Fatmir Minguli: Niko Lito në gjashtë shkallët e lirisë

Sinusoidat e jetës së intelektualit durrsak

(Niko Lito në gjashtë shkallët e lirisë)

Nga Fatmir Minguli

Një figurë që pak është shkruar si për shumë të tjerë por rasti i inxhiner Niko Litos është një tabllo jete plot me sinusoida me amplitida të çregullta. Lindur më 3 shkur 1947 në Durrës sot është inxhiner mekanik në pension dhe jeton mes Leçes dhe qytetit të tij, Durrësit.

Po sjell të shkurtuar shkrimin që ka bërë Zihni M. Beqiraj  në librin e tij “Matura ‘60”:

“Mbaron gjimnazin Naim Frashëeri dhe Partia nuk i dha te drejtën e studimit për shkollë të lartë sepse familja e tij e Litajve nga Gjirokastra ishte etiketuar si familje me qëndrime jo të mira klasore.  Ishte viti 1964 kur ai mori diplomën e maturës dhe njolla që i vishte pushteti dhe partia familjes së tij nuk i lejuan shoqet dhe shokët e klasës të merrnin pjesë në ceremoninë mortorë të të atit të Nikos.

Sinusoidat e amplifikura nga pushteti e çojnë tornitor në Drejtorinë e Hekurudhave Shqiptare, në oficinën mekanike duke u bërë një tornitor me “ide   në kokë” dhe pastaj sinusoidat e cojnë ushtar në Skrapar në 1966-1968 në brigatat famëkeqe të Punës. Në vështirësi të mëdha fizike në hapje tunelesh dhe konstrukte fortifikimi Filli i Arianës e ndihmoi te dilte nga ngërthi i labirintheve fizike. Ajo i ndricoi një ide dhe ai u inkuadrua në ekipin e futbollit të Skraparit. Kish luajtur më parë me ekipin e të rinjve të Lokomotivës.

Rikthimi në hekurudhë e bëri të kërkojë dhe vazhdimin e studimeve të larta në filialin e Universitetit të Tiranës që u hap në Durrës në degën e inxhinerisë mekanike. U regjistrua dhe Filli i Arianes e drejtoi Nikon që u regjistrua kryesisht me ndihmën e Iliaz Rekës dhe Refik Resmes e  Pjerin Shllaku. Për Iliaz Rekën   unë vetë ruaj kujtime të fuqishme gati magjike me këtë burrë.

Viti 1977 e gjen te diplomuar si inxhiner mekanik por edhe pse me pengesa që sinusoidat e errta e penguan për një vit. Jeta e tij vazhdoi në profesionin e inxhinerit në hekurudhë dhe paralelet fitojnë mbi zigzaget e sinusoidave dhe ai vazhdon me jetën e “dytë” me futbollin dhe ai arrin si trainer i Ekipit të të rinjve për tre vjet por bima e verdhë e xhelozisë   që mbinte herë pas here në shpirtrat e disa pushtetaro- partiakëve nuk e linte të shkonte jashtë shtetit. Përse vallë kjo vrazhdësi! Kam kohë qe e mendoj dhe nuk ia kuptoj dot akoma  anën psikologjike të kësaj të keqeje komuniste shqiptare.

Dhjetë vjet në Ndërmarjen e Serave si inxhiner dhe drejtues ishin pjesët e fundit të një jete sinusoidale në Shqipëri.

Viti 1991 e gjen dy herë emigrant për të shkuar në Itali. Aty ai integrohet bukur në jetën italiane duke kryer punët drejtuese si drejtor Teknik në Uzinën e prodhimit të Avioneve Boeing 787 në Grottaglia.”

Prodhim i  B787 Grottaglie

Me zëvendës Presidentin Boeing për  Italinë

Ing.Marco Cavazzoni.

Për sa shkrova më sipër them “ I ndrittë shpirti aty lart në amëshim” atij njeriu të mirë  Zyhni M.Beqiraj që ka shkruar këtë libër monument me këto të dhëna:

Zyhni M. Beqiraj  “Matura –‘64” shkolla”Naim Frashëri” 2015, Botime Jozef.

***

Le të kthehemi në ditët tona. S’ka shumë kohë që nikos i dhashë librin  tim “Durrësi i humbur” ku kam sjellë veç të tjerave dhe portrete të intelektualëve durrsakë për të cilët as monizmi dhe as demokracia e këtyre tridhjetë vjetëve nuk është marrë me ta, me jetën e tyre.

Duke i dhënë librin Nikos mendja më shkoi te ato vite të çuditshme kur unë  jepja leksione studentëve në Filialin e Universitetit të Tiranës, në fakultetin e inxhinerisë mekanike. Ishin vite kur në këtë Filial regjistroheshin shume studentë të moshave të ndryshme që nuk kishin marrë të drejtën e studimit nga Partia- shtet e që një lloj amnistie u krijua edhe për ta. Kujtoj me mirnjohje Hysni Qehajaj, Ali Çinari, Spiro Nini, Milto Gorea,  Robert Çezari, etj, që edhe pse me moshë të madhe studjonin me aq pasion lëndët e vështira të inxhinerisë.

Niko Lito, vjen para meje me atë portret gjithë dritë ku nuk reflektoheshin hijet e sinusoidave negative që nuk iu shqitën gjithë jetës. Fytyra optimiste ishte e lidhur ngushtësisht me përgatitjen ekslente të projekt- kurseve apo leksioneve në seminaret e “Teorisë së mekanizmave dhe makinave”, lëndë që e kam dhënë me vite në këtë filial. Një student optimist dhe shumë vizionar ku vizionet e tij ishin ndoshta të panjohura por që ai i kishte në brendësi të vetes dhe subkoshiencës të tij. Vizione që do të gjenin praktikën dhe suksesin në tokën italiane, aty ku vizionet kapnin  dhe teknikat më të vështira të fluturimeve të aeronautikës.

