s

SA

            E SA... fr.ndf.- diçka më tepër, edhe pak mbi atë sasi (pas një numërori). (FGJSSH f. 1726). S. shih sin: e ca

            PËR SA ... lidhur me atë që... (FGJSSH f. 1726)

            *SA EDHE fr.lidh.- Filloi edhe të lëshojë bark, si të kishte lerë në vit të bollëkut.Aq u trash e u mëqejfua sa edhe të nuhaturit i anonte tashmë kah gjurmët e njerëzve. (TJ te:JR NR.6/67 f.1168). Negociatat kanë filluar me trajtimin e çështjes së kompetencave të policisë dhe strukturës së saj, që ishte çështje po ashtu kontestuese sa edhe çështja e përdorimit të gjuhës shqipe. (NMËR te: KD, 4 gusht  2001 f. 2).

            *SA MË PARË fr.ndf.- sa më shpejt.- Porta e Lartë, e vënë në dijeni për aktivitetin antiturk të krerëve opozitarë shqiptarë, vendosi t’ i zhdukë sa më parë ata. (MEKO-T f. 46). S. shih sin : një  ditë e më parë

            *SA QË fr.lidh.- Kënga është kopjuar aq mjeshtërisht, sa që këngëtares sonë  do t’ ia kishte zili  edhe vetë këngëtari grek! (IMU te: ERE, 7 qershor 2003 f. 11). Tani zemra  i qe tkurrur aq shumë, sa që nuk mund të ndjente dot asgjë. (BILXHA- KR  f.  47). Ai i kishte mbërthyer një vështrim të egërsuar Lekës dhe aq shumë e urrente tani, sa që  do ta tërbonte  njëlloj si  përgjigjja negative, ashtu edhe përgjigjja pozitive që mund të jepte tjetri. (BILXHA-KR f. 103). Dhuna që e detyron shpërnguljen e shqiptarëve është aq e madhe sa që në realitetin artistik  të romanit  janë gjetur qindra detaje  për ta provokuar  këtë shije. (DHUHAM te: KD, 20 dhjetor 2003 f. 31). Njëfarë Daxneri...i kishte aq për zemër  institu-cionet që vendosin themelet e mëvetësisë dhe të identitetit të Kosovës, sa që,  po të qe e mundur, do t’ i zhbindte me rrënjë. (MEKRA te: KD, 14 qershor 2003 f. 25). Mbreti i kishte dhënë aq pushtet e dorë të lirë, sa që prokurori i mbretit vetëm një çast të kishte menduar të merrte fronin, mund ta kishte bërë këtë  me lehtësinë më të madhe. (VAFI-K f. 95).

            SA S’ fr.ndf.- gati sa, pothuaj, desh, mend. (FGJSSH f. 1725).

            *SA E SA fr.ndf.-shumë, në numër të madh e të përsëritur shumë herë. (FGJSSH f. 1726).- Sa e sa herë e kemi dëgjuar atë këngë  në radio  e sa e sa herë  e kemi parë  këngëtaren e respektuar të muzikës popullore në televizor. (AMU te: ERE, 7 qershor 2003 f. 11). Kjo është një përpjekje për të thënë diçka aty ku është thënë  prej sa e sa kohësh gjithçka, për të zbuluar diçka aty ku çdo gjë është zbuluar  prej sa e sa kohësh. (BLELAT te: KD, 7 shkurt 2004 f. 29). Ne kemi reaguar sa e sa herë nëpërmjet shtypit dhe formave tjera për çështjet jetike të popullit tonë. (QRE te: ERE, 8 prill 2002 f. 9). Sa e sa njerëz kisha operuar deri tash me sukses, e për Lisin nuk gjeta derman. (S.H.-EL f. 181). Dhe sa e sa herë  i vetmuar, në pikë të natës kam humbur fillin e arsyes. (IPRO te: KD, 23  prill 2005 f. 31).  S.shih sin : ca e ca

            *SA TE…E SA TE fr.ndf.- Asaj as që i interesonte ai djalë, që dukej e zhdukej sa te tribuna e sa te sheshi dhe e shikonte atë. (EK-NJLV f. 32).

SABAH-U

            MOS TË ÇELTË SABAHU! fr.fol.,mallk.- vdeksh! (PETZE-FSHFRR f. 44). S. shih sin: të vënça në arkë!

              DEL SI SABAHU I BARDHË dikush fr.fol.,ftill.,krah.- del me nder, del me sukses dikush. (PETZE-FSHFRR f. 16). S.shih sin: del me faqe të bardhë  dikush; del faqebardhë dikush

            NË SABAH TË DRITËS fr.ndf. ,meton.- herët, herët në mëngjes  pa aguar, pa gdhirë mirë. (BQ-DSH). S. shih sin: me ag

SAÇ-I

            BËHET SAÇ PËR LAKRORË TË BO-TËS dikush  fr.fol.,iron.-bëhet vegël e të tjerëve dikush, vihet në shërbim të të tjerëve dikush. (NMUS-SHPK f. 269). S. shih sin: bëhet bisht sëpate dikush

           IA BIE SAÇIN MBI (PËRMBI) KRYE   dikujt dikush fr.fol.,id.-e zë keq, e zë shumë ngushtë  dikë dikush, e shtrëngon keq dikë dikush, e detyron, e shtrëngon, e ngushton  shumë, pa masë dikë dikush. (BQ-DSH). S. shih sin : e fut në bigë dikë dikush

               ËSHTË  SAÇ PA PRUSH  dikush fr. fol.,iron- 1. është i padobishëm  dikush, nuk jep, nuk sjell, nuk nxjerr fryte  dikush, është i padob-shëm dhe pa vlerë dikush, është i pavlefshëm, i pavlerë, shterp  dikush. (FGJSSH f. 1726).S. shih sin: është si bleta në majë të lisit  dikush. 2. nuk të mbaron punë dikush, megjithëse ka mundësi. (FGJSSH f. 1726). S. shih sin: është si diell arbaini dikush

            E HARRON SAÇIN MBI LAKROR dikush  fr.fol., iron.- është harraq e hutaq  i madh dikush,  i harron shumë shpejt gjërat dikush, ka kujtesë shumë të dobët dikush. (NMUS-NJFK f. 213, NMUS-SHPK f. 269). S. shih sin : harron si arusha strofkën (shtrofkën)  dikush

            IA HEQ SAÇIN  dikujt dikush  fr.fol., meton.- e shpëton, e çliron dikush dikë nga një e keqe, nga një hall, nga një shqetësim i madh,  nga një vështirësi, nga një krizë (ekonomike), e ndihmon dikush dikë kur është në  ditë të keqe, në nevojë, në hall, në ngushti, në gjendje të vështirë, kritike, e ndihmon dikush dikë të dalë nga një gjendje e vështirë, kritike. (FGJSSH f. 1726). S. shih sin : e nxjerr në anë  dikë dikush

            MA JEP SAÇIN, TA JAP FULTEREN fr.proverb.- të mirën që ma bën ta kthej me të mirë, po më bëre mirë të bëj mirë. (FGJSSH f. 515).

            IA LARGON SAÇIN dikujt dikush  fr.fol., meton.- e shpëton dikush dikë nga një e keqe, nga një hall, nga një vështirësi, nga një krizë (ekonomike), e ndihmon dikush dikë kur është në  ditë të keqe, në nevojë, në hall, në ngushti, në gjendje të vështirë, kritike, e ndihmon dikush dikë të dalë nga një gjendje e vështirë, kritike. (BQ-DSH). S. shih sin : e nxjerr në anë  dikë dikush

              *PËRVËLON SI SAÇ  fr.fol.,krah.- përvëlon shumë, së tepërmi.- Po dielli i mesditës  është i ngrohtë  shumë , në fushat e hapëta ai të përvëlon si saç dhe tokën menjëherë e pjek. (ZSA-VL-3 f. 211-2).

              SI SAÇI KULAÇI  fr. proverb., ndf., krah.- përshatur, përputhur me rrethanat, kushtet, mundësitë,në përputhje, në përshtatje me rrethanat, kushtet, mundësitë. (BQ-DSH).S. shih sin: si ara fara

              SIKUR ËSHTË VËNË SAÇI diku  fr.fol., meton.- bën (është) shumë nxehtë diku. (NMUS-SHPK f. 269). S. shih sin : po bie dielli përdhe

              I (IA) VË SAÇIN dikush   fr.fol.,met.-1. diçkaje (një pune etj.)e mbaron, e përfundon, e përmbaron krejt diçka (një punë etj.) dikush. (PETZE-TRO-I f. 200). S. shih sin : e nxjerr mb’ anë diçka (një punë etj.) dikush. 2. (dikujt) e vë në një gjendje shumë të vështirë dikë dikush, e ngushton shumë dikë dikush. (FGJSSH f. 1726, 2154). S. shih sin : e fut në bigë dikë dikush

              VË SAÇIN, PA KËRKON MIELLIN dikush  fr.fol.,iron.- nuk i bën punët në kohën e duhur dikush, nuk i bën punët me radhë a sipas radhës dikush.  (NMUS-SHPK f. 269).  S. shih sin : i shkund dardhat pa u pjekur dikush

SADAKA-JA

            SA PËR SADAKA  fr.ndf.- sa për të thënë që e ka ndihmuar dikë, shumë pak. (SUAH-SHPPG f. 92).S. shih sin: sa për t' ia bërë adetin

SADO

            *SADO  HERË fr.lidh.- Sado herë  më ka rënë dëshira gjëkafshë për të shkruar…(PJBOG te: gr.aut.ALSH f.24).

            *SADO QË fr.lidh.- ndonëse, megjithëse.-Sado që ishin më të pakët, dërrmën i jepnin Turqisë. (N-3 f. 315). Kur filloi lufta, Tefoja  ishte plak, po sado që i zihej fryma, kur bënte bam, ai qe i pari që vente me njësinë guerrile.(ZSA te:gr.aut. ALSH f.289). Sado që për shkak të rrethanave të ndryshme, në sytë e botës kemi marrë atribute nacionaliste, po shikuat  mirë, do të vëreni se kjo që na ndodh neve nuk u ndodh as atyre që, në dukje të parë, nuk çajnë kokën për emblema e simbole. (MEKRA te: KD, 11 tetor 2003 f. 25). Kujtimet, sado të dashura që mund të jenë, nuk mjaftojnë  për të kthyer dikë në jetë. (MEKRA te: KD, 1 nëntor 2003 f. 25).Guc Dubra-va, sado që  i kishte bërë bisht takimit sy më sy pas kthimit të Lul Kalulit, tash sikur s’ kishte nga t’ ia mbante. (MI-SHT f. 251). Para dhunuesit ngreje kokën dhe ballëhapur qëndro/ sado që këso here mund të bëjnë copë e thërrmijë. (JC-DGJ f. 57). Sado që të duash të vijë njeri/ s’ të shkel kush  në derë. (MSU te : R, 5.VII. 1986 f. 13). Zatën, Selimi, sado  që i ri, u binte për fije punëve, dinte se ç’ jipte e ç’ mirrte dhe, me gjasë, do ta kishte dorën e mbarë. (ASH-SE f. 66).  Mos këtij nuk i pëlqen të punojë në dhe të huaj, sado që i kanë bërë nder. (VBA te : gr.aut. HLSH f. 530). S. shih  sin : edhe pse

SAHAN-I  shm. SAHANË-T

            I KA SAHANËT PA KAPAK dikush  fr.fol.,id.- flet hapur, haptazi, botërisht, pa fshehur gjë, çiltërisht dikush. (FGJSSH f. 782, 1727). S. shih sin : flet pa bishta dikush

            I LËPIN SAHANËT e dikujt dikush  fr. fol.,iron.-i shërben verbërisht e me përulësi dikujt dikush, rron me lëmoshën e dikujt dikush dhe bën çfarë të kërkojë ai. (FGJSSH f. 984, 1727). S. shih sin : i lëpin çanakët e dikujt dikush

SAHAT-I

            ARDHTË  SAHATI I BARDHË! fr.fol.,ur.- ardhtë çasti i lumtur, çasti i gëzuar! (FGJSSH f. 1727).

