Shkrimtari, gazetari dhe publiçisti Tuni Papuçiu (1922-1975)

2. Më 3 qershor në Shkodër kishte ndodhur vdekja e papritur e Tuni Papuçiut, vëllait të vetëm të Pandorës. Kjo qe një goditje shumë e rëndë, pasi Tunin nuk e kasha patur vetëm kunat, por edhe shok, edhe bashkëpunëtor në revistën “Fatosi”. Tuni ishte një njeri që meritonte të qahej me kujë, ishte një figure me reputacion të madh, një flori me shpirt njeriu, që mbaroi në duart e miqve tanë të dashur, Lajde Staku e Xhevat Beqaraj.
Prof. Bedri Dedja, Akademik
(Marrë nga libri i tij me kujtime “Nëpër rravat e jetës”, 2001

Mbresat e mia

Tuni ishte vëllai i vetëm midis pesë motrave Qe i dyti nga fëmijët, mbas motrës Kristinës. Babai ynë, Petro Papuçiu ishte njeri i punës, i papërtuar, energjik  me një zemër bujare. Po ai ishte dhe një patriot i flaktë, madje lagjen ku u vendos me familjen e tij, si ndër banorët e parë të saj, e emërtoi Lagjia „Liri“, që këtë emër e ruan edhe sot. Po kështu ishte edhe nëna, Dhora, e urtë, nikoqire, e sakrificës, e cila kurrë nuk na rëndoi me punët shtëpiake. Gjithçka e kryente vetë, duke na lënë kohë të lirë që të mësonim. Babai, që mbante mbi shpatulla gjithë ekonominë e shtëpisë, nuk e kurseu veten, po si arsimdashës, duke njohur inteligjencën e djalit që në moshën dhjetë-njëmbëdhjetë vjeç, e çoi në Tiranë për studime, pasi Fieri, vendlindja jonë, në ato vite kishte vetëm shkollë fillore. Tuni pothuaj u rrit në Tiranë; këtu kreu mësimet me shpenzimet e babait, i cili pothuajse çdo javë do të vinte ta shihte, të ndiqte ecurinë e tij dhe shpesh me bujarinë që e karakterizonte ndihmonte edhe shokët konviktorë të djalit.
Në familje shpërthente gëzimi i madh, kur ai kthehej me pushime pranë nesh. Me vete gjithnjë do të sillte libra, ato vepra të pakta origjinale dhe përkthime që botoheshin në atë kohë. Kështuqë në shtëpinë tonë u krijua një bibliotekë e pasur për kohën, e cila na dha mundësi të lexonim. Fillimisht, në netët e gjata të dimrit, mblidheshim rreth vatrës dhe ne më të vegjëlve na i lexonte motra e dytë, e treat ndër fëmijët, Ksanthipi. Tuni me mua ishte i lidhur shumë. Unë kasha një diferencë moshe me të rreth njëmbëdhjetë vjetë dhe ai do të gjente mënyrën se si të më argëtonte. Mbaj mend që njëherë më hipi në një kale të babait dhe bashkë me të i ramë përqark rrugës kryesore të Fierit. Dikush lajmëroi babanë dhe ai erdhi menjëherë e na zbriti pasi kali ishte ende i pashtruar, siç shpreheshin atëhere.
Më vonë kur hyra në shkollën 7 vjeçare, babai pothuajse në çdo javë do t’i niste letra Tunit, duke e vënë në dijeni për gjithçka që preokuponte atë. Letrën ma diktonte babai dhe unë e shkruaja, duke i qëndruar besnike mendimeve të tij, madje edhe presjen e pikën duhet ta vija atje, ku mendonte ai. Kur ia lexoja në fund, ai kënaqej. Kjo qe ndihmesë e madhe për mua, pasi kështu mësova t’i hartoja vetë letrat.
Megjithëse Tuni u rrit me të gjitha të mirat nga prindërit, ai nuk e shpërdoroi asnjëherë përkujdesjen e tyre, përkundrazi, që gjer në fund të jetës njeri shumë i dhëmsur për familjen e vet, për prindërit, për motrat dhe kjo sjellje e bëri shumë të dashur, jo vetëm për të afërmit e tij, por edhe për miqtë e shokët. Miq të babait, kur kishin halle do të kërkonin ndihmën e Tunit, do të vinin në Tiranë dhe ai shpesh do t’i strehonte në shtëpinë e vet. Madje tregonin se kur vdiq babai I arkitekt Sokrat Moskos, mik i ngushtë i babait, shkoi edhe në morg, e veshi dhe e shoqëroi gjer në Fier për në banesën e fundit.
Tuni kishte edhe një dhunti tjetër të rrallë. Ai i këndonte me passion këngët e popullit, madje disa kohë përpara se të ndërronte jetë, pati dorëzuar në Institutin e Folklorit, siç quhej atëhere, një fletore të trashë me tekste të këngëve popullore, jo vetëm të trevës së Jugut, por edhe të Veriut. Në fisin tone të gjërë të Papuçinjve dhe të Luleve, zëri dhe kënga e tij ishin gjithnjë të pranishëm. Nuk më harrohen jaret sa bukur i këndonte! Apo këngët myzeqare e përmetare që i merrte shtruar bashkë me dajën e tij, të urtë, të dhimsur e bujar, Kozma Lulen e djalin e dajës së madh Timo Lulen Me ta këndonte me passion dhe Nasi Bogo, me të cilin kishin krushqi. Këto kanë lënë mbresa të pashlyeshme në kujtesën e pjesëmarrësve në këto gëzime. Ne, edhe sot e kësaj dite, në shenjë kujtimi, sa here që mblidhemi këndojmë një nga këngët e tij më të preferuara “Jorgjicën”. Kështu na duket se ai është midis nesh.
Megjithëse kishte një diferencë të madhe moshe, mbi njëzetë e pesë vjetë, me dajën e vet, Vangjel Lulen, një fanolist democrat, njeri me horizont të gjerë, njohës i disa gjuhëve të huaja, me të mbante një letërkëmbim të rregullt. Daja e donte shumë Tunin dhe Tuni dajën, prandaj për çdo gjë këshilloheshin me njeri tjetrin, sikur të ishin shokë të një moshe.
Familja jonë dhe gjithë fisi si nga ana e nënës, ashtu edhe babait, qenë të lidhur me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, madje dy nga dera e Papuçinjve, Miço dhe Loni Papuçiu ranë dëshmorë. Edhe Tuni, megjithëse i vetëm midis pesë motrave u rreshtua në radhët partizane, ashtu edhe një nga motrat, Olimbia. Më kujtohet që në familjen tone, për gati tre muaj u strehua një partisan, i cili më vonë erdhi përsëri në shtëpinë tone, për të shprehur ndjenjat e respektit për përkujdesjet e treguara.
Në kujtesë më ka ngelur edhe njëra nga dasmat në shtëpinë e xhaxhait tonë Koçi Papuçiu. Martohej i dyti ndër fëmijët e tij, Mihali. Ka qënë viti 1942 kur u mblodh fisi dhe miqësia. Dasma nuk filloi me këngët karakteristike, por papritur në shtëpinë e madhe të xhaxhait buçiti kënga e sapodalë, kushtuar heroit të pavdekshëm Qemal Stafa. Të dukej sikur edhe muret tronditeshin, pa përfillur rrezikun nga armiqtë.
Babai ynë, Peçi ndërroi jetë më 27 shkurt 1959. Vdekja e babait e tronditi shumë Tunin. Fytyra e tij shumë simpatike, mori pamje të brengosur. Sytë i shprehnin një dhembje të thellë dhe ai për një kohë të gjatë e përjetoi humbjen e parakohëshme të babait. Vite më pas, më 5 qershor të vitit 1972, një humbje tjetër, tepër e rëndë për familjen tonë. Në moshën 45 vjeçare, njëra nga motrat, Ksanthipi, vdiq, duke lënë jetime vajzën 8 vjeçare, Jetën dhe në gjashtë muajt e saj, edhe nëna jonë e urtë, e cila nuk e përballoi dot dhembjen për çupën e saj.
Dhembja e Tunit, pas këtyre ngjarjeve, u shpreh në përkujdesjen për mbesën, Jetën. Ai flinte natën me të, kujdesej për detyrat e saj në shkollë, për ushqimin, për dëfrimet fëminore. Ai e ndjente shumë thellë përgjegjësinë për fatin e vajzës jetime. Siç na tregonte më vonë e paharrueshmja Lajde Staku, që i ndenji te koka deri në fund, deri në regëtimen e mbrame, ai shqiptonte: „Jeta…Jeta. Jeta sikur qe amaneti i tij i fundit dhe unë e Bedriu këtë amanet e ruajtëm të shenjtë, gjersa Jetën sot inxhinjere dhe nënë e dy fëmijëve, e nxorrëm në jetë…
I shkrova këto radhë me përkushtimin për figurën e Tuni Papuçiut, jo se qe vëllai im dhe jo se ndjenjat e mia tronditen kur e kujtoj, por sepse Tuni ishte një ndër njerëzit e rrallë që gëzoi respektin e shoqërisë shqiptare, gazetar dhe publiçist i talentuar, shkrimtar për fëmijë, artist e këngëtar, miku i madh i punëtorëve tipografë, familjar i rrallë midis shokëve, njeri që gëzoi respekt në mjediset shoqërore, kur ishte gjallë dhe që këtë respekt e ruajnë edhe sot, jo vetëm intelektualët, por edhe njerëzit e thjeshtë.
Pandora (Papuçiu) Dedja

