Kulturë » Mërkuri
Timo Mërkuri: Dashuria, kjo Loçkë zemre e poezisë
E hene, 09.10.2023, 07:50 PM
DASHURIA, KJO LOÇKË ZEMRE E POEZISË
Nga
Timo MËRKURI
I-Përmbyllja e opusit poetik "Hyjnorja ime je ti"
e poetit Sabit Rrustemi është vërtet një sukses
jo vetëm i autorit por i poezisë shqipe pasi është hera e parë që
krijohet një opus i tillë poetik prej
katër vëllimesh për dashurinë. Kjo përmbyllje bëhet me poezinë "Te ajo
loçkë zemre kur t' afrohesh”, e realizuar në një mënyrë të tillë që duke
shprehur një mesazh ndjenjash të thella
të dashurisë nëpërmjet temës së dashurisë
dhe fuqisë së saj për të frymëzuar dhe ngrohur njerëzit në rrugën e tyre të
jetës, shfaq dhe ngjyrat e dritat optimiste të poezivë të katër vëllimeve. Kjo poezi
e Rrustemit nuk mund të cilësohet si poezi metaforike dhe simbolike edhe pse
poeti përdor metafora dhe simbole për të shprehur ndjenja dhe ide të thella
lidhur me dashurinë dhe jetën.
Poezia
përdor metaforën për të shfaqur
dashurinë dhe ndjenjat e saj, ku vetë përdorimi i frazës "Loçkë zemre" është një metaforë e
fuqishme që shfaq dashurinë si diçka thelbësore, të pazëvendësueshme, të çmuar
dhe të ngrohtë, duke i dhënë dashurisë një kuptim më të thellë, emocional, metafora
"si zog në fluturim e këndim,"
shpërfaq një lirizëm të natyrshëm në përshkrimin e dashurisë dhe emocioneve.
Autori
përdor dhe simbolikën për të
përfaqësuar ndjenjat dhe situatat në poezi, psh., "gjethi me vjeshtë" është një simbol që përfaqëson humbjen e
dashurisë ose një periudhë të vështirë në jetë, ndërsa "kopsht park" është një simbol i
bukurisë dhe rritjes së dashurisë në një mjedis të qetë, "Fati" është simbol që përfaqëson
rastësinë dhe ngjarjet e papritura që mund të sjellin dashurinë në jetën tonë.
Megjithatë,
është e rëndësishme të theksohet se kjo poezi nuk është e kufizuar vetëm në
elementët metaforikë dhe simbolikë, ajo gjithashtu ka elemente realiste. Autori
përdor ndjesitë dhe emocionet e veta për të komunikuar me lexuesin në një
mënyrë të thellë dhe të ndjenjëshme, duke i bërë atij të ndjehet të lidhur me
poezinë në një nivel personal. Pra, edhe pse poezia përdor figura artistike të
tilla si metafora dhe simbolikë për të thelluar mesazhin e saj, ajo nuk humbet
lidhjen me realitetin dhe ndjenjat e autorit në mënyrë të plotë.
Për
këtë arsye theksojmë se kjo poezi e Sabit Rrustemit nuk është qartësisht simbolike a metaforike, pasi ajo
përdor disa figura letrare, por nuk fokusohet në shprehjen e një simbolike të
veçantë apo përdorimin e metaforave të ngulitura. Në vend të kësaj, ajo anon më
tepër nga poezia realiste pasi shpreh ndjenjat dhe emocionet në një mënyrë
lirike dhe të thjeshtë, duke përdorur një gjuhë të kuptueshme për të komunikuar
mesazhin e saj.
Po
ashtu poezia përdor figura letrare si personifikimi
të cilat janë përdorur më shumë për të pasuruar shprehjen dhe për të bërë më të
larmishme kuptimet, sesa për të krijuar një simbolikë të veçantë, psh. "a gjuhë erërash"dhe"dashurisë jepju deri në amshim" e
cila i jep cilësi të njeriut objekteve të natyrës ose ideve, për të forcuar
ndjenjat dhe kuptimet.
