Editorial » Ukaj
Ndue Ukaj: Cila ishte lënda e kujtesës së popullit shqiptar?
E marte, 17.06.2025, 06:52 PM
Ndue Ukaj:
Lufta
mbaroi në qershor të vitit 1999. Disa ditë me radhë ra pandërpre shi dhe
shpejtësisht, ende pa u tha lulet nëpër varre të çelura nga lufta, ia bëhu një
tjetër luftë, një rendje e harbuar pas lavdisë dhe në këtë maratonë njerëzit
ngjesheshin e ecnin të trullosur pa këqyrë përreth, madje kishte të tillë që
shkelnin mbi të tjerët, disa më të dobëtit rrëzoheshin, të cilëve pakkush ua
shtrinte dorën. Dhe tingëllonte në kufij të fatalitetit, por ishte diçka e
njohur tashmë: në kohë lirie njerëzit harronin shpejt ditët e egra, stuhitë,
kishte të tillë që kurrë s’e shfletonin më të kaluarën e tyre, siç ndodhi me
Marinin, i cili i la në një kënd të shtëpisë shënimet e tij, të përziera me
citate shkrimtaresh, vargje, aty këtu me ndonjë vizatim.
Dhe
një ditë e kuptoi se kësaj maratone s’i shihej fundi.
Në
të vërtetë, pasojat e luftës, ato fizike u larguan shpejt, vitin e parë plot
shira dhe ditë zymta dhe në vitin e dytë më s’kishte shtëpi pa kulm, mure të
tymosura, shenjat e flakës s’vëreheshin, por pakkush u kujtua të merrej me
pasojat e brendshmet, pakkush pyeste, kush ishte shqiptari në këto rendet e
reja?
Marini
i ndodhur përballë bllokut të zi me shënime, futet në një kohë tjetër, si një
anije në dallgë, i vetëdijshëm se në to
më shumti ka fletë të zhubravitura, fjali të paqarta e hapësira boshe, qirinj
të shuar, shënime i ngjajnë aq shumë jetës së tij. Dhe përballë kësaj kohe,
ndihet i pafuqishëm, siç ishte atëherë kur pushteti i frikës ra mbi të dhe ai i
tmerruar kërkonte të gjente një strehë lirie.
Dhe
tani, përpara se të udhëtonte në Gjermani ndjente nevojë të hatashme të
rindërtonte historinë e tij, të rindërtonte urat mes tij dhe të kaluarës,
fundja, donte ta kuptonte sa rrathë ferri kaloi, kishte ekzistuar ndonjë
Virgjil i fshehtë nëpër shkrumbin e flakën së asaj kohe që e drejtoi dika, e
kishte ndihmuar kush, dhe më kryesorja, ku ndodhej tani?
Ai
s’është në parajsë, këtë e di, por as në ferr. I bëhet sikur vazhdon të jetojë
në stacionin e pritjes, në njëlloj purgatori rraskapitës si një nxënës i dobët
që përherë bën pyetje elementare, pyetje që ndërrojnë trajtë, por kanë
përmbajte të njëjtë: vërtet ky është stacioni kryesor i një jete njerëzore?
.....
Cila ishte lënda e
kujtesës së popullit shqiptar?
Pyetja
është e tmerrshme dhe përgjigja është po aq e pështjellët sa rrugët e një
qyteti të panjohur në një natë kur zotëron mjegulla. Kjo pyetje është një therë
e tmerrshme në zemrën e historisë shqiptare, i cili ndonëse pranohet botërisht
se është popull i lashtë i Europës, lëndën e kujtesës s’e ka aq të kthjellët
dhe aq të lashtë.
Dhe
për dreq, kujtesa e tij është plot gabime dhe harta e harresës është e madhe,
është gdhendë në gjithçka të tijën, prandaj gjithçka në jetën e tij është e
paktë: shkollat, shkrimi, vetëm vuajtjet i ka mëdha e të pafundme. Dhe
pikërisht këtu kërkohen arsyet përse ato orët e lumturisë dhe të gëzimit, që
ndryshe në kontinentin e madhe të historisë njerëzore njihen si orët e lirisë,
i kanë tmerrësisht të pakta, krahasuar me ato të vuajtjeve, robërisë dhe
shtypjes.
Psikologët
dhe sidomos shkrimtarët kanë bërë përpjekje që të depërtojnë thellë në botën e
brendshme të Njeriut dhe kanë hulumtuar arsyet e harresës dhe ia kanë dalë të
tregojnë rëndësinë e kujtesës.
Ndër
debatet e shumta që lidhen me këto mistere njerëzore, ka psikologë që thonë se
ekziston njëlloj harrese e motivuar, që lidhet me represionin – ky term është
përdorë sidomos nga psikologët e linjës frojdiane dhe lidhet me atë që njihet
si procesi i të harruarit të diçkaje që shkakton ankth.
Dhe
shqiptarët kanë përjetuar me shekuj ankth, ata janë formuar me ankth dhe Marini
ka ankth dhe ai është rritë me ankth, dhe në realitet e reja ai frikësohet se
mund të zgjohet një ditë, dhe krejt papritë; të mos kujtojë asgjë, lënda e
kujtesës së tij të zhduket përgjithmonë dhe ai të mbetet një kontinent harrese,
i zbrazët, i cekët, i hutuar, pa qëllim. Pikërisht kjo është arsyeja pse brenda
tij është ndezë drita e alarmit, sepse sa herë Njeriu s’e di ku është dhe kah
do të shkojë, të tjerët janë të gatshëm ta kapnin përdore dhe ta rreshtojnë ka
të duan, sepse Njeriu sa herë harron, përherë ndodhet dikush krejt pranë tij që
t’ia kapë dorën dhe ta çojë kah të dojë.
(Fragmente nga romani “Dritarja e Marin Shkrelit”, Onufri,
2023)