Ndue Ukaj: Fragment nga 'Dritarja e Marin Shkrelit'

Ndue Ukaj:

Dhe kështu, në një gjendje të turbullt mendore, Marini shfleton shënimet e tij mbajtur në një bllok të zi, dhe i duket vetja si një varkë e drobitur nëpër dallgë melankolie. Me gishtërinjtë e hollë parakalon ato fletë të mbushura me trishtim, hidhërim, mërzi, pritje. I dridhet zemra dhe i erren sytë tek sheh pas shumë e shumë vjetësh vetveten në botën e ankthit, e sheh të kaluarën e tij si një kontinent mizor, që e kanos.

“Ti e ke braktisë të kaluarën, prandaj s’e njeh mirë”, iu duk se e dëgjoi këtë zë dhe shikoi rreth e përqark i hutuar.

Ishte zë. Ishte vegim.

Ishin ata tingujt e fshehtësive, që ndonjëherë njeriun e tundnin dhe e shkundnin si kur zgjohet nga një ëndërr e makthshme.

Marini sa më shumë e thellon shikimin në të kaluarën, aq më shumë pezmatohet, aq më shumë ajo i bëhet e paqartë, e zvetënuar, gati-gati e panjohur.

E tmerrshme të mos njohësh jetën tënde, vetveten, pohon dhe e tund kokën, si një pemë të cilën do ta shkundë e të mbledhë çka ka mbetë në të, ndonjë frutë gjysmë e kalbur.

Ai në të vërtetë, ka jetuar një dekadë vjedhurazi dhe kur u zgjua në ditët e para të lirisë, i trullosur, me sy të tkurrur nga vuajtjet e stërgjata e syrgjynosja, e kuptoi se në jetë kishte më shumë se një rrugë, përkundër mësimeve që i kishte dëftuar koha e frika: të ecte vetëm në një dhe t’i ndiqte syçelë shenjat e paralajmërimit që ishin shenja të rrezikut.

Kur erdhi liria, përpara pa shumë rrugë dhe shpejt e braktisi të kaluarën, marshoi përpara, vetëm përpara, thoshte shumica, dhe ai s’pati forcë t’i ikte tundimit, që shkaktonte euforia e shumicës, iu bashkua këtij kori deri në një çast, kur e pa se kishte shkuar shumë larg, aq larg sa s’dinte të kthehej.

Dëshira me ecë shpejt e me zënë kohën e humbur kthehet në një lloj harbimi, deri në një moment kur njeriu përpara ndeshet me mure, mure të pakapërcyeshme dhe si një i rrethuar, stepet pa ditë kah t’ia mbajë. Në një gjendje të tillë atij i duhet një shteg, një shteg që e drejton kah një sipërfaqe e re: të gjejë rrugën e humbur kah vetvetja.

Kjo është rrugë e zorshme, flet vet me vete dhe e ndjen se një forcë e ka rrëmbyer dhe e shtyn të udhëtojë nëpër kohë, i duket se po futet rishtas nëpër ngushticat e hatashme tek ka kaluar dikur, kur ai djalë i ri e në krahët e lumturisë, u përzu prej kopshtit të ëndrrave; u përzu në një ditë të ngrohtë e me qiell të kthjellët, asokohe kur i tmerruar, pa me sy tek i digjej Edeni i tij, kopsht i dëshirave të bukura, dhe ëndrrat fëmijërore në flakë. Gjithçka ndodhi më vonë ishte e llahtarshme: vrasje, dëbim nga puna, eksod drejt tokës premtuar, perëndimit, bastisje, arrestime dhe një qiell i ngrysur mbi jetën e tij, një qiell, që e formoi rininë e tij dhe të breznisë së tij.

Përballë një gjendjeje të atillë, njeriu është krejt i pafuqishëm, dhe Marini pas sa e sa stinëve e moteve e ndjen ankthshëm peshën e pafuqisë. Sepse, frika është ushtri e llahtarshme dhe i shpartallon kështjellat më të bukura të ëndrrave njerëzore, i shpartallon edhe fortifikatat e ndërtuara me arkitekturë të përkryer.

Kishin kaluar shumë stinë e shumë pranvera ishin tretë e kishin përfunduar në dimra të acartë e Marini ende kërkonte shtjellime për pyetjet naive, ato pyetje që i bënte dikur, atëherë kur mendja e tij ishte e harlisur, dhe ai besimplotë se bota ishte e mirë dhe përditë do të bëhej më e mirë.

Në pranverën e vitit 1989, ai pësoi tronditje të njëpasnjëshme: mbi të vërshoi pushteti i frikës si stuhi e madhe dhe me shpejtësi marramendëse u përhap në krejt qenien e tij, frika e pushtoi dhe shpejtësisht e mori jetën e tij nën kontroll, duke e qeverisë atë dhe dëshirat e tij përgjatë një dekade të tërë, siç bëjnë qeveritë e egra dhe të dhunshme, që shkretojnë gjithçka. Pastaj,  tri javë pasi bëri dashuri me Teutën e humbi atë, për të cilën derdhi lot sa do të mbushte një kovë me ta dhe filloi stina e mërzisë së pambarim - jeta e tij mbeti pezull në stacionin e pritjes - deri në pranverën e madhe, kështu e quan pranverën e vitit 1999, kur lufta mbaroi, frika u davarit dhe paqja u shtri si një ditë e bukur mbi sipërfaqen e tokës; në vendin e tij prej kur s’mbahej mend zbarkoi një ushtri e madhe e lirisë, e cila siç s’qe dëgjuar e parë kurrë mbi faqe të dheut, u prit me aq lot gëzimi e trëndafila, po, kështu e quan ai ushtrinë e NATO-s.

Ishte një dekadë në të cilën jeta e Marinit u zhvillua përkundër një muri të madh, një muri gjigant, ku si tabelë paralajmëruese çdokund ishin vendosë shenjat e rrezikut dhe të pamundësisë: ti s’mund ta bësh atë, ti s’guxon të shkosh në shkollë, ti s’duhet të dalësh natën, ti s’mund të punosh, ti s’mund të kesh dokument udhëtimi, ti duhet të frikësohesh të flasësh dhe të mendosh. Një jetë të tillë, Albert Kamyja, në një kohë tjetër, jo shumë më të largët me të Marinit, diku nëpër rrugët magjepse të Parisit do ta ketë quajtë jetë qeni. Ai i tmerruar pyeste: po sikur Kamyja të ishte në Kosovë, si do ta quante jetën e viteve të nëntëdhjeta? – dhe në bllokun e zi ku ruante shënime të zhubravitura, vizatime e poezi, gjen këto vargje “Mure":

Të largëta, të frikshme,

si nata e zezë.

Mure,

mure që lundrojnë në mendje njerëzore.

Sa të vegjël janë sytë e mi përballë tyre.

Sa të vogla janë duart e mia përballë tyre.

Sa të mëdha janë ëndrrat e mia përballë tyre.

Sa shumë bukuri fshihen prapa tyre.

Mure, sa shumë lumenj dëshirash duan t’ju rrëzojnë.

(Fragment nga romani “Dritarja e Marin Shkrelit”, Onufri, 2023)