Kulturë

Bekimi i shekujve

E merkure, 29.07.2009, 07:04 PM

Këto ditë, në bashkëveprim me Bashkësinë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë, e pa dritën e botimit në Bukuresht, një vepër e re e poetit kosovar, Nexhat Rexha, „Bekimi i shekujve”, i përkthyer në gjuhën rumune nga autori i këtij shkrimi, me një medalion estetik të poeteshës Monika Mureshanu (Stolia e artë e poezisë shqipe), dhe pasthënien e eseistit Marius Qelaru, ka rreth 100 faqe dhe strukturohet në tre kapituj: Dalje nga Ferri i Dantes, Gjeografia e dhembjes dhe një kaptinë me poezi të autorit në gjuhën shqipe. Titujt e lëndës poetike që del në gjuhën rumune (55 poezi), parathënia, pasthënia dhe bibliografia e autorit dalin në të dy gjuhët. Përndryshe, veprat e autorëve shqiptarë dhe antologjitë e përbashkëta, gëzojnë fatin të prezantohen në revista të ndryshme letrare që dalin në një tirazh të lartë (në Bukuresht dhe provincë), gjë që ndikon që admirimi ndaj Kosovës letrare të depërtojë gjithandej. Gjatë kësaj vere pritet ta shohin dritën e botimit në Bukuresht edhe dy autorë nga Kosova: Sabile Keçmezi-Basha me vëllimin Anatomia e dashurisë dhe Hysen Këqiku (Melodia e pritjes), si dhe antologjia Nuset e fjalës me 5 autorë rumunë dhe 5 autorë shqiptarë (Beqir Musliu, Miradije Ramiqi, Shaip Beqiri, Sabile Keçmezi-Basha dhe Adem Abdullahu), pas të cilës pasojnë edhe antologji tjera me vargjet e Agim Vincës, Fehmi Ajvazit, Abdulla Konushevcit etj. (B. Y.)

Dhembja kosovare e gërshetuar me shpresë dhe qëndresë

Marius Chelaru

Viteve të fundit kemi patur kënaqësinë të lexojmë krijime poetike të autorëve shqiptarë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia apo nga anë tjera të botës, duke deshifruar në to vlera të ndryshme stilistike, tematike etj. Kështusoj, kemi konstatuar se letërsia shqipe mbështetet mbi vlera të mirëfillta në të gjitha pikëshikimet, duke “ndenjur në këmbë”, në Europë, jo vetëm përmes Ismail Kadaresë, ky i fundit njëri nga shkrimtarët më të mirë të botës që meriton të lexohet, njësoj siç meritojnë të lexohen edhe përkthimet e nënshkruara nga Baki Ymeri, edhepse pjesa dërmuese e tyre u përkasin autorëve kosovarë, ndër të cilët, ja, edhe Nexhat Rexha me vëllimin e tij të parë që del në Rumani.

Përnga pikëshikimi stilistik, Nexhat Rexha hyn në Kështjellën e Poezisë me guxim dhe sukses, duke qëndruar mbi një shkallë të lartë vlerash reale, duke konstatuar se në vargjet e tij gjenden edhe disa elemente të cilat i japin impuls përforcimit të forcës ekspresive, duke ia mundësuar një diskurs poetik më domethënës. Në këtë kontekst, siç dëshmon me poemat e këtij vëllimi, autori rradhitet në galerinë e poetëve kosovarë për të cilët pavarësia e Kosovës është një objektiv i planit të parë, subjekt në të cilin gërshetohen dhembjet e vendlindjes dhe njerëzve të tij, mitet e popujve në rajon, të cilat kundërvihen e çiftëzohen nga rasti në rast, së bashku me tmerret, shpresat etj.