            I BËHET SAHATI  MOT dikujt fr.fol.,meton.-i duket sikur nuk po shkon koha dikujt, mezi pret dikush,  lodhet e mërzitet duke pritur dikush. (FGJSSH f. 1727).

            Ç’ BËN  SAHATI, S’ E BËN MOTMO-TI fr.proverb.-  ndonjë voli a rrethanë e volitshme për të përfituar  ndodh shumë  rrallë. (BQ-DSH). S. shih sin : ç’ është një ditë s’ është  përditë

            I BIE SAHATI GJITHJË  (DYMBËDHJETË (SHTATË, TETË) dikujt fr.fol.,iron.-nuk mërzitet, nuk shqetësohet, nuk bëhet merak  për asgjë ,fare dikush. (ART f. 213, FGJSSH f.1307,1727, 1921). S. shih sin:  i bie ora  gjithnjë dymbëdhjetë (shtatë, tetë) dikujt

            Ç’ E BIE SAHATI, S’ E BIE GJITHË VITI  fr.proverb.- ndonjë voli a rrethanë e volitshme për të përfituar  ndodh shumë  rrallë. (BQ-DSH). S. shih sin : ç’ është një ditë s’ është  përditë

            Ç’ SJELL SAHATI, NUK SJELL MOTI fr.proverb.-në një çast mund të ndodhë diçka shumë e rëndë ;  e keqja mund të bëhet në çast. (FGJSSH f. 1727).

            E DI SA ËSHTË SAHATI  dikush fr.fol.,ftill- e di dikush se në çfarë gjendje, situate, pozite gjendet   (MIGOJ-F-II f. 17). S. e di sa është ora dikush

            IA GJEN SAHATIN MË TË LIG dikujt dikush fr.fol.,iron.-ia gjen çastin, rastin dikujt dikush kur është  në një situatë a gjendje më të vështirë , ia gjen rastin, çastin dikujt dikush kur është shumë ngushtë  a më së ngushti, kur s’ ka nga t’ ia mbajë (për t’ i bërë ndonjë të keqe). (BQ-DSH). S. shih  sin: ia gjen anën dikujt dikush

            E GJEN SAHATI I LIG (SAHATI I ZI) dikë fr.fol.,ftill.-i ndodh, fatkeqësia, e keqja, belaja etj. dikujt, ogradiset dikush, e gjen, e zë fatkeqësia, e keqja, e liga, e zeza dikë. (BQ-DSH). S. shih sin: e gjen allagjakun dikush

               MBETET SAHATI fr.fol.,ftill.-  ndalet e nuk punon ora. (FGJSSH f. 1727).

                NJË SAHAT E MË PARË fr.fol., meton.- sa më shpejt, sa më parë, në një kohë sa më të afërt, sa të jetë e mundur më shpejt, menjëherë. (FGJSSH f. 1307, 1727, NMUS-SHPK f. 269). S. shih sin : një ditë e më parë

            PUNON SI SAHAT diçka fr.fol.,ftill., krah.-punon shumë mirë diçka, punon në mënyrë të përpiktë diçka.  (FGJSSH f. 1727).

             SAHAT I LIG fr.em.,met.- fatkeqësi a e keqe e madhe, ditë fatkeqe, ditë e fatkeqësisë, ditë e mynxyrës, fatkeqësi, tragjikë, mynxyrë. (FGJSSH f. 995).   S. shih sin : ditë e kobit

            SAHAT I ZI fr.em.,met.- fatkeqësi a e keqe e madhe, ditë fatkeqe, ditë e fatkeqësisë, ditë e mynxyrës, fatkeqësi, tragjikë, mynxyrë. (FGJSSH f. 995).   S. shih sin : ditë e kobit

            E SHEH SA ËSHTË SAHATI dikush  fr.fol.,met.- sheh si qëndrojnë, si rrjedhin, si zhvillohen punët, ngjarjet etj. dikush, e merr vesh, e kupton si qëndron puna dikush . (FGJSSH f. 1727, 1883). S. shih sin: sheh nga fryn era dikush

               *VJEN SAHATI fr.fol.,ftill.-  fr.fol.,ftill.- vjen çasti, vjen mundësia, volia.- Epo do të fejohem  edhe unë moj nënë, po kur të vijë sahati. (ZSA-VL-3 f. 209). S. shih sin : vjen ora

            I VJEN SAHATI I LIG dikujt  fr.fol.,id.- i ndodh  fatkeqësi a e keqe e madhe,     mynxyrë  dikujt. (FGJSSH f. 1727).  S. shih sin : i vjen allagjaku dikujt

            I VJEN SAHATI I ZI dikujt  fr.fol.,id.- i ndodh  fatkeqësi a e keqe e madhe,     mynxyrë  dikujt. (FGJSSH f. 1727).  S. shih sin : i vjen allagjaku dikujt

SAHIT-I

            E HA (RRON) SI SAHIT KUQI dikush  fr.fol.,iron.-  rron me djersën, mundin, punën e të tjerëve dikush, rron, jeton  si parazit dikush. (BQ-DSH).S.shih sin : thyen arra e merret me përralla dikush

SAJA-T (TË)

            HYN NË TË SAJAT (gruaja shtatzënë) fr.fol.,id.-është gati për të lindur( gruaja shtatzënë), është afër lindjes  (gruaja shtatzënë), është në ditët kur pritet të lindë (gruaja shtatzënë), është afër lindjes (gruaja shtatzënë). (AXH-L f. 153 ). S. shih sin: është me barkun te goja  (gruaja shtatzënë)

SAJDI-A

           I BËN SAJDI dikujt a diçkaje dikush  fr.fol., fj.- e nderon.dikë a diçka dikush, e sajdis dikë a diçka dikush. (FGJSSH f. 1728). S. shih sin : i bën nder dikujt a diçkaje dikush

SAJE

            *NË SAJE (TË) dikujt a diçkaje fr. parafj.-.falë dikujt a diçkaje, nëpërmjet dikujt a diçkaje , përmes dikujt a diçkaje, me ndihmën e dikujt a diçkaje, si pasojë e dikujt a diçkaje. (FGJSSH f. 447, 1728).- Në saje tënde, o nënë… dola në dritë si krijesë  për të shikuar bukuritë e kësaj natyre madhështore. (JASA te : B, 14.II. 1998 f. 14). Sigurisht ai nuk do të tregojë se shefin e degës e ka pasur komandant batalioni, se ai e njeh mirë, ia di huqet dhe se vetëm në saje të tij ia kthyen armën. (FKO-SH f.87). Në saje të shkathtësive fantastike, dinakërive dhe dredhive e prirjeve të tjera të pashoqe, Dino arrin që... të kthehet në Marsel. (BS te: KD, 31 janar 2004 f. 31). S. shih sin: me anë të dikujt a diçkaje, me anën e dikujt a diçkaje        

SAJGI-A

            I BËN SAJGI dikujt a diçkaje dikush  fr.fol., fj.- e nderon.dikë a diçka dikush, e sajdis dikë a diçka dikush. (FGJSSH f. 1728). S. shih sin : i bën nder dikujt a diçkaje dikush

SAJP

            I DEL SAJP diçkaje dikush fr.fol.,id.- e mbron diçka dikushi. (BQ-DSH). S. shih sin: i del zot  diçkaje dikush

SAK-U

            BËHET SAK i dikujt dikush fr.fol., iron.- bëhet vegël e dikujt dikush, vëhet në shërbim të dikujt dikush. (NMUS-SHPK f. 270). S. shih sin: bënet bisht sëpate dikush

SAKAT

            U  BËFSH SAKAT! fr.fol., mallk.- u gjymtofsh! u sakatofsh! . (BQ-DSH). S. shih  sin : t’ u thaftë dora !

SAKIC/Ë-A

            HYN SI SAKICA PA BISHT diku a në diçka dikush fr. fol., iron.- ndërhyn, përzihet pa vend në një punë  a bisedë dikush, futet  dikush  atje ku nuk i takon .(AVSU-SHPMGJ f.94, SUAH-SHPPG f. 92). S. shih  sin : bëhet biber  diku a në diçka dikush

            S’ KAPET SAKICA PA BISHT  fr.proverb.,iron.- është (punë) e kotë, e pamundur diçka,   është e pamundshme të bëhet diçka, është diçka e pamundur (të bëhet). (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih sin : nuk lëvrohet në arbain

            KU HYN SAKICA, S’ KA VEND PYKA  fr.proverb.-ku mbaron, kryhet puna , s’ ka nevojë  për ndihmë. (SUAH-SHPPG f. 92).        

            E  MPREH  SAKICËN  dikush   fr.fol., met.- përgatitet dikush për një punë që kërkon kohë e mund  për t’ u kryer, përgatitet për një sulm a për një goditje kundër dikujt dikush. (VAME-SHPK f. 101). S. shih  sin : i mpreh  armët dikush

            PRET SI SAKICA PA BISHT dikush fr.fol.,iron.-është levarash,  lojc, i luhatshëm, i pavendosur, i paqëndrueshëm tej mase dikush,    ndryshon shumë shpesh mendim, qëndrim  dikush, nuk e mban fare fjalën  dikush, është me sjellje, veprime, qëndrime shumë levarashe dikush. (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih sin :  është prej  bublit  dikush

            S’ I PRET SAKICA (DY HERË) NË NJË VEND dikujt fr.fol.,iron.-është levarash,  lojc, i luhatshëm, i pavendosur, i paqëndrueshëm tej mase dikush, ndryshon shumë shpesh mendim, qëndrim  dikush, nuk e mban fare fjalën  dikush, është me sjellje, veprime, qëndrime shumë levarashe dikush. (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih sin :  është prej  bublit  dikush

            I RRI ME SAKICË MBI KRYE dikujt dikush fr.fol.,meton.- e kërcënon me vrasje dikë dikush, e kërcënon se do ta vrasë dikë dikush. (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih sin: i rri me lopatë kokës dikujt dikush

            SAKICA SAKICËS IA BËN BISHTIN  fr.proverb.- i dilet mbanë, i dilet në krye një pune, një detyre etj. vetëm me ndihmë huazore, të ndërsjellë. (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih sin : e nxjerr cfina cfinën

SAKRIFIC/Ë-A

            BËN SAKRIFICË (SAKRIFICA) dikush fr.fol.,fj.- flijon, sakrifikon dikush. S. shih sin: bën fli dikush

SAKTËSI-A

            ME SAKTËSI  fr.ndf.,fj.- saktësisht, përpikërisht. (FGJSSH f. 1729-30). S. shih sin : me përpikëri

SALC/Ë-A

            SALCË KOSI fr.em.,fj.- kos i kulluar në napë. (FGJSSH f. 1730).

SALEP-I

            E HA SALEP  dikush fr.fol.,iron.- gënje-het, mashtrohet lehtë dikush. (VAME-SHPK f. 101). S. shih sin: i merr badrat  për presh  dikush

              IA KRIP SALEPIN dikujt dikush fr.fol., iron.- i shkakton dëm të madh dikujt dikush, e dëmton keq dikë dikush, e bën të pësojë keq dikë dikush. (TASE f. 81). S. shih sin: e djeg në bisht dikë dikush

               SALEP I BARDHË fr.em.,fj.,bot.- salep me lule të bardha. (HXH-T f. 121).

                SALEP I EGËR fr.em.,fj.,bot.- salep me lule të kuqe e me rrënjë të shumta  në zhardhokun nëntokësor. (HXH-T f. 121).

