Ferit Ramadani: Jusuf Gërvalla - prozatori i ngujuar

2. Jusuf GËRVALLA - prozatori i ngujuar

Nga Ferit RAMADANI

Njëkohësisht, si në rrugëtimin poetik , Jusufi angazhohej në prozë. Atij nuk i mungoj frymëzimi që të spikasë tregimin e zhvillimit mbarëshoqëror, që përmes dialogut të personazhit të rrezatonte disponimin e shqetësuar, prej nga rrënohej mirëqenia, për arsye të kthetrave të robërisë. Këto proza me këtë spikamë Jusufi nisi t’i publikojë në gazetën Flaka e vëllazërimit në Shkup, jo se ajo ishte gazeta me horizontin ma të gjërë të lirisë, por se censorokuqët e saj, ishin shumë kokëtrashë e nuk arrinin të zbulojnë qëllimin metaforik që me mjeshtri dhe nivel artistik dinte ta paraqesë prozatori, e me to të fshikullojë mbi përmasën e pushtetit okupues. Të këtij profili , ishin edhe prozat e botuara në revistën Jeta e re, ku Jusufi ishte bërë shtylla e veçante për prurje artistike me risi botëkuptimi .Ndërsa në revisten letrare “ Fjala” dhe në Zëri i rinisë, në Prishtinë, krijuesi kishte hapur dyerët e botimit dhe aty kishin bërë jehonë tregimet Vazhdim…, Borsiloku i trimit, Lindja e Cufës.

Kjo mprehtësi e narracionit në prozë krijoj një vulë të pranuar, sespe krijuesi u shndërrua në emër emblematik, që rrezatonte fuqi krijuese. Dhe ajo u dëshmua shpejt tek tregimet Sharkia me dymbëdhjetë tela, Abdylrrezakhalimi, Sporteli, që për nga transparenca dhe bartja e mesazhit, patën edhe nje tis të hollë e plot elegancë të dialogut dramatik me karakteristika humori, që kishte shijen e specit djegës ! Këto sinjale të tilla, i kishin vënë në shenjestër censorokuqët, por , meqë ishin shumë të vegjël përpara asaj stilistike artistike, prisnin në pusi! Dhe ja, përpara u bëheshin publike vargani I prozave si “Katrahura qindrakëmbëshe”, “Rrum tetë “ dhe proza të tjera që tani më merrnin trajtën e romanit. Ky rrumbullaksim i tillë u bë shumë shpejt, saqë më 1975, ai mbaroj së shkruari romanin “Dy florinj të një dashurie, që hyri në planin botues të bibliotekës “Dituria” që dilte në kuadër të revistës studentore “ Bota e re “, në Prishtinë. Megjithatë , edhe pse ishte paraparë botimi i romanit, për shumë arsye ku mbizotronte misteri, romani, nuk arriti të shoh dritën e botimit . Tanimë, censorokuqët, u kishin rënë në gjurmë ideve dhe qëllimeve krijuese të shkrimtarit të ri, dhe për të kishin marrë vendimin ta ngujojnë me mospublikimin e veprave. Ata kishin një pasqyrë komplete të paraqitjes së linjave komplekse të temës ku trajtohej ngjarja, dhe po ajo, kishte vënë gishtin në realitetin e kohës që kishte krijuar pozicionin e nënshtrimit, pas gjithë trumbetimit se paqa e pas luftës së vëllazërim bashkimit, do të sjellë pavarësinë kombëtare të shqiptarëve. Për këtë ngjarje të zhvilluar në kompleksin e linjave te romanit censorokuqët e kohës pas shumë kuvendimeve sjellin vendimin e ngujimit të veprës, që ajo mos të botohet.

Në një intervistë të dhënë gazetarëve , Agim Malës dhe Shaip Beqirit , Jusuf Gërvalla do te theksojë :

“ Do të pajtohemi ndoshta se sot këtu ndër ne mbretëron të shumtën një kohë eksperimentimesh. Dhe burimet e njohurive dhe preokupimeve, që po bëhen shtytje për prozatorin tonë – në vend që burim i vetëm të jetë trualli ynë konkret, me të gjitha atributet, mbi të cilat mund të ndërtohen projeksione origjinale e autoktone – te ne po vijnë me erëra drejtimesh të ndryshme. Ndonjëherë, pamundësia që ta përkufizosh e ta radhitësh prozën tonë, këtu, në vend të caktuar unik dhe me mjete të caktuara, prapë unike, ka zënë e po zgjon edhe neveri. Është e vërtetë se nuk kemi nevojë për tradicionalizëm të ngurosur, se ndoshta do të gjendeshim në rrugë edhe më të gabuar. Por, s’do mend se largimi total nga tradita (dinamike – me rrotullimin e saj ndër varietete e rrjedha që e shpien përpara) nuk do të na damkoste; përkundrazi, ndoshta kjo do të jetë e vetmja rrugë e shëndoshë për krijuesi tonë.”