Kështu, poezia e tij graviton në interiroritetin e këtij territori tematik, ndërmjet poleve që e përbëjnë historinë e përbujshme të rajonit dhe pavarësinë e tij („një ëndërr e trishtuese/ që fillon dhe mbaron në kolonën/ me plagë qëndrese e lindje të reja/ për një ditë pranvere/ në Kosovë”). Në vizionin e tij, atje njerëzit kanë përjetuar një „kohë apokaliptike”, por „ardhmëria është këtu/ shihet në çdo pëllëmbë/ të kesaj toke enigmë”, një vend që, ndërkaq do të mbetet i prekur nga e shkuara e përgjakur, jo vetëm e njerëzve por edhe e atdheut me trupin „e kafshuar/ në nëntëdhjetenëntë tmerre”. Është vështirë të bësh fjalë për motive tjera në poemat e zgjedhura në këtë vëllim, historia, e shkuara tronditëse, dallgët e luftës që kanë mbuluar çdo gjë duke lënë gjurmë mbi shekujt e një trashëgimie shtypëse: „të gjitha rrugët e Kosovës/ janë përmbushur me ankth e mllef”. Dhembja kosovare e përfshin gjithë universion poetik të autorit, ndaj edhe po ndalemi mbi këto aspekte që zgjojnë kurreshtjen tonë.

Qirinjtë e kësaj toke gjithnjë kanë lëshuar dritë

Në substrat mund të flitet edhe për një një vizion të autorit lidhur me mënyrën në të cilën vendet tjera („Europa”) e ka receptuar situatën në brigjet e atdheut të tij, duke e kundruar në njëfarë mënyre edhe sot e kësaj dite. Kështu, në një botë të shtypur nga konfliketet interetnike „me terrenin e shtruar në rrugët e ngushta/ andej e këndej Urës së Ibrit”, ja, shkruan autori: „Ndërlidhja epokale edhe kësaj radhe/ mbetet pa finale”, ndërsa Europa është një vend i „testimeve pa strategji”, ndërsa Kosova, „pa gjumë në këtë imazh anemik”. Në anën tjetër, koha në të cilën jeton autori është vizioni i tij, një vizion i „ironisë” në të cilin „heronjtë hahen mes veti”, apo „lëpijnë eshtra/ duke u rrokullisur”, në kohën kur „protagonsitët e oborrit/ dergjen para mikrofonave”; historia është „pa shpirt”, por njerëzit duhet ta kuptojnë, thekson autori, ngase atëherë kur derdhet gjaku, vetëflijimi bëhet „domosdoshmëri”. Kjo, madje edhe në kohët tona, ligjëron poetikisht Nexhat Rexha: „Qirinjtë e kësaj toke/ gjithnjë kanë lëshuar dritë”, ndërsa, në „polin” tjetër, „shëtisnin trotuareve shkelësitë/ pa ndërgjegje nëpër shekuj”.

Nëse do të përfitojë me kohën forcën e shprehjes që do ta rradhiste pranë disa poetëve të famshëm kosovarë (një pjesë tashmë e përkthyer te ne), mund të vërejmë në këtë vëllim, një plus lidhur me disa shprehje si: „paqa e ftohtë tymon Gërmadhat me pamjen e mureve arkaike”; „kur ka rënë Troja/ Odiseu e ka kalëruar kohën e humbur”; „derisa i lodhëm buzët për një jetë”; „librin e buzëqeshjes”; „telegramat e shtypjes vrastare”; „ta zë lotin e dritës në supe” etj., elemente me origjinalitet dhe unitet të mirëfilltë tematik. Këto duke i thënë, mund të konkludojmë se autori shkruan një poezi në përkufizimet e lirikës së „angazhuar”, ngase e shkuara për të don të thotë një varg i gjerë luftërash për pavarësinë e vendit („ku-ku për ne/ sa shekuj jemi pre”), ngase ka përjetuar kohëra kur vendi i tij kishte „gjuhën e luftës”, por në të cilin edhe „malli e ka mundur indiferencën memece/ në kohën kur plagët kullojnë qelbin e kohës së shëmtuar”, ndërsa ardhmëria don të thotë shpresë dhe qëndresë. Kështu pra, falë Baki Ymerit, një vëllim i ri i një poeti kosovar, vjen ta përmbushë, para lexuesit rumun, peisazhin e lirikës shqipe.

Nexhat Rexha dhe stolia e artë e poezisë shqipe

Gjë kurreshtare, njeriu dhe koha nuk gjenden në pozita kundërshtare në tekstet e këtij libri - përkundrazi -, ky i fundit madje vepron në mënyrë të mrekullueshme, duke aktivuar energji krijuese për ta përforcuar njeriun të gjejë një “Dalje nga Ferri i Dantes”. Prej këtu përfitojnë vargjet në vlerë, përmes optimizmit që potencon subiekte, gjendje, rekonstituime jashtëzakonisht të ndritshme dhe mirëbërëse - përndryshe të trishtme, kur vjen fjala për konflikte, luftëra, krime e dhembje....