***

Përsëri kthimet retrospektive janë ato që sjellin dhe shumë të dhëna për Niko Liton, të dhëna që rrinë diku të mbyllura e nuk janë të hapura për njerëzit në përgjithësi. Eshtë Luan Babameto ish drejtor i Hekurudhës Shqiptare që në librin e tij studimor ka përmendur dhe ndriçuar portretin e inxhiner Niko Litos. Mes shpjegimeve për vështirësitë në sektorin mekanik të hekurudhës ai përmend dhe punën e përkushtuar të Niko Litos. Ja si shkruan ai:

“Ndër zgjidhjet e ndryshme teknike që u përdorën në atë kohë ishte edhe ajo e inxhinerit N.Lito, që prodhoi  kapëse metalike shumë praktike, me të cilat kapeshin njëherësh qindra tulla. E kujtoj këtë djalosh, sepse tek ai kishin zënë vend disa aftësi të rralla. Fare i ri, kish filluar punën në ofiçinën tonë, në vitet ‘60. Dallonte për sjellje të mira dhe dashuri  për punën e zanatin. Kishte mbaruar shkollën e mesme dhe më vonë për inxhineri pa shkëputje nga puna, ishte një nga futbollistët  e skudrës përfaqësuese, “Lokomotiva” dhe aktor i mirë i trupës artistike të hekurudhës.

Ekipi Lokomotiva të rinj, viti 1978. Duke filluar nga e djathta fotos sipër:

Njazi Arapi, Gjergji Luka, Muharem Fejzullai, Niko Lito, Vasip Kapidani, Agim Balla, Ardian Myrtezai

Bashkim Cafuli.

Poshtë:

Çim Canaku, Dashamir Meta Ilirian Dulaku, Ardian Hafizi, Arian Bakiri.

Me një zë të pastër, tingëllues e të fuqishëm, ai të mbërthente plotësisht, kur recitonte vargjet e poetëve tanë më të njohur, duke konkuruar edhe aktorët më të mirë të teatrit profesionist “Aleksandër Moisiu”. Veçse një njollë e errët sillej rreth tij në opinion për  t’ia zbehur këto aftësi. Thuhej se i ati, i arrestuar bashkë me shumë të tjerë  për dyshime,  pas një farë kohe, cilësohet i pafajshëm, por vdes ditën e lirimit nga burgu. Neve, megjithëse e mbanim afër  dhe e trajtonim ngrohtë, na vinte keq që një gjë e tillë të cënonte sado pak figurën e tij.”

Me miqtë e sportit Agim Çela, Petraq Ikonomi, Haxhi Ballgjini.

Këtë fragment solla në këtë shkrim ku shfaqen aq qartë shkallët e lirisë në aftësitë e Niko Litos dhe  duhet përsëri një falenderim për Luan Babameton për librin e tij: “Nëpër udhët e hekurta” Logoreci, Tiranë, 1998.

***

Niko Lito, sot është po aq aktiv, po aq i gjallë e po me vizione të pafund për shumë gjëra që lidhen me Durrësin apo me Leçen. Në bisedat me të ai më tregon për punën e tij në kompaninë e prodhimit të aeroplanit Boeing 787 në Grottaglia. Një ditë më solli dhe një faksimile të kontratës me shoqërinë G.S.E ( Ground Support Equipment (s.r.l.) ) ku ai është emëruar drejtor teknik.

Më lart është ajo pjesë e kontratës së inxhiner Niko Lito bëri me këtë shoqëri që unë po  e sjell si një dëshmi të këtij fakti.   Edhe kur në Itali u botua libri “Legend Brindisi” i studjueses Katiuscia Vammacigna, Effigi edizioni, 2025,  ku trajtohen ngjarje dhe sentimente për eksodin e marsit 1991 të shqiptarëve në Brindisi,Niko Lito ka frymëzuar këtë shkrimtare me idetë dhe mendimet e tij sociale mbi këtë

Në përurimin e ekspozitës së skulptorit modernist durrsak Qazim Kërtusha me rastin përvjetorit të lindjes me kolegë, inxhiniera dhe arkitekten, Kryetare e Bashkisë Durrës Znj. Emiriana Sako. 24 tetor 2022.

eksod që e quajti  si “Ndeshjen e fundit” duke aluduar me lojën e fatit dhe të futbollit. Kjo autore shkruan kështu për Nikon. “Niko Lito ka banuar për vite të ndryshme në Brindisi   e këtu ka punura si inxhiner për industrinë aeronautike Në vazhdim ka punuar  si përgjegjës i prodhimit dhe drejtor teknik pranë një ndërmarje aeronautike të Grottaglia…” Nuk po ndalem në ato kujtime të dhimbshme që Niko përshkruan në këtë libër për vuajtjet e të atit në regjimin e Hoxhës, as në vjershën plot dhimbje që i ati i le amanet atij dhe shumë episode nga jeta e tij plot ngjarje në shumë drejtime.

Sinusoidat tashmë janë zhdukur për Niko Liton por ai është në lëvizje parabolike në shërbim të fëmijve dhe nipave. Eshtë kjo lëvizje që e mban fytytën e tij me ndriçimin e përhershëm, që e shoqëron gjatë jetës së tij. Gjithsesi dua të shtoj se për Nikon janë shkruar në tre libra, gjë që rallë ndodh  në trojet e kohët tona. Për shkrimtarë, artistë janë shkruar por për inxhinera dhe futbollistë pak apo aspak.

Durrës gusht 2025