i-aud cum se nasc constela?ii
Aud, t?rându-se timpul
A?a, departe
Aud o femeie pl?ngând
P?n? dincolo de Venus.
***
Në gjuhën time dëgjoj
Këngën e staminave
Helmin e meduizave e dëgjoj
Dhe dëgjoj se si lindin konstelacionet
Dëgjoj, duke u zvarrnisur koha
Kështu, larg
Dëgjoj një grua duke qarë
Deri tejmatanë Venusit.
15.
La doua palme sub
E ?ara norilor
E teritoriul p?s?rilor
?i dansurile lor
E spa?iul nostru
?i c?ma?a planetei
De-ici începe
Împ?r??ia gândurilor
?i leag?nul a?trilor.
***
Dy pëllëmbë nën
Atdheun e reve
Është territory i zogjve
Dhe vallet e tyre
Është hapsira jonë
Dhe këmisha e planetit
Prej këtu fillon
Mbretëria e mendimeve
Dhe djepi i yjeve.
16.
Cer gândurile dreptul la
O nou? prelungire de spa?ii –
Prea mari au crescut
Pentru spa?iul real
Vor conul de umbra
S?-l duc? spre centrul
Galaxiei M87. Acolo vor
Chipul t?u s? cupleze
Din lumini ?i umbre frumoase
P?n? acolo vor s? se ?tie
De tine
***
Kërkoj të drejtën për
Një stërzgajtje të re të hapsirës –
Për tepër të nëdha janë rritur
Për hapsirën reale
E kërkojnë konin e hijes
Ta çojnë drejt qendrës
Së Galaksionit M87. Atje duan
Shëmbëlltyrën tënde ta kurorëzojnë
Me drita e hije të hijshme
Deri atje duan të dinë
Për ty
17.
Dac? vreun gând
Î?i scap? dintre gânduri
Alergând înspre mine
Cheam?-l înapoi
Spune-i c? sunt o umbr?
Ce nu se mai aude
Iar dac? r?t?cesc
Pe ecranul visului t?u
Las?-m? acolo
Un portret nu cere
Nim?nui nimic.
***
Nëse ndonjë mendim
Të shpëton nga mendimet
Duke rendur drejt meje
Thirre të kthehet prapa
Thuaj se jam një hije
Që nuk po dëgjohet
Dhe nëse degdisem
Në ekranin e ëndrrës sate
Lermë atje
Një portret askujt
Nuk i kërkon asgjë.
18.
Spartura din pieptul meu
E cât o pe?ter?
Cât un fiord ?i
V?nturile din patru z?ri
Bat prin aceasta fereastr?
?i eu merg în continuare
Prin lume cu sufletul deschis
?i port în el grija
Fiec?rui fir de iarb?
?i lava a mai multe vezuvii.
***
Çarja e krahërorit tënd
Është sa një shpellë
Sa një fjord dhe
Stuhitë nga të katër anët
Fërshëllejnë përms kësaj dritareje
Dhe unë shkoj në vazhdim
Nëpër botë me shpirtin e hapur
Dhe mbaj në të brengën
E çdonjërës fije të kullosës
Dhe lavën e vullkaneve të shumta.
19.
Acest ?arpe prin gura sa
Se scoate pe sine -
Vulcanului asemeni.
Se-ntoarce cu l?untru–n afar?
?i merge cu coada înainte
F?când lumina cu amnarul
Pe str?zile lumii.
***
Ky gjarpër përmes gojës së tij
E nxjerr vetveten
Njësoj si vullkani
Kthehet nga brenda jashtë
Dhe shkon me bishtin përpara
Duke bërë dritë me eshkën
Rrugëve të botës.
20.
Am iubit trandafirul
?i el a îndr?znit
S? mi se urce pe suflet
Ca pe-o coloan?
?i am r?mas înl?n?uit
Ca Laocoon.
De ce–am f?cuto!
***
E doja trëndafilin
Dhe ai mori guxim
Të më ngjitet në shpirt
Porsi një kollonë
Dhe mbeta i zinxhirosur
Porsi Lakooni.
Përse e bëra!
21.
Ar fi de- ajuns
Un fir de p?ianjen
Pe care
Virusul scabiei
Ar putea ajunge
Pân? la cerberii
Olimpului.
***
Do të mjaftonte
Një fije merimange
Mbi të cilën
Virusi i zhugës
Do të mund të arrinte
Deri te drerët
E Olimpit.
22.
Arhipelagul de nori
Îl vede?i? Al meu este
Dintotdeauna
Oric?t de departe ar fi.
Aud un car trecând peste el.
Cine a îndr?znit
S?-mi calce imperiul?
***
Apo e shikoni
Arkipelagun e reve? Është imi
Gjithmonë
Sadoqoftë larg të jetë.
Dëgjoj një karrocë duke kaluar mbi të
Kush ka patur guxim
Të ma shkelë mbretërinë?
23.
Ascult?!…
Ascute-?i auzul
?i- ascult?
Pân? se-aude
Cum urc?
Seva prin arbori!
***
Dëgjo!...
