Zëri i zemrës shqiptare: Vaçja jonë kombëtare mbush 70 vjeç

Nderi i Kombit, Vaçe Zela

Ekskluzive

Vaçja me bashkëshortin Pjetër dhe vajzën Irma

Nga Alfred Papuçiu*

Më 7 prill 2009, Vaçe Zela jonë kombëtare mbush 70-të vjeç. Atje në Bazel, të Zvicrës larg Atdheut, pranë bashkëshortit dhe vajzës së saj që kujdesen pandërprerë për të, ajo me kurajo përballon sëmundjen. Cdo ditë, të afërm, bashkëkombas në Zvicër por edhe gjetiu në Diasporë, Shqipëri, Kosovë e vise, interesohen për shëndetin e saj. Ajo përgjigjet shpesh herë vetë në telefon, me zërin e saj të kulluar, shpesh të ulët, për shkak të dobësisë që i ka shkaktuar sëmundja. Por mbi të gjitha të bën përshtypje modestia e saj, vlerat e saj njerëzore që ja ka transmetuar edhe të bijës Irmës, e cila është integruar në shoqërinë zvicerane, duke dhënë ndihmesën e saj të çmuar. Irma ka mbaruar Fakultetin Ekonomik në Universitetin e Tiranës, në degën statistikë, shkëlqyeshëm. Atëhere u emërua edhe pedagoge.  Tani punon në Institutin e Statistikave në Bazel dhe është një ekonomiste e shquar. Përveç profesionit të nderuar që ushtron ajo ka shkruar edhe poezi.

Le të bëjmë një digresion që lidhet me familjen e Vaçe Zelës dhe modestinë e saj. Bashkëshorti i saj Pjetër Rodiqi është një intelektual fisnik i cili më tepër të flet për Vaçen dhe të bijën, megjithëse dhe vetë ka dhënë një ndihmesë të çmuar për çështjen shqiptare, në fushën e tij të dashur, përkthimit. Ai ka përkthyer nga gjermanishtja tre libra dokumentarë e publiçistikë për Ballkanin, Shqipërinë dhe Kosovën, botuar nga shtëpia botuese « Rozafa ». Libri « Shqipëria » ka për autore Christine von Kohl. « Ballkani, faktor qëndrueshmërie apo pështjellimi“ është shkruar po nga Christine von Kohl dhe bashkëshorti i saj Wolfang Libal dhe libri i tretë është një vepër jo pak e njohur për lexuesin shqiptar, i rëndësishëm për burimet që na jep një albanolog si W. Von Hahn, me « Nëpër viset e Vardarit ». Libri « Shqiptarët » shtjellon çështjen e identitetit kombëtar të shqiptarëve që nga koha e pushtimit osman dhe më pas udhën e vështirë që ka kaluar ky vend drejt modernitetit, megjithë kohën e humbur nën diktaturën e E.Hoxhës.

Ndërsa Vaçja kënaqet duke dëgjuar shpesh herë muzikën tonë kombëtare, bashkëshorti i saj që i qëndron pranë gjithë kohën, me fisnikërinë e tij të veçantë vazhdon punën e tij hulumtuese për të na dhënë vepra të tjera. Vaçja jonë zemër artë dhe me zë të veçantë, është përfshirë në librin e 500 personaliteteve me më tepër influencë në botë dhe është e vetmja shqiptare që ka marrë këtë çmim nga Instituti i Biografive në Amerikë. Ajo ka marrë shumë çmime dhe dekorata, por mbi të gjitha ndjen kënaqësi të veçantë dhe shpreh mirënjohjen për kujdesin që tregohet nga bashkëkombasit e saj dhe personalitetet e vendit së saj mëmë. Këtë vit ajo është Personaliteti i vitit 2009.

Modestia e saj shprehet edhe në kujtimet e saj të hershme: „Mbaj mend që, prindërit e mi nuk donin të bëhesha artiste, kinse unë kisha lindur në një familje ku kënga ishte ulur këmbëkryq, në shpirtin e të gjithëve », kujton Vaçja. « Nuk di si të shprehem, as kënga nuk ka ardhur tek unë, as kam shkuar unë te kënga. Si të them, unë e kam ndjerë veten një me këngën, kam qenë brenda saj. Linda në një familje ku, edhe po të doja, nuk mund t’i ikja këngës »