Paralelizmi
shfaqet në strukturën e disa vargjeve, psh. në vargjet "ti shtegtar jete ngado qofsh / nga ç'anë të
nisesh ku do shkosh," dhe përdoret për të përforcuar idenë se dashuria
mund të gjendet kudo dhe në çdo rrethanë dhe kontrasti midis "ngado qofsh" dhe "ku do shkosh" thekson
universalitetin e dashurisë.
"Gjethi me vjeshtë" është një imazh
që shfaq një moment të kaluar, të humbur, dhe kështu simbolizon humbjen e një
dashurie ose një periudhe të vështirë në jetë, ndërsa"Kopsht park" është një imazh që përfaqëson një mjedis të bukur
dhe të qetë, një vend ku dashuria mund të lulëzojë dhe të zhvillohet.
Pra,
poezia nuk përfshin një narrativë të qartë apo një përqendrim të thellë mbi
elemente të veçanta të natyrës apo realitetit që do ta karakterizonin si një
poezi realiste. Në përgjithësi, kjo poezi është një ndërthurje e elementeve të
ndryshme dhe është më shumë e orientuar drejt shprehjes së ndjenjave dhe
emocioneve, sesa drejt ndonjë lloj simbolike të veçantë apo përdorimit të
metaforave komplekse.
II- Le të shohim teknikën,
vargun, dhe figurat e poezisë, duke i krahasuar ato me traditën e poezisë
shqiptare.
Teknika e poezisë:
Poezia
ka një rimë të rregullt në shumicën
e vargjeve të saj, e cila ndihmon në stabilitetin e strukturës së poezisë, një
karakteristikë e zakonshme në poezinë shqipe.
Ajo
është shkruar në strofa të hapura,
që nuk kanë një numër të caktuar vargjesh, duke e bërë poezinë të lirë dhe të
përshtatshme për të shprehur ndjenja të lira dhe të ndryshme.
Poezia
ka një lirizëm të natyrshëm në
stilin e saj, përdor fjalë të zakonshme dhe një gjuhë të thjeshtë për të
shprehur ndjenjat dhe mendimet.
Vargu:
Poezia
përdor variacione vjershash (vjersha të ndryshme) për të shprehur ide dhe ndjenja të ndryshme, duke sjellur diversitet në strukturën e poezisë,
duke e bë atë më tërheqëse për lexuesin.
Poezia
e Rrustemit përdor teknika të përgjithshme
të poezisë shqipe, si rimat e rregullta, lirizmi i natyrshëm, dhe figura
letrare për të shprehur thelbin e saj, duke mbetur e besueshme ndaj traditës së
poezisë shqipte dhe përdor një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme për të
komunikuar me lexuesin, por ne duhet të saktësojmë se kjo poezi nuk është një
poezi e zakonshme tradicionale, por mund të konsiderohet si një poezi modern
sepse:
Poezia
përdor një gjuhë të thjeshtë dhe të
kuptueshme, që është karakteristike e poezisë moderne, ajo shfaq lirizmin e
natyrshëm të gjuhës dhe shmang përdorimin e metaforave të ndërlikuara dhe
terminologjisë së vështirë.
Edhe
pse përdor një gjuhë të thjeshtë, poezia shpreh ndjenjat
e thella dhe emocionet në mënyrë të
lirë dhe të përshtatshme, gjë që është karakteristikë e poezisë moderne që
inkurajon shprehjen e ndjenjave personale dhe intime.
Poezia
nuk ndjek një strukturë të rreptë të strofave ose vjershave të caktuara. Ajo
është e shkruar në strofa të hapura dhe
të lira, duke lejuar autorin të eksperimentojë me formën dhe strukturën e
poezisë.