Mprehe dëgjimin
Dhe dëgjo
Derisa të dëgjohet
Se si ngjitet
Lëngu në pemë!
24.
Atat? timp cât
Ies din comun,
F?r?–ndoial?
C? sunt altceva
?i-i drept s?
Mi se spun? nebun.
***
Aq kohë sa
Dal nga e përbashkëta,
Pa kurrfarë dyshimi
Se jam diç tjetër
Dhe kanël të drejtë
Të më thonë i marrë.
25.
Banchize polare
Înainteaz?
Spre coastele mele
For?ându-le,
Ca un vezuviu, inima
Le trimite c?ldura,
Topindu-le
***
Bloqe akujsh polare
Përparojnë
Drejt brigjeve të mia
Duke i përforcuar
Si një vezuf, zemra
U transmeton ngrohtësi,
Duke i shkrirë.
25.
B?jbâind,
Caut mereu
Pe întuneric ,
Pe lâng? gardul
Imposibilului.
Tot caut forme
Mijloace, solu?ii.
***
Duke e përpushur,
E kërkoj përherë,
Nëpër terr,
Pranë gardhit,
Të pamundurën.
Prore kërkoj forma,
Rrethana, zgjedhje.
26.
Bucurii inventate devreme
Imnuri anun?ate-n poeme.
În urma lumini e scrum
?i pietre uscate pe drum.
P?strate-n cutii de conserv?
Avem speran?ele-n fum
?i –avem nevoi de rezerv?.
***
Gëzime të inventuara me kohë
Hymne të paralajmëruara në poema.
Pas dritës gjendet shkrumi
Dhe gurët e tharë rrugëve.
Të rruajtura në kuti konzervash
I mbajmë shpresat në tym
Dhe kemi nevojë për rezerva.
27.
Cad frunzele câte una
?i el st? la marginea
Câmpului fluturându-?i
P?l?ria în semn de salut
Când în zare abia se mai
Z?re?te vara ?i via?a
Odat? cu care p?s?rile
Se îndep?rteaz?.
***
Bien gjethet një nga një
Dhe ai rri në brigjet
E fushës duke e valëvitur
Kapelën në shenjë përshëndetjeje
Kur në horizont posa
Shpërthen vera dhe jeta
Së bashku me të cilat zogjtë
Po largohen.
28.
Când moarta a fost
Mama mea
M-a crescut o c??ea;
Când mort a fost tat?l meu
M-a supravegheat un zeu.
Din sus venea ?i el pe la noi
?i–am împ?r?it un pahar amândoi.
***
Kur e vdekur ishte
Nëna ime
Më rriti një meçkë
Kur i vdekur ishte babai im
U përkujdes për mua një hyjni.
Dionisi vjente edhe ait e ne
Dhe e ndamë një gotë së bashku.
29.
Când speli ve?mintele
Îngerilor, iubi?o
?tiu: e lucru sacru.
Dar du-te cu ele
În alt sanctoar -
Afar?
Sub stele .
***
Kur i lan teshat
E engjëjve, të dashur
Ku ta di unë: është punë e shenjtë.
Por shko me ta
Në një vend tjetër të shenjtë –
Jashtë
Nën yje.
30.
Când trece prim?vara,
Cire?ul î?i plânge
Tinere?ea alb?
Cu lacrimi
De sânge.
***
Kur kalon pranvera
Qershia e vajton
Rininë e bardhë
Me lotë
Gjaku.
31.
Când vine poetul
Nu ?tie nimeni calea
Pe care a ajuns în cetate.
E o clipa-nsorit? de el.
?tim numai c? aduce
Un har ceresc ?i pleac?.
***
Kur vjen poeti
Askush nuk e din rrugën
Përmes së cilës ka arritur në kështjellë.
Është një cast i ndritur nga ai.
E dime vetëm atë se na e sjell
Një dhunti qiellore dhe shkon.
32.
Cât timp mai trebuie un cântec
?i eviden?a stelelor mai
Trebuie ?inut?, cât timp
Oamenii mai au nevoie de iubire
Mai au nevoie de hran?, de pace
Când arsenalul armelor în
Cre?tere ?i sursele de energie
Se reduc, departe r?mâne
Lini?tea mea.
***
Sa kohë duhet për një këngë
Dhe evidencën e yjeve
Duhet mbajtur, aq kohë
Sa njerëzit kanë nevojë për dashuri
Kanë nevojë edhe për ushqim për paqë
Kur arsenal i armëve në
Rritje dhe burimet e energjisë
Zbritje, larg mbetet
Vetëm qetësia.
33.
Cât timp s? fi trecut
De când m-am v?zut în oglinda
Cu p?rul negru ?i des
Cu din?ii albi în cununa?
Doar câteva clipe. Întorcându-m?
P?rul nins îl g?si ?i
Fata brazdat? de pluguri.
***
Sa kohë të ketë kaluar
Ç’prej se u pashë në pasqyrë
Me flokët e zeza e të shpeshta
Me dhëmbët e bardhë në kurorë?
Vetëm disa caste. Duke u ktyher
Flokët e zeza e gjetën edhe
Fytyrën e brazduar nga pllugjet.
34.