Vaçja, Ana Oxa dhe e bija e Vaçes Irma

*Shkrimtar, publiçist, Gjenevë, më 5 prill 2009

***

Koncerti-surprizë në 70-vjetorin e Vaçe Zelës
 
Nga Alma Mile - Gazeta Panorama, 6 Prill 2009

Shtëpia është e mbushur plot njerëz. Irma, e bija shpesh e ngatërron zilen e telefonit me të derës. Nuk ia merrte mendja se ndonëse jetojnë në një vend të huaj, do të kishin kaq shumë vizita. Janë të shumtë ata që duan të urojnë artisten e madhe në 70-vjetorin e lindjes. Dhe ajo është e lumtur. Nuk e fsheh dot përmallimin, teksa njerëzit i shprehin mirënjohjen për çka ajo ka dhënë për skenën dhe këngën shqiptare. Zëri i dridhet teksa nxiton të thotë se është publiku dhe skena shqiptare, që i kanë dhënë shumë asaj. Data 7 prill e vitit 1939, nuk ishte edhe aq e zezë. Në ditën kur Italia fashiste pushtoi Shqipërinë, në Lushnje do të lindte një artiste e madhe. Ajo do të bëhej zonja e skenës shqiptare. Këngëtarja e madhe Vaçe Zela ka nesër ditëlindjen. Mbush plot 70 vjeç. Edhe pse zakoni e do që urimet të jepen në datën e caktuar, shumë dashamirës kanë nxituar që ta urojnë sa më parë. E prej ditësh shtëpia e tyre në Zvicër pret e përcjell mysafirë. “Janë ditë tepër të ngatërruara. Shtëpia është vazhdimisht me njerëz”, - thotë Irma, vajza e këngëtares. Por gëzimi ishte i paimagjinueshëm kur në shtëpinë e tyre mbërriti një grup vizitorësh nga Tirana, përfaqësues së presidencës dhe Radio Televizionit Publik Shqiptar. Ata i përcollën urimet nga të gjithë shqiptarët dhe i dorëzuan edhe disa dhurata nga ana e Presidentit Shqiptar Bamir Topi dhe bashkëshortja e tij Teuta. Një prej dhuratave ishte një mikrofon i larë në ar, i punuar posaçërisht me këtë rast. Në pllakatin e tij shkruhej “Vaçe Zelës si një grua, si një zë, si një mit. Nga Presidenti i Republikës, Bamir Topi dhe Zonja e parë Teuta Topi”. Ndërsa dhurata e dytë ishte një “letër” në formë papirusi e gdhendur në dru, ku shkruhej: “Perlës së muzikës shqiptare nga të gjithë shqiptarët”. Gjithashtu e nënshkruar nga Presidenti dhe zonja e parë. Ishte një surprizë e papërshkrueshme për këngëtaren, e cila me duart që i dridhen mban në duar mikrofonin. Ndoshta do të kishte dashur që të ishte një mikrofon i vërtetë e të mund të përcillte edhe një herë zërin e saj të fuqishëm, tek gjithë shqiptarët. Por emocioni e mbyt dhe e ka të vështirë ta shprehë me fjalë gjithë çka ndjen. Por surpriza nuk ka mbaruar këtu. Ajo, e vërteta është në Tiranë. Nesër, në Pallatin e Kongreseve, nën patronazhin e Zonjës së Parë, Teuta Topi, zhvillohet një mbrëmje “Gala”, për nder të këngëtares. “Vaçe Zela, një grua, një zë, një mit”, titullohet koncerti, i pari i këtij lloji kushtuar këngëtares. Është një staf i madh në numër, që prej një viti po punon për organizimin e kësaj mbrëmjeje. Koordinatorja e këtij aktiviteti, Alma Hoti, thotë se koncerti është konceptuar si një mbrëmje, ku këngët më të mira të interpretuara nga Vaçe Zela, gërshetohen me kujtime kolegësh e miqsh. “Është një nder i jashtëzakonshëm që na bëhet. Flas edhe në emrin e Vaçes, jemi me të vërtetë shumë të gëzuar dhe të prekur”, - thotë Pjetri, bashkëshorti i këngëtares.
Për mbrëmjen “Gala” janë përzgjedhur 15 këngë, të cilat të orkestruara nga kompozitori dhe orkestruesi Adrian Hila, vijnë përmes interpretimit të këngëtarëve të njohur të skenës shqiptare, mes të cilëve janë Qemal Kërtusha, Myfarete Laze, Irma dhe Eranda Libohova, Vikena Kamenica, Sidrit Bejleri, Juliana Pasha, Endri dhe Stefi, etj. I ftuar special është këngëtari nga Kosova Naim Krasniqi. Disa nga këngët që do të këndohen janë “Valsi i lumturisë”, “Natën vonë”, “Mesnatë”, “Nënave shqiptare”, “Rrjedh në këngë e ligjërime”, “Nuk e fshehim dashurinë”, “Flakë e borë”, etj. Në respekt të këngëtares dhe të magjisë që ajo përcillte me zërin e saj, të gjitha këngët do të këndohen live. Brenda karakterit të këngëtares, skenografia është konceptuar e thjeshtë, pa butaforia. Në qendër do të jetë një monitor gjigand, ku do të shfaqen pamje nga aktivitetet, ku ka marrë pjesë Vaçe Zela, festivale, koncerte, intervista. Këto pamje do të shoqërojnë brezin e ri të këngëtarëve, teksa sjellin në një variant të ri, këngët e interpretuara nga artistja. Ky koncert mbështetet nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Radio Televizioni Publik Shqiptar, etj. Sipas koordinatores së projektit është parë një gatishmëri e plotë nga të gjitha institucionet për të kontribuuar në realizimin e kësaj mbrëmjeje. Për nder të këngëtares, viti 2009 është shpallur nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, si “Viti Vaçe Zela”.

