Sejdo Haska: Magjia që i bën kafshët të flasin

MAGJIA, QË I BËN KAFSHËT TË “FLASIN” ME GJUHËN E NJERËZVE

(Shënime për librin e ri, “Dëgjoni se ç’ thotë ky papagall !”, i shkrimtarit Viron Kona)

Nga: Sejdo HARKA

Animizimi  është magjia, nëpërmjet  së cilës  letërsia dhe arti, qënjet pa shpirt i bën me shpirt, ndërsa qënjet  me shpirt i bën me ndërgjegje, pra sillen e mendojnë, flasin e  gjykojnë, ashtu si  dhe njerëzit. Kjo magji, qëndron në themel të trillit krijues të të gjitha gjinive dhe llojeve të krijimtarisë letrare, por veçanërisht në ato me brendi e naracion fabulik. Është e vërtet që animizimi ka lindur nga naiviteti dhe padija e njeriut të lashtë, por  në trillin krijues të shkrimtarit merr vlerat e një magjie, që shpalos  thelbin e së vërtetës, për ta bërë atë pjesë të  shpirtit  dhe mendjes së lexuesit. Kur “maskat “ flasin me gjuhën fabulike të Ezopit, shfaqin lakuriqësinë e tyre të vërtetë. Kjo lakuriqësi, në mendjen dhe shpirtin e lexuesit, bëhet frymë për  sfidën e së mirës ndaj së keqes dhe të bukurës ndaj të shëmtuarës. Këtë gjuhë ka zgjedhur të përdorë, në librin e tij të fundit,  me titull ”Dëgjoni se ç’ thotë ky papagall!” edhe shkrimtari i mirënjohur Viron Kona. Në këtë  botim, me narracion fabulik, kafshët dhe shpendët “flasin” me gjuhën e njerëzve për t’u çjerrë atyre maskën; ndërsa njerëzit flasin me gjuhën e “banorëve të pyllit”, për ta bërë më transparente lakuriqësinë e tyre.

Edhe pse libri është shkruar posaçërisht për fëmijë, lexohet me kënaqësi edhe  nga të rriturit, si mësues e prindër etj.. Arsyeja është se, në themel të brendisë së tij ideo-artitike, qëndron  një problematikë   me vlera gjithëkohore e për çdo moshë. Raporti ndërmjet të mirës dhe së keqes, midis të bukurës dhe të shëmtuarës, të vërtetës dhe gënjeshtrës, lirisë dhe skllavërisë, barazisë dhe pabarazisë, besës dhe pabesisë, i japin  narracionit fabulik të librit dinamikën e konflikteve dhe ngjarjeve të vrullshme. Ato zgjojë te lexuesit kureshtjen dhe vigjilencën, si dhe ndjesinë e guximin për  ta vënë të keqen në “prangat” e së mirës.

Autori, në mënyrë që mesazhet t’i përçojë  sa më të ngrohta te lexuesit e vegjël, ngrehinën e narracionit të këtij libri e ndërton në “ kullën e mbretërisë së  banorëve të pyllit”. Viron Kona, si njohës i mirë i botës, interesave  dhe psikologjisë së fëmijëve, tashmë autor i shumë librave të tillë, nëpërmjet trillit krijues fabulik, hyn e del natyrshëm,  herë në “kështjellat e botës njerëzore e herë në ato  të “banorëve të mbretërisë së pyllit”. Synimi është për të bërë analogjinë  dhe krahasimin ndërmjet shfaqjes së jashtme dhe thelbit  të brendshëm  të karaktereve, që herë shfaqen  si kafshë e herë si njerëz, por gjithnjë  emocionues. Lexuesit  e vegjël, me disa personazhe  - kafshë, bëhen miq e shokë dhe me disa të tjerë grinden e janë në konflikt. Disa i imitojnë, ndërsa të tjerët i përqeshin dhe i kritikojnë. Disave u japin besën, ndërsa  me të tjerë mprehin vigjilencën…

Një nga personazhet më interesantë të kësaj novele fabulike është papagalli Çate, një figurë e zgjedjur dhe e dashur për këtë autor. Pas tij fshihen verbëria dhe naiviteti i njerëzve, që duke  u besuar hileqarëve dhe mashtruesve, bëhen pre  ose vegla qorre të  “ustallarëve” të tyre. ”Çate-papagajtë” e sotshëm janë të shumtë. Ata shpesh bëhen ”urë e vig”, mbi të cilët kalojnë i mirë  e i lig. Me verbërinë, përulësinë dhe naivitetin e tyre, ata përjetësojnë pushtetin e “çakejve”, që me egërsi dhe pangopësi mbysin shpresën e lirinë dhe pjellin shtypjen e varfërinë. Fatkeqësisht, “Çate-papagajtë” e sotshëm, duke u bërë megafonë e vegla qorre të “ujqëve” e “derrave”, ”skifterëve” e  “dhelprave”, kanë bërë që “drerët” dhe “sorkadhet”, ”pëllumbat” dhe ”pulëbardhat”, ”lepujt”dhe “kunadhet,” të gëlltiten nga  “egërsirat” e moderuara.