SALLAT/Ë-A

                E BËN  SALLATË  diçka (një punë, një çështje a një situate  etj.) dikush fr.fol.,iron.- e ngatërron, e ndërlikon, e përzien, e pështjellon, e çrregullon, e tollovit keq diçka (një punë, një çështje a një situatë) dikush, e katranos diçka dikush. (FGJSSH f. 1731). S.shih sin:e bën bërllok diçka (një punë, një çështje a një situate  etj.) dikush

            IA BËN SALLATË diçka (trupin etj.) dikujt dikush-fr.fol.,id.-ia dëmton, ia prish keq, rëndë dikujt dikush diçka (trupin etj.), ia shkatërron, ia dërrmon, ia shkallmon diçka (trupin etj.) dikujt dikush. (FGJSSH f. 1731).S.shih sin: ia bën copë diçka (trupin etj.) dikujt dikush

               GRI  SALLATË ! fr.fol.,iron.-llomotit sa të  duash se nuk të dëgjon njeri. (JTH-FFGJSH f. 187). S. shih sin :bjeri daulles !

              GRIN  SALLATË dikush  fr.fol.,iron.- flet, llap kot më kot, pa lidhje  dikush. (FGJSSH f. 574, 941, 1731). S. shih sin: flet në arë e në stom dikush

              SALLATË  DETI bot.- lloj alge me gjethe të blerta e të valëzuara që rritet në det. (FGJSSH f. 1731).

              SALLATË JESHILE fr.em.,fj.- sallatë vetëm me gjethe të gjelbra e me qepë të njoma. (FGJSSH f. 1731).

              SALLATË LAKËR fr.em.,fj.- lloj sallate e mbledhur kokë si lakër. (FGJSSH f. 1731).

              SALLATË RUSE  fr.em.,fj.- patate, karota e fasule të ziera, të cilave u hidhet sipër salcë e bardhë me vezë. (FGJSSH f. 1731).

SALLË

            BËHET SALLË (një vend etj.) fr.fol.,ftill.- zbrazet krejt, fare (një vend etj.), tangallohet, tangalliset, boshatiset, sallohet (një vend). (BQ-DSH).  S. shih  sin : bëhet bosh një vend etj.)

            E LË SALLË  (një vend etj.) dikush fr.fol.,fj.-e zbraz fare, krejt diçka (një vend etj.) dikush, e lë pa gjë ose pa njeri brenda, heq ç' ka brenda, e tangallon, e tangallis, e sallon, e boshatis diçka (një vend etj.) dikush. (JNU-FPM f. 216). S. shih sin: e lë bosh diçka (një vend) dikush

              I (E) LËNË SALLË fr. mb., ftill.-i (e) zbrazur fare, krejt (një vend etj.), i (e) lënë pa gjë, pa njeri (brenda) një vend, i (e) tangalluar, i (e) tangallisur, i (e) boshatisur. (JNU-FPN f. 216). S. shih sin: i (e) lënë bosh

            MBETET SALLË (një vend etj.) fr.fol.,fj.- mbetet pa gjë ose pa njeri brenda, zbrazett fare, krejt (një vend etj.), tangallohet, tangalliset, sallohet, boshatiswt (një vend etj.). (JNU-FPM f. 216).S. shih sin: mbetet bosh (një vend etj. )

              I (E) MBETUR SALLË fr.mb.,ftill.- i (e) zbrazur fare, krejt,(i mbetur)   pa gjë a pa njeri brenda, i(e) tangalluar, i (e) tangallisur, i (e) boshatisur. (BQ-DSH). S. shih sin: i (e) lënë bosh

SALL/Ë-A

              *SALLË  E LEXIMIT fr.em.,fj.-e ndarë, sallë e bibliotekës  ku lexohet.-Ata e kishin kënduar këtë këngë  edhe herë të tjera, po në shoqëri , kur Tonçi  i organizonte  mbrëmjeve , në sallën e leximit ,si kor. (ZSA-VL-3f. 138).

SALLTANET-I

              SALLTANETIN NË QIELL E BY-THËN  KURRKUND fr.proverb.,iron.,elipt.- e mban veten lart pa qenë askushi, kurrkushi dikush,   është i pavlerë, askushi, kurrkushi  e  mendjemadh, mburracak. (BQ-DSH).  S. shih sin : breshri e rrah  e hunda me majë

SAMAR-I

            AQ I MBAN SAMARI dikujt fr.fol., baraz. - aq fuqi, aftësi, mundësi ka dikush, nuk ka mundësi, aftësi a fuqi për të bërë më shumë  a më tepër dikush. (NMUS-SHPK f. 270). S. shih sin: gjer aty e ka çapin  dikush

            TË ARDHTË E MBRAMJA ME SA-MAR! fr.fol.,mallk.- u turpërofsh në pleqëri! (SUAH-SHPPG f. 89).

            IA BËN SAMARIN COPË dikujt dikush fr.fol.,iron.- 1. e rrah paq dikë dikush, e rrah fort, shumë, pa masë  dikë dikush,  e  shqep, e  zhdëp, e  zbrun,  e  sqaq, e  shemb, e shkal dikë dikush. S. shih sin: e bën adalet dikë dikush.2. e qorton, e kritikon  rëndë, ashpër dikë dikush. (ART-I f. 191, FGJSSH f. 1731). S. shih sin: e bën bërdoz dikë dikush. 3. e mund, e thyen keqas dikë dikush. (FGJSSH f. 1731). S. shih  sin: e bën bërhaj  dikë dikush

            IA BËN SAMARIN DEGË-DEGË  dikujt dikush  fr.fol.,id.-1. e ndëshkon, e dënon,  rëndë,rreptë dikë dikush (për një faj,një dëm a një të keqe), ia jep dënimin e merituar dikujt dikush. S. shih sin : ia ndreq bërroren dikujt dikush. 2. e qorton, e kritikon rëndë, ashpër dikë dikush. (NMUS-NJFK f. 213-14, NMUS-SHPK f. 270).S. shih sin: e bën bërdoz dikë dikush

            (E) BLEN SAMARIN  PA (E) BLERË KALIN dikush fr.fol.,iron.- punon, vepron pa plan, pa rend, pa rregull dikush,punon së prapthi dikush. (PETZE-TRO-I f. 200). S.shih sin: i shkund dardhat pa u pjekur dikush

              E DI KU E VRET SAMARI dikë dikush fr.fol.,ftill.- 1. e di ku synon dikë dikush, e di ku e ka qëllimin, hallin  dikë  dikush, e di çka synon dikë dikush, e di çka e mundon a çka e shetëson më shumë dikë dikush. (BQ-DSH). S. shih sin : e di ku i rrah çekiçi  dikujt dikush.2.  e di ku i çalon puna dikujt dikush, e di ku e ka një pikë të dobët  dikush,e di se pse nuk i vete puna mirë dikujt dikush. (BQ-DSH). S. shih sin : e di se ku e vret barra dikë dikush

            E KA HEDHUR  SAMARIN dikush fr. fol.,iron.- ka vdekur dikush, ka vdekur prej kohësh, shumë kohë, moti dikush, ka kohë që ka vdekur dikush, prej kohësh nuk është më në jetë dikush, është në varr prej kohësh dikush. (BETA-SITA-TIR f. 234). S. shih sin: nuk është më në botë dikush ;  i ka dalë bari në faqe (në fytyrë) dikujt

            E KA MARRË SAMARIN PËR BARK dikush  fr.fol.,iron.-  është duke vdekur dikush, po vdes dikush. (BETA-SITA-TIR f. 234). S. shih sin : është në agoni dikush

            IA  KËPUT  PALLDËMET SAMARIT dikush fr.fol.,id.-shpëton nga shtypja e nga shfrytëzimi dikush. (BQ-DSH).

            IA KTHEN SAMARIN NGA ANA TJETËR dikujt dikush  fr.fol.,id.- 1. e detyron dikë dikush  të sillet a të veprojë si duhet  a në një mënyrë të caktuar, e mban në gjendje të detyruar, të shtrënguar, të frenuar dikë dikush, e mban, e vë nën  kontroll të rreptë dikë dikush, nuk e lë të bëjë a të veprojë si të dojë dikë dikush, ia mbledh mirë   dikujt dikush.  S. shih sin : ia shtrëngon burgjitë dikujt dikush .2. ia thotë hapur, prerë, shkoqur  diçka dikujt  dikush, ia thotë me vendosmërinë më të madhe, ia thotë shkurt e pa mëdyshje dikujt diçka dikush . (PETBA-GR f. 112). S.shih sin: nuk ia lë për ahret dikujt dikush diçka

           IA LË SAMARIN NËN BARK dikujt dikush  fr.fol.,iron.-e lë të vuajë e të mundohet vetëm dikë dikush, nuk e ndihmon në vështirësi dikë dikush, nuk ia lehtëson vuajtjet dikujt dikush. (FGJSSH f. 1731). S. shih sin : e lë në ahe dikë dikush

            IA LËSHON SAMARIN NËN BARK (NËN KËMBË)  dikujt dikush  fr.fol., id.- i nxjerr, i shkakton pengesa të mëdha dikujt dikush, i nxjerr, i krijon kokëçarje e e vështirësi të mëdha dikujt dikush. (FGJSSH f. 1731). S. shih sin : ia hap kokën dikujt dikush

            NUK MBAN MË SAMARI I MUSH-KËS fr.fol., meton.- nuk durohet më  diçka, kalohet çdo kufi i pranueshëm i diçkaje, nuk mban më diçka. (NMUS-SHPK f. 270).S.shih sin : mbushet kupa me diçka

            I MBETET SAMARI NË (NËN) BARK  dikujt fol.,id.-  e gjen të keqen, fatkeqësinë dikush, e pëson keq dikush, i ndodh  fatkeqësia, e keqja, belaja etj. dikujt, ogradiset dikush, e gjen, e zë fatkeqësia, e keqja, e liga, e zeza dikë, i bie një telash, një hall  i madh dikujt. (FGJSSH f. 1731, 2112, JTH-FFGJSH f. 110).S.shih sin : e gjen allagjakun dikush

            IA MBLEDH  SAMARIN  dikujt dikush fr.fol.,met.- e vë në udhë të drejtë dikë dikush, e sjell në rrugë të mbarë dikë dikush, e urton, e urtëson dikush dikë, e shtron, e bën që të jetë i qetë dhe i shtruar në  sjellje dikë dikush. (NMUS-NJFK f. 209). S.shih sin : e bie në arsim dikë  dikush

            *IA NDREQ SAMARIN dikujt dikush fr.fol.,id.-1. e rrah paq, mirë dikë dikush, e zhdëp, e shkal, e sqaq dikë dikush, e dërrmon së rrahuri dike dikush.  (PAVHA-SHPE f. 120).- E ka fajin ajo bushtër, që e ndjell, pa ia ndreq samarin unë. Ptu, jazëk i qoftë! Ama ajo e do një dru të shëndoshë. (SOAN-TZ f. 147). S. shih sin: e bën adalet  dikë dikush. 2.  nuk lë gjë pa i bërë dikujt dikush, i bën gjithçka që ka në dorë a që mund t’ i bëjë dikujt dikush, nuk i  lë gjë të keqe pa bërë dikujt dikush, ia bën, ia punon çdo gjë të keqe dikujt dikush. (BQ-DSH). S. shih sin : i (ia) punon dakën dikujt dikush .3. e vë në udhë të drejtë dikë dikush, e sjell në rrugë të mbarë dikë dikush, e urton, e urtëson dikush dikë, e shtron, e bën që të jetë i qetë dhe i shtruar në  sjellje dikë dikush. (NMUS-NJFK f. 209). S.shih sin : e bie në arsim dikë  dikush. 4. e ndëshkon si duhet dikë dikush, ia jep atë që e meriton dikujt dikush, e ndëshkon, e dënon,  rëndë,rreptë dikë dikush (për një faj,një dëm a një të keqe), ia jep dënimin e merituar dikujt dikush. (PAVHA-SHPE f. 120, NMUS-NJFK f. 213, FGJSSH f. 1221, 1731, 1903, 2080).-Po, po… kulak ! dhe do t’ u them atyre të Partisë  që të na ndreqin samarin. (ZSA-VL-3 f.76). S. shih sin : ia ndreq bërroren  dikujt dikush

            NJË  SAMAR DRU fr.ndf.,fj.- një barrë dru. (FGJSSH f. 1731).

