Intervista » Marku
Gëzim Marku: Intervistë ekskluzive me Prof. Dr. Sabile Keçmezi–Basha (X)
E merkure, 11.06.2025, 05:00 PM
INTERVISTË ME PROF. DR. SABILE KEÇMEZI – BASHA (X)
EKSKLUZIVE NGA GËZIM MARKU
Në këtë pjesë të intervistës me Prof. Dr. Sabile Keçmezi–Basha, historiane e njohur dhe njohëse e thellë e çështjes kombëtare shqiptare, diskutojmë disa nga temat më të ndjeshme dhe më të rëndësishme të historisë sonë. Nga shqiptarët që jetojnë në trojet e tyre historike jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë e Kosovës, te çështja e pambyllur e Çamërisë dhe pasojat e saj historike e politike, profesorja ofron një këndvështrim të qartë dhe të argumentuar. Në këtë rrëfim të sinqertë nuk mungojnë as reflektimet personale mbi Shqipërinë, figurat që mishërojnë idealet shqiptare dhe roli historik i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në përpjekjen shekullore për liri dhe dinjitet kombëtar.
GM: Cili është
këndvështrimi juaj mbi shqiptarët që jetojnë në trojet e tyre historike, por që
ndodhen jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë dhe Kosovës?
SB:
Është një dhembje e thellë dhe një ndjenjë e dhimbshme për çdo individ që e
ndjen veten pjesë të kombit shqiptar të shohë copëtimin dhe shpërbërjen e tij
nëpër ish-republikat e dikurshme të Jugosllavisë. Ky copëtim nuk është vetëm
një ndarje gjeografike, por një plagë që prek zemrat dhe shpirtin e çdo
shqiptari, duke shkaktuar një ndarje të dhimbshme jo vetëm në nivelin
territorial, por edhe në identitetin kolektiv, që tashmë është i shpërndarë në
disa shtete. Ky realitet është një kujtesë e dhimbshme e pasojave të luftërave
dhe konflikteve të shkuara, të cilat i kanë imponuar kombit shqiptar kufij të
panevojshëm dhe kanë ndarë vëllezërit dhe motrat që shpesh ndajnë një histori
të përbashkët, një gjuhë të përbashkët dhe një kulturë të njohur.
Dhe
ky copëtim ka pasoja të thella dhe të dhembshme që vazhdojnë të ndjehen edhe
sot. Është shqetësuese dhe e trishtueshme të shohësh se në disa nga këto
ish-republika, shqiptarët vazhdojnë të përballen me presion të vazhdueshëm, të
trajtohen si grupe të margjinalizuara dhe të përndiqen për identitetin e tyre
kombëtar. Ajo që është më e dhembshme është se në shumë raste, këto veprime të
cilat shkelin të drejtat themelore të njeriut dhe parimet e drejtësisë, ndodhin
pa asnjë lloj kundërshtimi të dukshëm nga shoqëria ndërkombëtare, duke treguar
një mosrespektim të thellë të normave dhe vlerave të botës moderne dhe të
qytetërimit.
Në
një botë që pretendon të jetë e civilizuar, ku mbrojtja e të drejtave të
njeriut dhe respektimi i lirisë dhe barazisë janë themelore, është e
papranueshme që këto abuzime të vazhdojnë të ndodhin në këto ditë e kohë. Ky
realitet, i dhimbshëm dhe i padrejtë, e bën të domosdoshëm një angazhim më të
madh nga ana e komunitetit ndërkombëtar për të mbrojtur të drejtat e popujve që
janë ende të shtrënguar nën regjime represive dhe që vazhdojnë të përballen me
diskriminim sistematik, për shkak të kombësisë dhe identitetit të tyre etnik.
Duket se për disa popuj, si shqiptarët në disa nga këto shtete, sfidat e
kaluara ende nuk kanë mbaruar dhe ende vazhdojnë të shfaqen në forma të reja
dhe gjithnjë më të dhimbshme.
Një
nga çështjet më shqetësuese që vazhdon të rëndojë mbi shqiptaret është trajtimi
i shqiptarëve që jetojnë jashtë kufijve të Shqipërisë dhe Kosovës, siç është
rasti në Luginën e Preshevës. Ky rajon, si dhe shumë pjesë të tjera ku
shqiptarët janë të shpërndarë në ish-republikat e Jugosllavisë, është një shembull
tragjik i situatës në të cilën ata janë të privuar nga të drejtat elementare të
njeriut. Shqiptarët e Luginës së Preshevës vazhdojnë të luftojnë për të drejtat
e tyre bazë, duke përfshirë edhe pranimin dhe përdorimin e gjuhës shqipe në
administratën shtetërore dhe arsim. Ky është një konflikt që shtrihet për shumë
vite dhe është një shenjë e një padrejtësie të vazhdueshme, që nuk ka gjetur
ende zgjidhje të kënaqshme dhe të drejtë, edhe pse kjo është një e drejtë
themelore për çdo popull të njohur ndërkombëtarisht.
Në
aspektin politik, shqiptarët në këto zona janë të privuar nga mundësitë për të
marrë pjesë në jetën politike në mënyrë të barabartë me grupet e tjera etnike.
Ata nuk gëzojnë të drejtat politike elementare, siç janë përfaqësimi i drejtë në
institucione, pjesëmarrja në proceset vendimmarrëse dhe siguria që të drejtat e
tyre do të respektohen si pjesë e një shteti të barabartë. Përkundrazi, ata
shpesh përballen me diskriminim dhe margjinalizim, duke iu pamundësuar
mundësitë për t'u zhvilluar si individë dhe si komunitet, duke i mbajtur ata të
izoluar në një realitet që është larg standardeve të qytetërimit bashkëkohor.
Delegacioni
i deputetëve të Kosovës - R. Nimani, H. Hoxha, S. Zeçiraj, S. Keçmezi-Basha,
Gj. Berisha, Përfaqësusi slloven, M. Tërmkolli, S. Krasniqi, S. Ahmeti, në
sallën e Kuvendit të Sllovenisë, 2003
Për
më tepër, një dallim i dukshëm është se shqiptarët që jetojnë në këto zona nuk
kanë as afërsisht të drejtat dhe privilegjet që gëzojnë komunitetet e pakicave
etnike që jetojnë në Kosovë. Në Kosovë, edhe pse sfidat janë ende të pranishme,
shqiptarët kanë pasur mundësinë të krijojnë institucione që i përfaqësojnë dhe
që merren me çështjet e interesit kombëtar dhe kolektiv. Ndërkaq, shqiptarët e
Luginës së Preshevës dhe në disa rajone të tjera jashtë Shqipërisë e Kosovës
janë ende të shtypur nga një realitet politik dhe shoqëror që i ka lënë të pa
mbrojtur, pa mundësi zhvillimi dhe pa të drejtën për të vendosur për fatin e
tyre.
Për
këta shqiptarë, historia e tyre është vazhdimisht një “njerkë” – një histori që
nuk është ende e mbyllur, por që është e ngarkuar me dhimbje dhe padrejtësi.
Ata janë të detyruar të përballen me një të kaluar të plagosur dhe një të
tashme që ende mbart ato plagë. Kjo është një histori që kërkon një zgjidhje të
drejtë dhe të qëndrueshme, për të siguruar që të drejtat e shqiptarëve, pa
marrë parasysh vendndodhjen e tyre gjeografike, të respektohen dhe të mbrohen
në çdo pjesë të botës ku ata jetojnë.
Në
këtë kontekst, është e qartë se trajtimi i drejtë dhe i barabartë i shqiptarëve
në këtë pjesë të botës është një sfidë që kërkon angazhim të vazhdueshëm,
ndërkombëtar dhe kombëtar, për të siguruar që asnjë shqiptar të mos mbetet i
përjashtuar nga të drejtat e tij themelore dhe nga mundësia për një jetë të dinjitetshme
dhe të barabartë.
Shqiptarët
që jetojnë në Mal të Zi, përkundër pozicionit gjeografik në një shtet që synon
integrimin evropian dhe përfaqësimin demokratik, përballen me një realitet që
në thelb nuk dallon shumë nga ai i bashkëkombësve të tyre në Serbi. Edhe pse në
dukje mund të ekzistojnë dallime formale në trajtim apo në dispozita ligjore që
njohin të drejtat e pakicave, në praktikë shqiptarët në Mal të Zi përballen me
vështirësi të ngjashme, me mungesë të përfaqësimit të denjë, me pengesa në përdorimin
e lirë të gjuhës amtare, dhe me qasje të kufizuar në mundësi të barabarta
ekonomike dhe arsimore.
Ky
realitet dëshmon për një trajtë më të thellë të diskriminimit sistematik që,
edhe pse jo gjithmonë i artikuluar hapur, mbetet i ngulitur në strukturat
administrative, politike dhe kulturore të shtetit. Shqiptarët në Mal të Zi
shpesh ndihen të përjashtuar nga proceset vendimmarrëse, ndërkohë që hapësirat
për ruajtjen dhe zhvillimin e identitetit të tyre kombëtar ngushtohen nga
mungesa e mbështetjes institucionale dhe nga politika të paqarta integruese.
Mund
të thuhet me të drejtë se fati i shqiptarëve në Mal të Zi është, në thelb,
paralel me fatin e vëllezërve të tyre në Serbi – një fat i përbashkët që
karakterizohet nga margjinalizimi, nënvlerësimi dhe mosrespektimi i të drejtave
themelore që duhej të garantoheshin në një shoqëri pluraliste dhe demokratike.
Kjo gjendje krijon një klimë pasigurie dhe demotivimi, veçanërisht te të rinjtë
shqiptarë, të cilët përballen me dilema serioze mbi të ardhmen e tyre në një
vend që shpesh nuk i sheh si pjesë të barabartë të strukturës shtetërore.