E pazëvendësueshmja e skenës

U zbulua rastësisht në moshë të re në Lushnjë, për t’u bërë më vonë zëri i pazëvendësueshëm i këngës shqiptare. Pavarësisht kohës kur u kënduan, këngët e saj mbeten popullore dhe ndër më të preferuarat nga publiku. Për shkak të gjendjes jo të mirë shëndetësore, u bënë vite që Vaçe Zela e ka reduktuar në mënyrë dramatike aktivitetin muzikor. Megjithatë, ajo mbetet ende e pazëvendësueshme në skenën shqiptare. Vaçe Zela ka marrë pjesë në të gjitha festivalet e muzikës në radio dhe më vonë në Radio Televizion Shqiptar, që prej organizimit të parë të tyre, në vitin 1962 dhe deri në vitin 1980, kur u largua nga skena si fituese e çmimit të parë me këngën “Shoqet tona ilegale”. Prej vitesh jeton në Zvicër me familjen e saj, bashkëshortin dhe të bijën. Ajo është nderuar me Urdhrin “Nderi i Kombit” nga presidenti Alfred Moisiu.

Zela, 11 çmime të para në festival

Prej vitit 1962, deri në vitin 1980, ajo fitoi 11 herë çmimin e Festivalit të Këngës në RTSH. Ishte kënga “Fëmija e parë” me muzikë të Abdullah Grimcit dhe tekst të Dionis Bubanit, që do t’i jepte të parin trofe këngëtares Vaçe Zela, aso kohe 23 vjeçe. Por çmimet do të ndiqnin njëri tjetrin. Në festivalin e dytë do të fitonte me këngën “Flakë e borë”, në të tretin “Sot jam 20 vjeç”, në të pestin “Shqiponja e lirisë”, në të gjashtin “Këngë për Shkurte Vatën”. Është nderuar gjithashtu, me çmim të parë në një duet me Ramiz Kovaçin me këngën “Mësuesit hero”, për të vijuar me këngët “Mesnatë”, “Gjurmët e arta”, “Nënë moj do pres gërshetin”, “Gonxhe në pemën e lirisë” dhe “Shoqet tona ilegale” në vitin 1980.

***

Vaçe Zela: Kam një dëshirë të marrë për skenën

Ikona e muzikës shqiptare flet për "Shqip"

Nga Oliverta Lila - Gazeta Shqip, 6 Prill 2009

E mallëngjen çdo fjalë shqip që dëgjon përmes telefonit. Psherëtima që ndihet e tradhton. Veçanërisht në ditë të shënuara të jetës. Në anën tjetër të receptorit, Vaçe Zela përpiqet t‘i japë formë mendimit. Nesër mbush plot 70 vjeçe. "Mos më ngacmoni se çfarë ndiej. E kam të pamundur ta përshkruaj". Zëri i saj i butë, me një ton lutës, nuk e ka më forcën që mbushte çdo cep të skenës. Nuk është e vështirë të kuptosh se sëmundja e disa viteve, malli, emocioni që e çon deri në përlotje, janë pjesë e këtij komunikimi telefonik. Legjenda e këngës shqiptare ka vite që përvjetorët i feston larg në Zvicër, në shtëpinë e vajzës së saj. Këto ditë, zilja e telefonit do të bjerë më shpesh. Urimet nuk mungojnë asnjëherë nga Tirana. Ajo, simboli i gjallë i këngës, nuk harron të thotë se i mungon gjithçka shqiptare. Udhëtimi drejt vendit të saj i duket gjithnjë e më shumë një ëndërr. Që prej fillimit të vitit, në Tiranë filloi të përflitej për një ardhje të mundshme të saj. Një 70-vjetor, një mall mbytës i këngëtares për t‘u kthyer dhe një dëshirë e publikut për ta parë e ndjerë nga afër, do të ishin justifikime të mjaftueshme për t‘i bërë sfidë sëmundjes. Por ndodh që ajo është edhe më kokëfortë se vullneti i këngëtares. "Do të doja shumë të kisha ardhur. Që para dy muajsh, së bashku me familjen e kishim menduar se do të udhëtonim për në Tiranë. Dëshironim që këtë përvjetor ta festonim aty, t‘i mblidhnim të gjithë njerëzit. Por gjendja ime shëndetësore këto ditë është përkeqësuar dhe nuk mundem të vij", thotë me keqardhje këngëtarja e njohur. Ndërsa ngushëllohet nga fakti se familjarët do të udhëtojnë drejt Zvicrës, do t‘i bashkohen vajzës dhe bashkëshortit të saj në këtë ditë gëzimi. Pranon se i kanë ardhur disa ftesa nga Tirana për aktivitete që ishin menduar të organizoheshin në këtë përvjetor për nder të saj. A do të doje ta festoje në Tiranë këtë përvjetor? Një "ahhhhh" e stërgjatur nuk të lë vend për komente.