            PËR SAMARIN NGORDH GOMARIN dikush  fr.fol.,iron.- për një gjë të vogël prish a dëmton një gjë të madhe a një gjë a punë të tërë dikush. (JBALL-KOR f. 201). S. shih sin : prish bucela  e bën kënaçe dikush

             PUNON SIKUR E QEP SAMARIN dikush  fr.fol.,iron.- punon pa kujdes, shkel e shko dikush. (NMUS-SHPK f. 270).

             IA QET SAMARIN NËN BARK dikujt dikush fr.fol.,meton.- e vë në gjendje, në pozitë shumë të vështirë dikë dikush, e vë në gjendje, në pozitë pa rrugëdalje dikë dikush, e zë sdhumë keq,  shumë ngushtë dikë dikush, ia mbledh shumë keq  dikujt dikush, e detyron, e shtrëngon dike dikush të veprojë ashtu si i thuhet, si i urdhërohet pa i lënë kurrfarë mundësie, zgjidhje, rrugëdalje, shtegdalje tjetër. (HB-IV f. ). S.shih sin: e fut në bigë dikë dikush

              IA RREGULLON SAMARIN dikujt dikush  fr.fol. 1. id.- e rrah paq dikë dikush, e rrah fort, shumë, pa masë dikë dikush, e  shqep, e  zhdëp, e zbrun, e sqaq, e shemb, e shkal, e lënur dikë dikush, e dërrmon së rrahuri dikë dikush. (SKDO f. 301). S. shih sin: e bën adalet dikë dikush.2a.- e rrah, e ndëshkon, e dënon rëndë dikë dikush  për një faj ose kur nuk bindet, ia jep dënimin e merituar dikujt dikush.2b. i(ia) jep përgjigjen e merituar dikujt dikush, nuk e lë të veprojë sipas trilleve vetanake dikë dikush, ia tregon dikujt dikush  si duhet të sillet, ia jep atë që e meriton dikujt dikush. (FGJSSH f  1221, 1731, 1903, 2080).S. shih sin : ia ndreq bërroren dikujt dikush

            *IA THYEN  SAMARIN dikujt dikush fr.fol.,id.- e ndëshkon si duhet dikë dikush, ia jep atë që e meriton dikujt dikush, e ndëshkon, e dënon,  rëndë,rreptë dikë dikush (për një faj,një dëm a një të keqe), ia jep dënimin e merituar dikujt dikush.-  Po ai baba  Stalini me ushtrinë e kuqe do t’ ua thyejë samarin . (ZSA-VL-3 f. 360). ). S. shih sin : ia ndreq bërroren  dikujt dikush

            *IA UJDIS SAMARIN dikujt dikush fr.fol.,iron.- e ndëshkon si duhet dikë dikush, ia jep atë që e meriton dikujt dikush, e ndëshkon, e dënon,  rëndë,rreptë dikë dikush (për një faj,një dëm a një të keqe), ia jep dënimin e merituar dikujt dikush. (FGJSSH f. 1221, 1731, 1903, 2080).-Unë kam qenë gabim. Ma lini mua Korre Sykën, pa ia ujdis  unë samarin. Mirë më thoshte dhe gruaja. (ZSA-VL-3 f. 188). S. shih sin : ia ndreq bërroren  dikujt dikush

            I VARET SAMARI NË (NËN) BARK  dikujt fol.,id.-  e gjen të keqen, fatkeqësinë dikush, e pëson keq dikush, i ndodh, fatkeqësia, e keqja, belaja etj. dikujt, ogradiset dikush, e gjen, e zë fatkeqësia, e keqja, e liga, e zeza dikë, i bie një telash, një hall  i madh dikujt. (FGJSSH f. 1731, 2112, JTH-FFGJSH f. 110).S.shih sin : e gjen allagjakun dikush

            IA VË SAMARIN dikujt dikush fr.fol., iron.- e ngarkon me një punë dikë dikush. (SUAH-SHPPG f. 92). S. shih  sin : ia bën anagari  diçka dikujt  dikush

            I VJEN FUNDI ME SAMAR dikujt  fr.fol.,meton.- e përfundon jetën keq, me vuajtje e mundime dikush. (FGJSSH f. 1731).

            NUK E KA VRARË SAMARI dikë  fr.fol.,iron.- nuk e ka pësuar ndonjëherë dikush, nuk ka hequr keq, nuk ka vuajtur ndonjëherë dikush. (FGJSSH f. 2183). S. shih sin : nuk ka rënë nga çatia dikush

            E VRET SAMARI dikë  fr.fol.,iron.- e shqetëson diçka  dikë (që ia ka thënë dikush), e djeg fjala që e ka dëgjuar dikush prej dikujt . (FGJSSH f. 1731, 2183). S. shih sin : e ha në bark diçka dikë

            NUK E KA ZËNË SAMARI dikë  fr.fol., iron.- nuk ka vuajtur në jetë dikush, nuk e ka pësuar  ndonjëherë dikush. (NMUS-SHPK f. 270). S. shih sin : nuk ka rënë nga çatia dikush

SAPA

            MERR SAPA dikush  fr.fol.,id.- merr ters  dikush, e merr të mbrapshtën dikush, mbrapshtohet dikush, i jepet e mbrapshta dikujt. (BQ-DSH). S. shih sin : merr çek dikush

SAPLLAK-U

            BËHET SI SAPLLAK ME GJIZË dikush fr.fol.id.- trashet, ngjallet,shëndoshet shumë dikush, dhjamoset, majet dikush. (NMUS-SHPK f. 270). S. shih sin : i bëhet barku palë-palë dikujt ; bëhet si bucë dikush 

SAPUN-I

            ËSHTË SAPUN (bagëtia)  fr.fol.,ftill.- është e majme, e majur, e dhjamur, e trashë   (bagëtia). (FGJSSH f. 1733). S. shih sin : është brumë (bagëtia)

            E HA SAPUNIN PËR DJATHË dikush fr.fol.,iron.- mashtrohet, gënjehet (lehtë) dikush, e merr një gjë për tjetër dikush. ( FGJSSH f. 348, 637, 1733). S. shih sin : i merr badrat për presh dikush

            *E HA SAPUNIN PËR SAMUN dikush  fr.fol.,iron.- mashtrohet, gënjehet (lehtë) dikush, e merr një gjë për tjetër dikush.- Por, e hëngri  për të tjerët. I  ra shorti të hante sapunin për samun ! Ani, se mbledh mend në pleqëri. (HKA-OM f. 187). S. shih sin : i merr badrat për presh dikush

            NUK E HA SAPUNIN PËR SAMUN dikush fr. fol.,id.,proverb.-nuk mashtrohet, nuk gënjehet dot dikush, nuk ia hedh dot dikush dikujt. (BQ-DSH). S. shih sin : nuk e ha bajgën për samun dikush

            JANË SI SAPUNI ME SHPARCËN në mes vete fr.fol.,ftill.- janë të pandarë, intimë, rrinë gjithnjë bashkë. (FGJSSH f. 1889).S.shih sin : janë bark e shpinë në mes vete

            E MERR SAPUNIN PËR DJATHË dikush fr.fol.,iron.- mashtrohet, gënjehet (lehtë) dikush, e merr një gjë për diçka tjetër dikush.

(FGJSSH f. 348,  637, 1733, 1817). S. shih sin : i merr badrat për presh dikush

            RRËSHQET SI SAPUN  diçka fr.fol., ftill.,krah.- rrëshqet shpejt diçka. (FGJSSH f. 1733).

            SAPUN BRESHKE fr.em.,fj.,bot.- shkumëz.  (JNU-FPM f. 217). S. lule sapuni

            SAPUN I EGËR fr.em., bot.- bimë bari-shtore njëvjeçareme kërcell të hollë e të gjatë, e cila kur shtypet e fërkohet me ujë, lëshon shkumë si sapun. (ASU-VGJKMGJ f. 254-5).

            SAPUN MBI GUNË fr.em.,iron.-diçka që bëhet  sa për sy e faqe, diçka që bëhet formalisht. (FGJSSH f. 588, 1733).

            SAPUN PA SHKUMË fr.em.,iron.- diçka e padobishme, e pavlerë, e parëndësishme, e kotë. (FGJSSH f. 1875). S. shih sin : brashnjë e hedhur

            E SHET SAPUNIN PËR DJATHË dikush  fr.fol.,iron.- mashtron dikush. (FGJSSH f. 1733, 1829). S. shih sin : shet dushk për gogla dikush

            TA SHET  SAPUNIN PËR DJATHË dikush fr.fol.,iron.-të mashtron, të gënjen  keq dikush, të mashtron, ta hedh lehtë dikush, ta hedh, të mashtron kur të dojë dikush, të mashtron sy ndër sy dikush, është  mashtrues, dredharak, dinak  i madh dikush. (FGJSSH f. 348). S. shih sin: ta bën të bardhën të zezë dikush

SARAHUMBËTHI

            FLET SARAHUMBËTHI dikush  fr.fol .,ftill.,iron.- flet pa u menduar, si t’ i vijë për mbarë dikush, flet kot më kot, pa vend, kuturu dikush. (JNU-FPM f. 217). S. shih sin: flet në arë e në stom  dikush

SARDEL/E-JA shm.SARDELE-T

            *BËHEN SARDELE fr.fol.,met.-ngjishen shumë, ngjishen shtrënguar njëri pas tjetrit (në pak vend). (FGJSSH f. 1734).Do të vete që tani brenda? Uh, të rëntë pika…E nesër, kur të ndërrojë puna, unë të jem bërë sardele. E pe ku shkoi Titka i Seve? (ZSA-VL-3 f. 102). S. shih sin:  rrasen cip mbi (më) cip

SARGUA

            SARGUA I ZI fr.em.,id.,zool.L. Diplodus  cervinus  cervinus.-  peshk i  fundeve  baltore-ranore , që jeton në thellësitë  25- 300 m.jeton në tufa , ushqehet me gjithçka.Trupi i tij është eliptik, i lartë  dhe i shtypur anash , në ngjyrë të hirtë , të argjendtë  me reflekse të arta.Ka 5 breza tërthorë  të gjerë e të zinj.Është peshk i rrallë, zeshkan/e-ia. (NRA-EPP f. 172).

SASI-A

            ME SASI  fr.ndf.,fj.- me shumicë. (FGJSSH f. 1735). S. shih sin: me bollëk

            NË  SASI  fr.ndf.,fj.- me shumicë. (FGJSSH f. 1735). S. shih sin: me bollëk

            NË  SASI TË MADHE fr.ndf.,meton.-   me të madhe, gjerësisht, në masë të madhe , në masë më të madhe. (FGJSSH f.  1793). S. shih sin : në ballë të gjerë

SATËR-I  shm. SATËRE-T

            E SHKON NË SATËR dikë dikush  fr. fol., meton.- e mbyt, e vret, e likuidon,  e privon nga jeta dikë dikush. (FGJSSH f. 1735). S. shih sin : ia shqyen barkun dikujt dikush

            E VË NË SATËR dikë dikush  fr. fol., meton.- e mbyt, e vret, e likuidon,  e privon nga jeta dikë dikush. (FGJSSH f. 1735). S. shih sin : ia shqyen barkun dikujt dikush

SAULL-I

            BËN SI SAULL dikush  fr.fol.,krah.- bëhet si i tërbuar dikush,  tërbohet, xhindoset dikush. (NMUS-SHPK f. 270).

SAZE-T

            I PAGUAN SAZET PËR DJALË TË VETËM dikush  fr.fol.,iron.- i kushton shumë shtrenjtë diçka dikujt, e paguan shumë shtrenjtë diçka dikush. (IBME-OP f. 156). S. shih sin: një cjap, një këngë;  i vete sa bishti koka dikujt diçka

SE

            SE MOS…përdoret për t’ e dhënë shpreh-jes një ngjyrim dyshimi, mospranimi ose përbuzjeje, ironie. (FGJSSH f. 1736, 1737).