Në
këtë kontekst, zgjidhja e kësaj çështjeje nuk është vetëm një detyrë morale,
por edhe një domosdoshmëri politike për çdo shtet që synon të ndërtojë një
demokraci të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. Integrimi i vërtetë i
shqiptarëve në jetën publike dhe garantimi i të drejtave të tyre si qytetarë me
të drejta të barabarta nuk duhet të jetë privilegj, por standard i domosdoshëm.
Derisa kjo të realizohet, fatkeqësisht, shqiptarët në Mal të Zi do të vazhdojnë
të ndajnë një realitet të ngjashëm me atë të shqiptarëve në Serbi – një
realitet që kërkon vëmendje, ndërhyrje dhe përkushtim për të ndryshuar
rrënjësisht.
Shqiptarët
në Maqedoninë e Veriut janë një nga grupet etnike kyçe për stabilitetin dhe
zhvillimin e shtetit, duke luajtur një rol të rëndësishëm si popull
shtetformues. Pavarësisht këtij statusi, shqiptarët në këtë shtet vazhdojnë të
përballen me sfida të mëdha, si në aspektin e përfaqësimit politik, ashtu edhe
në respektimin e të drejtave të tyre kolektive dhe individuale. Në këtë
kontekst, është e domosdoshme që bashkësia ndërkombëtare të angazhohet më
aktivisht dhe të mbështesë implementimin e plotë të Marrëveshjes së Ohrit, e
cila është një nga arritjet kryesore të periudhës post-konflikt dhe që ka për
qëllim krijimin e kushteve për një shoqëri më të drejtë dhe të barabartë për të
gjitha grupet etnike në Maqedoninë e Veriut.
Marrëveshja
e Ohrit, e nënshkruar në vitin 2001 pas një periudhe tensionesh dhe konflikti të
brendshëm, është një dokument kyç që ka për qëllim të adresojë pabarazitë dhe
tensionet etnike, duke garantuar një sistem më të barabartë për shqiptaret dhe
grupe të tjera etnike. Pavarësisht se kjo marrëveshje ka sjellë disa përparime,
në praktikë ende ekzistojnë mangësi të mëdha në realizimin e plotë të
angazhimeve të saj, veçanërisht në fushat e edukatës, administratës publike,
përdorimit të gjuhës shqipe dhe përfaqësimit të drejtë politik.
Një
problem i vazhdueshëm është se zbatimi i shumë prej pikave të Marrëveshjes
është ngadalësuar, duke krijuar një hendek të madh mes qëllimeve të përcaktuara
dhe realizimit të tyre konkret. Në këtë pikë, roli i bashkësisë ndërkombëtare
bëhet jetik. Përmes angazhimit të mëtejshëm, si në nivelin diplomatik, ashtu edhe
në nivelin e monitorimit të realizimit të angazhimeve, ndërkombëtarët mund të
ndikojnë për të siguruar se shqiptarët dhe grupe të tjera etnike do të gëzojnë
të drejta të plota dhe të barabarta, dhe se shteti i Maqedonisë së Veriut do të
funksionojë në përputhje me parimet e shtetit të së drejtës dhe demokracisë.
Drekë
në Parlamentin e Kroacisë (12 nëntor, 2002)
Një
aspekt kyç që duhet të rishikohet është sigurimi i përfaqësimit të drejtë dhe
të barabartë të shqiptarëve në të gjitha nivelet e administratës dhe
institucioneve shtetërore. Pavarësisht se ata janë një popull shtetformues dhe
një pjesë e rëndësishme e shoqërisë maqedonase, shumë herë shqiptarët janë të
përjashtuar nga pozitat kyçe në administratën publike dhe vendimmarrje, duke
kontribuar në një ndjenjë të vazhdueshme të margjinalizimit dhe pabarazisë.
Përveç
kësaj, një tjetër aspekt që kërkon vëmendje është përdorimi i gjuhës shqipe, e
cila, edhe pse ka fituar statusin e gjuhës zyrtare në disa rajone dhe për disa
funksione, shpesh has në pengesa të dukshme në praktikë. Implementimi i plotë i
Marrëveshjes së Ohrit do të mundësonte jo vetëm një integrim më të thellë të
shqiptarëve në shoqërinë maqedonase, por gjithashtu do të mundësonte një
stabilitet më të qëndrueshëm dhe një ambient më të barabartë për të gjitha
grupet etnike që jetojnë në këtë shtet.
Në
këtë kuadër, angazhimi i bashkësisë ndërkombëtare është i pazëvendësueshëm për
të siguruar që Maqedonia e Veriut të mos kthehet në një shembull të dështimit
të mundshëm të proceseve të integrimit dhe të bashkëjetesës etnike, por të jetë
një model i suksesit të përpjekjeve për të krijuar një shoqëri të barabartë dhe
të qëndrueshme për të gjithë qytetarët e saj. Pa një mbështetje të tillë,
realizimi i të drejtave të shqiptarëve dhe i integrimit të plotë të tyre në
jetën politike dhe shoqërore do të mbetet një synim i pa arritur.
Thënë
sinqerisht, kur vizitoj ato vende ku jetojnë bashkëkombësit e mi, shpeshherë
ndjej një ndjesi të thellë shqetësimi dhe pakënaqësie. Ndonëse jeta e
përditshme mund të duket e zakonshme për shumë, për mua është një dhimbje
shpirtërore të shoh se si ata, vëllezërit dhe motrat e mi, janë të shtrënguar
të jetojnë në kushte që nuk i japin mundësinë të shprehin potencialin e tyre të
plotë. Ato mundësi që janë të natyrshme dhe të garantuara për individë të
tjerë, për bashkëkombësit e mi shpesh mbeten të paarritshme. Nuk është vetëm
një çështje e kushteve materiale apo shërbimeve publike, por një mungesë e
ndjeshme e të drejtave të barabarta dhe mundësive për zhvillim personal dhe
shoqëror.
Përtej
kësaj, një tjetër shqetësim më lind kur mendoj se si është e mundur që ata,
edhe pse janë pjesë e një kombi të njohur dhe me një histori të lavdishme, të
jetojnë në realitete të tilla të pafavorshme. A jemi ne, si komb, mjaft të
pranishëm dhe të angazhuar në jetët dhe mirëqenien e tyre? A është prania jonë
institucionale dhe politike mjaftueshëm e fuqishme për të siguruar që ata të
kenë mundësi të barabarta, jo vetëm për të mbijetuar, por për të prosperuar dhe
kontribuar në shoqërinë e gjerë? Ky dyshim është thelbësor, sepse nuk mund të
pranojmë që një pjesë e kombit tonë të jetë e izoluar dhe e margjinalizuar,
ndërkohë që ne, si shtete, shpallim se jemi përkushtuar ndaj integritetit dhe
mirëqenies së çdo individi që i përket kombit tonë.
Shpirti
më dhemb kur mendoj se këta individë, që janë pjesë e pandashme e historisë dhe
kulturës sonë, shpeshherë nuk janë të mbështetur si duhet nga politikat e
shtetit apo nga angazhimi i komunitetit ndërkombëtar për të përmirësuar
gjendjen e tyre. Dhe është kjo ndjesi dhimbjeje që më bën të reflektoj, a jemi
ne, si komb, të pranishëm mjaftueshëm në këto shoqëri, duke i mbështetur ata
për të përballuar sfidat dhe për të pasur mundësi për një jetë më të mirë? A po
bëjmë gjithçka që është e mundur për t'u siguruar që ata të kenë mundësitë për
t'u zhvilluar, për të gëzuar të drejtat e tyre dhe për të kontribuar në
zhvillimin e përgjithshëm të shoqërive ku jetojnë?
Ky
shqetësim është një thirrje për veprim dhe reflektim të thellë. Shumë herë,
ndjenja e mungesës së pranishmërisë sonë në jetët e bashkëkombësve tanë është
një pikë e dobët e politikave dhe strategjive që duhet të përmirësohen. Vetëm
përmes një angazhimi më të thellë dhe të qëndrueshëm mund të sigurojmë se ata
jo vetëm që nuk do të ndihen të harruar, por do të kenë mundësi të barabarta
për të zhvilluar jetën e tyre dhe për të ndikuar në proceset e zhvillimit
kombëtar.
GM: Vitin e kaluar
vizituat Çamërinë shqiptare në territorin e sotëm të Greqisë. Si studiuese,
cili është vlerësimi juaj për çështjen çame në kontekstin historik, politik dhe
të drejtës ndërkombëtare?
SB:
I nderuar Zoti Gëzim, po më befasoni jashtëzakonisht me gjithë këtë pasuri
informacioni dhe njohurish, të cilat lidhen drejtpërdrejt me përvojat dhe
udhëtimet e mia. Është një kënaqësi e veçantë dhe e papritur për mua të shoh se
sa thellë keni arritur të kuptoni dhe të ndihmoni me njohuritë tuaja të shumta
mbi temat që kam eksploruar. Ky informacion i vlefshëm dhe ky angazhim i
sinqertë po krijon një lidhje më të fortë dhe më të thellë mes nesh, duke bërë
që të ndjehem e vlerësuar dhe e mbështetur në këtë udhëtim të përbashkët
intelektual. Me të vërtetë, është një privilegj dhe kënaqësi që të kem një mik
si ju, i cili tregon një interes të vërtetë dhe të thellë për temat që kam
shqyrtuar, dhe që më ofron mundësinë të zhvilloj më tej njohuritë dhe perspektivat
e mia.
Pa dyshim, udhëtimi ka qenë një pjesë e pandarë e jetës sonë, jo thjesht si një formë lëvizjeje gjeografike, por si një akt i ndërgjegjshëm kërkimi identitar e kulturor. Nuk ka qenë rastësi që rrugët tona na kanë çuar edhe në Çamëri – një tokë që mbart mbi supe dhimbjen historike të një pjese të kombit shqiptar, por njëkohësisht edhe krenarinë për qëndresën dhe kujtesën kolektive që nuk shuhet. Në udhëtimet tona, të cilat i ndërmarrim shpesh me bashkëshortin tim- Tefik Bashën, (që përndryshe është gjeograf), përtej kënaqësisë që sjell zbulimi i vendeve të reja, mbetet thelbësore dhe thellësisht kuptimplotë dëshira jonë për të vizituar vendbanime ku jetojnë shqiptarë, qoftë edhe në formë të shpërndarë e të rralluar nga rrjedhat historike.