Edhe
pse përdor një gjuhë të thjeshtë, poezia ka
figura të ndryshme letrare si personifikimi dhe metafora për të pasuruar
shprehjen dhe për të bërë më të ndryshme kuptimet dhe ajo që ka më shumë rëndësi
është se këto figura letrare nuk janë “bisqe” të “shartuara” në poezi por janë
“degë” natyrale.
Poezia
trajton në thellësi temën e dashurisë
dhe emocioneve, një temë që është e zakonshme në poezinë moderne, ku poetët
eksplorojnë thellësitë e ndjenjave njerëzore dhe jo pamjen e jashtme.
Është
i dukshëm tipari një ndërgjegje të
theksuar individuale dhe fokusohet
në ndjenjat dhe perspektivën e individi, tipar ky që është një element i rëndësishëm i
modernitetit në poezi.
III-
Pra ndërsa flasim për elementët modern të poezisë "Te ajo loçkë zemre kur
te afrohesh", duhet të theksojmë se këto janë elementët thelbësorë të
gjithë poezive të opusit poetik “Hyjnorja ime je ti”, ku kjo poezi përbën një përmbyllje të bukur të tij, por
mendojmë se vlen të shfaqim dhe dukuri të tjera
që e universalizojnë poezinë e Rrustemit.
-Poezia
e opusit të Rrustemit nuk i kushtohet një vajze të veçantë, që ne ta hamendësojmë
si të dashurën e poetit pasi në vargjet e poezive nuk kemi një portretizim
fizik individual të një personi, psh sytë e flokët e njejtë nëpër poezi, shtati
e fytyra etj tipare që skicojnë një individ konkret. Kudo kemi një siluetë vajze të dashuruar që nxiton të vijë a të shkojë
shtegut a shpatit të Çepurit, siluetë kjo që më shumë të duket një mjegull në
formë vajze se sa një vajzë konkrete që ecën nëpër mjegull. Me këto argumenta besoj se rrëzojmë dhe
hamendësimin se (ndoshta) secila prej poezive të tij i kushtohet një femreje të
veçantë.
-Poeti
Rrustemi nuk e çon vajzën në shtëpi(ndërtesë) ai e shpie në dashuri, prej ku kuptojmë se shtëpia e poetit është dashuria, me
mure ndjenjash e çati një qiell ëndërrash . Më shumë se sa poezi për një të
dashur fizike, poezitë e këtij opusi janë poezi
që të ftojnë të “strehohesh” te shtëpia e dashurisë: “ti mos hezito asnjë trohë/për dashuri prore
gjej kohë”.
Sabit Rrustemi nuk
shkruan poezi për të dashurën (femër), ai shkruan poezi për dashurinë dhe
kjo është një nga arsyet që poezia e tij ka vlerë universale jo vetëm
shqiptare.
-Te
këto poezi dashurie mungon (përgjithësisht)poetizimi i një kontakti fizik të dy të rinjve ndërsa është kudo i pranishëm
kontakti i shikimeve të syve dhe më shumë kontakti i shpirtërave e ndjenjave.
Çështja
e mungesës së kontaktit fizik mes personazheve të dashuruar në poezitë e
Rrustemit te opusi "Hyjnorja ime je ti" nuk vlerësohet domosdoshmërisht
si një ndrojë apo ndikim i zakoneve patriarkale, kjo mungesë e kontaktit fizik
në poezi mund të interpretohet në disa mënyra të ndryshme, duke përfshirë:
Konceptimi i Dashurisë
Universale:
Autori do të përshkruajë dashurinë si një ndjenjë të thellë dhe universale që
tejkalon aspektet fizike të marrëdhënies. Në poezitë e tij, dashuria shpallet
si një fuqi shpëtimtare që i jep kuptim jetës dhe është në qendër të
ekzistencës së individëve.
