Mahmut Elez Mahmuti - Këqiku: ‘’Edhe në momentet më të vështira ty të kujtoj’’

Vendi i shtëpisë e trojeve tona, shigjeta tregon mesin e shtëpisë ku kemi jetuar me gëzime fëminore e rinore. Tash ajo nuk eksiston, për të ruhen kujtime të mira, të ëmbla e të dhembshme.Arat dhe pemët që duken në këmbë, na kanë mbajtur e na kanë dhanë jetë...

Mahmut Elez Mahmuti -KËQIKU:

NGA PARATHËNIA E LIBRIT :

“EDHE NË MOMENTET MË TË VËSHTIRA TY TË KUJTOJ”

Unë  në moshën që jam,  populli thotë “një këmbë mbi dhe e tjetra nën dhe”, megjithatë, kësaj pune nuk i dihet, se nuk është në dorën tonë. Po,  po dua të them se njeriu si t’i kalojë të 80-tat,  nuk ka kurgja të sigurtë.

Mbrenda këtyre 80 vjetëve të mia kam  ec dhe kam mbajt mend. Në vjetët e fundit, kryesisht në Poloni, ku jetoj momentalisht me gruan time,  pata kohë të shkruaj  e t’i qes në letër të gjitha ato kujtime që më vlojnë në mendjen time, ashtu siç janë të mira e të këqija, të ëmbla e të hidhëta, të vërteta e të luhatshme... gjithfaresh.

Unë nuk kam as forcë as dije të mjaftueshme për ta bërë libër. Këto shkrimet e mija,  të jetës sime, të Velegllavës e të velegllavasëve, ashtu siç i kam mbajtur në mend, pa ndonjë anim, pa ndonjë shtrembërim, pa ndonjë  tendencë, pa ndonjë  nënçmim po në mënyrë krejt të sinqertë e duke më shtyrë dashuria e madhe që kam për atë copë tokë që sot  e quajmë Velegllavë, po ia dorëzoj Shkrimtarit – kusheririt tim Hysen Këqikut. E lus Zotin  që t’i japin forcë, vullnet dhe përkushtim që këtë vepër timen që ka mbi 700 faqe, ta bëjë libër sepse jam i sigurtë se shumë gjëra që i kam shkruar vlejnë  dhe janë të randësishme t’i dijnë edhe të tjerët.

Unë e kam lexuar ngadalë-ngadalë librin “Velia Glalua, ëndërr e ripërtërirë” të Hysen Këqikut. Po betohem në Zot se këtij njeriu krejt Velegllava i ka borxh se e ka bërë një punë  shumë të madhe. Një punë që kurkush nuk e ka marrë me mend se dikush prej Velegllave, prej asaj Velegllave krejt të qitun “mbas shpine” prej hyqymeteve dhe regjimeve, del dikush e shkruan histori për atë vend të bukur, të pasur dhe të dhembshëm...

 Ja pra doli një Hysen, i cili  që në klasën e tretë fillore, prindi i tij me qëllim të kërkimit të një jete tjetër  u shpërngul dhe Hyseni u rrit, u shkollua dhe u përgatit si intelektual në Kumanovë  dhe një kohë prej  disa deceniesh larg vendlindjes nuk ka pasë mundësi t’i përfshijë të gjitha ngjarjet ashtu siç kanë ndodh,  ndoshta ashtu siç i kam parë unë me sytë e mi prej kur kam filluar për të ditur e për të mabajtur në mend.

Jeta e Hysenit i përngjan jetës sime. Brodhi ai e po bredh edhe unë andej – këndej pas gjallërimi, gjithmonë larg vendlindjes.

Kjo më shtyri që t’i bëhem  vëlla Hysenit e të shkruaj edhe unë diçka për t’i dalur borxhit atij vendi, ku e kërkuam së pari  ajrin, ujin, bukën dhe gjuhën tonë të pasure të vjetër shqipe. Kam bërë përpjekje që të mos shkruaj për ngjarjet që i ka përmend Hyseni përveç në përjashtim  kontesti.

Nëse për kurgja tjetër, Hysenit ia pranoj durimin, këmbëngultësinë dhe përkushtimin që e ka pasë për ta përgatitur  Gjenealogjinë e familjes së madhe të  Vatë Lekë Fanit  për të katër djemtë e djalit të tij Aliut (Hilës). Kjo është një  amanet i madh  që  na kujton se  kë kemi të gjakut tonë  të trungut familjar.

Nuk e di  se kush e ka bërë një vepër  më të madhe për vendin e tij se Hyseni me Gjenealogjinë.

E kam lexuar edhe monografinë  “Desivojca nëpër kohë” të  tre autorëve Dr. Faik Shkodra, Dr. Sadri Shkodra dhe Hasan Bunjaku, dhe unë si plak që jam kam ardhur deri tek një përfundim se kështu ruhet dhe shkruhet historia jonë. Nëse ajo  ka qenë dhe është e shkapërderdhur, duhet të  grumbullohet kështu siç është grumbulluar në Monografi.

Unë shumë kam pasë lidhje me Desivojcën  edhe në aspektin miqësor edhe në aspektin e udhëheqjes me fshatin tim prandaj,  shumë gjëra  përputhen  me të vërtetën dhe mua m’ka ardhur mirë dhe më ka frymëzuar që edhe unë të bëj diçka  më tepër për Velegllavën se Velegllava dhe Desivojca kanë pasë një histori të ngjashme.

Në krahasim me të gjitha fshatrat e tjera që e rrethojnë Velegllavën, jetën më të vështirë, për shumë arsye e ka pasë Velegllava se  ka qenë problemi  i rrugëve të cilat  e lidhin dhe e integrojnë në hapësirë gjeografike një vend.