"Shumë" - e shqiptuar nga e madhja Vaçe Zela i ngjan gati një dëshire fëmijërore. "Unë kam kohë që mendoj të vij. Në këtë periudhë më kanë ardhur edhe disa ftesa nga Tirana, por nuk u ktheva një përgjigje përfundimtare. Gjithçka varej nga gjendja ime shëndetësore. Ndërsa tani hoqëm dorë nga kjo ide", thotë Vaçe Zela, teksa merr frymë thellë. Emocioni është "armiku" i saj. Ia gëlltit fjalët. Çfarë i mungon nga Shqipëria? "I gjithë populli. Skena më mungon aq shumë". Me siguri që mes pauzave të komunikimit fjalët turbullohen nga një valë kujtimesh. Tashmë nuk mund të pretendohet që të marrë mikrofonin për nostalgjikët e shumtë që e ndiqnin në çdo dalje në skenë. Ajo që mund të pritej ishte vetëm një ngjitje simbolike e saj dhe një përshëndetje për publikun, që e mbajnë si ikonën e këngës shqiptare. "Sa dëshirë do të kisha të ngjitesha edhe njëherë në skenë. Por kjo është e kotë tani. Janë dëshira të marra", psherëtin nga telefoni. Por me aq sa mundet e ruan ende lidhjen me Shqipërinë. Ka shqiptarë që shkojnë e takojnë në shtëpinë në Zvicër. Ndërsa televizioni është një dritare ku ajo përjeton paksa ato që ndodhin në Shqipëri. Atmosfera e anëtarësimit në NATO nuk i ka shpëtuar. "Sot (dje) jam e mrekulluar. Sa bukur ishte", shprehet këngëtarja. E nëse e pyet se cilën nga këngët e saj do të donte ta kishte si himn në 70-vjetorin e saj, nuk ndan asnjërën. "Çdo këngë që kam kënduar", është përgjigjja. Vetë shprehet se tashmë dëgjon shumë rrallë këngë shqiptare. Ajo që u bë këngëtarja më e dashur, modeli i paarritshëm për aspirantët e rinj, do të lindte më 7 prill të 1939-ës në qytetin e Lushnjës. Talenti i saj do të spikaste që e vogël, ku prezantohet në aktivitetet e ndryshme që organizoheshin në qytetin e saj. Sa mall ndjen ajo për vendlindjen? "Mezi pres që ta shoh. Ta shoh si është bërë, si ka ndryshuar". Prej këtij qyteti të vogël do të niste rrugëtimi i saj. Skena e festivalit të këngës, ku shënon rreth 30 pjesëmarrje, do ta njihte si këngëtaren më të suksesshme. Çmime të shumta do të vinin nga interpretimi në interpretim. Këngët "Çelu si mimoza", "Djaloshi dhe shiu", "E dua vendin tim", "Ëndrra ime", "Lemza", "Nënave shqiptare", "O diell i ri", "Sot mbusha 20 vjet", "Të lumtur të dua", "Moj e bukura Shqipëri", e shumë të tjera do të mbeten gjatë në kujtesë. Sot ato i dëgjojmë të risjella nga këngëtarët më të rinj shqiptarë. Në këto raste përvjetorësh të kujtohen natyrshëm edhe vlerësimet që i kanë shkuar këngëtares për kontributin e saj. "Artiste e Merituar" në ‘73-in, "Artiste e Popullit" në ‘77-ën, "Mjeshtre e madhe e punës", "Qytetare nderi e Lushnjës". Po në qytetin e lindjes, kinoteatrit iu vu emri i saj dhe u ngrit një bust, ndërsa Presidenti Moisiu i akordoi titullin "Nderi i Kombit", u shpall "Qytetare Nderi e Qarkut të Fierit". Çmime i vijnë edhe nga jashtë territorit të Shqipërisë. Vaçe Zela ka marrë "Diskun e Artë" nga Amerika për kontribut në shoqëri në vitin ‘97, është zgjedhur gruaja e vitit ‘97-‘98 në Kembrixh të Anglisë, "Mikrofoni i Artë" nga Ministria e Kulturës e Kosovës, "Çmimi i karrierës" e shumë të tjera. Ndërsa Institutit Biografik Amerikan e rreshton në botimin e tij ndër 500 njerëzit më me influencë. Në 70-vjetorin e lindjes, Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, e ka shpallur një nga tri personalitetet e vitit, së bashku me poetin Lasgush Poradeci dhe skulptorin Odise Paskali. Viti 1991 do të shënonte ngjitjen e fundit në skenë për të, pikërisht në Zvicër, në një koncert për shqiptarët që jetonin atje. Këngët e saj, zëri i cilësuar brilant, gjenden e dëgjohen me dëshirë edhe sot. Ajo ka vetëm dy fjalë për ta përshkruar se si e bën të ndihet kjo gjë: "Jam e lumtur!"

***

Jam më kosovare se askush tjetër

Nga Shaip Beqiri - Gazeta Bota Sot, 6 Prill 2009

Vaçe Zela në 70-vjetorin e lindjes flet në një intervistë ekskluzive për “Bota sot”, për dashurinë e saj ndaj këngës dhe ndaj Kosovës.
 
Pas mëdyshjesh jo të vogla, të cilat ia diktonte gjendja e saj shëndetësore, me të cilën përballet një kohë të gjatë, një ditë më tha midis rënkimesh: Eja, të pres! Nuk e ndjeva gëzimin që e pritja. Ishte një hutim që më doli së toku me mëdyshjen e papritur: mos e kisha bezdisur dhe deshi të më hiqte qafe...

Sa u përshëndeta me të pardje, m`u zhdavarit reja e çdo përfytyrimi tjetër! Para meje mbeti e pastër fytyra e këngëtares së adhuruar, të cilën e kisha ndjekur gjithmonë me pasion si askënd tjetër.

Ajo shtrydh të gjitha forcat në vete që t`i përgjigjet kërkesës sime për këtë bisedë të shkurtë. Ndërkaq unë përpiqem të kap sa më shumë mesazhe të saj artikuluar me një kthjelltësi jo aq lehtë të përftuar. Në këtë përpjekje na ndihmon shumë e bija e saj Irma me zellin për t`i dalë në ndihmë të ëmës për çdo gjë. Pranë kemi edhe të zotin e shtëpisë, zotëri Pjetër Rodiqin, i cili me krenari zë ngoje origjinën e familjes së tij nga Janjeva.