Vlerësimi i Dashurisë si
Streha e Jetës:
Mund të konsiderohet se autorit i intereson më shumë të përshkruajë dashurinë si një strehë emocionale dhe
frymëzuese sesa të fokusohet në aspektet fizike të lidhjes. Ai mund të shprehë
vlerësimin për ndjenjat e thella dhe emocionet që përcjellin marrëdhënien e dy
personave, duke e bërë atë si një burim lumturie dhe kuptimi të jetës.
Përdorimi i figurativës
dhe simbolikës:
Autori shpesh përdor figurat artistike dhe simbole për të përshkruar dashurinë
dhe ndjenjat, kështu që dashuria mund të shihet si një entitet më abstrakt dhe
emocional, i shprehur përmes metaforave dhe imazheve poetike.
Kjo
mungesë e kontaktit fizik mund të jetë një zgjedhje
stilistike e autorit, që i jep poezive të tij një ndjenjë më të
përgjithshme dhe simbolike. Në fund të fundit, interpretimi i poezive është i
hapur dhe subjektiv, dhe secili lexues mund të ndjejë dhe të kuptojë poezinë në
mënyrë të ndryshme, në përputhje me perspektivën dhe përvojën e tyre.
Në
vijim të interpretimit të mungesës së kontaktit fizik në poezitë e Rrustemit,
është gjithashtu e rëndësishme të përmendet se disa poetë preferojnë të
shprehin ndjenjat dhe emocionet e tyre nëpërmjet fjalëve, imazheve, dhe
simboleve, për të bërë që poezia të përcjellë mesazhin e tyre më thellësisht
dhe më poetikisht. Pra kjo mungesë e detajit fizik në poezinë e Rrustemit mund
të jetë një ndërgjegjësim i shpërqëndrimit të mëndjes dhe zemrës së tij në
mënyrë abstrakte për të komunikuar ndjenjat dhe emocionet e dashurisë.
Poeti
ka mundur të kujdeset që të mos bëjë poezi të dashurisë të reduktuar vetëm në
aspekte fizike ose romantike. Ai ka qëlluar të shprehë thellësinë e ndjenjave
të dashurisë, lidhjen shpirtërore dhe emocionet e forta që ndikojnë në jetën e
njerëzve, dhe për këtë arsye ka zgjedhur të përdorë figurat artistike për të
përshkruar këtë emocion.
Në
poezi, shpesh ndodh që poetët përdorin mënyra të ndryshme për të shprehur
dashurinë, dhe kjo varion nga poeti te poeti dhe nga një periudhë historike në
tjetrën. Në rastin e Rrustemit, duket se
ai përdor figurat artistike dhe simbolet për të bërë që poezia të jetë më e
thellë dhe më universale, dhe mungesa e kontaktit fizik ndihmon në këtë qëllim.
IV- Analiza Strukturore:
Poezia
ka një strukturë të thjeshtë me tri strofa, dhe çdo strofë ka nga shtatë vargje
(strofa e tretë në dukje ka tetë vargje, por që strukturohen në shtatë ).
Poezia përdor rima të trasha, të ndryshme nga një varg në tjetrin, duke krijuar
një muzikalitet të natyrshëm, element i formës që kontribuon në melodinë dhe
harmoninë e poezisë.
Fjala
"Loçkë zemre" është e
rëndësishme në poezinë e autorit, pasi përdoret si një simbol i dashurisë dhe
një momenti të rëndësishëm në jetën e tij që krijon një ndjesi të veçantë dhe
romantike në poezi.
Në
poezinë e tij, autori inkurajon
lexuesin të mos hezitojë përpara sfidave dhe vështirësive të dashurisë. Ai flet
për fatin dhe rastësinë që mund të sjellë në jetën e njeriut dashurinë, por
thekson rëndësinë e vullnetit dhe vendosmërisë për të kërkuar atë. Ai e di fjalën
e Çehovit: “Provo të arsyetosh mbi
dashurinë dhe do humbasësh arsyen” ndaj nuk arsyeton “ai këndon si zogjtë pa e vrarë mëndjen kush e dëgjon dhe çfarë mendon
për atë” (Rumi). Kjo mënyrë të shkruari
e lirëshme dhe e natyrëshme ndihmon në krijimin e një lidhjeje të thellë
mes lexuesit dhe temës së dashurisë.