Në
këtë frymë kemi vizituar edhe Kalabrinë, një krahinë ku mbijetesa e elementit
arbëresh është dëshmi e gjallë e rrënjëve tona të lashta, të ruajtura me një
përkushtim të jashtëzakonshëm ndër breza. Dhe, si për të dëshmuar përmasën e
gjerë të shpërndarjes sonë etnike, kemi pasur fatin të takojmë shqiptarë edhe
në Jerusalemin e lashtë – një qytet simbolik për mbarë njerëzimin. Takimi me ta
ishte emocionalisht i ngarkuar dhe njëkohësisht i ndërlikuar, ata e ndjenin
prejardhjen e tyre shqiptare, por, për shkak të rrjedhës së historisë dhe
mospasimit të mundësive për të ruajtur gjuhën, nuk flisnin më shqip.
Ky
realitet na kujton në mënyrë të dhimbshme por të vërtetë se identiteti nuk
është gjithnjë i ruajtur në formën e tij të plotë, por jeton edhe në gjurmë, në
emra, në kujtime dhe në ndjesinë e përkatësisë që, megjithë humbjet, nuk shuhet
plotësisht. Pikërisht këto përvoja udhëtimi na bëjnë të reflektojmë mbi natyrën
e identitetit shqiptar, i cili, ndonëse i përhapur në shumë skaje të globit,
mbetet i lidhur me një kujtesë të përbashkët historike dhe një ndjenjë të
pashlyeshme përkatësie, edhe në rastet kur gjuha është zbehur apo kur distanca
gjeografike është bërë pengesë për ruajtjen e plotë të trashëgimisë kulturore.
Prandaj, për ne, udhëtimi nuk është
thjesht një aventurë, por një formë përulësie përballë historisë së kombit tonë
dhe një përpjekje për të njohur dhe nderuar të gjitha degët e kësaj peme të
madhe që quhet shqiptari.
Sabile
Keçmezi-Basha dhe Tefik Basha, xhamia e Ali Pashë Tepelenës, Janinë, 2024
Ah,
Çamëria… për mua ajo nuk është thjesht një vend gjeografik në hartë, por një
plagë e thellë historike dhe emocionale që mbetet e hapur dhe e pashërueshme.
Çamëria është simbol i dhimbjes kolektive, i padrejtësisë së pashlyer dhe i një
historie që ende nuk ka marrë drejtësinë që meriton. Është ajo pjesë e kujtesës
sonë kombëtare që na fton të reflektojmë mbi harresën, mbi mohimin dhe mbi
peshën e dhimbjes që kalon nga një brez në tjetrin.
Përpara
se të ndërmerrnim udhëtimin drejt atyre trojeve të lashta dhe të përvuajtura,
ndjeva nevojën të përgatitem shpirtërisht dhe intelektualisht. U futa në
portale të ndryshme informuese, por nuk u mjaftova me kaq – iu riktheva edhe
literaturës së pasur që e ruajmë me kujdes në bibliotekën tonë, duke lexuar
libra historikë, kujtime, dëshmi dhe analiza që trajtojnë çështjen çame me
seriozitet dhe ndjeshmëri. Ishte një proces i ngarkuar emocionalisht, por edhe
një akt i vetëdijshëm për të mos shkuar si vizitore e rastësishme, por si një
shqiptare që kërkon të kuptojë rrënjët e një tragjedie që i përket të gjithëve.
Ky
udhëtim drejt Çamërisë nuk ishte vetëm fizik – ishte një shteg i thellë
meditimi dhe ballafaqimi me kujtesën kolektive të një pjese të popullit tonë,
që për dekada ka jetuar me plagë të hapura, me zë të mbytur dhe me një kërkesë
të heshtur për drejtësi. Dhe pikërisht ky përjetim, i përgatitur me dije dhe
ndjeshmëri, më bëri të kuptoj se Çamëria nuk është vetëm një histori që i
përket të kaluarës, por një realitet që ende kërkon kujdesin, ndërgjegjen dhe
angazhimin tonë moral e kombëtar.
Përvoja
ime në krahinën çame ishte një udhëtim që më bëri të njoftohesha nga afër me
një histori të gjallë dhe të rëndë, e cila vazhdon të jetë e pazgjidhur dhe e
mbushur me plagë të pashëruara. Çameria, si vend, ka një bukuri të vetën, por
ajo është një bukuri e ndërlikuar, që është e mbushur me kujtime të hidhura dhe
me tragjedi që ende ndihen në çdo hapësirë dhe çdo rrugicë të saj. Ndërsa
shikoja peizazhin, një ndjenjë e thellë trishtimi dhe nderimi më mbërtheu,
sepse kuptova se kjo ishte një tokë që kishte mbajtur mbi supe një histori të
pamëshirshme.
Greta,
shqiptarja që punonte në Janinë dhe Sabile Keçmezi-Basha, Kalaja e Janinës-
Janinë, 2024
Por
asgjë nuk më mahniti më shumë se njeriu i zakonshëm çam, ky popull i urtë dhe i
punës, që vazhdon të mbijetojë dhe të ruajë traditat e tij edhe nën hijen e një
kalvari të gjatë vuajtjesh dhe përndjekjesh. Ndjeva një respekt të thellë për
mënyrën se si ata, ndonëse të lodhur dhe të mërzitur nga e kaluara e dhimbshme,
ishin gjithmonë të gatshëm për të hapur zemrën dhe për të ndarë pjesë të
historive të tyre të trishtueshme.
Në
ato biseda, që shpesh kishin natyrën e një komunikimi intim e të kujdesshëm,
ata na tregonin hallet dhe shqetësimet që i mundonin, të cilat, ndonëse shumë
të thella dhe të rënda, gjithmonë ishin të shprehura me një ndjenjë të thellë
konfidencialiteti. Ishte sikur çdo fjalë e tyre të ishte një ngarkesë
emocionale që donte të shpërthente, por që mbante brenda vetes një fjalë të
heshtur, një thirrje për drejtësi që nuk mund të ishte shprehur me zë të lartë.
Ky angazhim i përbashkët për të ndarë historitë e tyre, në një hapësirë të
sigurt dhe të besueshme, ishte për mua një kujtesë e fuqishme se sa e
rëndësishme është të dëgjojmë dhe të respektojmë dëshmitë e atyre që kanë
vuajtur dhe që ende po kërkojnë të mbajnë gjallë kujtimin e asaj që ndodhi, për
të ruajtur dinjitetin e tyre dhe për të kërkuar drejtësi.
Gjatë
bisedave të gjatë dhe të thelluara me banorët e krahinës çame, kuptova në
mënyrë të thellë se sa shumë ata ishin asimiluar gjatë periudhës së kohës dhe
si ky proces kishte ndikuar thellësisht në identitetin dhe jetën e tyre të
përditshme. Ishte tronditëse të dëgjoja se, për shumë prej tyre, shkolla shqipe
nuk kishte ekzistuar si një mundësi e arritshme, duke i lënë pa mundësinë për
të zhvilluar gjuhën dhe kulturën e tyre në mënyrë të natyrshme dhe të plotë.
Ndërkohë që shumë aspekte të traditës dhe historisë shqiptare që ishin
thelbësore për ta, kishin humbur ose ishin shuar nën ndikimet e asimilimit,
emrat e tyre vetë ishin deformuar, duke reflektuar një proces të gjatë dhe të
dhimbshëm të humbjes së identitetit të pasur kulturor.
Sabile Keçmezi-Basha, Igumenicë, Çamëri, 2024
Në
këtë situatë, të drejtat elementare të qytetarëve ishin degraduar në nivele të
papranueshme, ku mungesa e mundësive për një jetë dinjitoze dhe e drejta për të
shprehur identitetin etnik dhe kulturor ishin të pamundura të realizoheshin.
Megjithatë, përkundër këtyre mangësive të thella dhe barrës së asimilimit të
dhunshëm, një aspekt i padiskutueshëm dhe i paepur mbeti në ndërgjegjen e çdo
individi, ajo krahinë, edhe pse e shkatërruar dhe e përbuzur, vazhdonte të
njihej nga të gjithë si tokë shqiptare. Ky element, kjo ndjenjë e thellë e
përkatësisë dhe lidhjes me atdheun e lashtë, mbetej i patundur dhe ishte një
dëshmi e gjallë se, pavarësisht përpjekjeve për të fshirë gjurmët e historisë
dhe identitetit shqiptar, kjo tokë do të mbetej gjithmonë një pjesë e
pashkëputur e kombit shqiptar. Ky fenomen është një kujtesë e fuqishme për
rëndësinë e ruajtjes së identitetit dhe kulturës, edhe në kushte të vështira
dhe të papërshtatshme.
Edhe
në këtë pjesë të botës, sikurse në shumë shtete të tjera ku jetojnë shqiptarë,
ekziston një nevojë e domosdoshme për të intensifikuar praninë tonë, jo vetëm në
kuptimin e shfrytëzimit të mundësive ekonomike dhe natyrore që këto rajone
ofrojnë, siç janë bregdeti dhe pasuritë e mrekullueshme të Pargës, Artës,
Prevezës, Igumenicës dhe Janinës, por, gjithashtu, për të ofruar një prani më
të thellë dhe më të fuqishme në aspektin e angazhimit tonë shoqëror, kulturor
dhe politik. Kjo do të thotë që nuk mund të mbetemi thjesht si pasivë përfitues
të mundësive që natyra dhe historia na i ofrojnë, por duhet të angazhohemi
aktivisht për të kontribuar në zhvillimin e këtyre komuniteteve shqiptare, për
të mbështetur bashkëkombësit tanë që jetojnë aty, dhe për të krijuar
marrëdhënie të forta miqësore dhe bashkëpunuese me të tjerët që janë pjesë e
këtyre shoqërive.