Nata e fundit

1. Sapo kishte mbaruar nata e dytë e Festivalit të Këngës për fëmijë. Shëtitnim në rrugën kryesore të qytetit. Ishim ende me mbresat e zërave të pastër e të çiltër të artistëve të vegjël. Pastaj u ulëm në sallën e vogël të turizmit për të ngrënë darkë. Pimë edhe nga një gotë vetë, edhe nga një shishe birrë.
Ishim regjistruar të dy në një dhomë. S’na flihej. Dualëm përsëri. Shëtitja jonë: venim e vinim përpara Kafes së Madhe.
Nata ishte e freskët. Rrruga pothuaj e boshatisur. Na shoqëronte hija e dendur e blirëve buzë trotuareve. Aroma e blirëve na pëlqente të dyve.
Fliste ai më shumë. Dëgjoja unë më shumë. Seç kishte një dëshirë të çuditshme për t’u rrëfyer, për t’u shtyrë në kujtime të herëshme të rinisë. (Ai më besonte).
Më fliste për intimitete, miq, shokë, grindje, shqetësime, për përpilues listash ugurzeza qarkullimi (në njërën prej tyre fati a ndonjë « dashamirës » më pat shënuar edhe mua)…Më tregoi për mbledhjen gjer në mesnatë të redaksisë për… »lajthitjet » e Llambit, për librin e tij të parë, për…
Sikur do të ndaheshim bashkë. Dhe të nesërmen (Ah, kjo e nesërme që s’dihet ç’na sjellë!) në agimin e 3 qershorit 1975, pa u gdhirë mirë, një zë mbytës, i turbulltë, që dukej sikur vinte nga thellësi të largëta, me gjuhën pak të trashur e të mpirë, me fjalë gjysmake:
- Xhe-vat, o Xhe-vat!... më bëri të hidhem nga krevati i tronditur. I vajta pranë. E ngrita me kujdes nga supet. Më kapi dorën e ma mbështeti te koka e vet. Më nguli vështrimin e mjegulluar si të më kërkonte shpëtim. Më tregoi lavamanin… I vura një peshqir të lagur te balli e ika të lajmëroj Mirën, Myzin, Aqifin, Mihalin, Skënderin. Eerdhi shumë shpejt një mjek. Erdhi dhe një tjetër.
- I pari :
- - Helmim nga ushqimet.
I dyti (duke i provuar te putër e këmbës një çelës të vogël
- Hemoragji cerebrale.
E çuam pa humbur kohë në spital. (Vështrimi i Sandrit gati ka ngrirë. Lajdja i qëndron te kryet. Dënesë…)
Mjekët u përpoqën. Po goditja në kokë qe e rëndë. Dhe shpëtimi I pamundur. Dhe…larg njerëzve të tij më të afërt e më të shtrenjtë, në Shkodër, të cilën e donte shumë, si Tiranën ku banonte, si Fierin ku kishte lindur e ishte endur në miturinë e vet. Tuni mbyll sytë e ndahet për gjithnjë me këtë botë, duke lënë pas kujtimin më të mire tek ata që e donin, tek ata që i donte.
2.
Tuni e donte jetën dhe mundohej ta shijonte atë. Tuni ishte bashkëshort, prind e vëlla shëmbullor. Ishte i hedhur e me humor (dhe humori rallë i mungonte Tunit). Ishte bujar e mikpritës. Tunit i pëlqenin shëtitjet, i pëlqenin këngët e sidomos ato popullore. Kur pinte një çikë e ndodhej mes miqsh, patjetër do të zinte këngët: “Kur mërzen cjapi me zile” dhe “Jorgjica, Jorgjica”. Ishin këngët e tij të zemrës. Humbiste pas tyre. Ato sikur i buronin nga shpirti. Shpesh në sy i vezullonin lotë.
I donte njerëzit e hapur e të ndershëm (se dhe vetë ashtu ishte). Tuni jo vetëm donte. Edhe nuk donte: ata që të lajnë e të lyejnë, që të vrasin natën e të qajnë ditën. Shpifësit, njerëzit me dy syfete nuk I honepste dot…
3.
“Fatosi” hapt e tij të para (prill-maj 1959) I hodhi së toku me Tunin. Ishte redactor I vetëm në revistë. Dhe ajo u bë jetë e dytë për Tunin. E ndiqte që nga marrëdhëniet me bashkëpunëtorët (me të cilët dinte të merrej vesh si ai) te faqosja, te rradhitja në shtypshkronjë deri sat ë shkonte te të vegjëlit, në shkollën apo shtëpinë e tyre. E donte “Fatosin”, se donte shumë fëmijët, gëzimin e rrallë të prindërve e shpresën e mëmëdheut. Dhe, për fëmijët-të bukurit, të pastërit, ëngjëllorët shkroi sa e sa këngë, vjersha, skica, tregime… Dëshmi është edhe përmbledhja “Supa dhe karamelet” që po vjen në dorën tuaj, lexues të dashur.
E premte, 15 mars 1996
Xhevat Beqaraj (shkrimtar)