Cea mai sub?ire scoar??
A p?mântului eu sunt
?i de–aceea prin mine
R?sufl? vulcani.
Durerile ce–am adunat
Prin milenii, ies fl?c?ri
Spre cer, evanescente raze.
***
Lëvorja më e hollë
E dheut jam unë
Dhe mu për këtë perms meje
Shfryjnë vullkanet.
Dhembjet që kam grumbulluar
Gjatë mileniumeve, dalin flakëra
Drejt qiellit, rreze evanesçente.
35.
Cer gândurile dreptul la
O nou? prelungire de spa?ii
Prea mari au crescut
Pentru spa?iul real.
***
U kërkoj mendimeve të drejtën për
Një stërzgjatje të re të hapsirave
Për tepër të mëdha janë rritur
Për hapsirën reale.
36.
Vor conul de umbr?
S?-l aduc? spre centru
Galaxiei M87. Acolo vor
Chipul t?u s?-l sculpteze
Din lumini ?i umbre frumoase.
Pân? acolo vor s? se ?tie
De tine.
***
E kërkojnë konin e hijes
Ta shpiejnë kah qendra
E galaksisë M87. Atje
Fytyrën tënde ta skulptojnë
Nga dritat dhe hijet e hijshme.
Deri atje duan të dine
Për ty.
37.
Continente întregi se defri?eaz?
De fa?a cu noi
?i nu facem nimic
Întru salvarea lor.
Ard p?durile planetei
?i noi stam cu mâinile-n sân –
Niciun avocat nu le ap?r?.
***
Kontinente të tëra çpyllëzohen
Para syve tanë
Dhe nuk bëjmë asgjë
Për shpëtimin e tyre.
Digjen pyjet e planetit
Dhe ne rrimë me duart në gji-
Asnjë avokat nuk i mbron.
38.
Copil?ria mea -
În bulg?re de aur,
De care nimeni
N-are voie
S? se apropie.
Prea am pl?tit
Cu neânchipuite dureri.
***
Fëmijëria ime –
Një plis ari,
Ndaj të cilit askush
Nuk guxon
Të afrohet.
Për tepër e kam paguar
Me dhembje të paimagjinuara.
39.
Cum a? putea, lini?tit
La Masa Divin s? stau
Când peste Poarta ?i cruce
Trece un abur?
E r?suflarea lui Mircea?
Sub strea?ina Carpa?ilor
Îmi tremur? privirea
Stând singur la Masa-ucenic,
Arcul timpului cautându-l
Peste Poarta, spre Cozia.
***
Si mund të rri i qetë
Në Tryezën e Shenjtë
Kur përmbi Portën dhe kryqin
Kalon një avull apo mos
Është frymëmarrja e Mirçeas?*
Nën strehën e Karpatëve
Më dridhet shikimi
Duke ndenjur vetë në Tryezë-çirak,
Akrepin e kohës duke e kërkuar
Përmbi Portë, drejt Kozisë.
________
*Mirçea Plaku ishte bashkëkohanik i Skënderbeut.
BIBLIOGRAFI
Poet dhe prozator. U lind më 4 korrik 1939, në lokalitetin Seciuri, komuna Roshia de Amaradia, rrethi i Gorzhit (Olteni). Shkollimin fillestar e ndoqi në vendlindje, pas të cilit e përvetësoi mjeshtrinë e traktoristit, zdrukthtarit, aviatorit, duke punuar 11 vjet. Nga viti 1982 iu dedikua ekskluzivisht shkrimit. Është anëtar i Unionit të Shkrimtarëve të Rumanisë nga viti 1983, i përjashtuar më 1984, i ripranuar më 1994. Vepra letrare: Peshore (poezi), Editura Litera, Bukuresht, 1978; Antena galaktike (poezi), Ed. Albatros, Bukuresht, 1985; Interyje (poezi), Ed. Eminescu, Bukuresht, 1997; Kujtime nga bota tjetër (prozë e shkurtë), Ed. Perpessicius, Bukuresht, 2006; 222 katrena (poezi), Ed. Perpessicius, Bukuresht, 2006, Relacion i ndaluar, Ed. Arefeana, Bukuresht, 2009, Fituesi nuk merr asgjë (vëllim bilingv, rumanisht-shqip, Bukuresht, 2009). Për krijimtarinë e tij kanë shkruar kritikë dhe eseistë eminentë të letërsisë rumune. Bashkëpunon me një numër të konsideruar revistash letrare, duke qenë i përfshirë në 34 antologji poetike, në rreth 25 almanakë të revistës Rebus dhe revistave tjera, me prozë të shkurtë, poezi formash të ndryshme, epigrame etj. E ka patur lektor shkrimtarin e famshëm rumun me origjinë shqiptare, Viktor Eftimiu (1967), dhe është i përfshirë me vargje në gjuhën shqipe në antologjinë Magjia e fjalës (Bukuresht, 2009), si dhe në veprën e Serban Al. Doru Scriitorii gorjeni/ Shkrimtarët gorzhenë (Fije fjalori), Ed. Ager, Tërgu Zhiu, 1998, fq. 113-114.