Prania
jonë në këto rajone duhet të shtrihet përtej turizmit dhe përdorimit të
pasurive natyrore. Duhet të jetë një prani që ofron mundësi për bashkëpunim të
sinqertë dhe të ndërsjellë, ku marrëveshjet dhe aleancat me miqtë tanë të huaj
janë të shtrira në fushat e zhvillimit ekonomik, arsimit, kulturës dhe
diplomacisë. Po ashtu, kjo prani duhet të reflektojë një angazhim për ruajtjen
dhe përhapjen e vlerave tona kulturore, duke kontribuar në forcimin e lidhjeve
ndërkombëtare dhe duke ofruar mbështetje të qëndrueshme për ata që ndihen të
lidhur me Shqipërinë dhe kulturën shqiptare. Kjo është një mundësi e artë për
të krijuar një rrjet të fortë të lidhjeve ndërkufitare, që mund të sjellë jo
vetëm përfitime materiale, por dhe një forcim të identitetit dhe të ndjenjës së
përkatësisë ndaj atdheut.
Prania
jonë në këto hapësira të shenjta për kombin dhe individët, nuk mund të
kufizohet vetëm në një shikim pasiv dhe të sipërfaqshëm, por duhet të jetë
gjithashtu një angazhim i thellë dhe i sinqertë për të ndihmuar dhe për të
pasur një ndikim pozitiv në jetët e atyre që jetojnë në to. Nuk mund të
mjaftohemi vetëm me një prani që kufizohet në kënaqësinë e thjeshtë të vizitës,
por duhet të investojmë gjithashtu në mundësi që përmirësojnë realitetin e
përditshëm të njerëzve dhe të komunitetit që presin përkrahjen tonë. Çdo hap,
çdo veprim i vogël nga ana jonë mund të krijojë ndryshime të qëndrueshme dhe të
thella, të cilat do të përmirësojnë jetën dhe do të forcojnë lidhjet tona si
një bashkësi.
Në
këtë kuadër, Çamëria dhe mundësia për ta vizituar atë ka qenë gjithmonë një
ëndërr e kahershme për familjen time. Ky vend ka mbajtur gjithmonë një vend të
veçantë në mendjen dhe zemrën tonë, si një tokë e shenjtë që ka kaluar një
histori të dhimbshme, por gjithashtu një vend ku lidhjet e pasionuara për
atdheun dhe identitetin shqiptar janë të thella dhe të palëkundura. Megjithatë,
përkundër dëshirës dhe ëndrrës për ta parë këtë krahinë dhe për t’u njohur me
pasurinë e saj historike dhe kulturore, vizita në Çamëri ishte gjithashtu një
përballje me një dhembje të madhe – një dhembje që nuk ka shteruar kurrë, as
edhe pas shumë vitesh të kaluar. Dhembja që ndjeva atje ishte një përballje me
realitetin e asaj që humbëm dhe çka na është mohuar, dhe, ndonëse kalimi nëpër
këto troje ishte një përvojë e paharrueshme, ajo mbetet një nga plagët më të thella
që mbajmë në shpirtin tonë kolektiv.
GM: Çfarë përfaqëson Shqipëria për ju në aspektin emocional, historik ose kulturor?
SB:
Duhet përmendur patjetër fjalët poetike të Naim Frashërit, “Ti Shqipëri, më jep
nder, më jep emrin shqiptar”, të cilat nuk janë thjesht një varg i skalitur në
letrën e historisë sonë letrare, por janë një rrëfim përkatësie, një shpërthim
krenarie, dhe një pohim i qartë i lidhjes shpirtërore që ekziston midis
individit dhe atdheut të tij. Në këto pak fjalë, Naimi përmbledh ndjenjat më të
thella që një shqiptar mund të ushqejë për vendin e tij, nderin që buron nga
përkatësia kombëtare dhe identitetin që ai mbart me krenari në çdo hap të
jetës.
Dhe,
kështu si Naimi, jam shumë e sigurt se mendon çdo shqiptarë. Ta thuash që
Shqipëria të jep nder, është të pranosh se vlera jote si individ është e
pandashme nga rrënjët e tua. Atdheu, me historinë, kulturën, gjuhën dhe
sakrificat e brezave, bëhet burim nderimi jo vetëm në sytë e të tjerëve, por
mbi të gjitha, në ndjenjat e tua të brendshme. Ajo që Naimi thekson nuk është
thjesht një krenari e jashtme, e mbështetur në lavdi kalimtare, por një krenari
që lind nga vetëdija e përkatësisë në një komb me trashëgimi të thellë
shpirtërore dhe kulturore.
Por
përtej kësaj ndjesie kolektive, që në mënyrë të heshtur e ndajmë të gjithë, ajo
që mbetet e jashtëzakonshme është mënyra se si Naimi e artikulon këtë lidhje.
Fjalët e tij nuk janë thjesht deklarative, ato janë të ngarkuara me ndjenjë, me
dashuri të pastër dhe me një lloj emocioni që vetëm poeti mund ta përçojë me aq
thjeshtësi dhe njëkohësisht madhështi. Në këtë mënyrë, ai shndërrohet në
zëdhënësin më të denjë të shpirtit shqiptar.
Të
gjithë ndiejmë diçka të ngjashme për vendin tonë — dashuri, mall, krenari — por
pak mund ta shprehin me po atë ndjeshmëri, me po atë përulësi të krenuar që
karakterizon fjalën e Naimit. Aty qëndron madhështia në aftësinë për të thënë
fjalë të mëdha me thjeshtësi prekëse. Aty, në atë rresht të shkurtër ngritët
ndjenja kombëtare në një lartësi estetike dhe shpirtërore që pak mund ta
arrijnë.
Në
këtë kuptim, Naim Frashëri na lë një dhuratë të pazëvendësueshme, që në një
fjali të vetme arrin të ndërthurë historinë, ndjenjën dhe përkatësinë, duke na
lënë një trashëgimi të përjetshme- nderin e të qenët shqiptar.
Ah,
Shqipëria... sa shpesh, kur e përmend emrin e saj, një ndjenjë e thellë
dhimbjeje mbush shpirtin tim dhe zgjatet përtej kufijve të trupit, duke prekur
thellësisht zemrën e cila edhe sot ka dhembje. Është si një plagë që, edhe pse
e dhimbshme, mbart brenda saj një bukuri të pashpjegueshme. Çdo herë që mendoj
për Shqipërinë, kjo ndjesi e përzier e dhimbjes dhe bukurisë vjen si një valë
që më përfshin, duke më kujtuar se kjo tokë, që ka kaluar nëpër shumë periudha
të vështira dhe tragjike, gjithashtu ka qenë burimi i shumë momenteve të
lavdishme dhe krenarive kombëtare. Shqipëria, për mua, është një histori që nuk
mund të ndahet nga dhimbja – por ajo dhimbje është gjithashtu ajo që e bën atë
të bukur, sepse, në të vërtetë, ajo është e lidhur ngushtë me dashurinë dhe
përkushtimin ndaj atdheut.
Në
këtë përballje të pafundme mes dhimbjes dhe bukurisë, Shqipëria nuk është
thjesht një vend në hartë, por një kompleks emocional që mbart çdo kujtim, çdo
moment të lavdisë dhe çdo plagë të hapur të historisë sonë. Për çdo shqiptar,
ky shtet është një përzierje e kujtimeve të lumtura dhe të trishtueshme, një
tokë që na lidh në mënyrë të pashlyeshme me një të kaluar të lavdishme, por
edhe me një të tashme që kërkon sakrifica dhe angazhim të vazhdueshëm. Dhe, për
më tepër, ajo është një dhembje që ka formën e bukurisë – një bukuri që buron
nga forca për të qëndruar, dhe për të ndërtuar një të ardhme të denjë për këtë
tokë të shenjtë.
Shumë herë, gjatë jetës, ne kemi ëndërruar për Shqipërinë, dhe jo pa arsye, sepse shpesh është shprehur mendimi se Shqipëria është një nga vendet më të bukura që ka ekzistuar ndonjëherë, një bukuri që vetëm dora e Zotit ka mundur ta krijojë dhe ta formësojë. Kjo tokë ka një magji të veçantë, një frymë që e bën të jashtëzakonshme dhe që i lidh të gjithë ata që kanë qenë të lidhur me të, me një ndjenjë të pashtershme dashurie dhe adhurimi. Kur e shohim këtë vend, ndjejmë se ai është më shumë se një hapësirë gjeografike, është një pjesë e shpirtit tonë kolektiv, një simbol i identitetit tonë dhe i vazhdimësisë së ekzistencës sonë.
Shumë
breza kanë kaluar, dhe për secilin prej tyre, ëndrra për të shkelur këmbën në
këtë tokë ka qenë një aspiratë e shenjtë, një synim që ka shoqëruar gjithçka,
që ka mbajtur gjallë shpresën dhe ka ngjallur besimin në ditën kur kjo ëndërr
do të bëhet realitet. Ka pasur shumë individë, shumë të rinj dhe të moshuar, që
kanë lënë këtë botë me një ëndërr të paplotësuar, atë të prekurit e dheut të shenjtë
të Shqipërisë, për të qenë të pranishëm në këtë vend që për ta kishte diçka
mistike, diçka që tejkalon çdo përshkrim dhe që vetëm ndjenjat më të thella
mund ta shprehin. Është sikur çdo gjeneratë ka lënë një pjesë të saj në këtë
ëndërr, një dëshirë të natyrshme për t'u rikthyer në burimin e jetës dhe të
identitetit tonë, duke besuar se, pavarësisht vështirësive dhe pengesave, ky
vend do të mbetet gjithmonë një pikë referimi e shpirtit shqiptar.