Njeriu me zemër të madhe

Ilustrimet e librit të Tuni Papuçiut «  Një sirtar i veçantë » i mbarova të gjitha. I kam punuar me atë dashuri e impenjim si dikur moti, në vitet ‚75 e 76‘ kur punoja mbi „Abetaren“. Veç ilustrimeve ashtu siç më mësonte Tuni, unë kam bërë edhe faqosjen teknike të tyre, duke i aranxhuar edhe me tekstin. Ketë punë e bënim me Tunin në numurat e revistës „Fatosi“ se Tuni qe dhe një redaktor teknik i përsosur. Ai vlerësonte në mënyrë shumë të kulturuar ilustrimet, duke i konsideruar ato si stacione pushimi në librat, jo vetëm për fëmijë por edhe për të rritur. Kujtoj një debat të tensionuar që bëmë në redaksi. Dikush ishte kundër ilustrimeve, në një kohë që Tuni edhe unë ishim pro tyre. Në librat e botuar Tuni i vlerësonte ilustrimet tamam si një evropian. Ai shihte shumë revista të huaja për fëmijë dhe mundohej që në një farë mënyre (brenda mundësive që kishte shtypi ynë) ta bënte edhe revistën « Fatosi », simotër të tyre. Shihnim : « Vjesollije kartinkin », rus, « Luminita »-n rumune, « Koriere dedi pikoli » dhe …pikolisimo » italiane ; bullgare, franceze, gjermane « Frohlichv sein » dhe « Frosi Magazin », « Gllavejeçe » (bullgare), « Iobatat » (hungareze), « Murtilka » (ruse) etj.
Ndoshta është kjo arsyeja që « Fatosi » tërhiqte vemendjen jo vetëm për përmbajtjen e tij, por edhe për paraqitjen artistike dhe estetike, ç’ka sot për sot mungon në revistat tona për fëmijë. Mbase përdorimi i tepruar i kompjuterëve e ka sjellë këtë ftohtësi estetike.
Më kujtohet me sa skrupolozitet e ndiqte botimin e « Fatosi-t » në « Mihal Duri ». Megjithatë ato e donin shumë dhe e prisnin me dashuri të tërë, edhe burrat edhe gratë, gjer te vajzat e reja. Se Tuni kishte dhe shumë humor.
      ***
Kopertinën e librit me krijime të Tunit tonë të paharruar e mbarova. Tunin e konceptova midis fëmijëve, jetës së tyre, krijimeve të tyre, gëzimeve të tyre, të cilët ai i deshi aq shumë, sa e deshën edhe ata Tunin.
Është shumë domethënëse vdekja e Tunit në Festivalin e Këngëve për fëmijë në Shkodër. Tuni me atë punë këmbëngulëse, që ka bërë për nxjerrjen e revistës „Fatosi“, për tërë ato krijime interesante në poezi dhe në prozë për fëmijë dhe për atë dashuri të madhe që kishte për ta, natyrisht vetëm atë lloj vdekje meritonte, se Tuni qe njeri, në kuptimin e vërtetë të fjalës, me zemër të madhe dhe shpirt fisnik. Interesant, asnjëherë krijimet e veta poetike, nuk i qaunte poezi, por thjeshtë vjersha.
Në ballin e parë të kopertinës, Tunin e konceptova në dhomën e tij të punës, në redaksinë e revistës „Fatosi“, i rrethuar nga tërë ata fëmijë, të gjithë fatosa, nga tërë anët e Shqipërisë, nga qytetet dhe fshatrat nga Jugu, nga Shqipëria e Mesme dhe nga Veriu. Duke përjashtuar portretin që është me fotografi, të tjerat i kam punuar vetë, me dorë, me një kujdes të veçantë, duke u munduar që edhe fotografinë ta prekja me ngjyra, për ta harmonizuar me gjithë ambientin fëminor. Megjithatë, duke patur synim, që gjithësesi figura e Tunit ishte parësorja. Dhe kur kam punuar torsin, sillja ndërmend xhaketën e tij, kollaren gri, gjer në mbajtësen metalike të kollares.
Në pjesën e prapme të kopertinës, kam konceptuar fëmijët, duke hyrë në oborrin e Pallatit të Pionierëve për të ardhur në redaksi. Ndaj dhe lart kam vënë portën metalike të Pallatit, atë portë që e kemi kaluar kaq herë, për gjashtëmbëdhjetë vjet me radhë. E them me këtë saktësi, se pas vdekjes së Tunit unë nuk shkela më në atë zyrë.
Botimi i librit për Tunin është një ndërmarrje shumë interesante që ai e meriton. Duke i qëmtuar krijimet e Tunit besoj se ky është shërbimi më i madh që i bëhet atij. Ky vëllim në këtë 25 vjetor të vdekjes së tij, vjen taman si një homazh.
Për fëmijët punove tërë jetën papërtuar
I deshe shumë tamam si sytë e ballit
Ndaj dhe ata kur ndjenë se të erdhi fundi
Të thirrën pranë vetes e të morën
Tek hidhnin valle e këndonin këngët e Festivalit.

Ti ike Tuni
Ti ike dhe na le
Përveç kudo,
Me gëzim, këngë e dhembje
Ti je me ne.

Agim Faja, piktor i Merituar

Letra e 23 qershorit 1975 e piktorit të merituar, Agim Faja

“ Kanë kaluar afro 20 ditë që kur Tuni s’është më. Do kalojnë muaj, vite do të kalojnë, do kalojnë dekada e Tunin s’do ta kemi kurrë më mes tonë. Unë, Fredi, nuk e pashë Tunin të vdekur. U njoftova vonë, ndaj arrita tamam në kohën kur ai po dilte nga shtëpija, kur po dilte qivuri i tij, i kuq, si gjaku i tij i pastër, si shpirti i tij i kulluar, si mendimet e tij të sinqerta…Kisha kohë pa e takuar Tunin dhe e din Fredi ? Doja ta shikoja edhe njëherë, të fiksoja tërë ato tipare të tij, të një njeriu të vërtetë. Megjithatë nuk jam shumë pishman. Tre javë para se të vdiste, unë kam ndenjur me të shumë, (ashtu siç vija zakonisht e rrija me të), duke biseduar rreth çdo gjëje e mbi çdo gjë…Nuk jam pishman, sepse Tunin se kam imagjinuar kurrë të shtrirë në arkivol. (E si mund të shtrihen burra si Tuni, puntorë të atillë si qe ai ?) ; ndaj dua që në mendjen time ai të mbetet gjithnjë ashtu siç ka qenë i gjallë, dinamik, që mendonte për punën edhe kur ishte shtruar në spital, e mbi të gjitha i ndershëm. Njerëz të tillë si Tuni lindin rrallë dhe nuk vdesin ; ani se shtrihen në arkivol (ky është ligj e të tërë do të shtrihemi atje)…Atë ditë për Tunin ndjeva një dhembje të madhe dhe kam qarë si fëmijë. S’përmbahesha dot, Fredi, bile edhe tani që po të shkruaj, më mbushen sytë me lot. S’e marr me mend se si kur të vij në Tiranë, të mos e takoj më Tunin. Tani e kuptoj edhe vetë se sa e paskërkam dashur atë. Dhe ai më ka dashur shumë...Ti e ke patur babë; ndaj dhe të ka vrarë shumë vdekja e tij, por unë e kam patur shok, e kam patur mik, e kam patur mësues atë, o Fredi! Për shumë gjëra konsultohesha me të dhe i besoja atij më shumë se vehtes sime; ndaj dhe më kot nuk e pyesja...Dhe Durrija u prek shumë. Cili mbeti pa u prekur kur na iku Tuni? Sa herë që biem, sa herë që ngrihemi, në çdo moment e kujtojme atë dhe një si pikëllim të madh ndjejmë në zemër thellë. Ta them hapur edhe një fare pesimizmi na pushton…Ti ke patur një babë të përsosur, cilido që e ka njohur ka gjetur tek ai shokun dhe mikun e sinqertë, unë mbi të gjitha kam humbur MËSUESIN!
Pak më vonë, Agimi do na dërgonte këto radhë për kujtim të tim eti: “Për fëmijët punove tërë jetën papërtuar, i deshe shumë, tamam si sytë e ballit; ndaj dhe ata, kur ndjenë se të erdhi fundi të thirrën pranë vetes E të morën.Tek hidhnin valle e këndonin këngët e festivalit...“
Në një letër të fundit që Agimi më ka dërguar në Gjenevë, ndër të tjera më shkruan: „Librin e Tunit „Një sirtar i veçantë“…natyrisht e ke marrë. Qe një botim i bukur, vërtetë i veçantë. Për të kam bërë edhe një shkrim në gazetën „Drita“. Shumë jam impenjuar në kopertinën e tij, dyfaqëshe, duke ngulmuar që të evokoja ato vite të mbushura me punë, dashuri e respekt për fëmijët – fatosa dhe bashkëpunëtorët. Ato vite, o Fredi nuk kthehen më dhe (e them me bindje) revistë si „Fatosi“, zor se del më në Shqipërinë tonë. Kjo ka ndodhur Fredi se ne kemi qënë idealistë dhe se atje punonte një Tun që mendonte e krijonte për filizat e rinj, brezin e ardhshëm“.

:“ Ai ishte një njeri me zemër të bardhë, një njeri i dhemshur, i papërkulur në vështirësi e optimist, ishte i dashur me njerëzit, punëtor i paepur e miku i mirë i fëmijëve, ishte babai i revistës „Fatosi“...Me vdekjen e tij edhe unë humba shokun e mirë, me të cilin qaja hallet si motra me vëllanë, humba redaktorin e mrekullueshëm të tregimeve të mija tepër modeste, të cilat m’i ndreqte me aq kujdes Tuni ynë...“

Mësuese Bora

” E kemi gjithnjë këtu emrin e Tunit, në mes të emrave të tjerë të shokëve e të shoqeve, të cilët i kujtojmë gjithmonë  në këto ditë festash. Tani në këtë vit po ndjejmë diçka të vështirë, po ndjejmë boshllëkun e një miqësije… Miqtë e dashamirët gjithnjë e kujtojnë Tunin e “Fatosit” me respekt e mirënjohje, si një njeri që la vetëm kujtime të mira tek të gjithë, si njeri i punës dhe i mirëkuptimit. E ky është një sadisfaksion më i madh. Me dëgjue mire për njeriun tënd, gjithnjë e kudo, është ngushëllim i madh…E na urojmë që kjo traditë e mire e babës suaj, të përsëritet gjithnjë në familjen tuaj…”