Vaçja nuk lë pa theksuar me ngashërim brengën e saj për sëmundjen që goditi poetin e mikun e saj, Xhevahir Spahiun, para disa ditësh. Mirëpo përnjëherë fytyrën ia kaplon një buzëqeshje për kumtin kurajoz që ka marrë nga të afërmit e poetit për përmirësimin e gjendjes së tij.

Qe një kohë të gjatë Vaçe Zela jeton në Basel të Zvicrës, ku është duke bërë kurimin nga një sëmundje, e cila mjerisht ia ndërpreu këngën... Por kënga e saj nuk do të shuhet kurrë. Vetë këngëtarja jonë lindi në këngë dhe do të mbetet përgjithmonë piedestali më i lartë i këngës pa mbarim. Pamundësinë për ta ngritur atë ende më lart, atje ku mund ta shpurte sall fuqia e saj e jashtëzakonshme, tash e bën me diçka tjetër: me buzëqeshjen e saj rrëzëlluese, si një diell që s`perëndon kurrë në fytyrën e saj engjëllore.

Kënga ka qenë jeta ime

Bota sot: Keni një repertor të gjerë këngësh. I dëgjoni tash ato dhe si i përjetoni?

Zela: Këngët e mia i dëgjoj tepër rrallë. Mund të dëgjoj një apo dy sosh në një rast, por jo më shumë. Ato më mallëngjejnë, prekem shumë, sa s`mund të përmbahem… Dhe kjo gjendje nuk i shkon situatës sime. Ndiej dhembje, sepse kënga ka qenë jeta ime.

Bota sot: Kur keni kënduar për herë të fundit?

Zela: Për herë të fundit kam kënduar në një turne nëpër Zvicër më 1991, të cilin e kishte organizuar botuesi i gazetës “Rilindja”. Kemi qenë një grup i vogël këngëtarësh.

Bota sot: Po në Kosovë?

Zela: Në Kosovë kam qenë vetëm një herë më 1979. Ai ka qenë turneu më i bukur në gjithë karrierën time. Mua nuk më caktonin për në Kosovë asnjëherë… Herën e vetme shkova me Radiotelevizionin Shqiptar. Ishim pesë këngëtarë dhe jemi shoqëruar nga Orkestra simfonike e Radiotelevizionit të Prishtinës.

Bota sot: Me cilët këngëtarë të Kosovës jeni takuar atëherë?

Zela: Me Nexhmije Pagarushën…

Bota sot: Për të parën herë e takonit atëherë ?

Zela: Po, për herë të parë takova Nexhmijen në Prishtinë.

Bota sot: Si e vlerësoni Nexhmijen dhe këngëtarët e tjerë të Kosovës ?

Zela: Nexhmija është pikë imja e dobët. I kam ndier në shpirt gjithnjë këngët e saj. Kosova ka pasur këngëtarë të talentuar të këngës së lehtë. Pas Nexhmijes, më ka pëlqyer shumë edhe Bashkim Paçuku, një talent shumë i madh, pastaj Shpresa Gashi dhe Shpresa Berisha.

Flamurin shqiptar e shpalosa për Kosovën

Bota sot: Çfarë ju ka mbetur tjetër në kujtesë nga Prishtina, Kosova?…

Zela: Kemi qenë të vendosur në hotelin Grand. Ato ditë kanë qenë pjesa më e lumtur e gjithë jetës sime. Kam kënduar në sallat më të famshme të botës, që nga ato të Parisit e tutje, por shkëlqimin e sallave të Kosovës dhe ngrohtësinë e atij publiku të mrekullueshëm nuk e kam hasur kurrë. Aty kam përjetuar të shkallmoheshin dyert për t`i çelur udhë këngës sime… Prishtina ishte diçka e veçantë. Ajo më dha një kënaqësi që një artist tepër rrallë e përjeton në karrierën e vet. Asaj kënaqësie, për të mos e lënë të plotë me tërë shkëlqimin e vet, kujdeseshin t`i hidhnin ndonjë hije rojat që kishim me vete prej këndej dhe ato që na ndiqnin hap më hap edhe prej andej…

Bota sot: Po tash, si e shihni Kosovën pa ato hije?…

Zela: Oh! Kam ndjekur me ankth tërë dramën e madhe nëpër të cilën kaloi Kosova. Ditën e lirisë së saj e kam pritur me gëzim të madh, sikundër edhe kurorëzimin e atyre përpjekjeve me shpalljen e Pavarësisë së Kosovës. Për ditën e 17 shkurtit të vitit të kaluar dua të ju rrëfej një histori të shkurtër, e cila lidhet me vendlindjen time dhe Ditën e Kosovës: Fëmijët e një shkolle të Lushnjës më kishin bërë një urim nëpërmjet kartolinash para shtatë-tetë vjetësh, duke më dërguar me to një flamur kombëtar. Për çdo 28 Nëntor atë flamur e shpalos këtu në shtëpinë ku banojmë në Basel. Me këtë kremtim tashmë janë mësuar edhe fqinjët tanë zviceranë, të cilët vijnë të na urojnë. Mirëpo, ata ishin befasuar me shpalosjen e re që i bëmë flamurit para se të gdhinte 17 shkurti i vitit të kaluar. E qitëm flamurin që më dërguan vogëlushët e vendlindjes sime për Ditën e Madhe të Kosovës. Edhe këtë herë erdhën fqinjët tanë dhe kremtuan me ne. Ishte një gjë madhështore. Ah! Kosova...