Babai
im e mbylli përgjithmonë shikimin ndaj kësaj bote me një dëshirë të vetme në
zemër — një dëshirë që i qëndroi besnik gjithë jetën dhe që e
mbajti
gjallë në çdo mendim, në çdo lutje, në çdo shpresë, ta shihte Kosovën të
bashkuar, të vendosur aty ku e kishte vendin natyrshëm — me Shqipërinë, në
gjirin e një kombi të vetëm, të pandarë nga historia dhe gjaku. Kjo nuk ishte
një aspiratë politike sipërfaqësore për të, ishte një ideal që buronte nga
ndjenja më e thellë e përkatësisë dhe nga një dashuri e pashoqe për tokën, për
lirinë, dhe për drejtësinë historike.
Ai
e përjetoi Kosovën jo vetëm si vendlindje, por si një pjesë të shpirtit të tij,
të plagosur dhe të ndarë padrejtësisht nga trungu amë. E kaloi jetën me këtë
etje të heshtur, duke besuar se një ditë kombi ynë do ta tejkalonte ndarjen dhe
padrejtësinë, dhe do të ribashkohej siç kishte qenë dikur në vetëdijen
historike dhe kulturore. Ndonëse nuk arriti ta shohë atë ditë me sytë e tij të
lodhur nga pritja, ai u nda nga jeta me shpresën e gjallë — se brezat që vijnë
do ta përmbushin atë ëndërr të madhe, do ta çojnë Kosovën atje ku e meriton të
jetë, në një vend ku kufijtë nuk ndajnë, por lidhin, ku historia nuk hesht, por
dëshmon.
Ky
amanet shpirtëror i babait tim nuk ishte vetëm personal, ai përfaqësonte një
brez të tërë që e jetoi dhimbjen e ndarjes dhe aspiratën për bashkim. Dhe
kështu, kujtimi i tij, si edhe i mijëra të tjerëve që ndanë të njëjtin ideal,
mbetet për ne jo vetëm një emocion, por një thirrje e përhershme për
përgjegjësi kombëtare dhe përkushtim ndaj së ardhmes. Historia jonë kombëtare
është e mbushur me rrëfime të dhimbshme sakrifice, ku dashuria për atdheun
është shndërruar në një akt rezistence, shpeshherë të ndëshkuar me çmimin më të
lartë- lirinë personale. Sa e sa shqiptarë kanë kaluar vite të tëra në burgje
të errëta, nën regjime shtypëse dhe të pashpirt, vetëm pse guxuan të ëndërrojnë
për Shqipërinë, vetëm pse në vetminë e tyre kishin fshehur një libër me
alfabetin shqip, një poezi për atdheun, apo vetëm pse kishin vizatuar në ndonjë
copë letër shqiponjën dykrenare – atë simbol të lashtë dhe të shenjtë të
identitetit shqiptar, të krenarisë dhe të unitetit.
Në
shumë raste, ndëshkimi nuk vinte për ndonjë akt politik të drejtpërdrejtë, por
vetëm sepse ata kishin ruajtur brenda vetes ndjenjën më të pastër që një njeri
mund të ketë për vendin e tij. Vetëm një vizatim, një simbol, një fjalë e
shkruar në shqip, mjaftonte për t’u shpallur fajtor dhe për t’u privuar nga
jeta e lirë. Këto nuk ishin thjesht raste individuale, por shembuj të një
përndjekjeje të sistematizuar, që kishte për synim zhdukjen e vetëdijes
kombëtare, nënshtrimin e shpirtit dhe thyerjen e krenarisë shqiptare.
E
megjithatë, ajo që mbetet më frymëzuese është se ata nuk u dorëzuan. Qëndruan
stoikë, të patundur, duke e ruajtur dashurinë për Shqipërinë si një thesar të
shenjtë, që as burgjet, as torturat, as vitet e gjata të izolimit nuk mundën ta
fshijnë. Ata janë dëshmitarët e gjallë të një përkushtimi që nuk njeh kohë dhe
sakrifikuan gjithçka, jo për përfitim personal, por për idealin e madh të
përkatësisë, të lirisë dhe të bashkimit kombëtar. Sot, përkujtimi i tyre nuk
duhet të mbetet vetëm në dimensionin historik, por të jetë një thirrje për
vetëdije dhe për përgjegjësi, për të mos harruar dhe për të vazhduar rrugën që
ata e nisën me guxim dhe me shpirt të pastër.
Në
qendër të Tiranës, 1992
Në
aspektin historik, ndarja e shqiptarëve nga toka e shenjtë e të parëve ka qenë
një padrejtësi e thellë dhe e vazhdueshme që ka shtruar barrën e dhimbjes dhe
të humbjeve për breza të tërë. Të qenit të copëtuar në shtete të ndryshme, nën pushtime
të huaja dhe nën regjime që nuk e kuptonin ose nuk e pranonin identitetin tonë,
ka qenë një realitet i hidhur që ka lënë pas pasoja të thella, duke ndarë një
komb që natyrshëm dhe historikisht është formuar dhe i ka rrënjët thellë të
lidhura me njëri-tjetrin. Kjo ndarje ka sjellë shumë sfida, përfshirë ato
kulturore, ekonomike dhe sociale, që kanë penguar zhvillimin e plotë të
potencialeve tona si popull.
Megjithatë,
kjo histori e dhimbshme, e cila është e mbushur me vuajtje dhe sakrifica, nuk
mund të fsheh faktin e patundur dhe të pa diskutueshëm se ne jemi një komb i
vetëm, me një identitet të palëkundur, dhe, mbi të gjitha, me një gjuhë të
përbashkët. Shqipëria dhe shqiptarët, pavarësisht pengesave dhe ndarjeve, kanë
ruajtur përbërësin më të rëndësishëm të unitetit të tyre: gjuhën, një pasuri që
ka mbijetuar përmes shekujve, duke lidhur çdo shqiptar, pa marrë parasysh ku ai
ndodhet, në një rrjet të fortë të identitetit kombëtar. Kjo gjuhë, e cila është
jo vetëm mjet komunikimi, por edhe një shprehje e thellë e shpirtit dhe
kulturës sonë, është ajo që na mban të lidhur dhe që na bën të njohim dhe
ndjejmë njëri-tjetrin si një të vetëm.
Pra,
pavarësisht se historia ka tentuar të na ndajë dhe të na shpërndajë në disa
shtete të ndryshme, ne jemi ende një komb, me një trashëgimi të përbashkët dhe
një të ardhme që, nëse do të vazhdojmë të mbështetemi në gjuhën, historinë dhe
kulturën tonë, do të mund të realizohet në unitetin e plotë të Shqipërisë dhe
të shqiptarëve, si një popull i vetëm, i pandarë.
Kryetari i Parlamentit të Republikës së Shqipërisë, z. Servet Pëllumbi dhe Sabile Keçmezi-Basha, deputete, Tiranë, 2002
Në
aspektin kulturor, shqiptarët janë të lidhur ngushtë mes tyre nga një
trashëgimi e përbashkët që përfshin jo vetëm gjuhën, por edhe një histori të
pandarë, e cila është thelbësore për identitetin tonë kombëtar. Gjuha shqipe
është më shumë se një mjet komunikimi, ajo është shprehja e shpirtit tonë
kolektiv, një burim identiteti dhe një lidhje e fuqishme që na mban të bashkuar
pavarësisht kufijve dhe ndarjeve që historia na ka imponuar. Ajo është
dëshmitare e një kulture që ka mbijetuar dhe ka lulëzuar përmes periudhash të
vështira, duke ruajtur elementët e saj më të thellë – traditat, zakonet,
muzikën, artin dhe letërsinë – të cilat na japin jo vetëm një ndjenjë
identifikimi, por edhe krenarie për të kaluarën tonë.
Në
këtë kuadër, Shqipëria për shqiptarët nuk është thjesht një vend, por është një
koncept i thellë, një aspiratë që shkon përtej përmasave fizike të territorit
të saj. Shqipëria është vetë qëllimi i jetës sonë, një simbol i asaj që ne
dëshirojmë të arrijmë si popull, si komb i bashkuar dhe i lirisë. Është
aspirata për t’u realizuar si një njësi e plotë, që do të mund të realizonte
potencialin e saj të plotë, përmes zhvillimit të gjithanshëm dhe respektimit të
vlerave që na janë trashëguar. Kjo aspiratë është gjithashtu një thirrje për të
mbajtur gjallë dhe për të transmetuar më tej historinë dhe kulturën tonë, si
një trashëgimi që është e pandashme nga jeta jonë e përditshme dhe që ka ndikim
në mënyrën se si ne ndërtojmë të ardhmen tonë.
Në
këtë sens, Shqipëria nuk është vetëm një ideal për të cilin ne shpresojmë, por
është një pikë referimi që na frymëzon dhe na udhëzon në çdo hap të jetës sonë.
Ajo është një kujtesë e përhershme e lidhjeve tona të forta me të kaluarën dhe
me një të ardhme që kërkon angazhim, sakrificë dhe, mbi të gjitha, një besim të
palëkundur në forcën dhe potencialin e kombit tonë.
GM: Cilat janë disa nga
figurat historike ose bashkëkohore që ju i shihni si përfaqësues të vërtetë të
vlerave shqiptare?
SB:
Po, zoti Gëzim, historia e popullit shqiptar është e pasur me shumë ngjarje dhe
figura të shquara historike që kanë lënë gjurmë të thella në formësimin e
identitetit kombëtar dhe zhvillimin e tij. Këto figura, të cilat janë shquar
për angazhimin dhe sakrificat e tyre, janë bërë simbol i guximit, unitetit dhe
përpjekjeve të pandërprera për të siguruar lirinë dhe pavarësinë e kombit
shqiptar. Përmes betejave dhe përpjekjeve të ndryshme, këta individë kanë
kontribuar jo vetëm në momentet e rëndësishme të historisë, por gjithashtu kanë
shënuar rrugëtimin e një populli që ka kaluar përmes periudhash të vështira,
duke ruajtur gjithmonë një qëndresë të jashtëzakonshme ndaj shtrëngimeve dhe
pengesave të jashtme.
