Ilir Muharremi: A duhet të përzihen zhanret në film?

A duhet të përzihen zhanret në film?

Nga Dr. Ilir Muharremi

Fillimi i kinematografisë mendohet të ketë filluar kah viti 1895, mu në këtë datë, vëllezërit Lumier prezantuan projeksionin e parë në Grand Cafe konkretisht në bulevardin Des Capucines në Paris. Qysh në atë kohë filmat ishin të thjesht një novitet teknik, mënyrë e dëfrimit të qytetarëve që inspiroheshin nga ngjarjet e zakonshme , të përditshme e që gjithnjë në vete bartnin lëvizjen, por jo shpejtësinë futuriste. Përqendrimi artistik ishte tek lëvizja dhe ky cilësohej si përparim dialektik, si një art që zbulon, dëfren, kënaq momentalisht dhe zbulon të njohurat e mëparshme dhe ato momentale. Para se të futemi në kënaqësinë lëvizëse, të  aparatit marrës dhe shpërndarës, duhet t’i kundërvihemi zhanrit tek te cili zbulojmë mënyrën poetike-figurative të të kuptuarit si në aspekt narrativ poashtu edhe stilistik. Lirisht mund të them se zhanri është sistem i rregullave ndjesore që ka të bëjë me kategorizimin e filmave, ngaqë filmi është art i lëvizjes , vazhdimësisë organike, qoftë ajo e jashtme apo e brendshme. Zhanri është rregull shprehës, filmi pa zhanër nuk konstrukton në asnjë kategorizim, por i përket shpërndarjes lëvizëse, të pakuptimësisë që nuk posedon qëllim. Zhanri është film dhe filmi është zhanër do të thoshte Thomas Schats. Filmi duhet t’i ketë këto komponente: subjektin, karakteret, ambientin, temën, stilin....  Cilat janë zhanret e filmit? Nga disa burime, kam ardh në përfundim se ekzistojnë këto zhanre: Biografike, komedi, vestern, dashurie, mjuzikël, dramë, aventurier, triler, horror, dokumentar, eksperimental, shkencor-fiktiv, fantazi, aksion etj. Të gjitha këto duhet të trajtohen në mënyra të tipizuara, të përcaktohen konkretisht dhe mos të përzihen. Zhanri trajtohet që nga fillimi e deri në përfundim të filmit, nuk duhet të eksperimentohet në kuptim të gërshetimit me zhanret e tjera, sepse tek spektatori do të krijohet një konfuzion i përcaktimit. Duhet përmendur rastin e filmit “Ne dhe Lenini” të regjisorit Saimir Kombaro i cili para disa vjetësh e kishte premierën në Prishtinë. Ky film ka një fillim dramatik dhe që në fillim kjo është e dukshme.  Në vazhdimësi , nga loja e personazheve shpërfaqet komedia. Forma tjetër është tragjikomike. Atëherë , çfarë do nxjerrim nga kjo? Sistemi narrativ na dërgon në një përzierje ku nuk mund të dimë se a është dramë, a duhet të qeshim apo duhet të qajmë nga e cila nxjerrim të qeshurën.  Duhet të jetë i saktë zhanri, sepse paraqet nënndarjen e gjinisë artistike, që përfshin vepra me qëllim të dallohen nga disa veçori të caktuara të brendësisë. Shumë regjisorë përpiqen ti gërshetojnë zhanret, ngase bazohen në jetën e përditshme ,duke e cilësuar jetën me plot zhanre. Në film mund të ketë shumë situata që i nënshtrohen vetëm një zhanri. Zhanri i një filmi përcaktohet nga tematika që trajton, dhe nuk duhet të hasim në vështirësi të përcaktimit të tij. Ndërkaq, filmi tjetër “Kukumi” i regjisorit Isa Qosja, është një dramë i realizuar nga Kosovafilmi, i shpërblyer në disa festivale nëpër botë. Edhe pse në momente të vockla na shfaqet groteskja e situatave dhe ngjarjeve, e përqeshjes se njerëzve dhe karaktereve, por kahen gjithnjë merr  drama e zymtë. Ngjarja zhvillohet në zonat e thella të Kosovës. Personazhi kryesor: Kukumi dhe dy të tjerë, Mara dhe Hasani, arratisen nga spitali i të metave mendore pas çlirimit të vendit nga forcat e Natos në vitin 1999. Tre ish pacientët enden rrugëve të Kosovës duke u munduar që të zënë shokë, si dhe të jetojnë një jetë përtej rrethimit të ndaluar. Ata nuk mirëpriten në tubime në festa dhe prapë kthehen në azilin e të sëmurëve mendor. Prapë përfundohet me dramën e këtyre dy personazheve. Edhe filmi “Shqiptari” është një dramë e emigracionit të thellë epik.  