Editorial » Latifi
Blerim Latifi: Tolerimi i jotolerancës shpie në fundin e demokracive dhe të çdo lirie
E hene, 29.07.2024, 07:00 PM
Prof. Blerim Latifi:
Ngrihen
kundër Festivalit Sunny Hill. Kundër DokuFestit. Kundër Festivalit të Birrës.
Kundër të gjitha festivaleve dhe eventeve të shoqnisë moderne. Ngrihen kundër
festave kombëtare. Kundër festave të fundvitit. Kundër festave të maturantëve.
Madje
edhe kundër të drejtës së njerëzve me i festu ditëlindjet e tyre.
Ngrihen
kundër çdo gjëje që reflekton karakterin e një shoqërie të lirë dhe europiane.
Talibanë 100 %. Mos më keq se vetë ata të shkretinave e gjirizeve të Kabulit e
Kandaharit, marrë parasysh faktin se shpesh kopja është më e keqe se
origjinali. Dhe gjoja thirren në lirinë e shprehjes. Po sa hajvani e krimineli
ka ardhur në fuqi duke shfrytëzuar lirinë e shprehjes e të tubimit dhe
naivitetin e shoqërive që nuk arrijnë të
kuptojnë se tolerimi i jotolerancës shpie në fundin e demokracive dhe të çdo
lirie.
___________
Diku
në fund të viteve '70, të shekullit të kaluar, në Fakultetin Filozofik mbahet
një mbledhje për të bërë shpërndarjen e bursave shtetërore për vizita studimore
jashtë vendit. Pasi lexohet lista e përfituesve, një asistent i asaj kohe e
vëren se krejt bursat i kishin marrë profesorët, ndërsa asistentët asnjë. - E
për ne nuk ka bursa a?- pyet asistenti. Njëri nga profesorët( figurë e shquar e
historisë tonë më të re), i përgjigjet: - Ne po i marrim bursat, juve u përket
e ardhmja e ndritur.
Kështu
pak a shumë bëjnë edhe politikanët: pushtetin për vete, derisa për popullin
poemat e bukura mbi të ardhmen e ndritur.
___________
Ajo
ishte ndër gratë më të shkolluara në Europën e shekullit 19. Mentori i diplomës
së saj ishte Aleksandër von Humboldt, një ndër mendjet më enciklopedike të
shkencës së atij shekulli. Vëllau i të famshmit Wilhelm von Humboldt, me të
cilin lidhet koncepti i universitetit modern.
Njësoj
si mentori i saj, ajo fliste të gjitha gjuhët e rëndësishme europiane,
përfshirë latinishten dhe greqishten e vjetër.
Një
feministe e hekurt në Europën maskiliste të shekullit 19.
Duke
i qëndru besnike origjinës shqiptare të familjes së saj, ajo, krejt autoritetin
intelektual që e kishte në qarqet akademike e politike të kohës, do ta vinte funksion të çështjes shqiptare,
në një kohë kur pakkush në Europë donte të dëgjonte për shqiptarët.
E
quanin Dora d'Istria. E njohur nga ne më shumë si Elena Gjika.
M'u
kujtua sot derisa po shikoja Distria Krasniqin duke mposhtur rivalet e saj në
Lojërat Olimpike të Parisit.
___________
Në
kafe tre burra ja krisën muhabetit për duhanin. Ndonëse ishin afër meje dhe
fjalët e tyre po më hynin në vesh, s'doja t'ia dija fare për ato që thoshin,
derisa njëri prej tyre e përmendi një term, i cili e ndërroi aty për aty
rrjedhën e mendimeve të mia. Termi që ai zuri në gojë ishte "duhani
kaçak".
Më
erdhi disi çuditshëm kur e dëgjova. Sigurisht nga fakti se ka kohë që nuk e kam
dëgjuar këtë term, i cili dikur ishte aq i njohur dhe përdorej dendur, sidomos
nga pleqtë.