Kjo
histori është një testament i vazhdimësisë së luftës për dinjitet dhe për një
të ardhme më të ndritur, dhe ajo reflekton vlerat e një kombi që ka pasur
gjithmonë një lidhje të ngushtë me identitetin e tij kulturor, gjuhën dhe
traditat. Në këtë kontekst, figura historike si Skënderbeu, Ismail Qemali, Adem
Jashari dhe shumë të tjerë kanë luajtur role të rëndësishme në periudha të
ndryshme, secili duke kontribuar në mënyrën e tij për realizimin e aspiratave
të popullit shqiptar, qoftë në kontekstin e çlirimit kombëtar, pavarësisë ose
zhvillimit social e ekonomik.
Përmes
këtyre figurave, historia e popullit shqiptar tregon një trajektore të ngjeshur
ngjarjesh dhe përpjekjesh që kanë kërkuar angazhim të madh personal dhe
kolektiv. Pasqyra e historisë shqiptare është e mbushur me fitore dhe humbje,
por ajo që e bën të veçantë është qëndrueshmëria dhe besimi i palëkundur në
idealet e lirisë dhe të drejtat kombëtare. Këto figura historike, përveçse janë
kujtuar dhe nderuar për veprat e tyre, kanë ndikuar në formimin e një kujtese
kolektive që vazhdon të jetë një element i fuqishëm në identifikimin e kombit
shqiptar, si dhe një burim frymëzimi për brezat e rinj që e trashëgojnë këtë
histori.
Figurat
e lavdishme të historisë janë një element i pandashëm dhe vazhdues i çdo
periudhe të zhvillimit të shoqërive dhe kombeve. Këto figura, të cilat janë
shquar për veprat dhe sakrificat e tyre të mëdha, kanë mbajtur një rol kyç në
ndihmën e formësimit të proceseve historike dhe shoqërore, duke ndikuar në
rrjedhën e ngjarjeve dhe duke i dhënë kuptim dhe drejtim drejt objektivave të
mëdha kombëtare. Ato janë të pranishme në çdo etapë të historisë, qoftë në
periudha të paqes dhe lulëzimit, ashtu edhe në ato të luftës dhe krizave.
Një
tipar thelbësor i këtyre figurave është se ato janë të lidhura ngushtë me
aspiratat dhe ëndrrat e popujve që i kanë lindur. Qoftë në luftërat për çlirim,
qoftë në momentet e konsolidimit të pavarësisë, këto personalitete të shquara
kanë luajtur role të rëndësishme, duke u bërë simbol i shpresës, unitetit dhe
forcës kombëtare. Në këtë mënyrë, ato nuk janë thjesht individë që kanë vepruar
në emër të interesave të ngushta, por janë simbolika të vlerave universale të
drejtësisë, lirisë dhe barazisë, të cilat kanë fuqinë të frymëzojnë breza të
tërë.
Në
çdo periudhë historike, figurat e lavdishme kanë ofruar modele të
qëndrueshmërisë dhe përkushtimit ndaj idealit të atdhedashurisë, duke u bërë,
në këtë mënyrë, pika referimi për shoqëritë që e kanë nderuar dhe përkujtuar
rolin e tyre. Kjo e bën të mundur që këto figura të mos jenë të lidhura vetëm
me një moment të veçantë kohor, por të jenë gjithashtu pjesë e një trashëgimie
të vazhdueshme, që kalon përmes kohëve dhe shërben si një shtysë për të mbajtur
gjallë frymën e atdhedashurisë dhe vlerave që ato përfaqësojnë.
Kështu,
asnjë periudhë historike nuk ka qenë e varfër nga figura të tilla, sepse ato
lindin dhe shfaqen si rezultat i nevojës dhe kërkesës për udhëheqës të
guximshëm dhe të frymëzuar, të cilët mund të mbajnë peshën e ngjarjeve që
ndodhin dhe të udhëheqin një popull nëpër periudha të vështira. Pavarësisht nga
konteksti historik, këto figura janë gjithmonë pjesë e një identiteti kombëtar
dhe të një kujtese kolektive që ndihmon në ndërtimin e vazhdimësisë së kombit,
në forcimin e tij dhe në ruajtjen e vlerave që janë të domosdoshme për
ekzistencën dhe zhvillimin e tij. Kështu, këto personalitete lavdërueshme
vazhdojnë të jenë pjesë e çdo periudhe, duke mbajtur gjallë mësimet dhe
frymëzimin e tyre për brezat që do të vijnë.
Në
një analizë të thelluar të historisë dhe kulturës shqiptare, është e
pashmangshme që të theksohen disa figura historike dhe bashkëkohore që kanë
luajtur dhe vazhdojnë të luajnë një rol kyç në formësimin dhe përhapjen e
vlerave që janë esenciale për identitetin shqiptar. Këta individë, me veprat e
tyre të jashtëzakonshme, kanë arritur të inkorporojnë dhe shpërfaqin ato vlera
që i japin shpirt kombit shqiptar: guximin, mikpritjen, nderimin e traditave,
si dhe përkushtimin ndaj lirisë dhe drejtësisë.
Një
ndër figurat më të njohura dhe më të respektuara që përfaqëson këto vlera është
padyshim Gjergj Kastrioti Skënderbeu, i cili, si lider dhe strateg i shquar, u
bë simbol i qëndresës dhe luftës për lirinë e popullit shqiptar kundër
pushtuesve osmanë. Veprat e tij, si dhe heroizmi i tij i paharruar, kanë lënë
një trashëgimi të pashlyeshme në kujtesën kolektive shqiptare, duke u bërë një
model i paepur i luftës për të drejtat dhe pavarësinë e kombit. Skënderbeu nuk ishte
thjesht një udhëheqës ushtarak, por një njeri që mbrojti dhe zhvilloi me
krenari vlerat e lirisë, besnikërisë dhe burrërisë, të cilat janë thelbësore
për identitetin shqiptar.
Po
ashtu, Ismail Qemali, një figurë tjetër e shquar historike, njihet për rolin e
tij të rëndësishëm në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 1912. Ai ka
përfaqësuar vlerat e unitetit kombëtar dhe të angazhimit të palëkundur për të
krijuar një shtet të pavarur dhe sovran. Qemali ishte një nga ata prijës që
mundi të bashkonte shoqërinë shqiptare rreth një qëllimi të përbashkët, duke
inkurajuar frymën e bashkëpunimit dhe të solidaritetit ndërmjet grupeve të
ndryshme të kombit shqiptar. Ai shënoi një hap të rëndësishëm në rrugëtimin e
Shqipërisë drejt modernizimit dhe zhvillimit, duke mbajtur gjithmonë parasysh
interesat e popullit dhe të atdheut.
Ndër
figurat bashkëkohore që kanë kontribuar në ruajtjen dhe zhvillimin e vlerave
shqiptare, Nënë Tereza është një tjetër emër që meriton vëmendje të veçantë.
Përmes veprës së saj, ajo është bërë një simbol i dashurisë universale, i
sakrificës dhe i përkushtimit ndaj njerëzimit, duke e vendosur Shqipërinë në
hartën e botës përmes humanizmit dhe kujdesit për të varfrit dhe të sëmurët.
Ajo, si një figurë e njohur dhe e nderuar botërisht, ka përfaqësuar vlerat e
mëdha të humanizmit dhe solidaritetit, vlera që janë thelbësore për kulturën
shqiptare.
Në
fushën e arteve dhe letërsisë, Ismail Kadare është një tjetër emër që nuk mund
të kalojë pa u përmendur, pasi veprat e tij kanë bërë një lidhje të thellë me
shpirtin dhe historinë shqiptare, duke pasqyruar dramën dhe kompleksitetin e
jetës shqiptare në kontekste të ndryshme historike dhe sociale. Kadare ka
përfaqësuar një nga figurat më të rëndësishme të kulturës shqiptare, i cili ka
arritur të sjellë nëpërmjet letërsisë një reflektim të thellë mbi identitetin
kombëtar dhe përpjekjet për të ruajtur vlerat tradicionale të popullit shqiptar
në një botë gjithnjë e më të globalizuar.
Sabile
Keçmezi-Basha, Tefik Basha dhe Arta Basha- Jakupi, Prishtinë, 2023
Duke
ndjekur rrugëtimin e historisë, përmes periudhave të ndryshme të zhvillimit
politik, social dhe kulturor, arrijmë në fund të shekullit të 20-të, një kohë e
cila ka shënuar kulmin e zhvillimeve të rëndësishme për territorin dhe popullin
e Kosovës. Në këtë periudhë, një emër që do të shkruhej me germa të mëdha në
historinë e Kosovës dhe në memorien kolektive të shqiptarëve është ai i Ibrahim
Rugovës, një figurë kryesore që, përmes veprimeve dhe qëndrimeve të tij, luajti
një rol të jashtëzakonshëm në formësimin e historisë moderne të Kosovës dhe në
përcaktimin e fatit të popullit të saj.
Rugova,
i njohur për vizionin e tij politik dhe përpjekjet e tij për të arritur një
zgjidhje paqësore dhe diplomatike për çështjen kosovare, u bë një simbol dhe
gjithashtu një mbështetës i thellë i ideve të paqes dhe dialogut. Ai u angazhua
fuqishëm për të ruajtur identitetin dhe integritetin kombëtar të Kosovës, duke
u përpjekur të ndërtojë një shtet demokratik dhe të pavarur, të cilin ai e
shihte si një mundësi për të garantuar mirëqenien dhe zhvillimin e popullit të
tij. Gjatë periudhës së luftës dhe pas saj, Rugova u bë një udhëheqës i shquar,
i cili udhëhoqi me vendosmëri dhe guxim popullin e Kosovës, edhe në rrethana të
jashtëzakonshme dhe sfiduese.