Te ky poet, e tanishmja nuk është veçse një pikë/lidhjeje ndërmjet një të shkuare të ndritur dhe një ardhmërie të mirë/aspektuar. Autori është përkundrazi një poet dhe një filozof që e njeh mirë të shkuarën historike, por edhe një profet i kombit të vet. Vetë fakti se defilojnë në libër vargje të datuara më 1999, demonstron tonalitetin profetik apo intuicionin e mirë që tashmë është konfirmuar, në kohën kur në Kosovë është instauruar qetësia dhe paqa. Vetëm lidhjet e lashta ndërmjet rumunëve dhe shqiptarëve, me rrënjë të përbashkëta në të shkuarën e largët dhe me lidhje miqësishë vëllazërore e të një fqinjësisë të mirë, na shpiejnë me mendimin në një leksion të historisë për fatin e kombeve të kësaj hapsire, aq e prekur nga shorti, por edhe te zëri i poetëve shqiptarë që në të tanishmen na impresionojnë me misionin e mesazhit të tyre për paqë.

Shpeshherë fjalët e një poeti prodhojnë një rezonancë shumë më të madhe se sa e bëjnë ata të politikës. Duke lexuar vargjet e Nexhat Rexhës, ne, këta me zemër rumune, nuk mund mos të ndjejmë në rendin tonë, një dhembje të ngjashme që na i përkujton vëllezërit tanë tejmatanë Prutit (lumi që e ndan Rumaninë me Basarabinë), vëllezër të një gjaku që e kanë thithur të njëjtin qumësht të gjuhës sonë të ëmbël. Historia është nganjëherë e nevojshme për ta rishkruar nga një faqe, duke e njohur se është vështirë të pajtosh realitetin me të vërtetën, aq kohë sa mbi atë faqe bien pika gjaku. Këtë gjë ia sjell në kujtesë, pra, historisë, dhe politikës, dhe diplomacisë, por edhe rezonancën e do fjalëve magjike për të vërtetën në shpirtin e një kombi. – Më kot bien pika loti që lajnë gjurmët e gjakut! -, do të thotë ajo, duke u përpjekur të mbetet neutrale, duke dëgjuar, megjithatë, këngën e poetit, që, i ndihmuar nga vargu i tij, do t’i shpërlajë faqet e historisë nga më shumë lotë. Atëherë, gjaku i shkronjave do të shndërrohet në ar duke shkruar: paqë dhe dashuri. (Monika Mureshanu)

Shënime për autorin

Nexhat Z. Rexha u lind më 1 shkurt 1956 në Topanicë të Dardanës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen në Dardanë, ndërsa Fakultetin Filologjik (Dega e Gjuhës dhe Letërsisë Shqiptare), e kreu në Universitetin e Shkupit (1980). Merret me poezi dhe kritikë letrare. Jeton në vendlindje dhe është redaktor dhe reçensent i një numri të konsideruar veprash letrare e shkencore. Deri tani ka botuar këto vepra: Ndrydhja e pikës K (poezi, 2003), Unazë qiellore (poezi, 2005) , Ligjërime përjetimesh (kritika letrare, 2006), Dhembja kujtesë (poezi, 2008). Aktualisht është kryeredaktor i revistës letrare “Nositi”, që del në Dardanë. Për librat e tij kanë shkruar kritikë dhe krijues të mirënjohur, si: Ramadan Musliu, Adem Berisha, Shaban Cakolli, Hysen Matoshi, Faik Shkodra, Ibrahim Ibishi, Tefik Selimi, Hysen Këqiku, Ragip Sylaj, Naime Beqiraj etj. Sipas Sabit Rrusetmit, gjaku i shkronjave kthehet në paqë dhe në dashuri, tek poezia e Nexhat Rexhës. Është prezent në antologjinë poetike Tempulli i fjalës (Bukuresht, 2009), si dhe fitues i disa konkurseve letrare, ndër të cilat edhe laureat i shpërblimit të parë në manifestimin Ditët e Agimit. Bekimi i shekujve është vepra e tij e parë që e sheh dritën e botimit në Bukureshtin e rilindësve tanë. Një album poetik me vargje të zgjedhura nga librat e tij, të rikënduar në gjuhën e një vendi ku njeriu lind poet.. (B. Y.)

(Vota: 10 . Mesatare: 2.5/5)