Shumëkush më thoshte që e kisha nga Pjetri këtë ndjenjë të dashurisë kosovare… Mua më është dukur vetja më tepër kosovare. Gjithnjë jam ndier më kosovare se askush tjetër.

Bota sot: Po Pjetrin ku e gjetët? Ta mori mendjen me bukuri apo me kosovarizëm!… - e pyesim për të shoqin, në përpjekje për freskim të bisedimit me të.

Zela: Me të dyja. Ka qenë i bukur dhe i mençur shumë…

Bota sot: Ndërkaq ajo thërret të motrën, Florën, e cila ka ardhur në vizitë nga Tirana, por nguron të hyjë brenda… E shfrytëzoj rastin të marr vesh diçka më shumë për familjen e saj të mbetur në Shqipëri…

Zela: Kam tre vëllezër dhe dy motra. Të gjithë jetojnë në Tiranë. Unë kam qenë e lidhur shumë me familjen. Kam qenë më madhja dhe kam dashur gjithnjë t`i kem pranë vetes edhe të tjerët. Kur kam ardhur në Tiranë në fund të vjetëve `50, i kam marrë edhe ata me vete. Nuk mund të rrija pa familje.

Bota sot: Si ia nisët këngës, kur ju lindi dashuria për lulet?

Zela: Këngën e kam nisur shumë e vogël, kur isha nëntë vjeçe. Sa u rrita nisa të merresha me lulet. Kam pasur një shtëpi shumë të varfër… Dhe çka nuk kishte aty – jo brenda saj, por në kopsht. Gjithnjë mbillja, mbillja, mbillja lule… Kështu kam vazhduar edhe në shtëpinë në Tiranë, edhe këtu – në Zvicër.

***

Gëzuar ditëlindjen Vaçe! Ne shqiptarët duam të rrosh më shumë se 100 vjeç.

Intervistë me Artisten e Popullit Vaçe Zela

Mendohet që presidenti Topi do të bëjë një dekorim special, a i vlerësoni këto dekorata që ju bëjnë personalitetet?

Natyrisht. E kam të vështirë t’jua shpreh me fjalë, se ç’do të thotë kjo për mua. Unë  jam larguar prej skenës shqiptare gati një çerek shekulli më parë, prandaj çdo vlerësim që më bëhet në këto kushte, merr një domethënie të veçantë. Kjo më lumturon, madje është pak të them, dhe nuk e teproj aspak se m’a shton jetën, në kuptimin e mirëfilltë të kësaj fjale : më shton jetën. Dhe mua pra nuk më mbetet gjë tjetër veçse të ritheksoj me sinqeritetin tim më të madh,  nga thellësia e zemrës mirënjohëse. Mund ta konsideroja një  dukuri të çuditshme faktin që ndonëse kam marrë një numër « të madh » vlerësimesh (po e them me modesti), megjithatë çdo konsideratë e tillë shoqërohet gjithnjë me emocione të veçanta tek unë. Veçanërisht tani në kushtet e sëmundjes, këto rriten me progresion gjeometrik. Për shembull, vitin e kaluar, pikërisht presidenti Bamir Topi, më uroi midis shumë të tjerëve për ditëlindjen. Këtë e vlerësoj tepër dhe me mirënjohje të thellë.

A jeni në dijeni që edhe brezi i ri e ka mësuar tashmë që këngëtarja më e madhe e të gjitha kohërave për muzikën shqipe quhet Vaçe Zela?

Është e vërtetë. Dhe kjo më lumturon. Përmes shtypit, për të cilin, nëpërmjet Internetit, më vëne në dijeni bashkëshorti Pjetër dhe vajza Irma. e kam ndjerë vërtetësinë e këtij pohimi. Megjithatë, shpresoj që  të jetë kështu si thoni ju, sepse këtu gjej, veç të tjerash, jo vetëm një vlerësim të ndihmesës sime modeste, por edhe të dashurisë që kanë njerëzit për vlerat e mirëfillta të motiveve muzikore që kanë frymëzuar edhe kompozitorët e brezit tim. Gëzohem me gjithë shpirt për këtë.

Cili është pengu yt gjatë gjithë karrierës?

Nuk jam në gjendje t’u jap një përgjigje të saktë për ato emocione që unë kam përjetuar në skenën shqiptare dhe siç thashë edhe më lart, vazhdoj të përjetoj dhe të ndjej edhe sot e kësaj dite, dashurinë dhe afërsinë njerëzore që më dhurojnë vlerësimi, ndoshta edhe i tepruar, i arritjeve të mija lëmin e këngës.  Publiku shqiptar më kanë dhënë dhe s’rresht të më japë emocione të pakrahasueshme, që vetëm bashkëkombasit kudo që janë në Atdhe apo Diasporë, janë në gjendje t’i dhurojnë. 

Cila është ajo këngë e re e muzikës shqipe që ju ka lënë mbresa?
          