Struktura e thjeshtë e poezisë dhe përdorimi
i rimave të ndryshme ndihmojnë në krijimin e një poezie të lehtë për t'u lexuar
dhe të kuptuar. Poezia ka një fluturim të qetë dhe harmonik, të ngjashëm me
fluturimin e një zogu, duke iu dhënë lexuesit një ndjesi të qetësisë dhe
bukurisë së dashurisë.
Një
nga aspektet e rëndësishme të poezisë është përdorimi i ngjyrave të natyrës dhe elementëve të saj për të
shpërndarë ndjenja dhe emocione. Për shembull, përdorimi i imazhit të "gjethit me vjeshtë" dhe "kopshtit
park" paraqet ndryshimin e stinës dhe jetës, duke shtuar thellësi dhe
kontekst në poezi.
Përmbyllja:
Poezia
"Te ajo loçkë zemre kur t'afrohesh" e autorit Sabit Rrustemi përmbyll
me një thirrje të fortë për të vazhduar kërkimin e dashurisë, pa u ndalur para
sfidave. Kjo poezi, si poezia përmbyllëse e korpusit poetik "Hyjnorja ime
je ti," thekson rëndësinë e dashurisë në jetën tonë dhe fton lexuesin të
jetojë në harmoni me ndjenjat dhe emocionet që ajo sjell.
V- Dashuria ka ndikim të
thellë psikologjik dhe filozofik në jetën e njeriut dhe është një temë e
rëndësishme në letërsi dhe kulturën e përgjithshme. Ajo është shprehur në
mënyra të ndryshme në letërsi, muzikë, art dhe filozofi dhe ka qenë objekt i
studimit dhe reflektimit për shumë filozofë dhe psikologë. Nëse e konsiderojmë
dashurinë si hymn dhe kulm të lumturisë, kemi disa aspekte të rëndësishme për
të analizuar:
Ndikimi Psikologjik i
Dashurisë:
Dashuria
është një burim i madh i ndjenjave të
lumturisë dhe gëzimit. Ajo mund të sjellë një ndjenjë të thellë të realizimit
dhe kënaqësie për individin. Studimet tregojnë se kur një person është në një
marrëdhënie të lumtur dhe të dashurisë, ai/ajo shpesh ndihet më i kënaqur dhe
më i lumtur në jetë. Poeti te vargjet: "Nuk ke pse kujtohesh /ballëhapur e pa ngurrim/ dashurisë jepju deri në
amshim" shpreh ndjenjën e lumturisë dhe gëzimit që mund të sjellë
dashuria dhe inkurajon lexuesin të mos ngurrojë dhe të jap e ndërtojë dashurinë
deri në "amshim," pa harruar që dashuria është një burim i pafund i
lumturisë.
Një
marrëdhënie e fuqishme dhe e shëndoshë dashurie mund të krijojë një ndjenjë stabiliteti dhe sigurie emocionale për
individin. Një partner i dashur dhe i besueshëm mund të japë ndjenjën e
mbrojtjes dhe të mbështetjes në momentet e vështira. Kështu vargjet: "Po të zuri dhe fati/ i një gjethi me vjeshtë/ në kopsht park a
kudo"mund të interpretohen si simbol i stabilitetit dhe sigurisë
emocionale që një partner i dashur mund të sjellë në jetën e individit. Gjethi
me vjeshtë përfaqëson një moment të qetë dhe të sigurtë në natyrë.
Dashuria
mund të ndikojë pozitivisht në zhvillimin
personal të një individi. Një partner që te inkurajon e ndihmon në
zhvillimin e aftësive dhe pasioneve të tua mund të sjellë një ndjenjë të madhe
realizimi dhe zhvillimi personal.