I
trajnuar në historinë e koncepteve( filozofia) menjëherë më vajti mendja tek dy
pyetje: Çka domethanë "duhani kaçak"? Prej nga e ka origjinën ky
term? Nuk kam hasur ndonjëherë në literaturë ku shpjegohet kjo gjë. Edhe një
kërkim në internet nuk më siguroi ndonjë informatë të vlefshme. Më mbetej të
supozoja një shpjegim logjik, duke u nisur nga zbërthimi etimologjik i termit.
Dhe ky zbërthim ka të bëj me fjalën "kaçak". Origjina e saj është turke:
kaçaku është një njeri i armatosur që ka ngritur krye kundër rendit ligjor të
një shteti. Pra një njeri i paligjshëm nga pikëpamja e shtetit. Një outlaw man, siç njihet në botën
anglishtfolëse.
Siç
e analizon Eric Hobsbawm në librin e tij "Banditët" ky lloj rebeli
është tipik për shoqnitë fshatare paramoderne. Kur këto shoqni vuajnë nga masat
represive të shtetit, atëherë në to kaçaku fiton aurën e një heroi. Si Robin Hoodi tek anglezët, Wilhelm Teli në
Zvicër apo komitët, hajdukët dhe kleftët në Ballkanin otoman dhe postotoman.
Por
për të mos shkuar më tej dhe për të mos u zgjatur, të kthehemi tek tema për të
cilën u nis ky tekst.
Sipas
logjikës së supozimit tim ky emërtim "duhan kaçak" ose i referohet,
në terma turke, një duhani të papërpunuar industrialisht e të shpërndarë në
mënyrë të paligjshme (kaçakçe), pra kontrabandë, ose i referohet duhanit të
konsumuar nga kaçakët e maleve, të cilët në kushtet e tyre të jashtëzakonshme
të jetesës kanë bërë duhan prej barishteve e gjetheve.
Cila
nga këto dy hipoteza mund të jetë e vërtetë?
Duhen
prova empirike nga fusha e asaj që quhet "histori sociale" për të
dhënë përgjigje në këtë pyetje. Dhe këto prova kërkojnë hulumtime. E këto
hulmtime kërkojnë kohë. Dhe hulumtimet mund të nxjerrin prova të tjera që i
hedhin poshtë të dy hipotezat. Këtë proces Karl R.Popper e quan proces i
përgenjështrimit të hipotezave.
Ja
pra sa të komplikuara janë gjërat, të cilat ne i konsiderojmë të thjeshta dhe
mjaftueshëm evidente. Dhe sa i komplikuar është ai që quhet hulumtim shkencor.
Sidomos në fushën e shkencave sociale, ku rrjeti i dendur i "diturive
popullore" dhe keqpërdorimi e keqkuptimi i termave dhe koncepteve brenda
këtyre diturive, shpesh e bëjnë hulumtimin të pashpresë.
Vetëm
pasi të çlirohemi nga "siguritë epistemologjike" të këtyre
"diturive", ne mund të hyjmë në shtegun që na shpie tek të vërtetat
që kanë kredenciale shkenore. Dituria e vërtetë, thotë Platoni, fillon vetëm
pasi të heqim qafesh opinionet e agorës( sheshit, pazarit).
___________
Në
letërsinë franceze të shekullit 19 ka qarkulluar një frazë, e cila sot lidhet
me emrin e artistit të njohur amerikan Andy Warhol. Fraza është : 15 minutat e
famës. Para më shumë gjysmë shekulli Warhol profetizonte se do të vinte një
kohë kur çdokujt do t'i mundësoheshin 15 minuta famë. Ajo çfarë po ndodhë sot
në rrjetet sociale është saktësisht përmbushje e kësaj profecie. Dhe kjo
përmbushje është krejtësisht e egër, e
paskrupullt, e nënshtruar vetëm ndaj një principi, principit makiavelist
"qëllimi justifi?on mjetet". Pra le të mos e kufizojmë veten nga
asnjë mjet a mënyrë që na sjell 15 minuta e famës!
Krejt
ky obsesion me gjasë lidhet me shpejtësinë marramendëse të cilën është duke e
zhvilluar makina e qytetërimit aktual teknologjik. Dhe si në optikë që pamjet
zhduken shpejt nga sytë e vëzhguesit që lëviz me shpejtësi, edhe në shoqëritë e
ndryshimeve të shpejta teknologjike fama ka të njëjtin fat.