SEBEP-I

            E KA SEBEP dikë dikush  fr.fol.,ftill.- e ka farefis, të afërm dikë dikush. (BQ-DSH). S. shih sin: e ka gjak e gjëri dikë dikush

            RROFTË  SEBEPI fr.fol.,iron.-  përdoret kur dikush shfrytëzon  një shkak, një rast a një rre-thanë çfarëdo për të bërë diçka ose pr të nxjerrë ndonjë përfitim. (FGJSSH f. 1711).

SEBET-I

            E KA SEBET dikë dikush fr..fol.,ftill.- e ka farefis, të afërm dikë dikush. (ASU-VGJKMGJ f. 255). S. shih sin: e ka gjak e gjëri dikë dikush

SED/ËR-RA

                 HA  SEDËR me dikë dikush  fr.fol.,id.- përpiqet t’ ia kalojë  dikujt dikush në diçka (në një punë etj.). (FGJSSH f. 638, 1737, 2154). S. shih sin: ha inat me dikë dikush

                   E LËNDON  NË SEDËR dikë dikush fr. fol.-e fyen, e ofendon, e moçon dikë dikush. (FGJSSH f. 1737). S. shih sin : e prek në bisht dikë dikush

                   *E PREK NË SEDËR dikë dikush fr. fol.-e fyen, e ofendon, e moçon dikë dikush. (FGJSSH f. 1737, RAHY f.13, JBALL-R f. 201, SKDO f. 435).- Po të guxonte kush  ta kritikonte, ta kundërshtronte ose ta prekte në sedër sadopak, ishte një punë e padrejtë për të. (JKAS te: SF nr. 3-4/ 1999 f. 9). S. shih sin : e prek në bisht dikë dikush

                     *E PREK SEDRËN e dikujt dikush  fr.fil.,id.- e fyen, e ofendon, e moçon dikë dikush Me kulte dhe mite kombëtare poeti ynë synon synon… të elektrizojë vetëdijen dhe ndjenjën  e bashkëkombësve të përçarë, të prekë sedrën e tyre të tjetërsuar… (BQ-PNF f. 98). S. shih sin : e prek në bisht dikë dikush  

                   I PREKUR NË SEDËR dikush fr. mb.-i fyer, i ofenduar, i moçuar dikush. (RAHY f. 13). S.shih sin:i prekur në erz                                                                                                        

              *TË PREKURIT NË SEDËR fr.em.,id.- fyerje, ofendim, moçim.-Ndonjëri nga të prekurit në sedër dhe në interesa krejt të kësobotshme, me reagime të njëpasnjëshme në gazetë, nuk ngurroi të më shpjegonte rëndësinë e madhe të Lidhjes së Prizrenit për historinë e popullit shqiptar, pa harruar të më atribuojnë  trillime dhe shpifje nga më të ulëtat. (MEKRA te: KD, 4 tetor 2003 f. 25).

                E RUAN SEDRËN dikush fr.fol.,ftill.- ruhet dikush para të tjerëve të mos i dalë boja, ru-het dikush  që të mos komprometohet, të mos tur-përohet, të mos shpërnderohet. (BQ-DSH). S. shih sin: e ruan faqen dikush

                    VË  SEDËR me dikë dikush  fr.fol.,id.- përpiqet t’ ia kalojë  dikujt dikush në diçka (në një punë etj.). (FGJSSH f. 638, 1737, 2154). S. shih sin: ha inat me dikë dikush

                    VË SEDËR dikush për diçka  fr.fol., id.-i vë të gjitha forcat për ta bërë diçka sa më mirë dikush. (FGJSSH f. 1737). S. shih sin: ngul cak  dikush për diçka

SEDIJ/E-A

                  E  BËN NË SEDIJE dikë a diçka dikush fr.fol.,iron.-nuk e çmon, nuk e përfill, nuk e merr parasysh, e shpërfill, e përbuz dikë a diçka  dikush. (FGJSSH f. 1737). S.shih sin:  nuk e zë për fill  dikë a diçka dikush

SEFA-JA

            *E BËN FIJEN E SEFASË dikush  fr.fol., id.-  kalon çaste  të bukura të jetës dikush, jeton mirë e shkujdesur dikush, rron, jeton pa halle,  pa e çarë kokën për asgjë dikush, nuk e prish gjakun kurrë për asgjë dikush, kënaqet, zbavitet në jetë dikush.-Kishim për vete e për të tjerë, po s’ dinim të bënim fijen e sefasë. (ZR-TE f. 60).  S. shih sin : bën pallë dikush

            *E BËN KOKRRËN E SEFASË dikush   fr.fol., id.-  kalon çaste  të bukura të jetës dikush, jeton mirë e shkujdesur dikush, rron, jeton pa halle,  pa e çarë kokën për asgjë dikush, nuk e prish gjakun kurrë për asgjë dikush, kënaqet, zbavitet në jetë dikush.- I mençuri i çon të tjerët atje e vetë e bën kokrrën e sefasë. (RQ-V f. 217). Në kohën kur ky që kështu shkruan, ka bërë kokrrën e sefasë këtu e jashtë. (IKA te : B, 9 nëntor 1995 f. 7). S. shih sin : bën pallë dikush

            * E BËN  PIKËN E SEFASË dikush  fr.fol.,id.-kalon çaste  të bukura të jetës, jeton mirë e shkujdesur dikush, jeton pa halle dikush, rron, jeton pa e çarë kokën për asgjë dikush, kënaqet, zbavitet në jetë dikush.-e bënin pikën e sefasë : bujrum andej, pekej këndej…(MR-L f. 127). S. shih sin : bën pallë dikush

            *BËN SEFA dikush fr.fol.,id.-kalon çaste  të bukura të jetës, jeton mirë e shkujdesur dikush, jeton pa halle dikush, rron, jeton pa e çarë kokën për asgjë dikush, kënaqet, zbavitet në jetë dikush.-Brodhe, fjete bëre koqen e pallës.-Duan kështu të fitojnë dhe të bëjnë sefa, kurse për shpërbërjen e ndjenjës së fuqishme kombëtare të mbi gjysmë milioni njerëzish tanë atje nuk mërziten fare.    (SYAL te : B, 26 korrik 1997 f.5). Duhet të bëj edhe një çikë sefa… (RK-SH f. 166). S. shih sin : bën pallë dikush

            SEFAJA E KA XHEFANË  E XHEFAJA SEFANË fr.proverb.- çdo gjë është shkak  pasojë (rrjedhojë) e diçkaje në mënyrë huazore. (GAME-FUP f. 18).

SEFT/E-JA

            E BËN SEFTE dikush  fr.fol.,ftill.- 1. (diçka) e nis, e fillon diçka dikush. 2. e përdor, e provon, e shijon për herë të parë diçka dikush. 3. diçka (një pemë etj.) e ha, e provon (një pemë etj.) për herë të parë dikush. (FGJSSH f. 1737). S. e bën me shëndet diçka (një pemë etj.) dikush

            KA BËRË SEFTE (një pemë)  ka bërë fryte, ka lidhur fryte për herë të parë (një pemë). (FGJSSH f. 1737).

SEHIR-I

            *BËN SEHIR dikush fr.fol.-1.id.   këqyr, sheh, vështron  për kureshtje  ose për t’ u zbavitur dikush, këqyr, shikon, vështron dikush sa për të kaluar kohën, pa bërë asnjë punë.- I biri i botës të ka hyrë në ujë gjer në brez, i bie bretku tërë ditën e ditës, kurse ti bën sehir! (FGJ-K f. 162). E dija se breznicasit, tërnocasit… nuk do të bëjnë sehir, as nuk do të qëndrojnë duarkryq, por do t’ i përgjigjen kushtrimit të atdheut që po rrezikohej. (BH-LB f. 39). Fëmijët e vegjël të lagjes »Kume »  me « yha »  u grumbulluan sipër hendekut dhe po bënin sehir. (ZSA-VL-3 f. 195). Tenoja dhe gratë shqyheshin së qeshuri. Qenë ngritur në këmbë  dhe po bënin sehir  Sullën  që vinte rrotull si i marrë. (ZSA-VL-3 f. 12) S. shih sin: këqyr si haru dikush.2. iron. rri pa punë dikush, nuk bën asgjë dikush, nuk zë punë me dorë dikush, rri kot   dikush, nuk punon dikush, rri pa bërë gjë dikush, rri pasiv dikush. (FGJSSH f. 361, FGJSSH f. 1075, 1737). S. shih sin: rri si aga  dikush. 3. habitet shumë dikush. (FGJSSH f. 1737). S. shih sin: bën çmeri dikush. 4.  nuk merr pjesë dikush diku, nuk ndërhyn dikush diku, qëndron me indiferencë, me rezervë, me sehir dikush, nuk ndihmon dikush në një punë a në një fatkeqësi, rri duarlidhur dikush kur duhet bërë diçka . (FGJSSH f. 1737-8). S. shih sin: qëndron anash dikush  (edhe moh.)

            *(E) BËN SEHIR dikë a diçka dikush fr.fol.,id.- e këqyr, e sheh, e vështron  me  kureshtje  ose për t’ u zbavitur dikë a diçka dikush. (FGJSSH f. 1737). - Lul Kaluli gjatë tërë kohës bëri sehir cucën e Guc Dubravës, Hajrien, të fejuarën e vet që në djep. (MI-SHT f. 117). .Agjenti i grumbullimit iu qas afër Minos dhe i bënte sehir duart, që i lëvizte si makinë. (ZSA-VL-3 f. 39). Ktheu një herë kryet nga Minoja.Iu qas afër dhe e bënte sehir. (ZSA-VL-3 f. 67).  Si punonin ato, të rrije  e t’ i bëje sehir. (ZSA-VL-3 f. 204).

            *BËRJE SEHIR fr.em.,id.- këqyrje,   vështrim   me (për) kureshtje.-  Duhet lënë mënjanë ndarjet e përçarjet, shtyrjet me bërryla dhe bërja sehir se kush po bën  më shumë gabime në këtë fazë kalimtare të ndërtimit të pushtetit. (NBU te: KD, 28.07. 1999  f. 9).

            *MBAN SEHIR dikush fr.fol.,iron.- nuk merr pjesë dikush diku, nuk ndërhyn dikush diku, qëndron me indiferencë, me rezervë, me sehir dikush, nuk ndihmon dikush në një punë a në një fatkeqësi, rri duarlidhur dikush kur duhet bërë diçka . (FGJSSH f. 1075, 1737-8). -Ne do të kishim rast të mbanim sehir e të merrnim anë  e pastaj s’ dihet se si do të kishim rast të shfrynim mendimin tonë. (SOAN-TZ f. 267). S. shih sin: qëndron anash dikush

            PËR SEHIR fr.ndf.- 1.id. për t’ u çuditur, për t’ u habitur.S.shih sin: për bind. 2. iron. sa për të kaluar kohën, pa bërë asnjë punë. (FGJSSH f. 1737).S.shih sin: me duar lidhur, me duar të lidhura

            RRI  PËR SEHIR dikush  fr.fol.,ftill.-   1. nuk merr pjesë dikush diku, nuk ndërhyn dikush diku, qëndron me indiferencë, me rezervë, me sehir dikush.S. shih sin: qëndron anash dikush. 2. nuk bën asnjë përpjekje dikush për të ndihmuar dikë që ka nevojë, nuk ndërmerr asgjë për të bërë, punuar diçka dikush, rri e pret dikush, nuk vepron dikush, qëndron, rri, pret në mënyrë pasive dikush. (FGJSSH f. 1737). S. shih sin : rri anash dikush

            U SHTIE SEHIR SYVE dikush fr.fol., meton.- të hipnotizon dikush, të merr mendtë kur të vështron dikush. (IBME-OP f. 157).

SEHIRE-T

            IA QET SEHIRET dikujt dikush  fr.fol., id.- ia merr mendtë me fjalë e me gjeste të ndry-shme dikujt dikush, e hipnotizon dikë dikush. (BQ-DSH).

SEKRECION-I

            SEKRECION I BRENDSHËM fr.em. ,fj., fiziol.- aftësi e disa gjëndrave të organizmit për ta kaluar drejtpërdrejt lëndën që prodhojnë. (ART-II f. 203).