Ndikimi Filozofik i
Dashurisë:
Dashuria
është një temë e zakonshme në filozofi
dhe ka shërbyer si burim i reflektimit filozofik për shekuj. Shumë filozofë
janë përpjekur të shpjegojnë natyrën dhe kuptimin e dashurisë, duke përdorur
qasje të ndryshme filozofike.
Disa
filozofë kanë shqyrtuar lidhjen mes dashurisë
dhe kuptimit të ekziste-ncës, psh. filozofia eksistencialiste ka trajtuar
çështjet e dashurisë dhe lidhjes së individit me botën në kontekstin e lirive
dhe angazhimit personal ndaj te vargjet "Ti shtegtar jete ngado qofsh/ për tokë apo kaltërsisë së pafund"
mund të shohim udhën e jetës si një shtegtar dhe lidhjen e mundshme mes dashurisë
dhe kuptimit të ekzistencës, pasi ato shprehin idenë se dashuria mund të jetë
një pjesë e rëndësishme e rrugës së jetës dhe mund të ndihmojë në gjetjen e
kuptimit të saj.
Filozofë
të tjerë kanë analizuar kuptimin e lumturisë dhe dëshirën për dashuri, çfarë është e nevojshme për të qenë i lumtur
dhe kanë konkluduar se dëshira për dashuri dhe lidhje njerëzore është një aspekt
i rëndësishëm i lumturisë. Duke lexuar vargjet "Për dashuri prore gjej kohë" kuptojmë që dëshira për dashuri
dhe përkujdesje ndaj saj është një pjesë e rëndësishme e lumturisë dhe përcjell
idenë se dashuria është një dëshirë natyrore dhe e përhershme në jetën e
njeriut.
Në
përgjithësi, dashuria është një temë e pasur dhe komplekse që ka ndikime të
thella psikologjike dhe filozofike në jetën e njeriut. Ajo mund të sjellë
kuptim, lumturi, dhe realizim personal, dhe është një temë që ka frymëzuar
artin, kulturën dhe reflektimin intelektual përgjatë historisë së njerëzimit.
Kur dashuria është e realizuar në mënyrë të plotë dhe të shëndoshë, ajo mund të
shihet si hymni dhe kulmi i lumturisë njerëzore.
Nuk
e di pse këto poezi të Rrustemit më këshilluan
t’i mbyll këto shënime me vargjet e Nerudës: "Të dua pa ditur se si, ose kur, ose nga ku. Të dua thjesht, pa probleme
ose krenari” ("100 Sonete të Dashurisë " 1959) ndoshta për faktin
se kanë të dy të njejtën qasje te dashuria.
( Sarandë, tetor 2023 )
TEK
AJO LOÇKË ZEMRE KUR T’AFROHESH
Ti
shtegtar jete ngado qofsh
nga
ç’anë të nisesh ku do shkosh
për
tokë apo kaltërsisë së pafund
tek
bart atë ndjenjë
që
kurrë s’e ke tradhtuar
për
asnjë çast mos u hamend
dashurisë
bëri vend
Po
u godite me hir a pa hir
si
zog në fluturim e këndim
nga
dorë e ligë rrugaçësh
tek
ajo Loçkë zemre kur t’afrohesh
nuk
ke pse kujtohesh
ballëhapur
e pa ngurrim
dashurisë
jepju deri në amshim
Po
të zuri dhe fati
i
një gjethi me vjeshtë
në
kopsht park a kudo
dhe
fshesë pastruesish
a
gjuhë erërash
të
fshijnë e hedhin ngado
ti
mos hezito asnjë trohë
për
dashuri prore gjej kohë
(
31 dhjetor 2020 )
(Poezia përmbyllëse e
kryeveprës në katër vëllime “HYJNORJA IME JE TI”)