Për fat të keq, për shkak të gjëndjes sime jo të mirë shëndetsore, më duhet të pohoj, për të qënë thellesisht e sinqertë, se të paktën gjatë dhjetëvjeçarit të fundit nuk kam qënë në gjendje të ndjej në vazhdimësi arritjet e muzikës së sotme shqipe.
 
Gazeta « Tirana Observer » 5 prill 2009

***

Mendime për Vaçe Zelën

« Unë mund të them pa asnjë lëkundje se Vaçe Zela, si artiste e madhe, hapi një epokë të re në të kënduarën e këngës shqiptare dhe u bë nismëtare e një kulture moderne në këtë fushë. Ajo këngën e zgjoi dhe e bëri një organizëm të gjallë, ku lëvizën e vibruan të gjitha molekulat dhe celulat. Në këtë organizëm ajo nuk la asnjë pjesëz të fjetur dhe të dremitur. Edhe lashtësinë e e këngëve popullore e afroi dhe e bëri të sotme dhe moderne. Edhe krijimet e kompozitorëve i pasuroi dhe ua rriti vlerat. Me mjeshtërinë e një këngëtareje të shquar ua rriti dëshirën kompozitorëve për të krijuar këngë dhe ua nxiti zellin në një garë të madhe artistike, ashtu siç hyjnë në garë vrapuesit në një stadium madhështor »
Dritëro Agolli, shkrimtar

« Vaçe Zela ishte një nga këngëtaret më në zë të gjysmës së dytë të shekullit që shkoi,e cila pushtoi skenën shqiptare : fillimisht me këngën popullore dhe, krahas saj, në vazhdimësi, edhe me këngën e muzikës së lehtë. Në të dy këto zhanre muzikore, ajo arriti një kulm që nuk do të shlyhet nga kujtesa artistike. Një yllësi që ndriçoi mendjen muzikore shqiptare për afër dyzet vjet radhazi me zërin e saj aq të ngrohtë e të gjithpushtetshëm. Dy zëra në kohë të ndryshme të fenomenit Vaçe : në të parën, adoleshente dhe në të dytën, madhore. Mes tyre një periudhë e gjatë, e shtrirë në kohë dhe në hapësirë mes dy caqeve nga ku nisi dhe arriti zenithin këngëtarja jonë e shquar. Një lëvizje drejtvizore, e pangjashme me atë të tokës rreth vetes dhe diellit, por me një trajektore më të gjatë, do të thoja kozmike. Në kufijtë e kësaj trajektoreje ne përjetuam zërin e saj të magjishëm.
As. Prof. Nexhat A. Agolli
Nga monografia e tij « Vaçe Zela…magjia e këngës shqiptare »

Kur e pyetën kritiken Zana Shuteriqi për mendimin e shprehur prej saj që, e konsideron Vaçe Zelën një Edith Piaf të këngës shqiptare, ajo u përgjigj: „Natyrisht, unë kam patur parasysh këngëtaren franceze si vlerë kombëtare që arriti me muzikën e lehtë të vendit të saj. Edhe sot emri i saj përmendet si pikë referimi edhe pse kanë dalë këngëtarë të rinj. Prandaj, duke parë te Vaçe Zela të njëjtën vlerë historike, si fenomen artistik, dhe po atë glorifikim të personalitetit të saj, e kam konsideruar këngëtaren tonë si një Edith Piaf të muzikës shqiptare“.
Zana Shuteriqi (nga monografia „Vaçe Zela…magjia e këngës shqiptare“)

« Ishte fat, për ne njerëzit e artit, të kishim mes nesh një këngëtare si Vaçe Zela, për vokalin e saj të shkëlqyeshëm në të gjithë komponentet. Kishte një forcë të madhe interpretative që lidhje me shkallën e lartë të frymëzimit artistik. Përdorte një mjeshtëri të veçantë të kënduari, ku gjenin vend ngjyrime të shumta.
Këngëtarja e shquar ka kënduar më së shumti me zë gjoksi. Si mezosoprano këndonte në dinamika të ndryshme, shumë të larmishme, në « piano », « mezo forte » etj., simbas tipit të këngëve që i shkonin vokalit të saj. Rëndësi i jepte edhe gjestit (këtë ja kishte mësuar shkolla e dramës), sepse ky e afronte me mjedisin, shikuesin në skenë, që ajo për asnjë çast nuk e nxirrte jashtë fokusit të syrit të saj. Kishte një vesh muzikor të përsosur (këngët, fillimisht, i ka mësuar me vesh)… Talenti- inteligjenca muzikore dhe intuita- kur unë drejtoja këngën e saj më krijonin gjendje emocionale (nuk më vjen zorr ta them) sa më drithërohej trupi ».
Ferdinand Deda, dirigjent

« Kur Vaçja erdhi në Ansamblin e Këngëve dhe Valleve Popullore u paraqit si këngëtare e muzikës së lehtë. Gjithsesi, këngën popullore e kishte për shpirt. Burimet dhe frymëzimin për këtë lloj kënge e pati nga shtëpia, sidomos e ëma. Me zërin dhe muzikalitetin e saj, ajo tregoi aftësi të rralla me disa këngë popullore të përpunuara nga unë në ato vite. Vaçe Zela u dallua për interpretime dinjitoze, jo vetëm në këngët e trevës myzeqare (popullore ose të përpunuara), por edhe më gjërë në këngët toske, madje dhe në ato dibrane e shkodrane të cilat i ngriti në nivele të larta artistike… Më këngët që këndoi, popullore dhe të muzikës së lehtë, ajo krijoi stilin e vet, të cilin e imituan të tjerët me kalimin e kohës. Mbeti gjithmonë një këngëtare e veçantë »
Prof. Tish Daija, kompozitor