SEKRET-I

            NË SEKRETIN MË TË MADH fr.ndf.- në fshehtësi të madhe. (FGJSSH f. 1738).

SEKS-I

            *BËN SEKS dikush fr.fol.,fj.-  bashkohet seksualisht me dikë dikush.-„Sun“ tash me këtë shpërblim dëshiron t’ i shtyjë  ata të bëjnë seks. (p.a. te: ERE, 24 maj 2003 f. 18). Ngujuar në kullë/ Me një rrospi/Bënte seks/I dëshpëruar thellë/ Nga historia/ Që s’ do ta kap/ Kënga as çiftelia. (LUTA te: KD , 10 mars 2007 f. 31).

SELAM-I

            BËRI SELAM DAJËS fr.fol.,iron.- mbaroi kjo punë, e pati kjo punë, mos prit gjë (të mirë) nga kjo punë. (QM-FSHRGP f. 55).  S.ngordhi kali; u pjekshim në Parruc; u pjekshim te shtambat

SELAMET-I

            DEL NË  SELAMET dikush fr.fol..id.-del, shpëton nga gjendja e vështirë, e keqe, e rëndë (ekonomike) dikush. (BQ-DSH). S. shih sin: del mb’ anë dikush        

            *E NXJERR (E QET) NË SELAMET   dikush  fr.fol., fj.-1. (dikë) e shpëton dikush dikë nga një e keqe, nga një hall, nga një vështirësi, nga një krizë (ekonomike), e ndihmon dikush dikë kur është në  ditë të keqe, në nevojë, në hall, në ngushti, në gjendje të vështirë, kritike, e ndihmon dikush dikë të dalë nga një gjendje kritike.- Çupa e çuna, pa këqyrur fe/ të zënë dije e marifet/ për të qitur kombin në selamet. (GJF-GPT f. 137). S. shih  sin : e nxjerr në anë  dikë  dikush. 2. (një të ri) e aftëson për jetë  (një të ri) dikush,  ia krijon mundësitë për jetesë  (një të riu) dikush , ia siguron  kushtet për jetesë  (një të riu) dikush, ia siguron jetën (një të riu) dikush, e ndihmon (një të ri) dikush për të jetuar i pavarur, e bën të jetojë mirë (një të ri) dikush . S. shih sin : e qet në bukë të vet (një të ri) dikush.3. (dikë) e ndihmon shumë  dikë  dikush të dalë nga një gjendje e vështirë ekonomike, e mëkëmb ekonomikisht dikë dikush, i bën shërbim të madh ekonomik dikujt dikush, i  siguron ndihmë, mbë-shtetje ekonomike dikujt dikush, i siguron pasuri dikujt dikush, e mëkëmb, e stabilizon  ekono-mikisht dikë dikush. ( BQ-DSH). S. shih sin: e bën çirak dikë dikush.

SELI-A

            SELIA E SHENJTË fr. em., fe.- selia e papës. (FGJSSH f. 1826).

SELIM-I

            ËSHTË PUNË PËR  SELIMIN fr.fol. ,iron.-1. është punë, hall, brengë vetanake e dikujt si e bën a e zgjidh diçka, s’ duhet përzier në punët vetanake të dikujt, çdokush është i pavarur në punët vetanake. .S.shih sin: është punë për Demën .2.  fr.proverb.,aleg.- secili i di vetë më së miri punët a hallet vetanake (nga përvoja), gjithkush e di, e njeh më së miri, fare mirë punën, gjendjen e vet vetanake, çdo njeri i di më mirë vetë  punët a hallet e veta. ( BQ-DSH). S. shih sin: bleta di si bëhet mjaltë (mjalti)

SELVI-A

            *E GJATË SI SELVI fr.mb.,krah.- Lavda... e gjatë si selvi...e zgjedhte vendin si thëllëza. (ZSA-VL-3 f. 127).

            E KA SI SELVI (trupin një femër)  fr.fol., ftill.-e ka të hedhur, të drejtë dhe të hijshëm (trupin një femër). (FGJSSH f. 1740).

            SI SELVIA fr.mb.,krah.- i (e) hedhur, i (e) drejtë dhe i (e) gjatë. (AXH-XLV f. 144).

SEMT-I

            NUK IA MERR SEMTIN dikujt dikush fr.fol.,id.- nuk e çmon, nuk e përfill, nuk e nderon, nuk e pyet, nuk e llogarit  fare  dikë dikush, nuk i jep rëndësi fare   dikujt dikush, e trajton dikë dikush sikur nuk ka asnjë vlerë,  nuk e merr parasysh, e shpërfill, e përbuz dikë a diçka dikush.  (BQ-DSH). S. shih sin:nuk ia merr ardin dikujt a diçkaje dikush

             I VJEN NË SEMT diçka dikush fr.fol., id.- i pëlqen, i përshtatet dikujt diçka, i vjen mirë dikujt diçka, ia kënda dikujt diçka, i ëndet dikujt diçka.  (HB-FSHRRD-I f. 33). S. shih sin: i vjen elver dikujt diçka

SEND-I shm.SENDE-T

            E KANË LËNË   SENDET dikë  fr.fol., meton.- ka mbeteur pa gjë në shtëpi dikush, s’ ka me se të rrojë dikush, s’ ka gjë prej gjëje dikush. (FGJSSH f. 1741). S. shih sin: mbetet fyell  dikush

            E KANË LËSHUAR SENDET dikë  fr. fol., meton.- ka mbeteur pa gjë në shtëpi dikush, s’ ka me se të rrojë dikush, s’ ka gjë prej gjëje dikush. (FGJSSH f. 1741). S. shih sin: mbetet fyell  dikush

              TA MERR SENDIN NËN KËMBË dikush fr.fol.,iron.- është vjedhës i pashoq dikush, vjedh ç' të gjejë përpara dikush, merr, rrëmben ç' i bie ndoresh dikush, nuk lë gjë pa bërë , pa vjedhur, pa marrë, pa rrëmbyer dikush diku. (BQ-DSH). S. shih sin : nuk lë dy bashkë  dikush

              SEND NË FYTYRË TË TOKËS, SEND NË KËTË TOKË fr.ndf.,meton.-asgjësend, asgjë prej gjëje, asgjë-sendi, asgjë për të qenë. (AVSU-SHFMGJ-III f. 149). S. shih sin : asnjë majë cipali

              SEND I LIG fr.em.,euf.- vampir. (IG-MLKN f. 40).

SENDE-T

              SENDE TË HEDHURA fr.em.,fj.- hedhurina. (FGJSSH f. 662). S. shih sin : gjëra të hedhura

SEPREK-U shm.SEPREKË-T

              ËSHTË NË SEPREK diçka  fr.fol.,ftill.-       mezi qëndron  më këmbë diçka, mezi mbahet diçka, është  gati  për  të rënë, për t’ u rrëzuar diçka. (ASU-VGJKMGJ  f. 255).  shih sin: është në buzë diçka ; është në cungal diçka

              RRI NË SEPREK  dikush  fr.fol.,ftill.- rri i pasigurt dikush, rri gati për të rënë,  t’ u rrëzuar dikush, rri për pak pa rënë,  pa u rrëzuar dikush. (ASU-VGJKMGJ  f. 255). S. shih sin: rri  në anë  dikush

SERI

            BËN SERI dikush  fr.fol.,fj.- çmeritet, seritet, shastiset, çuditet, mahnitet, shpërmendet dikush, habitet ,befasohet shumë, pa masë dikush nga diçka e jashtëzakonshme, shastiset  nga diçka e papritur, e jashtëzakonshme, shumë e bukur etj.) dikush. (ASU-VGJKMGJ  f. 255). S. shih sin: bën çmeri dikush

            *I DUKET PËR SERI diçka dikujt fr.fol. ,ftill.- i duket e pabesueshme diçka dikujt.- Kjo punë po më duket fort për seri,-nisi ajo.- çka bie çasti, nuk bie moti! (SD-SHKT-II f. 68).

            KËQYR SERI ( ME SY)  dikush fr.fol., id.- 1. këqyr, sheh, vështron  për kureshtje  ose për t’ u zbavitur dikush, këqyr, shikon, vështron dikush sa për të kaluar kohën, pa bërë asnjë punë.-Ju çel dera  të ligave, edhe tash këqyrni seri me sy. (BQ-DSH). S. shih sin : këqyr si haru dikush. 2. iron.  nuk merr pjesë, nuk ndihmon për një punë a për një fatkeqësi dikush, rri duarlidhur, duarkryq  dikush  kur duhet bërë, ndërmarrë diçka S. shih sin : qëndron anash dikush

            I VJEN  SERI dikujt fr.fol.,fj.- çmeritet, seritet, shastiset, çuditet, mahnitet, shpërmendet dikush, habitet ,befasohet shumë, pa masë dikush nga diçka e jashtëzakonshme, shastiset  nga diçka e papritur, e jashtëzakonshme, shumë e bukur etj.) dikush. (ASU-VGJKMGJ  f. 255). S. shih sin: bën çmeri dikush

SESI

            S’ KA SESI fr.fol.,ftill.- s’ ka asnjë mundësi që të bëhet, s’ bëhet dot fare. (FGJSSH f. 774).  S. shih sin : s’ ka si bëhet

SEVAP-I  shm.SEVAPE-T

            BËHET PËR SEVAP dikush  fr.fol., meton.- varfërohet shumë, pa masë dikush, mbetet  në gjendje të keqe (ekonomike) dikush, mbetet në gjendje të mjerueshme, të vajtueshme dikush. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin : mbetet fyell dikush

SEVDA-JA

            BIE NË SEVDA me(në) dikë dikush  fr. fol.,fj.- zë e dashurohet me (në) dikë dikush, dashu-rohet me (në) dikë dikush. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin : bie në dashuri  me (në) dikë dikush

            HEDH  SEVDA në dikë dikush  fr.fol.,fj.- zë e dashurohet me (në) dikë dikush, dashurohet me (në) dikë dikush. (FGJSSH f. 4745). S. shih sin : bie në dashuri  me (në) dikë dikush

            KA SEVDA për diçka dikush  fr.fol.,fj.-   e do, e dëshiron, e lakmon diçka (për ta pasur a për ta ngrënë) dikush, i pëlqen dhe e tërheq shumë diçka dikë (për ta pasur, për ta ngrënë a për t’ u marrë). (FGJSSH f. 1745). S. shih sin:  e ka basret diçka dikush

            IA KA SEVDANË dikujt a diçkaje dikush  fr.fol.,id.-e shikon me zili dikë a diçka dikush.

(FGJSSH f. 1745). (edhe moh.)