Velegllava si një vend i izoluar nga vendet e rajonit, e ka krijuar një jetë krejtë origjinale, shumë pak prej ndikimeve të të tjerëve. Prandaj, çdo krijim qoftë material, qoftë shpirtëror është i shpirtit autokton velegllavasë.

Velegllava si dhe katundet e tjera të Gallapit  nuk janë shfrytëzuar nga mbledhësit e vlerave të krijuara dhe të trashiguara.

Fatkeqësia më e madhe është se sot ato vlera që dikur kanë mundur të mblidhen, nuk eksistojnë më. Eksistojnë ato që janë mbledhur në librin monografik të Hysen Këqikut, në këtë librin tim që po ia lë amanet Hysenit  se përndryshe ata që i kanë ruajtur gjerat e vjetra, që i kanë thënë dhe interpretuar  kanë vdekur. Gjeneratat e reja të lindura jashtë Velegllavës nuk i posedojnë  më ato vlera por të vendit ku  rriten, jetojnë dhe krijojnë në një frymë  tjetër  që  është e imponuar prej kushteve të krijuara aty – të ndryshme nga Velegllava e dikurshme.

Më vjen për t’u habitur kur i marr pjesët  e mullirit, se si ua ka gjetur populli ato emërtime krejt në shqip dhe në funksion të kryerjes së efektit praktik. Ose pjesët e alemive, të vekut e të  shumë e shumë  krijimeve tjera. Të gjitha ato i ka punuar me dorën e vet dhe  i ka pagëzuar   vetë si p.sh. boshti, çarku, guri, kryqi, koshi, çakalla, magjja, etj, etj. Pastaj një pjesë e rrumbullaktë që i vehet boshtit në fund për t’i dhën forcë rrotulluese e cila është punuar prej pjese të tjegullës e që e ka quajt gërrshak prej peshës  gur + shak = gërshak. Furka,  gafore dhe shpinore, shllunga e shumë fjalë të  shumëta e që sot nuk përdoren,  ka ruajtë forcën krijuese të njeriut të atij teritori.

Kur ndalem dhe i kujtoj mbrëmjet e dimrave të gjatë në Velegllavë që i kalonim me kënaqësinë më të madhe se sa sot me televizor, radio e tjerë. Jehonte kënga, melodia e fyellit, dudukut, kavallit, zamareve etj. Rrëfimi i ngjarjeve të ndryshme historike për trimëritë e të parëve tanë duke na frymëzonte neve, forcave të reja, që ato trimëri, besnikëri e fisnikëri t’i shprehnim në praktikë për të mirën e popullit e të vendit.

Festat e ndryshme që i pritnim me gëzim të madh na motivonin për t’i kremtuar sa më dinjitetshëm.

Shëngjergji, festa e jonë kryesore  manifestohej me  një mori elementesh siç po i thonë sot pagane po për ne kanë qenë frymëzuese dhe motivuese për punë dhe  për të qenë sa më të dëgjueshëm e më të lidhur për familjen, për njëri - tjetrin e për vendin tonë.

Për ne atëherë kemi qenë shumë më të mëshirshëm, jo vetëm për njeri – tjetrin por edhe për kafshët shtëpiake me të cilat e bënim jetën e përbashkët.

Atë jetë që e krijonim me forcat tona shpirtërore dhe materiale shpesh  na e prishnin dyndësit e ballkanit - hordhitë serbe që krijonin grupe urrfishë të armatosur e me plane të caktuara dilnin e na  shkaktonin dëme edhe viktima.

Velegllava si një fshat i cili kufizohet me tri fshatra të  katër komunave serbe i ra për borxh që të ballafaqohet me luftëra të shumëta, në të cilat gjithmonë tregoi forcën e madhe të bashkimit, të dashurisë për vendin dhe të unitetit vëllazëror.

Ngjarjet më të freskëta janë dy luftërat e vitit 1944 duke qenë vetëm një muaj larg njera-tjetrës. Nuk mbeti asnjë velegllavasë që e kishte forcën e përdorimit të armës pa marrë pjesë në luftën e parë dhe të dytë që   gabimisht ende shumë historianë i quajnë Lufta e Kikës.

Edhe lufta e parë  edhe ajo e dyta  filluan në Velegllavë dhe forca kryesore e zjarrit të luftës u zbraz në Velegllavë e mbi familjet velegllavase. Prandaj, është e padrejtë dhe shtrembërim i së vërtetës historike të mos quhen Luftërat e Velegllavës...kurse të rënët  të shpallen hero të popullit.

Kjo vepër, me siguri do ta ketë karakterin e një libri i cili  flet për lëvizjet e mija  aty – këtu nëpër vende të ndryshme të Evropës. Unë  pajtohem se jetë të tillë kam pasë dhe po vazhdoj ta kem. Një histori avanturash ka pasë edhe secili banorë tjetër i Velegllavës dhe nëse flasim për ngjarjet e mia si edhe  të  të tjerëve kemi folur për ngjarjet  që e kanë shoqëruar Velegllavën gjatë shekujve.

Të shkruash për vendlindjen është obligim ndaj një pjese të atdheut, të të parëve  të saj që janë rrënjët tona.  Parasegjithash është nder dhe obligim – larje borxhi që kemi për të, në një anë, kurse në antë tjetër  nuk është lehtë dhe pa përgjegjësi.

Unë kam bërë përpjekje që  të them diçka.

Rruga për të shkruar libër qoftë monografik, qoftë të fushave të tjera është e hapur.

Sipas mendimit tim duhet të jetë e mbyllur rruga  për ata   që urrejnë librat.