Lajde Staku, shkrimtare

Tuni Papuçiu, njeriu-redaksi

Në 20 vjetorin e vdekjes së Tuni Papuçiut, njëri nga themeluesit dhe botuesi shumëvjeçar i revistës “Fatosi”
Na ishte një kohë kur gazetaria shqiptare për fëmijë (si e tërë gazetaria jonë) i qe nënshtruar kërkesave të propagandas së një partie të vetme. Mirëpo edhe në ato kushte kishte njerëz që nuk u nënshtroheshin vështirësive. Ndaj sot kur një vartësi e tillë nuk është më e detyruar, ndjejmë dyfish mirënjohje për të gjithë ata gazetarë, shkrimtarë, intelektualë të botimeve shqiptare, të cilët edhe pse Brenda kallëpeve ideologjike të pashmangshëm, arritën të botonin dhe të mbanin gjallë gazetat dhe revista që u bënë të dashura për lexuesin si uji, ajri, drita. E tillë ishte dhe mbeti revista e mirënjohur për fëmijë “Fatosi”.
Tuni, tash e njëzet vjet nuk është ndër ne, por është me ne gjithmonë i paharrueshëm, NJERIU-REDAKSI, gazetari i botës së fëmijëve, redaktori artistic dhe teknik, organizuesi dhe zbatuesi, shkrimtar e njeriu që pjesën më të madhe të jetës ia dhuroi revistës “Fatosi”. Ai bënte faqosjen, ai mblidhte ilustrimet, ai ndiqte zbatimin në shtypshkronjë. Energjik, i përpiktë, papërtuar, entuziast dhe i trishtuar në të njëjtën kohë. Të këtillë e pata njohur Tunin në ato vite të vështira pas pleniumit të katërt famëkeq, kur edhe unë punoja bashkë me të në një redaksi. Tuni Papuçiu në atë kohë ishte gazetar i vjetër, me përvojë të gjatë në punën me shtypin dhe si i tillë ai meritonte sigurisht një vend më të rëndësishëm në hierarkinë e gazetarisë për fëmijë. Por ai ishte tepër modest. Puna e tij e madhe, e palodhur, qëndrimi i tij korekt, cilësi të një njeriu të edukuar e të formuar, e mbrojtën nga pasoja, jo të pamundura. Energjia e tij buronte nga dashuria e madhe për botën e fëmijëve. Dhe fëmijët anembanë Shqipërisë ia shpërblenin dashurinë me qindra letra që vërshonin çdo muaj në redaksinë e „Fatosit“, drejtuar „Xhaxhi Tunit“. E „xhaxhi Tuni“ nuk ishte aq „xhaxhi“ Ai ishte i ri dhe mjaft i ri edhe u largua prej lexuesve të tij të dashur, më 3 qershor 1975. Kanë kaluar njëzet vjet pa „xhaxhi Tunin“ dhe ne kolegët e tij dhe të gjithë ish-lexuesit e „Fatosit“ e kujtojmë me respekt gazetarin dhe botuesin e palodhur Tuni Papuçiu. E kujtojmë dhe ndjejmë në shpirt një peng: E meritonte një kohë më të mirë, më të butë, më pak të ashpër.
Llambi Blido, piktor i merituar
Qershor 1995

Duke shfletuar librin “Një sirtar i veçantë”

Shfletojmë tani librin e publiçistit dhe shkrimtarit për fëmijë Tuni Papuçiu “…Një sirtar i veçantë”. Përpara na del i qartë portreti i tij i paharruar. Me trupin e gjatë dhe të lidhur, si një sportiest, me buzëqeshjen e ëmbël, me shikimin e mprehtë dhe, thellë tij, me shpirtin aq të mrekullueshëm. Po nuk mund të ishte ndryshe ai, i cili tërë jetën e tij e lidhi aq ngushtë me edukimin dhe mirërritjen e brezit tone të ri. Duke e vështruar në tërësi libri “…Një sirtar i veçantë” është si një “biografi” e shkurtër e revistës aq të njohur për kohën “Fatosi”, ku derdhi djersën e tij dhe shkriu talentin e vet të spikatur për një periudhë të gjatë.
Shkrimet e Tunit dallohen për gjuhën e tyre të thjeshtë e të pasur, për mendimet pedagogjike e didaktike që ato përmbajnë. Ai i këshillonte dhe i mësonte fëmijët me dashamirësi, si një prind dhe edukator më i rritur, se si të krijonin, si të mësonin dhe sit ë silleshin në jetë, për t’u bërë sa më të dobishëm për veten, për familjen dhe mbarë shoqërinë.
Prof. as. Dr. Murat Gecaj
Gazeta “Drita”, 2 prill 2206

Mirënjohje dhe dashuri për Tuni Papuçiun

Në këndin “Takim me shkrimtarin”, ne do t’ju njohim sot me një shkrimtar, i cili nuk jeton më,  por që është i lidhur me një ngjarje, që ka një rëndësi të veçantë për shtypin dhe letërsinë tone për të vegjëlit. Ai është Tuni Papuçiu, redaktori i pare i revistës për fëmijë “Fatosi”. Që nga çasti që lindi ajo revistë e dashur për fëmijët, jeta e Tuni Papuçiut u lidh ngushtë me të dhe me të gjithë fëmijët që e deshën, e lexuan dhe e bënë miken e tyre. Për t’u kthyer më vonë tek ajo si shkrimtarë, përkthyes, ilustratorë.
Shpresa Vreto, shkrimtare, Drejtore e gazetës “Sirena e vogël”

Mall!

Më 3 qershor të këtij viti mbushen 25 vjet nga dita që babai ynë i dashur u largua prej nesh, nga familja e fëmijët që i desh aq shumë. Dhe është pikërisht qershori muaji i cili më ngjall shumë kujtime të përmallshme. Sa here vjen qershori dhe fillon Festivali i Fëmijëve në Shkodër, na kujtohet ajo ditë e cila na ndau nga njeriu ynë i shtrenjtë, babai i paharrueshëm. Ishte tepër i ri për të ikur nga kjo botë, të cilin ai deshi ta jetonte, pranë fëmijëve, të punonte për ta, të shkruante vargje për ta, të gëzonte pranë tyre prandaj dhe zemra i pushoi pikërisht atje tek zërat e tyre gazmorë. Megjithë vitet e shumta që kanë kaluar ne e kemi pranë gjithmonë në kujtesë figurën e tij prej një prindi shembullor, të dashur, të dhembshur, të kujdesshëm në të gjitha drejtimet. E donte shumë jetën, por të bukur. E mbaj mend mirë se sa herë vinte pranvera, në shtepi futej me lule në dorë, mimoza, trëndafila, lule manjola e të tjera. Gëzohej kur vinin shokë e miq në shtëpi, ishte shumë mikpritës dhe e donte tryezën të mbushur plot, paçka se vetë kënaqej me pak. Këndonte bukur, I jepte gjallëri festive familjare.
Shpesh më ndodh të takohem rastësisht edhe sot pas kaq vitesh me miqtë e babait tim dhe kur më pyesin dhe u them se jam e bija e Tunit, dëgjoj nga goja e tyre fjalët më të mira, respect dhe vlerësim për të dhe kjo na ngushëllon sepse e shkurtër ishte jeta e tij por ka lënë emër të mire e të paharrueshëm.
E bija
Milka Biba (Papuçiu)

I paharruar dhe i përjetshëm qoftë kujtimi i tij, të mirit, të dashurit, njerëzorit, Tuni Papuçiu

Ai u largua nga kjo botë shumë shpejt, në qershor të vitit 1975 në moshën 53 vjeçare. Në Shkodër, midis miqsh e dashamirës që i donte dhe e donin. Iku, megjithëse të dashurit e tij do të donin ta kishin shumë më tepër pranë tyre, për të dëgjuar zërin e tij melodioz që i jepte jetë darkave midis miqsh, dasmave të të afërmve, gëzimit të afrimit të një Viti të Ri midis komshinjve. Shpesh thoshte midis miqsh: “Nuk i dua ata që flasin keq për të tjerët, sepse më duket se u mungon dashamirësia, zgjuarsia dhe mirëkuptimi”…Mendoj gjithmonë për babanë aq modest, me karakter dhe me atë buzëqeshjen e tij karakteristike që i dilte nga shpirti.