            NUK IA KA (MË) SEVDANË  diçkaje a dikujt dikush  fr.fol., id.- nuk e do, nuk e pëlqen  më  diçka a dikë dikush. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin: i del prej hujit diçka a dikush dikujt

            PËR SEVDA fr.ndf.,mb.,id.- shumë mirë, fare bukur, shumë bukur, më së miri, shumë i mirë, shumë i bukur. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin : për bukuri

            SHTIE  SEVDA  me (në) dikë dikush  fr. fol.,fj.- zë e dashurohet me (në) dikë dikush, dashurohet me (në) dikë dikush. (FGJSSH f. 4745). S. shih sin : bie në dashuri  me (në) dikë dikush

            ZË  SEVDA  me (në) dikë dikush  fr. fol.,fj.- zë e dashurohet me (në) dikë dikush, dashurohet me (në) dikë dikush. (FGJSSH f. 4745). S. shih sin : bie në dashuri  me (në) dikë dikush

            E ZË SEVDAJA  dikë fr..fol..,id..- zë e dashurohet dikush . (FGJSSH f. 1745). S. . shih sin: bie në dashuri me (në) dikë dikush

SËMUNDJ/E-A

            I BËHET SËMUNDJE diçka dikujt, E BËN SËMUNDJE diçka dikush fr.fol.,id.- mësohet   me  diçka (në mënyrë të veçantë) dikush, nga e cila nuk heq dorë. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin : i bëhet adet diçka dikujt, e bën adet diçka dikush

            ËSHTË SËMUDJE E BUTË dikush  fr.fol.,iron.- është tinëzar, tinëzak dikush, të dëmton pa u dukur e pa u ndier dikush, vepron në heshtje e të dëmton pa e kuptuar dikush. (NMUS-FSHPK f. 271). S. shih sin: është ethe e butë dikush

            I HYN SËMUNDJA dikujt fr.fol.,fj.-sëmuret dikush, e bren sëmundja nga brenda dikë . ( FGJSSH f. 1983). S. shih sin : i hyn dhimta  (në trup) dikujt

            E KA SËMUNDJE diçka dikush  fr.fol.,id.- është i mësuar (në mënyrë të veçantë)  me diçka  dikush, nga e cila nuk heq dorë. (FGJSSH f. 1745). S. shih sin : e ka adet diçka dikush

            SËMUNDJE E DIELLIT fr.em.,mjek.- sëmundje e shkaktuar nga goditja prej rrezeve të diellit, e cila shfaqet me dhembje koke, marrje mendësh, tëvjella, frymëmarrje të vështirë etj., rënie, goditje e rrezeve të forta të diellit në kokë. (FGJSSH f. 1481). S. shih sin : pika e diellit

            SËMUNDJE E DYLLIT fr.em.,bot.- sëmundje që u bie disa pemëve (kumbullës, qershisë etj.) dhe që i bën t’ u kullojë  vende-vende rrëshirë nga trungu. (FGJSSH f. 392).

            SËMUNDJE E FTOHTË fr.em.,fj., euf.,mjek.-  tifo. (FGJSSH f. 513).

              SËMUNDJA E HËNËS fr.em.,id., mjek.-sëmundja e tokës, epilepsia. (FGJSSH f. 674, 981, 1745). S. shih sin : ajo e fëmijëve

              SËMUNDJA E LIGË  fr.em.,id., mjek.-sëmundja e tokës, epilepsia. (FGJSSH f.  1745). S. shih sin : ajo e fëmijëve

              SËMUNDJA E RREZES fr.fol.,ftill.- sëmundje që shkaktohet  nga veprimi i rrezatimit  mbi organizmin e gjallë.  (FGJSSH f.  1690).

               SËMUNDJE E RRITJES fr.em.,fj.- dobësi ose e metë kalimtare në fillim të zhvillimit  të dikujt a të diçkaje. (FGJSSH f. 1745).

              SËMUNDJA E SHEQERIT fr.em.,fj., mjek.- sëmundje e shkaktuar nga tepria e glukozës në gjak, diabet. (FGJSSH f. 1827).

            SËMUNDJA E TOKËS fr.em.,id., mjek.- epilepsi, punëherë, ftigë.  ( FGJSSH f. 674, 1745, 2005). S. shih sin:ajo e fëmijëve     

            SËMUJNDJA TË THYEN SHPATËN fr.proverb.- sëmundja të shter fuqitë, të plogështon e të ul gjallërinë. (NMUS-NJFK f. 214, NMUS-SHPK f. 271).

            E ZË SËMUNDJA dikë fr.fol.,fj.-sëmuret dikush,  e bren  sëmundja  nga  brenda  dikë .

( FGJSSH f. 1983). S. shih sin : i hyn dhimbta  (në trup) dikujt

SËMURË (I)

            BIE I SËMURË dikush  fr.fol.,ftill.-  sëmuret dikush, e bren sëmundja nga brenda dikë . (AXH-XXVII f. 182). S. shih sin : i hyn dhimta  (në trup) dikujt

            I JEPET SI TË SËMURIT PËR KOS dikujt  fr.fol.,iron.- i hipën një dëshirë papritur a menjë-herë, vetvetiu dikujt për  diçka, ia do qejfi  dikujt të bëjë diçka,do medoemos të plotësojë dëshirën, qej-fin vetanak për diçka dikush. (BQ-DSH). S. shih sin : i bien dabidubat dikujt për diçka

SËNDUK-U shm.SËNDUKË-T

            ËSHTË SËNDUK ME KYÇ dikush  fr.  fol.,meton.- është njeri i besuar, besnik dikush, nuk e nxjerr në shesh të fshehtën dikush, e ruan të fshehtën dikush. (NMUS-SHPK f. 271). S. shih sin :   e mban shtatë pashë në dhe diçka dikush

SËPAT/Ë-A

              I BIE ME SËPATË diçkaje dikush fr.fol., met.- e thotë prerë, me vendosmëri  diçka dikush, i bie shkurt e në mënyrë të prerë dikush, nuk lë vend për diskutime e kundërshtime dikush.  (FGJSSH f. 1746, ART f.212). S.shih sin : i bie ballas diçkaje dikush

              BIE SI SËPATA PA BISHT dikush  fr.fol.,krah.- bie (si) i vdekur përdhe dikush. (FGJSSH f. 1746). S. shih sin : bie capërdak përtokë dikush

               I BIE SËPATA NË GURË  dikujt fr.fol., iron.- i del një pengesë e paparashikuar dikujt dhe nuk është më në gjendje të kryejë  një punë, ndesh në pengesë (në pengesa)  dikush), ndesh, has në një pengesë të fortë dikush. (FGJSSH f. 589, 1746, EQSHI f. 4). S. shih sin: mbetet si beli në gurë dikush

            I BIE SËPATA NË MJALTË dikujt fr. fol., met.-  1.bie në mes të të mirave dikush. (ART f.213, 1890). S. shih sin: bie si ariu  në mjaltë dikush. 2. i vijnë, i shkojnë punët mbarë dikujt. (AXH-IX f. 173, 1153, FGJSSH f. 1746, 1890, 2065). S.shih sin :  i bie luga në mjaltë dikujt

            BIEN SËPATAT NË NJË VEND  fr.fol., meton.- pajtohen mendimet e qëllimet. (FGJSSH f. 1746).

            *I BIEN  NJËQIND SËPATA E ASNJË ASHKËL NUK IA HEQIN dikujt fr.fol.,iron.- nuk dëgjon, nuk merr vesh, nuk kupton dikush çfarë, çka i thuhet, nuk i shtrohet arsyes dikush, nuk i gdhendet koka dikujt, vickëlon dikush, nuk i dëgjon të tjerët dikush, nuk lëshon fare pe për diçka dikush,  qëndron me kokfortësi në mendimin e vet dikush.- Mua njëqind sëpata më ranë e asnjë ashkël  nuk ma hoqën. Binte daullja në vesh të shuerdhët. (JA-G f. 8). S.shih sin: nuk ha arsye dikush

            ËSHTË  SËPATË ME DY PRESA (ME DY TEHE) dikush  fr.fol., ftill.- është shumë i zoti e i shkathët dikush. (FGJSSH f. 1746, 1973). S. shih sin: i bëhet bisht sakicës dikush

            E FSHEH SËPATËN NËN  GUNË dikush fr.fol.,,iron.- të godet, të sulmon fshehurazi, tinëz dikush, është i pabesë dikush. (FGJSSH f. 588, 1746). S. shih sin: e hedh gurin, e fsheh dorën dikush

            HUMB SI SËPATA PA BISHT  dikush a diçka fr.proverb.,iron.- humb krejt, fare dikush a diçka, humb e s' e gjen dot asgjëkundi dikë a diçka, nuk gjendet, nuk duket gjëkundi dikush a diçka. (AXH-XLI f. 177, FGJSSH f. 151, 697, 1746, 1862). S. shih sin: bëhet abet dikush a diçka

              JANË SIKUR I KA PRERË NJË SËPATË fr.fol.,ftill.,krah.-janë të barabartë, njësoj  (për nga lartësia, madhësia, rritja), janë të një madhësie, lartësie. (NMUS-SHPK f. 271). S. shih sin : janë një boj, janë të një boji

            I (IA) KËPUT CA SËPATA dikujt dikush  fr.fol.,id.-e qorton rëndë dikë dikush, e kritikon ashpër dikë dikush .  (p.a. te: SF nr. 4/ 73 f. 207). S. shih sin: e bën bërdoz dikë dikush

            KUR SHKOI SËPATA,  LE TË SHKO-JË DHE BISHTI fr.proverb.-kur është diçka (puna) pothuaj, gati e mbaruar, le të mbarohet krejt, fare,  të mos lihet për pakëz  pa u mbaruar, pa u përfunduar diçka (puna). (VALLA-FSHPE f. 114). S. kur shkoi  lata, le të shkojë dhe  sëpata

            E MBAN SËPATËN NËN  GUNË dikush fr.fol.,,iron.- të godet, të sulmon fshehurazi, tinëz dikush, është i pabesë dikush. (FGJSSH f. 588, 1746). S. shih sin: e hedh gurin, e fsheh dorën dikush

            I MBETET LËKURA NË BISHT TË SËPATËS dikujt  fr.fol.,meton.- nuk i ndahet sëpata nga duart dikujt, mbetet gjithnjë duke prerë dru dikush, mbetet tërë jetën druvar dikush. (FGJSSH f. 1746).

            ME SËPATË TË MADHE fr.ndf.- me kërcënim a me dhunë, me forcë,  duke u kërcënuar me përdorim të forcës, dhunës, gati për ta përdorur forcën, dhunën. (NMUS-SHPK f. 271). S. shih sin: me dorën në kobure

            NJË  SËPATË I KA PRERË fr. fol., meton.- janë njësoj, njëlloj, janë si njëri ashtu edhe tjetri, nuk kanë dallim në mes vete, nuk ndryshojnë në mes vete,  janë të njëjtë, të ngjashëm. ( PAVHA-SHPE f. 120). .S. shih sin: janë një ajar

            IA  PRET ME SËPATË  diçka dikujt dikush fr.fol.,ftill.-ia thotë, i përgjigjet aty për aty, haptas, botërisht e qartë  dikujt dikush, ia thotë , i përgjigjet hapur e pa frikë, pa druajtje dikujt  dikush,  i përgjigjet hapur, prerë, shkoqur dikujt  dikush. (FGJSSH f. 1746). S. shih sin:  ia thotë copë diçka dikujt dikush

            E PRET ME SËPATËN E DARDHA-RIT dikush fr.fol.,met.- flet në mënyrë të prerë dikush, nuk  lë vend për asnjë kundërshtim, diskutim, reagim dikush, flet shkurt e pa mëdyshje dikush. (FGJSSH f. 1746). S.shih sin: i pret  fjalët  me sëpatë dikush

            E PRET ME SËPATËN E MADHE dikush  fr.fol.,met.- nuk  lë vend për asnjë kundërshtim, diskutim, reagim dikush, flet me vendosmëri të madhe dikush, flet prerë dikush. (FGJSSH f. 1746). S. shih sin: i pret fjalët me sëpatë dikush 

            I PRET SËPATA NGA TË DY (TË DYJA) ANËT (DJATHTAS E MAJTAS) dikujt    fr. fol. 1. iron.- bën çdo gjë pa pyetur të tjerët dikush, vendos vetë për gjithçka dikush, është i plotfuqishëm, fuqiplotë dikush, bën, vepron si do vetë, si ia ka ënda, nuk pyet njeri, nuk varet nga të tjerët, vendos dhe urdhëron vetë, i ka vetë në dorë të gjitha punët, vendos vetë për gjithçka dikush pa pyetur njeri,gëzon ka (ushtron) pushtet absolut dikush. S. shih sin : është vetë Ali , e vetë kadi  dikush 2. met.  ka ndikim, autoritet, pushtet të madh  dikush, i ecën, i shkon shumë fjala dikujt, ka shumë fuqi ndikimi dikush. (FGJSSH f. 34, 1542, 1746,  1973, 1890). S. shih sin : ka bandërr të madhe dikush

            NUK I PRET SËPATA  MË (NË) NJË VEND dikujt   fr.fol.,iron .- është i pavendosur, i paqëndrueshëm dikush,është i luhatshëm në mendime, në qëndrime e në veprime  dikush, nuk mban qëndrim parimor dikush. (FGJSSH f. 1746, 2126). S. shih sin : është prej bublit dikush 

