Dorian Koçi: Besëlidhja e Poçemit në Mallajastër më 1847

Besëlidhja e Poçemit në Mallajastër më 1847

Nga Dorian Koçi

Kryengritjet e shekullit XIX në jug të Shqipërisë, të cilat shpesh janë përkufizuar nga historiografia tradicionale si lëvizje fshatare të karakterit spontan e ekonomik, kërkojnë një rishikim të domosdoshëm në dritën e burimeve të reja dhe analizave më të thelluara të strukturës sociale dhe politike të asaj periudhe. Lëvizjet e viteve 1833, 1839 dhe 1847 – të udhëhequra nga figura të njohura si Tafil Buzi, Zenel Gjoleka, Hodo Nivica e Çelo Picari – janë trajtuar shpesh si ngjarje të motivuara nga taksat, rekrutimi apo reforma e Tanzimatit. Por në thelb, këto lëvizje ishin shprehje e një rezistence elitare, të organizuar dhe të udhëhequr nga shtresa të larta të aristokracisë vendore shqiptare – në veçanti nga familjet e Vlorajve dhe Delvinajve – të cilat kishin qenë më parë të lidhura me pushtetin autonom të Ali Pashë Tepelenës dhe që pas rënies së tij kishin aspiruar të zëvendësonin atë në qeverisjen rajonale të Shqipërisë së Jugut.

Besëlidhja e Poçemit, e mbajtur në pranverën e vitit 1847, ishte kulmimi i një procesi të gjatë rezistence politike dhe ushtarake, që synonte të sfidonte autoritetin osman të rikonsoliduar pas rënies së pashallëkut të Janinës. Kjo besëlidhje, siç dëshmojnë burime arkivore osmane dhe rrëfime vendore të ruajtura në kujtesën kolektive, përfaqësonte një akt të mirëfilltë politik: një bashkim të krerëve të jugut për të kundërshtuar jo vetëm reformat e Tanzimatit, por edhe ndryshimin e strukturës së pushtetit lokal, që kishte filluar të favorizonte familje të reja si Vrionasit, besnikë të Stambollit, në dëm të familjeve tradicionale shqiptare.

Në këtë kontekst, gjyqi i zhvilluar në Sinjë, i kryesuar nga Rrapo Hekali – figura emblemë e qëndresës së Mallakastrës – mori një karakter politik të thellë. Ai nuk ishte thjesht një akt rebelimi lokal, por një demonstrim i hapur i refuzimit të autoritetit osman dhe të përfaqësuesve të tij të rinj, siç ishin Vrionasit. Ekzekutimi i përfaqësuesve të kësaj familjeje gjatë këtij gjyqi popullor – një akt ekstrem për të treguar sovranitet lokal dhe refuzim të pushtetit të deleguar nga Porta e Lartë – kishte pasoja të mëdha politike dhe morale. Ishte një mesazh i qartë se autoriteti i ri nuk do të pranohej në krahinë pa luftë.

Ky veprim, sigurisht, nuk mbeti pa pasoja. Kur në fund të vitit 1847 u shtyp kryengritja dhe Rrapo Hekali ra rob i forcave osmane, ndëshkimi që iu bë atij – siç na dëshmojnë gojëdhënat e mbledhura nga Ago Agaj në veprën e tij “Lufta e Vlorës” – qe i pamëshirshëm. Mbathja e duarve dhe këmbëve me patkonj hekuri përpara vrasjes së tij, ishte një akt simbolik i hakmarrjes dhe nënshtrimit publik, i cili kishte për qëllim të dërgonte një mesazh të frikshëm për të gjithë prijësit e tjerë lokalë që mund të mendonin të kundërshtonin autoritetin qendror. Ky detaj, sado brutal, hedh dritë mbi një realitet të thellë: lufta për pushtet në Shqipërinë e shekullit XIX nuk ishte vetëm mes osmanëve dhe shqiptarëve, por edhe mes vetë shtresave sunduese shqiptare që përfaqësonin interesa të ndryshme dhe linja të ndryshme afërsie me Portën e Lartë.

Kultura politike e krijuar nga këto përplasje mes oxhaqeve – siç ishte ai i Vlorajve kundër Vrionasve dhe anasjelltas  – formësoi për dekada narrativën e qëndresës dhe të rendit në Shqipëri. Për shumë komunitete, këto ngjarje nuk mbeten thjesht në faqet e historisë, por ruhen në kujtesën e brezave si pjesë e krenarisë ose e dhimbjes, sipas anës ku ndodheshin.

Në dritën e këtij interpretimi, Besëlidhja e Poçemit dhe ngjarjet e mëpasshme nuk duhet të lexohen vetëm si episode të rezistencës ndaj Tanzimatit. Ato janë një pasqyrë e përplasjes ndërmjet formave të ndryshme të legjitimitetit në shoqërinë shqiptare – ndërmjet pushtetit të trashëguar lokal dhe centralizmit burokratik osman; ndërmjet autoritetit tradicional të krerëve dhe modeleve të reja të qeverisjes që kërkonte Porta e Lartë; ndërmjet memorieve të autonomisë së Ali Pashës dhe realitetit të një perandorie që donte ta rikthejë kontrollin mbi provincat e saj.