Më kujtohet se ishte i pashëm, me ato flokët e gjata që shpesh i drejtonte prapa. Dhe pyes veten, pse ishte aq i bukur me pamjen e tij engjëllore? Kur ishte 30 vjeç, apo pesëdhjetë e dy, apo pesëmbëdhjetë vjeç, kur shoh fotografitë e fëmijërisë së tij. Kjo pyetje vlen për të gjithë bijtë e baballarëve dhe në fakt ne nuk i dimë të gjitha të fshehtat e tyre.

E pëlqente natyrën, lulet dhe sidomos manjolat, qëndronte shpesh për të parë horizontin dhe buzëqeshte. Ishte besnik ndaj vetes, i qartë në mendimet dhe logjikën e tij. Pranonte mendimet e kundërta, pa dashur t’i «vrasë» bashkëbiseduesit, gjithmonë me dëshirën e mirë, politesën, drejtësinë. Nuk i gjykonte dashakeqët e paktë, nuk i përçmonte, por i linte të gjykonin vetë dhe të ktheheshin në rrugë të drejtë: kjo dhunti dua të jetë edhe e jotja mik, e jona, përjetësisht midis nesh…

Ai lindi në Fier. I ati kishte 5 vajza, ishte arsimdashës dhe duke njohur inteligjencën e të birit që në moshën dhjetë vjeç e çoi në Tiranë për studime, pasi Fieri, vendlindja e tij, në ato vite kishte vetëm shkollë fillore. Tuni pothuajse u rrit në Tiranë. I kreu studimet me shpenzimet e të jatit i cili shpesh shkonte e shihte për të ndjekur ecurinë e tij. Shpesh me bujarinë që e karakterizonte ndihmonte edhe shokët konviktorë të të birit. Siç tregon e motra e Tunit, Pandora: “Në familje shpërthente gëzimi i madh kur Tuni kthehej në pushime pranë nesh. Me vete gjithnjë do të sillte libra, ato vepra të pakta origjinale dhe përkthime që botoheshin në atë kohë.  Kështuqë në shtëpinë tone u krijua një bibliotekë e pasur për kohën, e cila na dha mundësi të lexonim. Fillimisht në netët e gjata të dimrit mblidheshim rreth vatrës dhe ne më të vegjëlve na I lexonte motra e dytë, e treat nga fëmijët Ksanthipi…Megjithëse Tuni u rrit me të gjitha të mirat nga prindërit, ai nuk e shpërdoroi asnjëherë përkujdesjen e tyre, përkundrazi, ai qe gjer në fund të jetës njeri shumë i dhemsur për familjen e vet, për prindërit, për motrat dhe kjo sjellje e bëri shumë të dashur jo vetëm për të afërmit e tij, por edhe për miqtë e shokët…

Në librin e tij patrioti Tafil Boletini, nga Kosova, i afërm i Isa Boletinit dhe mikut tim profesor Enis Boletinit, Nysretit, ndër të tjera shkruan për kohën që ishte prefekt në Fier: “ Si çështje kryesore e me qejf, në qendër të vëmendjes kisha ngrehjen e lagjes “Liri ” (Bishanak). Dhe tue pas se akulli u thye dhe ngrehjen e shpijave populli e ka marr me zell, gati çdo ditë me plan në dorë shkojsha për me i tregue parcelat e me iu nda troje. Por u prekën shumë. Bejlerët e Fierit, veçanërisht nga leja që iu dhashë Vangjel Lulës me hap dyqan e furrë pranë shpisë dhe Peçi Papuçiut me hapë dyqan këpucarie në Bishanak, sepse kjo gja damtonte monopolin e tregut të tyne dhe populli dita më ditë shkonte tue u kurajue e po largohej nga influenca e tyre. Populli i Fierit, ndonëse i butë e i dindun, ka pasë edhe asi burrash që nuk iu janë nënshtrue bejlerëve…

Më poshtë Tafil Boletini vazhdon:” Në nji rast me Sami Begun kemi pasë një polemikë të gjatë, bile në prezencë të dr. Musa Delvinës. Në mes të tjerash, me fjalë të ambla, më ceku punën e nji shpije…Pastaj ai vazhdoi : ”Në je burrë, ma thuej sinqerisht e haptazi, pse e me çfarë qëllimi po na damton kaq shumë?. “ Qe, besa, vetëm pse e quej për detyrë njerëzore që edhe populli i Fierit të ketë banimet e veta e mos t’u paguaj gjithmonë qira juve që e keni komplet nji qytet e shumë çifliqe me mijëra hektarë tokë. Kurrgja tjetër ”.

U çudit : « Domethanë, e keni vetëm për të drejtë të perëndisë?” Atëhere unë:”More, Sami Beg, çfarë interesi mund të kem prej Peçi Papuçiut që s’ka për veti, apo prej Vangjel Lules, që furrë e dyqan i ka ba me ndihmën e Taq Bozos e të Nazmi Skëndulit e të Elmaz efendi Poces? Të isha i interesit edhe ju do të më kishit kuptue deri tash”.
Familja e Tunit dhe gjithë fisi ishin të lidhur me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Dy nga dera e Papuçinjve, Miço dhe Loni Papuçiu ranë dëshmorë. Në radhët partizane ishte dhe një nga motrat e tij, Olimbia, atëhere vetëm 16-të vjeçare. Vetë Tuni u formua si gazetar gjatë Luftës kur nxori në Sevaster të Vlorës, bashkë Jakov Xoxën e paharruar « Përpjekjen e Rinisë ». Ishte një nga familjet më të dëgjuara në Fier dhe që përmendet me dashuri e ngrohtësi nga shkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vëllimesh “ Lumi i vdekur“.
„Përpjekja e Rinisë“, ekzemplarë të së cilës i ruaj me kujdes në arkivin tim, siç e përmenda më sipër u bë fryt i punës së përbashkët me shkrimtarin Jakov Xoxa, të cilin edhe unë më pas e kam takuar shpesh herë kur qëndronte në Apolloni, por edhe në ditët e fundit të jetës së tij kur kurohej në pavionin 12 të Spitalit të Tiranës e ne bisedonim për letërsinë dhe Fierin tonë të dashur dhe me njerëz të mirë e të thjeshtë, mikpritës të gjirokastritëve por edhe të trevave të tjera nga Shqipëria dhe Kosova.
 
Pastaj, Tuni, gazetari në moshë të re, 22 vjeçar, u bë kryeredaktori i parë i « Sportit » dhe më 1946, bashkë me Anton Mazrekun mbushën faqet e gazetës me njoftime tepër domethënëse për solidaritetin e sportistëve tanë që arritën të zinin vendin e parë në Ballkaniadë. Gazetari Besnik Dizdari e përmend në botimet e tij si veteran të sportit shqiptar. Nëna më thotë se kur isha fare i vogël, babai më merrte me vete tek studio e stadiumit « Qemal Stafa » ku shoku i tij Andoni transmetonte ndeshjet e futbollit dhe Tuni përgatiste kronikat për gazetën. Më tej punoi 12 vjet natën në gazetë, më tepër si i « freskët », ku humbi dhe njerin sy, por me karakter gazmor dhe shokët e tij që rrojnë akoma kujtojnë me nostalgji ato mbrëmje madhështore të viteve 50-të, ku Tuni këndonte këngë të trevës së tij. Në Institutin e Folklorit dorëzoi një fletore të madhe me të gjitha këngët myzeqare, që i këndonte vetë aq bukur. Deri sa vdiq, organizoi lexime letrare duke shkuar tek lexuesit, bashkëpunoi me revista dhe gazeta të kohës, realizoi botime të vetat dhe të miqve të tij, afroi rreth vetes autorë që ishin të shquar apo që shpejt u bënë të shquar. Shkrimtar por mbi të gjitha njeri dhe qytetar, i tillë që portreti i tij mbetet mallëngjyes, pasqyrë e epokës që jetoi.
Sa herë jemi ulur për të punuar mbi bocat e revistës, pothuajse rregullisht për çdo numur, e gjithmonë dashamirët e shtypshkronjës kur shihnin se maketi ishte gati, i bënin vend  me kënaqësi për nxjerrjen e saj me prioritet.