Ishte koha e zellit që shkrimtari e kishte. Ai me vrull kishte mbaruar edhe romanin e dytë të titulluar “ Rrotull” i cili, pas dhenies së vlerësimeve nga juria botuese, kishte arritur të hyjë në planin botues të Redaksisë së botimeve të “ Rilindjes. Megjithatë ishte koha kur ishin zgjuar shumë përndjekësit, dhe për hir të publikimeve dhe pikëpamjeve në to, shkrimtari ishte në shënjestër. Edhe ai kishte nuhatje, se pushtetarët ditaditës vërsuleshin, prandaj, pa asnjë hezitim , lëshonte kundërmesazhet që e paralajmëronin opinionin se diçka po ndodhëte në analet e realitetit jetësorë të shqiptarëve .Këto raporte e frymëzuan që ai të nisë shkrimin e romanit të tretë me tematikën e baladës , për rinjohjen e vëllaut me vëlla. Sespe, kishte kaluar një kohë e gjatë prej kur kishin ndarë tokat shqiptare, dhe ishte po ai brezkufiri ndarës që kishte pamundësuar të bashkëjetonin vëllezërit e një gjuhe e një gjaku në tokën e Atdheut të ndarë. Për këtë pamundësi shprehëse në përditëshmëri, dhe në krijimtari, Jusufi përpara gazetarëve do të japë opinionin :

“Po trumbetohet me të madhe se ka perënduar koha frymëzimit, se frymëzim as që ka pasur... ekziston laboratori i artistit, thonë. Dhe, u muar vesh që këtu ka diçka që mban. Por, mbi të gjitha, më bëhet se është qëndrimi ynë ndaj frymëzimit ai që ka ndryshuar: nuk e mendojmë më si pozitë të jashtme e të brendshme emfatike – larg kësaj. Edhe kjo është në rregull. Megjithatë, mendoj se frymëzimi është një akt i domosdoshëm, të cilit krijuesi nuk i shmanget dot. Dhe, ky farë akti – solemn (por me transformime e varietete të gjendjes solemne ndër kohë e frymë), merr atribute të ndryshme, varësisht nga koha në të cilën trajtohet. Po qe kështu, e kështu më bëhet se është, meqë kështu disi ngjan tek unë, atëherë momenti i tillë të thuash se nuk gjurmohet në kuptimin e plotë të kësaj fjale; imponohet fuqishëm, më së shpeshti. Është me rëndësi që të kapet menjëherë, pastaj, sa për “përpunimin në laborator”, ka kohë dhe për këtë gjë nuk duhet ndonjë kohë e posaçme. Në kushte të sotme përpunimi mund të bëhet ndonjëherë edhe mes punëve të tjera, të ditës – po deshëm, ndoshta pa ndonjë rrezik serioz nga keqtrajtimi. Sa më përket mua, koha e poezisë është gjithë koha që e kemi përpara, prandaj nuk është vështirë ta zësh.

Do të thosha se projeksione absolutisht të pastra, në të cilat s’e heton dot gjurmën e gjendjes së rrëmujës para projektimit konkret – kemi vetën në letër, në inkarnimin sadokudo material të formave e të përmbajtjeve të tyre të përfytyruara. Unë për vete nuk rresht dot nga rrëmuja, që shkaktohet me hapjen e themeleve, kur grumbuj dheu ende kanë mbetur rreth godinës që ke marrë të ndërtosh. Dhe, të thuash se nuk çaj kokë t’i mënjanoj domosdo gjurmët e rrëmujës nga të gjitha fazat e ndërtimit. Më mjafton që, sipas mundësisë, punimet finale rreth pikave kryesore të projeksionit të marrin shkëlqimin e vet të domosdoshëm, e kështu të bëjnë që edhe unë, edhe lexuesi, ndjenjën e rrëmujës ta harrojmë spontanisht për ta shijuar rezultatin final".

Po ky rezultat që shkrimtari e priti , nuk vinte aq lehtë. Atë e ngujuan ! Sespe si i tillë , kishte krijuar rrëmujën , me të cilën pushtetmbajtsit e kohës, arritën të koordinojnë mbajtjen në robëri për shumë vite, të pjesëve të okupuara e të ndara të tokës së Atdheut, për të cilën Jusufi, edhe në prozën e tij, projektonte linjat e bashkimit! Kjo , e bëri që ai nga censorkuqët e kohës të shpallet : prozatori i ngujuar ...!