Nëpërmjet fabulës së tregimit anekdotik ”Vallja e ujqërve”, V. Kona stigmatizon thelbin e  ligjit të seleksionimit natyror, që e ka orgjinën tek instiktet e banorëve  të “mbretërisë së pyllit”, por që në “mbretërinë “ e shoqërisë njerëzore, bëhet  më i egër. Nëpërmjet pyetjes retorike: ”Pse ju, ujqit, kur ndonjëri prej jush rrëzohet nga lodhja në valle, i suleni dhe e hani si të babëzitur?”(fq.33), që Gjysh Ariu iu drejton atyre, autori  ngacmon në vetdijen e lexuesit ndjesinë e vigjilencës dhe të urrejtjes ndaj pabesisë  dhe egërsisë. Ata bëhen të vetëdijshëm për raportet ndërmjet të fortëve e të dobëve dhe të vegjëlve e të mëdhenjve. Kuptojnë se,  të fortët dhe të mëdhenjtë e pakontrolluar, edhe kur hedhin valle, të shtypin me këmbë. Duket sikur kërcejnë e këndojnë dhe të mbysin me “jargë e thonj”. Ritregimi, në mënyrë krijuese, i historisë së lashtë të” Kalit të Trojës”, nëpërmjet gojës  së ”Gjysh Ariut”, zgjon te lexuesi , jo vetëm ndjenjën e vigjilencës, por edhe përbuzjen ndaj pabesisë. Kali i drunjtë, kjo ”dhuratë” e helmatisur e pabesisë, u solli trojanëve pushtimin, pas qëndresës 10 -vjeçare. Një dinakëri e tillë, tepër e sofistikuar, ia kalon edhe dinakërisë dhelpërake. Është kjo arsyeja që  troku i këtij kali  të mashtrimit, të trokasë përherë në kujtesën e brezit të ri, si një kambanë, që ndjell kobin e zi të pushtimit dhe të së keqes.

Narracioni fabulik i ngjarjeve dhe kontrasti ndërmjet shfaqjes  së karaktereve, të veshur me maskën e “banorëve” të ”mbretërisë së pyllit”, u japin shumë tregimeve kolorin e një humori të shëndetshëm. Lexuesi i vogël gajaset së qeshuri, duke kënduar e kërcyer bashkë me banorët e pyllit, në koncertin festiv për nder të gjysh Ariut. ”Gjeli“ e quan veten më të bukurin e botës, ndërsa “Bufi” vetëquhet ”Poet ëndërrimtar,/ që ndrin si yll polar”(fq.81). ”Kunadhja” e hedh vallen nën ritmin melodik të vargjeve: ”Jam e artë dhe e verdhë, / si dielli në pranverë”(fq.88). Ndërsa “Derri” e quan veten ”luftëtar me nam”. Për ta bërë ironinë sa më therëse, autori i bën “breshkat” të kërcejnë nën ritmin e vargjeve: ”Breshka pylli jemi ne, / më të shpejtat mbi këtë dhe”(fq.103).

V.Kona, për të  fshikulluar ashpër servilizmin dhe dinakërinë, mashtrimin dhe pangopësinë e njerëzve, u vesh atyre  gëzofin e dhelprave bishtëgjata, të cilat janë bërë simbol i mashtrimit, babëzisë dhe dinakërisë. Kur ”banorët e mbretërisë së pyllit”, përgatitjen e drekës ia besojnë ”Dhelprës”, ajo filloi t’i fshihte ushqimet. Prej këtej, lexuesi  i vogël merr mesazhin, se  t’i besosh  dhelprës përgatitjen e drekës, është njëlloj  sikur  t’i besosh ruajtjen e tufës së qengjave  një “çobani ujk”. Nëpërmjet gjuhës ezopike, autori i këtij libri fshikullon edhe shumë dukuri të tjera negative të shoqërisë njerëzore, si: egoizmi dhe mendjemadhësia, pangopësia dhe barbaria etj.

Ky libër i ri i Viron Konës,  jo vetëm përçon te lexuesit mesazhe të fuqishme  shoqërore, por dhe mbart vlera  gjithë - kohore dhe edukative. Gjuha e gjallë fabulike dhe densiteti i mendimit, bëjnë që libri të lexohet me kënaqësi. Prandaj, përmbeldhurazi, mund të themi se ai është i dobishmë për t’u lexuar jo vetëm nga fëmijët, por dhe nga prindërit e gjyshëtit, mësuesit dhe edukatorë të tjerë të brezit të ri.