Dikur
vdekatarët e famshëm të tokës krahasoheshin me yjet që shkëlqejnë përjetësisht
në qiellin e natës, ndërsa sot ky krahasim është bërë krejtësisht i demoduar. I
vetmi krahasim është ai me meteorët. Pra 15 minuta shkëlqim dhe pastaj
çfarë? Zhdukje. Në harresën e përjetshme
dhe pluhurin e madh që lë pas makina e çmendur e qytetërimit teknologjik.
___________
Muzgu
po binte. Muzgu i ditëve përvëluese të korrikut. Tutje makinat vinin e shkonin
me nxitim. Ktheva djathtas rrugën dhe u ngjita në Bregorën e Marinës. Sa i
bukur ky emër! Dhe sa i shenjtë ky vend. Edhe heshtja që mbizotëronte aty, e
shenjtë. Një pllakë e gjatë që duket si
një kolonë e nisur në marshim. Dhe mijëra emra të gdhendur në të. Burrat dhe
gratë e Kosovës, djemtë dhe vajzat e saj, të rënë për gjënë më të shtrenjtë që
kanë njerëzit dhe popujt: Lirinë.
___________
Në
vitet '90 u pat kriju miti i Serbisë së gjithfuqishme, të cilës nuk guxohet as
hija t'i shkelet. U dasht me u kriju UÇK-ja që me bindë veten se edhe polici
serb është prej mishi e gjaku.
Sot,
për shkakun e budallallëkut tonë kronik, e kemi kriju një mit tjetër të Serbisë
së gjithfuqishme. Ky është miti i një Serbie që gjendet dhe ndikon në çdo pore
të ekizstencës sonë. Me këtë nuk dua të përjashtoj aspak luftën hibride të
Serbisë kundër Kosovës, planet e ndyta të saj kundër shtetit tonë, por kjo që
po bëjmë me përdorimin e Serbisë në kusuritjet tona të brendshme, është përtej
çdo logjike e arsye të shëndoshë. Është tmerrësisht abnormale.
E
kemi bërë Serbinë makthin e jetës tonë të përditshme. Një makth nga i cili nuk
po mund të zgjohemi dot. Nëse mund ta perifrazonim kështu thënien e Stefan
Dedalusit tek "Uliksi" i James Joyce'it.
___________
U
fol shumë ditëve të fundit për burgjet( për arsye që dihen) dhe befas më
shkrepi të lexoj diçka nga ajo që quhet "letërsi e burgut". Nuk kisha
dilemë se kë të zgjidhja. Midis sa e sa titujve shumë të njohur e më pak të
njohur të kësaj letërsie, shkëlqen "Shënime nga shtëpia e vdekur" e
Dostojevskit.
E
mora me njëfarë dyshimi se nuk do të mund ta lexoja, shkaku se e pata lexuar
shumë vite më parë dhe e dija thelbin e tregimit, por më ndodhi e kundërta.
Kënaqësia e leximit ishte e njëjtë. Në mos më e madhe. Ja pra çka e definon
thelbin e klasikëve të letërsisë:
kënaqësia e rileximit. Në rastin konkret, si në krejt veprat e tij,
Dostojevski kujdeset ta shoqëroj rrëfimin e tij me refleksione filozofike e
psikologjike. Në këtë pikëpamje "Shënime nga shtëpia e vdekur" mund
të lexohet fare mirë edhe si një antropologji e psikologji e burgut.
___________
Me
vendim të BE-së serbët e Kosovës mund të udhëtojnë pa viza në Zonën e
Shengenit, me pasaporta të lëshuara nga Serbia, e në të cilat vendbanimet e
tyre në Kosovë figurojnë sikur të jenë në Serbi. Kjo do t'ua mundësoj serbëve
të Kosovës që ta përjetojnë edhe ma shumë veten si pjesë të Serbisë. Pra
lamtumirë shtet multietnik i Kosovës! Dhe ngushëllime gjithë atyre që shihnin
ëndrra me sy çelë për nji komb multietnik kosovar!