Punoi gjithë jetën me modesti, pa u qarë për meskinitetet që ju desh të përballojë nga një pakicë keqdashësish e arrivistësh. Ishte më i fortë se vuajtja, më i fortë se varfëria, i thjeshtë, këndonte ashtu pak melankolik nga hallet e jetës, por pranonte i lumtur jetën siç ishte, i lirë, i pavarur, besnik i shoqërisë dhe i të afërmve që i donte aq shumë. Mbi të gjitha ishte i ndershëm dhe krenar dhe ashtu mbeti deri në fund të jetës së tij të shkurtër. Për 17 vjet rresht, nga 1959 deri sa vdiq në fillim të qershorit 1975, fillimisht vetëm, pastaj me një kolektiv tepër të vogël, nxorri revistën « Fatosi ». Faqet e « Fatosit » ishin të mbushura me vizatime e ilustrime të piktorëve të rinj që hapat e para i kanë nisur ndoshta tek kjo revistë që botohej në fillimet e veta nga i vetmi redaktor përgjegjës, Tuni.

Revista kishte një rrjet të gjerë bashkëpunëtorësh, nxënës por edhe shkrimtarë të dëgjuar që Tuni i afroi rreth vetes. Sa here shkonte tek Safo Marko për të krijuar një ilustrim të bukur që t’i joshte fëmijët. Aty qëndronte dhe bisedonte edhe me Petro Markon e madh që kishte një shpirt të pastër por që mbeti « një rebel », krenar që nuk i pranonte meskinitetet dhe njerëzit e ngushtë.

Shtëpia e Petro Markos pranë maternitetit ishte e mbushur me pikturat e bukura të piktores së shquar, gruas së tij Safos, e cila bashkë me piktorin e merituar Agim Faja kishin prioritetin në revistën « Fatosi ». Ai ofroi rreth saj pena të njohura që i dhanë hov letërsisë për fëmijë, Dritëro Agollin, Petro Markon, Kolë Jakovën, Bedri Deden, Odhise Grillon, Nasho Jorgaqin, Xhevat Beqaraj, Lajde Stakun, Shpresa Vreton, Skënder Drinin etj. Ai ka pasur temperament të gjallë. Mori pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare, por pas çlirimit deri në fund të jetës së tij, i shërbeu atdheut në publiçistikë. Alfred Uçi e ka cilësuar Tunin si « njeri të pazëvendësueshëm ». Ishte idealist dhe besonte se një ditë do të fitonte e drejta, mirësia, solidariteti, do të zhdukeshin meskinët dhe do të ravijëzoheshin karakteristikat e bukura të shqiptarëve në shekuj. Te revista « Fatosi » ai shpalosi sërish talentin e vet. Piktori i merituar Agim Faja e ka cilësuar Tunin si njeri me zemër të madhe dhe shpirt fisnik. Tuni Papuçiu ishte edhe shpirti i festivaleve kombëtare te këngës për fëmijë ne Shkodër, ku laureohej çdo vit me çmimin e parë të nderit, bashkë me kompozitorët Cesk Zadeja, Tonin Harapi, Avni Mula, Tish Daija, Pjetër Gaci, etj.

Tuni i përket elitës së publicistëve. Ai shkroi gjatë jetës së tij të shkurtër me qindra artikuj publiçistikë, për sportin shqiptar, profesonin e gazetarit, edukimin e fëmijëve, problemet sociale, të familjes, të shoqërisë në përgjithësi, pa artifica, ashtu thjeshtë, siç ishte dhe vetë. Me qindra e qindra poezi dhe poema të tij, apo tregime, skeçe për fëmijë, balada, skica u botuan në revistat për fëmijë dhe sidomos tek « Fatosi », si dhe në botime shkollore. Shumë prej tyre akoma nuk e kanë parë dritën e botimit, pasi ai ishte tepër kërkues ndaj vetes, por edhe miqve dhe dashamirësve të tij që u lexonte apo u botonte vjershat apo tregimet e tyre. Sa herë jemi ulur për të punuar mbi bocat e revistës, pothuajse rregullisht për çdo numur, e gjithmonë dashamirët e shtypshkronjës kur shihnin se maketi ishte gati, i bënin vend me kënaqësi për nxjerrjen e saj me prioritet.

Libri i tij « Një sirtar i veçantë » që u botua nën kujdesin e Pandora Dedes është një tregues i punës së tij të vyer ku ai çdo njerit i kthente përgjigje dashamirëse, për të bërë ndonjë korrigjim të duhur në shkrimin që i kishte dërguar revistës. Letërkëmbimet me miqtë e tij të përhershëm piktorë e shkrimtarë, me Agimin, Lajden, Skënderin, e shumë e shumë të tjerë që i ruaj në arkivin familjar, mbeten një shembull i dashurisë së tij për artin e letrarët, shkrimtarët qofshin këta të çdo moshe. Jo më kot, kolegu i tij i dikurshëm i revistës Llambi Blido e cilësoi në një shkrim përkujtimor për të "njeriu-redaksi".

Ishte observues i shoqërisë shqiptare, i pëlqente shoqëria e pastër, u shmangej karrieristëve dhe arrivistëve, nuk shante kurrë. Ai ishte pasqyra e mirësisë. Gjithçka e motivonte dhe e bënte për të mirën e atdheut të vet, të njerëzve të thjeshtë.Të afërmit dhe dashamirët e tij do ta kujtojnë si njeriun e çiltër, me karakter, që të bënte për vete me zërin e tij kur kishte një gëzim në familje apo shoqëri, por që shprehte edhe keqardhjen e tij të thellë për fatkeqësinë e një miku apo të njohuri, që u ndodhej pranë, me mish e me shpirt, për të kaluar dhembjen sëbashku. Sa herë, bashkëqytetarë e fshatarë të krahinës së tij vinin në Tiranë, për t'i ndihmuar Tuni i thjeshtë për një hall, për të takuar një mjek të mirë, për të treguar kujdesin e duhur, për t'i ndihmuar fëmijët që të shkolloheshin, duke njohur zemrën e tij të madhe, shpirtin e tij të dhimshëm, gjerësinë e tij, megjithëse e dinin se ishte vetëm një punonjës i zakonshëm i një reviste për fëmijë. Dhe ai me sa kishte mundësi i ndihmonte sikur të ishin njerëzit e familjes së tij.

Pa kërkuar si shkëmbim ndonjë favor apo privilegj për vete apo familjen e tij. E vetmja gjë që më kujtohet, kur vdiq babai erdhën për ngushëllim shumë e shumë njerëz që nuk i njihja por që me fjalë të thjeshta shprehnin mirënjohjen për të. Një tipograf i mallëngjyer ao ditë më tregoi se Tuni kishte retushuar bashkë me të me mijra kopje të revistës së fëmijëve, gabimin që ky tipograf kish kaluar pa dashje, që të mos paguante një shumë të madhe si çdëmtim. Tuni ishte i përkryer. I kthehej shpesh shkrimeve dhe poezive të tij. Mbaj në kujtesë bisedat e babait me akademikun Mahir Domi, për gjuhën e pastër shqipe që donte të përdorte në « Fatosi ». Profesor Mahiri ishte komshiu ynë më i afërt. Shpesh prof. Mahiri i madh dhe tepër i urtë dhe modest, merrte « Fatosin » dhe e lexonte me kujdes. Kopjet e para të revistës, sa dilnin nga shtypshkronja i jepeshin atij për Etlevën dhe Benin, fëmijët e tij që çdo darkë vinin e qëndronin tek ne për ta lënë sadopak të qetë të punonte për librat e tij të gjuhësisë profesorin e shquar Mahir Domi, fjalëpakë që jetonte vetëm në një dy dhoma e guzhinë. «Poema për Vedihanë », shoqen e Prof. Mahirit është një hymn që im atë ka shkruar për atë grua nikoqire nga Delvina, që kujdesej aq mire për fëmijët dhe burrin e saj professor që nuk shkëputej kurrë nga librat.

E kishte pasion gjenealogjinë dhe shpesh i rikthehem atij blloku ku ka shënuar pemën gjenealogjike të familjes sonë të madhe që nga vitet 1700 nga Voskopoja është vendosur në Fier, si edhe shumë familje nga Kosova martire. Papuçinjtë jane ndër të parët të vendosur në Fier. Ishte një nga familjet më të dëgjuara në Fier dhe që përmendet me dashuri e ngrohtësi nga shkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vëllimesh«Lumi i vdekur». Më pas, sipas dëshmive të pleqve të kohës, Loni Xoxa dhe Grigor Dhima, kanë ardhur familje të tjera, si Demajt, Xoxajt, Plakajt, Pogaçajt, Tiçojt, Dhimajt, Verriajt etj. Dalëngadalë Fieri po rritej dhe pas ndërtimit te urës së Gjanicës dhe kishës së Shën Gjergjit, më 1864-n, Fieri u shndërrua në qytet.