Filmi paraqet Gjermaninë nga perspektiva kthjelluese e një emigranti ilegal. Por, në të njëjtën kohë drejton vështrimin në një vend të harruar në mes të Evropës dhe ndihmon për të kuptuar më mirë njerëzit e atjeshëm dhe fatet e tyre. Qysh në fillim dhe deri në fund rivalizohet drama si në subjekt, temë , poashtu edhe në fatin e personazheve. “Anatema” një film tjetër i regjisorit Agim Sopi  shfaqur kohë më parë në Prishtinë, trajton jetën e një gazetare me emrin Ema Berisha, e cila , ka punuar me dy gazetarë amerikanë gjatë periudhës së luftës në Kosovë. Ajo u përdhunua nga ushtarë serbë. Mbeti shtatzënë dhe lindi një vajzë. Kur mbaroi lufta, askush nuk e ndihmoi Emën. Pas luftës ajo u shndërrua në një person të urrejtur, të braktisur dhe të harruar nga të gjithë. Ky film është dramë dhe drama e kryepersonazhit na përcjell edhe në fund, dhe përfundon me një fat të keq dramatik. Filmi “A beautiful mind” është një film biografik i bazuar në jetën e një matematikani Jon Forbes Nash dhe fitues i çmimit nobel. Filmi është frymëzuar nga biografia e shkruar nga Sylvia Nasar një ekonomiste gjermane. Që në fillim të këtij filmi situata nxjerr dramën dhe gradualisht fillon të na tensionoj çmenduria e tij reale nga e cila nuk mund të shërohet. Asnjë gërshetim zhanresh, madje bile në ndonjë skenë, por sa më shumë thellohet drama, duke na ngjizur , bindur dhe krijuar një art të lëvizjes fotografike. Por, çfarë ndodhi me filmat Western që portretizojnë pushtimin e së egrës. Në përpikëri, mund t’i veçojmë elementet siç janë armët apo duelet me to, plaçkitjet, njerëzit, kuajt etj. Edhe ambienti është i rëndësishëm për plotësimin e zhanrit, këtu konkretisht skenat përbëhen me shtëpitë ferme, të rrethuara, periferi të vogla... Edhe këtu, asnjëherë gërshetimi i zhanreve nuk përbuzë qëllimin e Western, ngase nuk ndodh. Filmat me zhanër prezantojnë ndjenjën dhe kuptimin e filmit, të cilat shumë filmave tjerë ju mungojnë ngaqë përpiqen të flasin me gjuhën e përzierjes, gjuhën e gërshetimit, ku kuptimi  bëhet enigmë, i vakët, pa emocion, madje edhe na shpie në gabime. Shumë kritikë filmi, zhanret i kanë cilësuar si teori problematike duke adresuar në stil e jo zhanër duke ju nënshtruar elementeve dhe disa metodave.

Njerëzit çdo ditë, madje edhe në orët e vona të natës të ulur pranë karrigeve konsumojnë filma me zhanre të ndryshme, zhanre të kombinuara. Filmi çdo ditë përpiqet të jep një kthesë sa më të re qytetërimit. Përmes imazheve, njerëzit përjetojnë ngjarjet, personazhet, gjendjen shpirtërore. Filmat me zhanre gjithmonë do të shprehin histori të kuptueshme, sado të çuditshme të jenë, estetika do të na godasë si shigjetë në kokën tonë lakuriqe, do t’i dorëzohemi disa pa kushte e disa me kushte të pajisur me njohuri të zhanreve. Ashtu sikurse zhvillimi i veshit në muzikë, për ta dëgjuar e më pastaj imituar tingullin, syri pranon çdo imazh filmik. Të gjitha zhanret janë të definuara të punuara mrekullisht, dhe nuk është e nevojshme të gërshetohen të bëhen mish MAShT, sepse orkestrimi i tyre shfaq asimetrinë dhe humb baraspeshën e shikuesit.