            SËPATË PA BISHT fr.em.,iron.-1. njeri pa vlerë.  S. shih sin : brashnjë e hedhur. 2.  gjë pa vlerë, që nuk i hyn në punë, që nuk i duhet kujt. (FGJSSH f. 150, 1746). S. shih sin : brashnjë e hedhur

            SHKON SI SËPATA PA BISHT dikush  a diçka   fr.fol.,iron.-shkon dëm,  kot,   dëm e kot dikush a diçka, shkon humbur dikush a diçka , shkon për hiçmosgjë, për hiçgjë dikush a diçka. (FGJSSH f. 151, 1746, 1862, JTH-FFGJSH f. 262). S. shih sin :  shkon bihudër  dikush a diçka

            IA SHKREP ME SËPATË diçka dikujt dikush  fr.fol.,meton.- ia thotë botërisht, haptazi, sheshit e menjëherë dikujt diçka dikush, ia thotë hapur e pa frikë, pa druajtje diçka dikujt  dikush. (FGJSSH f. 1867). S. shih sin : ia thotë copë diçka dikujt dikush

            IA SHKURTON ME SËPATË  dikujt diçka dikush fr.fol.,meton.- ia thotë  aty për aty, ia thotë  hapur e pa frikë, pa druajtje dikujt diçka dikush, ia thotë hapur, prerë, shkoqur dikujt diçka dikush, ia thotë drejtpërdrejt e pa  druajtur diçka dikujt dikush, ia thotë shkurt e pa mëdyshje  dikujt diçka dikush, ia dërrason dikujt dikush.- Si e shoh unë kemi avaze me këta, më mirë shkurtojau me sëpatë të mos të të vinë më këtu. (KF-KZ f. 170). S. shih sin: nuk ia lë për ahret dikujt diçka dikush; ia thotë copë diçka dikujt dikush

            I (IA) VË SËPATËN diçkaje dikush  fr.fol.,meton.-e pret diçka dikush. (FGJSSH f. 2153).

            NUK I ZË SËPATA  MË (NË) NJË VEND dikujt   fr.fol.,iron .- është i pavendosur, i paqëndrueshëm dikush, nuk mban qëndrim parimor dikush, bëhet herë me njërin (njërën) e herë me tjetrin (tjetrën) dikush, nuk e mban fjalën e dhënë dikush. (FGJSSH f. 1746, 2126). S. shih sin : është prej bublit dikush 

SËR/Ë-A

            NJË SËRË fr.ndf.- shumë, disa. (FGJSSH f. 1746).- Përpjekjet e Gramenos  për t’ i hapur shtegun  luftës ideologjike  dhe revolucionare  kundër zakoneve e ligjeve patriar-kale…janë domosdoshmëri e një lufte  të paepur  dhe të pakompromis kundër atyre që shkaktonin një sërë fatkeqësish, peripecish e tragjedish  familjare dhe shoqërore. (BQ te : F nr. 7, korrik 1972 f. 9). S. shih sin : sa ka bar e dushk

            I  SËRËS SONË fr.mb.,met.-i ngjashëm me ne, i kategorisë sonë. (FGJSSH f. 360). S. shih sin : i  dorës sonë

SFER/Ë-A

            SFERË  NDIKIMI fr.em.,fj.- një ose disa vende që janë  nën varësinë dhe kontrollin politik, ekonomik, ushtarak ose ideologjik të një shteti. (FGJSSH f. 1747).

SFID/Ë-A

            I BËN SFIDË dikujt dikush  fr. fol.,fj.-  e sfidon dikë dikush, e thërret dikë dikush për t’ u ndeshur a për të bërë një garë me të. (FGJSSH f. 1747). S. shih sin :  e fton në bejleg dikë dikush

            I HEDH SFIDË dikujt dikush  fr. fol.,fj.-  e sfidon dikë dikush, e thërret dikë dikush për t’ u ndeshur a për të bërë një garë me të. (FGJSSH f. 1747). S. shih sin :  e fton në bejleg dikë dikush

SFUNGJER-I

            I BUTË  SI SFUNGJER fr.mb.,ftill.- shumë i butë. (FGJSSH f. 1747). S. shih sin : i butë si brumë

SFURK-U

            EDHE SFURKU I VOGËL E MPOSHT MULLARIN fr.proverb.-edhe i vogli e mund të madhin (kur bën luftë të drejtë dhe me ngulm). (IBME-OP f. 156).

SI

            SI… (ASHTU) EDHE fr.lidh.- përdoret për të lidhur  dy gjymtyrë  fjalie të një fare ose dy fjali  që krahasohen ndërmjet tyre. (FGJSSH f. 415).

              SI DO TË JETË.- Si do të jetë, kurrë s’ bën të vihet në dhe atë ditë që vdes. (N-5 f. 30).

            SI E SI  fr.ndf.,id.- medoemos, domosdo, detyrimisht. (FGJSSH f. 1749). S. shih sin : me çdo çare

            SI SOT fr.ndf.- duke filluar nga sot, duke u nisur nga dita e sotme. (FGJSSH f. 1749).

SIDO

            *SIDO QË fr.lidh.- përdoret për të lidhur një fjali lejore me fjalinë kryesore. (p.sh. : Sido që ishte shumë i zënë, e pranoi edhe punën tjetër. Sido që armiku ishte më i armatosur, partizanët e shpartalluan. (FGJSSH f. 1749).-Sido që vuajta e hoqa, e hëngra çairin tani. (PI-P f. 91).

            SIDO QË TË BËHET fr.ndf.,per.- me të mirë a me të keq, medoemos, domosdo, detyrimisht. (FGJSSH f. 1597). S. shih sin : me çdo çare

            *SIDO QË TË JETË fr.ndf.- sidoqoftë, sido që të bëhet . (FGJSSH f. 735, 828).- Sido që të ishte çështja, punë çmendurie ishte dhe i dha kthesë mendjes për diku tjetër. (BLKRA te: KD, 31 maj 2003 f. 31). Pa kushte minimale për punë, por, sido që të jetë, në çdo mënyrë vështirësive u bëhet ballë. (ALJA te: B,11 shkurt 1993 f.1).Sdo që të jetë, tani edhe një gjë  e kam kthjelltësisht të qartë : se edhe misioni idealist , gjithsesi i marrë i Don Kishotit në Kosovë paraqitet përfundimisht i pamundur ! (MEKRA te : KD, 4 tetor 2003 f. 25). Por, sido që të jetë, ata që merren me librin shqip, e dinë mirë që ky është bërë sot një shqetësim  që po i gërryen përbrenda  arritjet jo të vogla në fushën e botimeve shqiptare. (FTO te : KD, 27 dhjetor 2003 f. 21). S.kështu ose ashtu ; për çdo rast ; sido që të jetë puna ; sido që të ndodhë ; sido që të vijë puna ; të tëra në huqshin

            *SIDO QË TË JETË (ISHTE) PUNA  fr.ndf.- sidoqoftë, sido që të bëhet.-Sido që të ishte puna, ca fshatarë e kishin marrë si me inat  çështjen e Naçes. (ZSA-VL-3 f.  S. shih sin : sido që të jetë

            *SIDO QË TË NDODHË fr.ndf.- sidoqoftë, sido që të bëhet .  (FGJSSH f. 1634). -Sido që të ndodhë...me një këmbë, apo pa sy, madje edhe...unë nuk e shkel besën.(IK-U f.324). S. shih sin : sido që të jetë

            *SIDO  QË TË VIJË (VINTE) PUNA fr.ndf.- sidoqoftë, sido që të bëhet. (FGJSSH f. 1634, 2164).- Dash Cungeli e dinte që, sido që të vinte puna, plaku i Ucve nuk të priste në besë. (SD-M f.534). S. shih sin : sido që të jetë

            ME SIGURI MATEMATIKE  fr.ndf. ftill.-me siguri të plotë. (FGJSSH f. 1457).

SIKLET-I

            ËSHTË NË SIKLET dikush  fr.fol.,ftill.-është i shqetësuar, i brengosur dikush, ka halle e shqetësime dikush, nuk është i qetë dikush. (FGJSSH f. 1751, EQSHI f. 180). S. shih sin: ka derte e halle dikush

            E  FUT NË SIKLET dikë dikush a diçka  fr.fol.,fj.- e brengos, e shqetëson, e mundon,  e merakos dikë  dikush a diçkai. (FGJSSH f. 1751). S. shih sin : e fut në andralla dikë dikush a diçka

            I JEP  SIKLET dikujt dikush a diçka  fr. fol.,fj.-e brengos, e shqetëson, e mundon,  e merakos dikë  dikush a diçka, i sjell, i shkakton kokëçarje, halle, telashe dikush a diçka dikujt. (FGJSSH f. 1751). S. shih sin : e fut në andralla dikë dikush a diçka

              NË SIKLET fr.mb.-i shqetësuar, i brengosur, i turbulluar. (RAHY-FASH f. 12). S. shih sin: i rënë në dert (e)

            E  VË NË SIKLET dikë dikush a diçka  fr.fol.,fj.- e brengos, e shqetëson, e mundon,  e merakos dikë  dikush a diçkai. (FGJSSH f. 1751). S. shih sin : e fut në andralla dikë dikush a diçka

            *I (E) ZËNË NË SIKLET dikush fr.mb.,fj.- i (e) shqetësuar, i (e) brengosur.-Veçmas bien në sy politikanët, njerëtit me poste dhe ofiqe zyrtare, të cilët, të zënë në siklet, përpiqen të zënë  ndonjë fjalë a ndonjë rrokje ose ta mbajnë ison , me gjithë që  të gjithë e dinë se himni nuk është as këngë labe, kur të gjithë këndojnë  pa kuptuar se çfarë thonë. (MEKRA te: KD, 11 tetor 2003 f. 25). S. shih sin: i rënë në dert (e)

SIKUR

            BËN  SIKUR fr.fol.,fj.- shtiret, hiqet, vepron sikur. (FGJSSH f. 134).

SIL/E-JA

            I BËHET  SILE  diçka dikujt fr.fol.,id.- e brengos, e shqetëson, e mundon  vazhdimisht dikë diçka (që nuk e ka bërë, që nuk e ka sendërtuar). (BQ-DSH). S. shih sin : i bëhet dragë  diçka dikujt

SILLET

            *SILLET E MBËSHTILLET  dikush fr.fol.-1. iron.- bredh, endet, sillet ,shëtit pa punë, kot, kot së koti , pa qëllim të caktuar dikush, e kalon, e shkon, e humb kohën pa bërë gjë,  kot,  kot së koti  dikush, nuk i shtrohet fare punës dikush, sorollatet, hallavitet dikush. FGJSH f. 396).- Ajo me të njëjtin avaz sillej e mbështillej.Turrej sa andej këndej. (BETA te:B,7.VI.1996 f.10). S. shih sin : bredh  andej (e) këndej  (këtej) dikush. 2. përpiqet me të gjitha mënyrat dikush. (FGJSSH f. 1084, 1752).  S. shih sin : bie andej (e) bie këndej (këtej) dikush

            SILLET E PËRSILLET dikush fr.fol. ,iron.-bredh, endet, sillet ,shëtit pa punë, kot, kot së koti , pa qëllim të caktuar dikush, e kalon, e shkon, e humb kohën pa bërë gjë,  kot,  kot së koti  dikush, nuk i shtrohet fare punës dikush, sorollatet, hallavitet dikush. (FGJSH f. 518).S. shih sin : bredh  andej (e) këndej  (këtej) dikush

            *SILLET E PËSHTILLET dikush fr.fol.,iron.-bredh, endet, sillet ,shëtit pa punë, kot, kot së koti , pa qëllim të caktuar dikush, e kalon, e shkon, e humb kohën pa bërë gjë,  kot,  kot së koti  dikush, nuk i shtrohet fare punës dikush, sorollatet, hallavitet dikush. (FGJSH f. 396).S. shih sin : bredh  andej (e) këndej  (këtej) dikush