Një nga miqtë e tij mendoi pas vdekjes së tij të botonte një libër me tregimet e tij, me titull: « Midis shelgjesh buzë lumit », si kujtim e mirënjohje për të. Në shtypshkronjë, kopjet e para të librit dolën me fotografinë e tij të madhe (të përgatitur nga dashamirët e tij tipografë) dhe të gjithëve u duk se e kishin pranë nesh dhe u përmalluam. Më vonë u botuan edhe vëllimi me tregime, përralla, vjersha e skeçe, mbledhur nga shkrimtari Xhevat Beqaraj dhe botuar nga « Toena».

Me këtë rast atij ju dha një çmim i veçantë pas vdekjes për veprimtarinë e pasur letrare, për vogëlushët që i donte aq shumë dhe që u shkruante tekstet më të arrira në Festivalet e Fëmijëve që organizoheshin në Shkodër. U organizua edhe një mbrëmje përkujtimore për Tunin e paharruar ku folën shumë dashamirës e miq të tij :prof. Alfred Uçit, shkrimtarët Xhevat Beqaraj, Nasho Jorgaqi, Shpresa Vreto, e sa e sa të tjerë. Libri « Një sirtar i veçantë » që u bot ua para tre vitesh është një kujtim i bukur për krijimtarinë e pasur të Tuni Papuçiut. Një rruge në qytetin e Fierit ju vu emri i i tim eti. I paharruar dhe i përjetshëm qoftë kujtimi i tij, të mirit, të dashurit, njerëzorit. Mbi varrin e tij shokët vunë mbishkrimin tepër domethënës, nga një vjershë e tij : « E dini pse nëna folenë, në zemër e ka, se bashkë me qumështin e saj, dashurinë për Atdhenë m’a dha ».
Alfred Papuçiu

I dashur Bedri!
Artikulli që kishit bërë tok me Xhevatin në gazetën “Drita” për poezitë e të nderuarit Tuni më pëlqeu shumë. E lexova me interesim. M’u duk si një lamtumirë entuziaste. Komentet m’u dukën të sinqerta, siç janë vetë vjershat. Artikullin e quaj dhe si plotësim I dëshirës sime për poezitë e Tunit, që lëvroi me passion lirikën qytetare e festive për të vegjëlit.
Valbona ime 6 vjeçe mburret me vjershat e tij. Këtë ja kasha shprehur në një letër të vogël vetë autorit. Librat e xhaxhi Tunit, në bibliotekën e shtëpisë sonë, janë vendosur ndryshe nga të tjerët. Ato qëndrojnë pas xhamit, si një fotografi, si pasqyrë e një shpirti të thjeshtë e të sinqertë.
Aristotel Mici, shkrimtar (1975)

Vdekja e Tunit më preku thellë sepse ai ishte i afërt dhe mik i gjithë letrarëve e dashamirësve të letërsisë për fëmijë. Për here të pare e njoha në janarin e këtij viti, kur I paraqita një tregim dhe me të shkëmbeva një bisedë të shkurtër dhe miqësore, sa m’u duk sikur të ishim shokë prej kohësh. Nuk më harrohet gjithashtu një takim që pata me të në redaksi, në ditët e simpoziumit të majit.
- Mos je zëmëruar që s’ta kam botuar tregimin-më tha
- Jo-i thashë-tregimin e pres në korrik, se për atë kohë është aktual.
- Unë e kam vënë në një nga numrat e qershorit-më tha
Me Tunin pata rastin të bisedoj disa here dhe më dha porosi shumë të vlefshme. Mua dhe kujtdo tjetër që iu dha rasti të njihemi sadopak me të, do të na mbetet në kujtesë i paharruar, Tuni i palodhur, i papërtuar, mik dhe dashamirës i letrarëve
Muharrem Xhaxho, shkrimtar (Lubonjë, më 1.08.1975)

Disa krijime të Tuni Papuçiut

Dashuria për Nënën

Këtu në zemër folen,
e dini pse Nëna e ka?
se dashurin për Atdhenë,
me qumështin bashkë ma dha.

Për trimat në djep më këndoi
Ninulla më thurri si djalë
dhe të mirën ajo ma mësoi
që në jetë të bëhem i mbarë.
“Ta duash,-më tha,- të vërtetën
dhe rrugën e drejtë ti merr
ta kesh më të shtrenjtë se jetën
Atdheun mos la lësh të mjerë.

Partizan i paqes

Jam i vogël,
jam fëmi,
ç’është lufta
nuk e di,
sepse paqe
dhe gëzim
un’kam parë
në vendin tim...

Thonë, lufta
vret e pret,
thon’kuçedrës
i përngjet,
djeg e shemb
çfar’gjen përpara
kopshte, shkolla, sh’pi e ara...

Jo! Unë luftën
nuk e dua
vetëm paqja
m’duhet mua,
se në paqe
do mësoj
si Atdheun
ta lulzoj.

N’zemër paqen
do ta kem,
partizan i saj
do t’jem.

Kush si ne bën gjimnastikë

Kush si ne bën gjimnastikë
nga sëmundjet nuk ka frikë
gjimnastika herët, vonë
muskulat na i forcon,
trupin, mendjen i freskon,
faqet buçko i kuqon!

Republika jonë

Anembanë fabrika,
kopshte, shkolla shumë
lulëzon Republika,
rritem edhe unë.
dhe një mijë vjetorin
do të të festojmë,
Republika jonë
ty do të forcojmë!

Vend heronjsh

Të kemi vend heronjsh,
i dashur mëmëdhe,
se vet ti je hero
dhe bijt’ heronj i ke.

Ti nxore Skënderbenë,
Heroin legjendar,
që lart e ngriti emrin
e popullit shqiptar.

Armiqt’ e patën kot
sa herë në qafë të ranë,
se ty s’të mposhtën dot
dhe kokat këtu lanë.

Tri gjëza

Nuk është njeri, po di të flasë,
të thot’ ç’ka ngjarë dhe do të ngjasë,
nëqoftëse bëhesh mik i tij
gjithnjë në ndihmë ai do të vijë

   (Libri)

Nuk di të shkruaj, s’është as piktor,
nuk ka as gojë, as këmbë, as dorë,
po para saj, kur ti qëndron,
dhe e vështron,
ajo, ty, shpejt do të pikturojë,
pa patur laps, pa patur bojë.

   ( Pasqyra)

Ecën gjithnjë në rrugë të gjatë
dhe nuk bën gjum as ditë, as natë.
Del që nga mali dhe hyn në det,
vall, mund ta gjeni ç’emër do ketë?

   ( Lumi)