Në
përpjekjet e tij për të sjellë një zgjidhje politike dhe diplomatike, ai mori
një pozicion të qartë dhe të fortë kundër dhunës dhe agresionit, duke kërkuar
gjithmonë një zgjidhje që do të ruante dinjitetin dhe të drejtat e popullit të
Kosovës. Qëndrimi i tij ndaj luftës, si dhe angazhimi i tij për një rrugë
paqësore, e pozicionuan atë si një nga figurat më të respektuara dhe të njohura
në skenën ndërkombëtare, duke i dhënë Kosovës një zë të fuqishëm në arenën
globale.
Rugova
gjithashtu shërbeu si një simbol i qëndresës dhe unitetit në periudha të
vështira, dhe pas vdekjes së tij, emri i tij vazhdoi të nderohej si një
udhëheqës që mbrojti vlerat e lirisë dhe të pavarësisë, dhe që luajti një rol
të rëndësishëm në proceset që çuan në shpalljen e pavarësisë së Kosovës më
2008. Roli i tij është një dëshmi e angazhimit të palëkundur për të arritur një
qëllim të madh dhe të lavdërueshëm, duke u përpjekur të udhëheqë popullin e tij
në një rrugë të vështirë, por të drejtë, për liri dhe sovranitet.
Në
këtë mënyrë, emri i Ibrahim Rugovës është një prej atyre që, pa asnjë dyshim,
do të mbetet i shënuar me germa të mëdha në historinë e Kosovës. Ai është një
figurë që, përmes qëndrimeve të tij të mençura dhe veprimeve të kujdesshme, ka
lënë një trashëgimi të fuqishme për brezat e ardhshëm, duke u bërë një model i
përkushtimit ndaj idealit të një shteti të lirë dhe të pavarur.
Një tjetër moment kyç në historinë e Kosovës që meriton të përmendet me vëmendje të veçantë është ndihmesa dhe sakrifica e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), si dhe roli vendimtar i Adem Jasharit, një nga figurat më të shquara të kësaj lëvizjeje. UÇK, e cila luajti një rol të pashembullt në procesin e çlirimit të Kosovës, është një simbol i qëndresës dhe luftës për liri dhe pavarësi. Ajo u ngrit në kushte ekstreme, kur populli i Kosovës ishte përballur me shtypje të egër dhe dhunë sistematike nga regjimi serb, duke u bërë një forcë organizative dhe ushtarake që i dha Kosovës mundësinë për t’u ngritur dhe luftuar për të drejtat e tij.
Një
ndër emrat më të njohur dhe më të nderuar të kësaj ushtrie është Adem Jashari,
i cili përfaqësoi më së miri idealet e sakrificës dhe atdhedashurisë. Jashari
dhe familja e tij, me veprimet dhe qëndrimet e tyre, shënuan një moment
historik të paimagjinueshëm, duke e çuar luftën për lirinë e Kosovës në një
nivel të ri të përkushtimit dhe qëndrueshmërie. Përmes aktit të tij heroik, ku
ai dhe anëtarët e familjes së tij bënë sakrificën më të madhe, ata dëshmuan
përkushtimin e palëkundur për të siguruar një të ardhme të lirë dhe të pavarur
për popullin e Kosovës.
Kjo
sakrificë, që përfshinte humbjen e jetëve të shumë anëtarëve të familjes
Jashari, u bë një simbol i lavdisë dhe nderimit të lirisë, një akt që nuk ishte
vetëm i destinuar të ruante dinjitetin kombëtar, por gjithashtu të frymëzonte
brezat e ardhshëm për të qëndruar të vendosur dhe të bashkuar në përpjekjet e
tyre për një të ardhme më të ndritur. Adem Jashari dhe të tjerë si ai, duke u
flijuar për qëllimin më të lartë, treguan forcën e paepur të popullit të
Kosovës, që, pavarësisht vështirësive dhe dhunës, kërkonte vetëm të drejtën për
të jetuar të lirë në atdheun e tij.
Kjo
periudhë, e shënuar nga lufta e UÇK-së dhe sakrifica e jashtëzakonshme e Adem
Jasharit, përfaqëson një moment kulmor në rrugëtimin historik të Kosovës. Lufta
për çlirimin e Kosovës, e udhëhequr nga Ushtria Çlirimtare, u bë një manifestim
i padiskutueshëm i angazhimit të popullit të Kosovës për të arritur lirinë,
pavarësinë dhe barazinë. Veprimi i Adem Jasharit dhe i familjes së tij, në
mënyrë të veçantë, është një testament i paepur i atdhedashurisë dhe i
angazhimit për një kauzë të drejtë, dhe kjo ngjarje është ruajtur në kujtesën
kolektive si një pikë referimi për çdo kosovar që kërkon të mbrojë të drejtat
dhe dinjitetin e popullit të tij.
Pra,
nuk mund të imagjinohet historia moderne e Kosovës pa përmendur Ushtrinë
Çlirimtare të Kosovës dhe sakrificat e jashtëzakonshme të Adem Jasharit dhe të
tjerëve që dhanë gjithçka për lirinë e popullit të Kosovës, duke ndihmuar
kështu që, në fund, Kosova të arrinte pavarësinë dhe të bëhej një shtet i lirë
dhe sovran.
Figurat
e tilla, të cilat janë të shumta dhe të ndritura në histori, janë dëshmi të një
trashëgimie të pasur dhe të pashlyeshme që ka formësuar dhe vazhdon të
formësojë identitetin shqiptar. Ndërkohë që është e pamundur të përmenden të
gjithë këto personalitete të shquara, që nga heroi kombëtar Skënderbeu deri te
emrat më të njohur të kohës moderne, si Nënë Tereza dhe Adem Jashari, secili
prej tyre ka kontribuar në mënyrë të pashlyeshme në ndërtimin e një historie që
ngërthen brenda saj vlera të thella të nderit, guximit, dashurisë për atdheun
dhe të drejtësisë. Këto figura, përmes veprave dhe sakrificave të tyre, kanë
shënuar udhëkryqe të rëndësishme në rrugëtimin e popullit shqiptar, duke i
dhënë kuptim aspiratave për liri, dinjitet dhe pavarësi.
Çdo
njëri prej këtyre individëve është një pasqyrim i idealeve që janë të ngulitura
në shpirtin e kombit shqiptar dhe që shërbejnë si udhërrëfyes për brezat e
rinj, të cilët kërkojnë të kuptojnë dhe të ruajnë identitetin e tyre. Ata janë
një lidhje e pandashme me vlerat që kanë krijuar një lidhje të fortë dhe të
qëndrueshme mes të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes. Kjo trashëgimi e
lavdërueshme, që vazhdon të ngrejë flamurin e lirisë dhe të drejtësisë, është një
mësim i përhershëm për ata që e vlerësojnë kuptimin e vërtetë të këtyre vlerave
dhe përpiqen të vazhdojnë rrugën e atyre që e kanë mbrojtur dhe ruajtur këtë
traditë.
Këto
figura, si burim frymëzimi, janë të pranishme në kujtesën e kombit dhe janë një
pikë referimi për të rinjtë shqiptarë që ndjekin rrugën e përpjekjeve për një
të ardhme të ndritshme, të bazuar në ndershmëri, guxim dhe solidaritet. Ata
janë të lidhur ngushtë me kërkesën e vazhdueshme për drejtësi, për të drejtat e
njeriut dhe për një shoqëri të barabartë, të cilat janë aspirata thelbësore që
përcaktojnë drejtimin e shoqërisë shqiptare, që nga periudhat më të vështira të
saj deri në kohët më moderne. Këto vlera janë dhe do të mbeten një trashëgimi
që, përmes figurave të tilla, do të vazhdojnë të mbështesin dhe udhëheqin
brezat e ardhshëm në ndjekjen e ëndrrave të lirisë dhe paqes.
GM: Nuk mund të
anashkalojmë dhjetëra mijëra burra dhe gra që dhanë jetën për çlirimin e
Kosovës gjatë shekujve. Ushtria Çlirimtare e Kosovës përfaqësonte kulmin e
kësaj përpjekjeje historike. Sipas jush, cili është roli i UÇK-së në historinë
e Kosovës dhe të kombit shqiptar?
SB:
Është e njohur ndërkombëtarisht se rruga e Kosovës drejt pavarësisë dhe
statusit të saj të njohur si një shtet i pavarur ka qenë e shoqëruar me
vështirësi të jashtëzakonshme dhe një sërë përpjekjesh të papërshkrueshme. Për
të arritur deri këtu ku ndodhet sot, Kosova ka kaluar përmes një periudhe të
gjatë dhe të dhimbshme të luftës, ku janë sakrifikuar shumë atdhetar, dhe është
derdhur shumë gjak dhe mund në emër të lirisë dhe të drejtës për të ekzistuar
si një popull i pavarur. Kjo rrugë është shoqëruar me shumë sfida, jo vetëm në
aspektin ushtarak, por edhe në atë politik, diplomatik dhe shoqëror, ku populli
kosovar ka treguar një qëndresë të jashtëzakonshme përballë presioneve dhe
dhunës që është ushtruar ndaj tij për dekada të tëra.
Përpjekjet
e Kosovës për liri dhe sovranitet janë të ndërlidhura me një sërë ngjarjesh dhe
momente që janë mbushur me vuajtje dhe sakrifica të pafundme. Ajo që fillimisht
mund të dukej si një ëndërr e paarritshme, pavarësisht shpërbërjes së
ish-Jugosllavisë dhe shtypjes së vazhdueshme nga regjimi serb, në fund u bë një
realitet i mundur, falë guximit dhe sakrificave të një populli që nuk u dorëzua
kurrë. Çdo hap që ka çuar në arritjen e pavarësisë ka pasur koston e saj, ku,
përveç vuajtjeve fizike, ka pasur një dhimbje emocionale të thellë për të
gjithë ata që janë përpjekur të mbrojnë të drejtat e tyre dhe identitetin
kombëtar.
