Albert Vataj: Ikja pa kthim e Fan Nolit

Ikja pa kthim e Fan Nolit, atij që erdhi me “revolucion demokratik” dhe aspirata të mëdha për Shqipërinë e vogël

Nga Albert Vataj

Më 27 dhjetor të vitit 1924, Fan Noli, i shoqëruar nga një personel prej mbi 70 vetash, përfshi ministrat e qeverisë së tij, i hypën anijes në Vlorë, kalon ngushticën e Otrantos dhe mbërrin në Brindizi. Më 30 dhjetor, Fan Noli shkoi në Romë dhe në takime me zyrtarë të qeverisë italiane dhe gazetarë, shprehu çudi dhe keqardhje që Italia nuk e kishte mbështetur atë kundër Zogut dhe jugosllavëve. Ish-kryeministri Noli deklaroi se do të kthehej në Amerikë, dhe kurrë nuk do të merrej më me politikë; katër vjet pjesmarrës në politikën shqiptare ishin shumë, e kishin lodhur dhe zhgënjyer atë. Nga Roma, Noli shkoi në Vjenë, pastaj në Amerikë, por në Shqipëri nuk u kthye kurrë më.

1929 - Sekretari i përgjithshëm sovjetik Joseph Stalin urdhëron "likuidimin e kulakëve si klasë" në përpjekje për të përhapur socializmin në fshat. Dhe kulak quhej çdo fshatar që kishte dy lopë dhe 5 hektarë tokë në zotërim. Kjo ishte periudha e kolektivizimit të fshatit, një politikë që çoi në sekuestrime, vrasje, arrestime, burgosje, internime; në rënien e prodhimit dhe në zinë e madhe të bukës në fund të viteve 1920.

Ngjarjet e datës 27 dhjetor 1924, ku Fan Noli dhe bashkëpunëtorët e tij u detyruan të largohen nga Shqipëria pas dështimit të revolucionit demokratiko-borgjez, përbëjnë një kthesë dramatike në historinë politike të vendit. Kjo datë simbolizon jo vetëm fundin e një përpjekjeje për reformë demokratike dhe modernizim, por edhe triumfin e forcave konservatore dhe ndikimin e huaj në skenën politike shqiptare.

Pas rrëzimit të qeverisë së tij, Noli dhe qeveritarët e tjerë gjetën strehë në Brindizi, duke lënë pas një Shqipëri të përçarë politikisht dhe ekonomikisht. Revolucioni i qershorit dhe rrëzimi i tij treguan sfidën e madhe për të ndërtuar një shtet modern në kushtet e presioneve të brendshme dhe ndërkombëtare. Noli, si një idealist dhe intelektual, u zhgënjye nga realiteti politik, i cili favorizonte më shumë fuqinë dhe mbështetjen e huaj sesa reformat dhe legjitimitetin demokratik.

Largimi i tij në Amerikë dhe mospjesëmarrja e mëtejshme në politikë, theksuan hendekun mes vizionit të tij dhe praktikës politike shqiptare të kohës.

Largimi i figurave si Sejfulla Malëshova, Lazar Fundo dhe Tajar Zavalani drejt Moskës, Mustafa Kruja drejt Romës, dhe Ali Bej Këlcyra drejt Parisit, tregon për një diasporë politike të shumëngjyrshme. Këta intelektualë dhe politikanë luajtën role të ndryshme në skenën ndërkombëtare, duke u pozicionuar në kampe të ndryshme ideologjike. Për shembull, Malëshova dhe Fundo u lidhën me ideologjinë komuniste, ndërsa të tjerët kërkuan aleanca me fuqi perëndimore. Kjo larmi tregoi polarizimin ideologjik të elitës shqiptare dhe fragmentimin politik që vazhdoi të përcaktonte historinë shqiptare për dekada.

Ngjarjet në Shqipëri dhe Bashkimin Sovjetik në këtë periudhë shfaqin kontraste të thella në trajtimin e krizave dhe në qasjet ideologjike. Ndërsa Shqipëria përjetonte dështimin e një revolucioni demokratik dhe triumfin e konservatorizmit, Bashkimi Sovjetik hynte në një periudhë kolektivizimi brutal nën drejtimin e Stalinit. Dekreti për "likuidimin e kulakëve si klasë" ishte një hap që synonte shkatërrimin e çdo rezistence ndaj socializmit në fshat, por në praktikë shkaktoi vuajtje masive, ulje të prodhimit bujqësor dhe një nga krizat më të mëdha të urisë në histori.

Ngjarjet e 1924-ës në Shqipëri dhe ato të 1929-ës në Bashkimin Sovjetik reflektojnë një epokë transformimi të dhimbshëm dhe shpesh të dhunshëm për të dyja vendet. Në Shqipëri, përpjekja për një shtet demokratik dhe të pavarur dështoi për shkak të mungesës së unitetit të brendshëm dhe ndikimit të jashtëm, ndërsa në Bashkimin Sovjetik, socializmi impononte një çmim të madh njerëzor përmes politikave kolektivizuese. Të dyja këto ngjarje tregojnë për sfidat e mëdha të ndërtimeve shtetërore dhe ideologjike në një epokë ndryshimesh globale.

Kjo pasqyrë historike na kujton se transformimet shoqërore dhe politike kërkojnë jo vetëm idealizëm dhe vizion, por edhe pragmatizëm dhe mbështetje të gjerë popullore, pa të cilat rrezikojnë të dështojnë ose të shkaktojnë vuajtje masive.