Marga

Kisha bërë një operacion në njërin sy dhe për disa ditë të dy sytë m’i kishin mbuluar me një pllakë metalike, të lidhur mirë me fashë. S’shihja asgjë. Nuk duhej të lëvizja, s’duhej të haja. Rrija e mërzitur, sepse shpesh më shkonte mendja si do t’i vinte filli kësaj pune...Vallë do të shikoja përsëri me dy sytë, apo do të më verbohet edhe syri i shëndoshë?
Në çaste të tilla, shpesh, dikush më ulej te këmbët e krevatit. Më pyeste si e ndjeja veten, më fliste për të rejat e ditës, më lexonte gazetën apo ndonjë libër. Që në fillim nga zëri e kuptova se ishte fëmijë.
Kur më hoqën fashën nga sytë, pranë shtratit tim, përveç mjekut dhe infermieres, pashë edhe një vajzë të vogël, topolake, të shkurtër, me bishtaleca. Ajo po më buzëqeshte, sikur të ishte njohur prej kohësh me mua. Pa pritur të më pyeste mjeku, ajo më pyeti e para:
- Si e ndjeni veten tani? A shihni me të dy sytë?
Nëpër spitale, të sëmurët miqësohen me njëri tjetrin, e ndihmojnë njëri-tjetrin dhe ata që rrijnë për një kohë të gjatë, e heqin veten si të “shtëpisë” ndaj atyre që vijnë rishtaz. E tillë ishte bërë dhe kjo vajza e vogël. Ajo kishte ardhur aty disa herë dhe tani kishte më tepër se një vit që kurohej. E njihnin të gjithë mjekët, të gjithë infermierët, të gjithë të sèemurët. E donin dhe e përkëdhelnin, jo vetëm për zgjuarsinë e saj, për ndihmën që u jepte të sëmurëve, por edhe për guximin dhe kurajon që kishte në vetvete. E quanin Margë.
Atë ditë më erdhën mjaft të afërm. Në komodinën time u mblodhën plot fruta e ëmbëlsira. E thirra Margën.
- Eja, merr!- i thashë.
- Nuk dua, faleminderit!- tha ajo dhe, duke përdredhur supet, zuri të largohej.
- Hajde, mos bëj naze tani!- i thirra unë përsëri.- Eja, të hamë bashkë!
Ajo u skuq në fytyrë dhe përsëri m’u përgjegj:
- Nuk mundem!
- E ç’është kjo “nuk mundem!” Fruta dhe ëmbëlsira janë, nuk të bëjnë dëm.
Sytë e saj shkëlqyen nga dy pika lotësh. Për çudi unë vura re se ajo nisi të qajë.
- Pse qan? Mos të ka ndodhur gjë?
- Jo, - tha, - nuk e di se si më erdhi.
Pastaj, kur i zgjata një kokër mollë, ajo ma largoi dorën dhe vazhdoi:
- Ju nuk e dini. Unë nuk mund të përtyp asgjë. Unë jetoj vetëm me gjëra të lëngshme dhe me injeksione.
Më erdhi keq dhe qysh prej atij çasti u miqësova më shumë me atë vajzë të vogël trembëdhjetë vjeçare dhe mësova gjithçka për jetën e saj.

* * *

I jati i Margës, sa qe gjallë, bëri luftë me jetën. Ai ishte krah i vetëm në shtëpi dhe, dukeu robëtuar në punë, mbante gruan, tri vajza dhe një djalë, të gjithë të mitur. Puna e tepërt e kishte lodhur shumë. Dhe ja, një sëmundje e mbërtheu në shtrat, nga ku nuk u ngrit më i gjallë. Ishte fundi i vitit 1944.
Marga qe shumë e vogël atëhere. Ajo mban mend si nëpër ëndërr se si ato ditë e ëma qante me të madhe. I kujtohen fjalët që thoshin fqinjët dhe të afërmit: “ E theri në grykë... I ziu, la fëmijët në mes të katër udhëve...” Të tjerë i jepnin zemër nënës së fëmijëve:
“Jeta i ka këto gjëra dhe njeriu duhet të dijë t’i kapërcejë vështirësitë, të mos i nënshtrohet fatit, ta shohë të ligën në sy dhe ta mposhtë atë”. Disa ditë më vonë, nënën e Margës, një fqinjë e saj, e këshillonte: “Hyrë në punë”, i thoshte ajo... Dhe ajo, një muaj pas vdekjes së të shoqit u fut në punë.
Në fillim e kishte të vështirë, ashtu siç e ka çdo njeri që nis të bëjë një punë të re. Nganjëherë ajo trembej dhe mendonte: “ E si do t’i rris unë e zeza fëmijët, ç’fat do të kenë?...”
Një ditë Margës iu shkrep të pijë kafe. Po ku të gjente sheqer? E ëma kishte nisur ta fshinte sheqerin, sepse kalamajtë shpesh ia kishin boshatisur kutinë. Kërkoi nëpër skuta dhe më të fund gjeti një kuti të mbushur me diçka të bardhë, që iu duk si sheqer. I hodhi zhezvesë tri lugë, pastaj dhe pak kafe, e zjeu dhe nisi ta pijë... Po... çudi...Kjo s’ishte si kafe, nuk ishte e ëmbël... Po goja pse po i lëshonte jargë?! Zuri të pështyjë, u kollit, sytë iu mbushën me lot dhe fyti po i digjte.
Atë mbrëmje ajo s’vuri gjë në gojë. I dukej sikur i dilte zjarr nga gryka.
Kaluan disa ditë dhe Margës gjithnjë e më shumë i dhimbte fyti. E kishte keq sidomos kur hante. Me zor të madh kapërcente ushqimin. I përcëllonte diçka brenda në kraharor. E ¨ma në fillim nuk i dha rëndësi, pastaj, kur pa se ajo po keqësohej, e çoi te mjeku. Pas disa vizitash dhe pyetjesh doli se Marga kishte pirë sodë kaustike dhe kjo i kishte dëmtuar gypin e ushqimit. Gjendja ishte serioze. Vajza tani s’gëlltiste asgjë. E shtruan në spital...
Marga, megjithëse me fyt të sëmurë, e kishte vazhduar shkollën deri në klasën e gjashtë. Në spital ajo nuk e shkonte kohën kot. Shpesh e shihje me libra në duar, duke lexuar ose duke bërë ushtrime. Kishte dëshirë që, me t’u shëruar, të jepte provimet e klasës së shtatë dhe pastaj të regjistrohej në gjimnaz.
- Po pasi të mbarosh gjimnazin, - e pyeta unë një ditë kur po bisedonim për këso punësh, - çdo të bësh?
- Do të hyj në punë,- m’u përgjigj ajo, duke vënë buzën në gaz. – Dua t’i ndihmoj mamasë. Por, po më doli bursa, do të kisha qejf të vazhdoja universitetin... Tani për tani s’dua gjë tjetër, veçse të shërohem,- vazhdoi Marga.
Megjithëse i flisja kështu për t’i dhënë kurajo, nuk besoja që ajo vajzë, e cila kishte ngelur gjysmake, nga që rronte më tepër me injeksione se sa me të ngrënë, një ditë do të fitonte shëndetin si gjithë njerëzit.

* * *

Që kur dola nga spitali kanë kaluar dhjetë vjet. Margën nuk pata rast ta shihja.
NJë ditë dimri, por me diell, unë po rrija në një stol të parkut “Rinia” së bashku me djalin dhe vajzën time dhe po u tregoja atyre se dikur, në këtë vend, ka qënë një gropë e madhe, me ferra, ku hidheshin plehrat e qytetit. Para nesh kaluan disa vajza të rritura. Nga librat dhe çantat që mbanin në duar, kuptohej se ishin studente. Njëra prej tyre u ndal si e habitur, më vështroi me vëmendje dhe pastaj buzëqeshi lehtë.
Para meje ishte një vajzë me shtat të hedhur, me flokë të prerë shkurt, me fytyrë të pjekur nga dielli.
- Nuk më njihni?- tha ajo duke më zgjatur dorën.
U ngrita në këmbë. Po e shikoja me vëmendje, dhe si e turpëruar, iu përgjigjs:
- Më duket se diku ju kam parë...Po, më falni, nuk më kujtohet, nuk ju njoh. Cila jeni ju?
- - Ashtu? Kaq shumë paskam ndryshuar! Kurse ju jeni po ajo që keni qënë.
Dhe, duke më vështruar në betet e syve, pyeti:
- Si jeni tani, a shihni me të dy sytë?
Kjo pyetje më solli në vete. Sytë e saj të mëdhenj, goja e vogël, balli i gjerë, më kujtuan fytyrën e asaj vajze të vogël nga fshatrat e Korçës, që njoha në spitalin e Tiranës.
- Mos je ti, Marga?- e pyeta.
- Po, m’u përgjegj ajo.
Kur e shikoja ashtu të rritur dhe me shëndet të mirë, nuk më besohej të ishte ajo. Po Marga nisi të më flasë për të shkuarën. Ajo kishte qëndruar edhe gjashtë muaj të tjerë në spital dhe kishte dalë e shëruar. Pastaj kishte vazhduar shkollën shtatë vjeçare (shkolla 8- vjeçare atëhere ishte me shtatë klasë), të mesmen...
- Tani mund të them se dola në dritë,- tha ajo duke buzëqeshur. – Mamaja nuk lodhet shumë, se ne u rritëm...Vëllai, motra e madhe dhe e vogla janë në punë. Edhe unë sivjet mbaroj universitetin.
E pashë se po e prisnin shoqet dhe po shpejtonte. I shtrëngova dorën dhe i urova nga zemra suksese.
- Do të shihemi përsëri,- i thashë kur po largohej dhe ajo, me fytyrën e qeshur, pohoi me kokë.