Sakrificat
e individëve dhe familjeve që kanë humbur jetën gjatë periudhës së luftës, si
dhe të gjithë ata që kanë pësuar nga dhuna dhe represioni, janë dëshmi e forcës
dhe vendosmërisë së popullit kosovar për të mos u nënshtruar ndaj padrejtësisë.
Lufta për pavarësi ka kërkuar një angazhim të jashtëzakonshëm, si në aspektin
personal, ashtu edhe në atë kolektiv, duke u përballur me një kundërshtim të
fuqishëm dhe të ashpër nga regjimi i atëhershëm serb. Megjithatë, ky angazhim
dhe kjo sakrificë kolektive kanë sjellë si rezultat një fitore të madhe, ku
Kosova ka mundur të realizojë ëndrrën e saj për të qenë një shtet i lirë dhe
sovran në mesin e kombeve të tjera të botës.
Kështu,
ajo që sot është Kosova, me statusin e saj të pavarur dhe me një të ardhme që
mund të ndjekë rrugën e zhvillimit dhe integrimit në organizata ndërkombëtare,
është rezultat i shumë sakrificave dhe gjakut të derdhur nga ata që luftuan për
një ideal më të lartë- lirinë dhe pavarësinë. Ky proces i mundimshëm, që ka
marrë jetë dhe ka ndryshuar fatin e një populli, është një mësim për të gjithë
ata që besojnë në drejtësinë dhe në fuqinë e popujve për të arritur objektiva
të mëdha, pavarësisht sfidave që mund të duken të pamundura. Ishte e njohur dhe
e pranuar nga e gjithë bota se, për të arritur deri në këtë moment të lirisë që
Kosova sot e gëzon, një pjesë e madhe e djemve dhe vajzave më të mirë të këtij
populli, me një besim të palëkundur në drejtësinë e kauzës së tyre, morën armët
dhe u bashkuan në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Ata, të
mbushur me një ndjenjë të thellë atdhedashurie dhe përkushtimi për të ardhmen e
Kosovës, dolën në male, duke luftuar me guxim dhe vendosmëri të jashtëzakonshme
për të siguruar lirinë që tani mund të quhet e pakthyeshme.
Ky
angazhim dhe kjo sakrificë e jashtëzakonshme ka pasur çmimin e saj. Me pushkë
në duar dhe një ndjenjë të palëkundur që drejtësia ishte në anën e tyre, këta
luftëtarë nuk ngurruan të dalin përballë vështirësive të mëdha dhe armikut të
fuqishëm. Ata e dinin se nuk kishte kthim pas, se liria dhe pavarësia e Kosovës
ishin të lidhura ngushtë me çdo veprim të tyre, dhe se fitorja do të ishte një
rezultat i një çmimi të lartë, një çmim që përfshinte shumë jetë të humbura dhe
sakrifica të tjera të dhimbshme.
Në këtë rrugë të dhimbshme dhe heroike, mijëra patriotë dhe trima kanë humbur jetën, por çdo humbje ka qenë një hap më afër realizimit të ëndrrës për një Kosovë të lirë. Këta burra, gra dhe fëmijë, që dhanë gjithçka për atdheun e tyre, nuk luftuan vetëm për një territor, por për një ideale më të madh—për dinjitetin dhe lirinë e një populli që kishte vuajtur për dekada të tëra nën shtypje dhe dhunë. Lufta e tyre nuk ishte vetëm një betejë ushtarake, por një betejë për të mbrojtur të drejtat themelore të njeriut dhe për të siguruar një të ardhme më të mirë për brezat që do të vijnë.
Ky
angazhim dhe heroizëm janë shndërruar në një trashëgimi të përjetshme për
popullin e Kosovës, duke mbetur një kujtesë e fortë për brezat e rinj për
rëndësinë e lirisë dhe vlerave që ajo përfaqëson. Është e paimagjinueshme të
mendosh për arritjen e pavarësisë së Kosovës pa marrë parasysh sakrificat e
pafundme që janë bërë në emër të kësaj lirie. Këta luftëtarë janë ata që,
përmes veprave të tyre, formësuan historinë e Kosovës dhe e bënë këtë ëndërr të
mundur, duke i dhënë vendit të drejtat dhe të ardhmen që meritonte.
Falë
përpjekjeve dhe angazhimit të pandalshëm të gjeneratave të kaluara, të cilat
luftuan dhe sakrifikuan për lirinë e Kosovës, arriti të realizohej një nga
momentet kulmore të historisë së këtij populli, formimi i Ushtrisë Çlirimtare
të Kosovës (UÇK). Ky ishte një hap i natyrshëm dhe i nevojshëm pas një periudhe
të gjatë dhe të mundimshme të shtypjes dhe robërisë, një kurorëzim i gjithë
mundit, sakrificës dhe vuajtjeve të një populli që kishte kaluar përmes shumë
periudhash të errëta, por që gjithmonë kishte ruajtur shpresën për një të
ardhme më të drejtë dhe më të lirë.
Kjo
ushtri, e formuar në një kohë të vështirë dhe në kushte ekstreme, përfaqësoi
atë që kishte qenë ëndrra e çdo kosovari, mundësinë për të luftuar për lirinë
dhe për të siguruar një të ardhme të pavarur për Kosovën. Megjithëse e ngjizur
në periudhën më të rëndë të përpjekjeve të popullit kosovar, UÇK u bë një
simbol i rezistencës dhe i dinjitetit, që nuk pranoi më të jetonte në nënshtrim
dhe robëri. Ajo përfaqësoi shpresën e një kombi të robëruar, por të vendosur
dhe të gatshëm të sakrifikonte gjithçka për lirinë e tij.
Në
një kuptim të gjerë, krijimi i UÇK-së ishte rezultat i të gjitha atyre
përpjekjeve dhe sakrificave që kishin bërë gjeneratat e mëparshme, të cilat
kishin luftuar me mënyra të ndryshme—duke u angazhuar në rezistencë, duke e
mbajtur gjallë shpirtin e atdhedashurisë, dhe duke sfiduar çdo formë të
shtypjes që kishte ardhur nga regjimi serb. Këto sakrifica të mëdha dhe shpresa
e paepur për liri ishin ato që ushqyen formimin e një strukture ushtarake që do
të mund të përballonte dhe sfidonte armikun. UÇK-ja, pra, nuk ishte një ngjarje
e izoluar, por një përmbledhje e mundit të brezave të tërë, që të parët kishin
lënë një trashëgimi të shpresës dhe idealit të lirisë.
Kjo
ushtri, me angazhimin dhe guximin e saj, bëri të mundur një ndryshim rrënjësor
në fatin e Kosovës, duke e çuar këtë popull nga një situatë e mjerë e robërisë
dhe represionit, në rrugën e lirisë dhe të pavarësisë. Kështu, formimi i UÇK-së
përfaqëson një hap të domosdoshëm dhe të natyrshëm të historisë së Kosovës, e
cili ka pasuar një vijë të gjatë të përpjekjeve dhe sakrificave, dhe që
gjithashtu ka shënuar fundin e një periudhe të errët dhe nisjen e një epoke të
re për këtë komb.
Prizren,
2024
Nuk
mund të theksohet mjaftueshëm rëndësia e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK)
në çlirimin dhe formimin e Kosovës si një shtet i pavarur dhe sovran. Pa këtë
forcë, e cila u ngrit nga populli shqiptar për të mbrojtur dinjitetin dhe të
drejtat e tij, Kosova nuk do të kishte arritur asnjëherë atë që është sot.
UÇK-ja luajti një rol të pazëvendësueshëm në procesin e çlirimit, duke ofruar
një organizim të fuqishëm dhe një platformë për të realizuar qëllimet e lirisë,
pa të cilat, ëndrra për një Kosovë të lirë do të mbetej vetëm një iluzion.
Lufta
e UÇK-së, e mbushur me sakrifica të jashtëzakonshme, ishte ngjitja e një
shkalleje të madhe të mundit dhe dhembjes, por gjithashtu dhe një akt i
papërshkrueshëm i heroizmit dhe qëndresës. Luftëtarët e UÇK-së, duke u
angazhuar me një besim të palëkundur për çlirimin e Kosovës, shkrinë çdo
mundësi për të ndryshuar realitetin dhe për të çuar përpara luftën për
pavarësinë. Ata luftuan jo vetëm për t’u çliruar nga shtypja dhe dhuna, por
edhe për të krijuar një mundësi për brezat e ardhshëm të jetojnë në një shtet
të lirë, të barabartë dhe të drejtë.
Nëse
do të analizojmë këtë ngjarje historike nga një perspektivë më të gjerë, mund
të themi pa ngurrim se pa UÇK-në, Kosova do të ishte ndoshta një pjesë e ndarë
dhe e përjetshme e vuajtjes, duke qëndruar nën ndikimin dhe kontrollin e një
regjimi të dhunshëm që e kishte lënë pa shpresë për një të ardhme më të mirë.
UÇK-ja, përmes veprimeve dhe strategjive të saj, jo vetëm që e ndryshoi këtë
realitet, por gjithashtu shënoi rrugën e drejtë për realizimin e pavarësisë dhe
sovranitetit të Kosovës, duke e shpallur atë një komb të lirë në sytë e botës.
Faleminderit
për sakrificat e luftëtarëve të UÇK-së, Kosova është sot një shtet i lirë dhe i
njohur ndërkombëtarisht, që njihet si Republika e Kosovës. Kjo liri, që sot e
gëzojmë, është një fryt i drejtpërdrejtë i betejës së UÇK-së, e cila bëri të
mundur që një popull që kishte vuajtur për dekada të tëra, të shpërthejë dhe të
krijojë një të ardhme të re dhe të dinjitetshme. UÇK-ja nuk ishte vetëm një
ushtri, por një simbol i qëndresës dhe një garant i lirisë për çdo kosovar. Roli
i saj është i pamohueshëm dhe mbetet një pikë kyçe në formimin dhe zhvillimin e
Kosovës si një shtet të pavarur dhe të suksesshëm.