« Vaçe Zelën e kam patur mike të shtëpisë. Me sa duket la lidhi dëshira për të kënduar. Prandaj edhe bashkëpunuam për arsyen e thjeshtë se këngët e mija (të kompozuara) i pëlqenin, i shkonin natyrës së vokalit të saj. Vaçja kishte një inteligjencë natyrale. Ia ka bërë « hyzmetin » këngës, në të gjitha vështrimet. Dhe gjithmonë, ia ka arritur qëllimit. Vaçja ishte edhe njeri i sakrificës. E vendosur në atë që kërkonte të bënte. Madje, ishte kurajoze, trime. Për këto cilësi, çdo këngëtare duhet t’ia ketë zili. Në shpirt ishte thellësisht humane, demokrate në mendime. Edhe si njeri ishte e drejtë, e dashur. Me kontributin që i solli këngës shqiptare, Vaçja mbeti një artiste e madhe, një patriote e vërtetë“.
Avni Mula, Artist i Popullit

«Ecja e saj në skenë, qëndrimi përpara mikrofonit të krijonin përshtypjen që të gjitha qelizat e trupit të Vaçes ishin të veshura me të. Nga ky zë kam marrë edhe unë, dhe është fat i madh për mua. Por mos të harrojmë që « zëri Zela » ka transmetuar vokalin e mrekullueshëm të nënës Maja. Nuk është se e bëmë me fjalë, unë të merresha me këngën popullore dhe Vaçja me këngën e lehtë. Jo, aspak nuk ka ndodhur kështu. Ishte diçka krejt spontane që u morëm secili me llojin e këngës që dëshironte. Në qoftë se nuk do të ishte Vaçe Zla, nuk do të ekzistonte në muzikën shqiptare mbiemri Zela. Gjithsesi, unë përpara saj isha një fije bari, ajo mësuesja ime »
Hysni Zela, këngëtar

« Lushnja ishte dhe qyteti i të ardhurve, i të përndjekurve dhe i të internuarëve. Po të perifrazonim Pol Elyarin (poetin francez) Lushnja u bë kryeqyteti i dhimbjes. Në këtë mjedis të dhimbjes rritet edhe Vaçja. Ajo me zërin e saj sikur u dha zë…të pazëve ! Ishte mahnitëse. U bë Afërdita e muzikës shqiptare. Zëri i saj mund të quhet pjesë e lirisë së munguar ».
Visar Zhiti, poet

«Vaçja ishte një këngëtare me zë veçantë. Kjo veçanti kishte të bënte me gjithë formimin biologjik e intelektual. Ishte autodidakte si këngëtare, gjithsesi kërkesat që formulonte ndaj këngës, deri në përcjelljen e zërit tek dëgjuesi, i superonte në mënyrë të shkëlqyer, me inteligjencën e saj, e cila merrte udhë, fillimisht, nëpërmjet intuitës. Ajo mund të mos dinte të thoshte se çfarë i mungonte krijimit, se vendosja apo zhvendosja e kadencave s’ishin në vendin e duhur, se metrika (poetike), meloritmika (muzikore) dhe dinamika e përzgjedhur nuk ishin në rregull. Veç, gjithmonë i binte në shenjë. Shijet e saj të natyrshme, shumë të kultivuara, edhe pse (fillimisht) i shprehte me fjalë e terma joprofesionale, në thelb ishin objektive, më se të sakta, të domosdoshme për ta bërë këngën estetikisht të arritur. Në rast se realizoheshin këto kërkesa, ti (dëgjues) do të ishe i sigurt për suksesin e këngës. Në të kundërt, Vaçja nuk pranonte të këndonte këngën. Këtë përballje me këngëtaren e kam përjetuar edhe unë si kompozitor. Sa herë që e dëgjoj këngën time „Mësuesit hero“, më del përpara Vaçja, me kërkesat e saja tepër profesionale dhe them: „Ajo kishte të drejtë“.
Limoz Dizdari, Artist i Merituar

***

Mbretëresha e këngës, Nderi i Kombit, Vaçe Zela feston 70-vjetorin e lindjes
  
Ah, sikur të vijë edhe Vaçja…

Nga Agron Sejamini

Ikin vitet... Plot 70 vjeç mbush Vaçja më 7 prill. Do të festohet ditëlindja e mbretëreshës së këngës, por... jo vetëm një ditë. 2009-a, është shpallur viti i Vaçes. Një sërë veprimtarish parashikon projekti i këtij manifestimi gjithëvjetor, i organizuar nën vëmendjen e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Një album me këngët më të hershme të saj, është duke u përgatitur, Ansambli i Këngëve dhe Valleve Popullore do të organizojë një koncert festiv, ku do të interpretohen këngët që ka kënduar Vaçja...
-Por më e bukur dhe më e madhërishme, do të jetë sikur të vijë vetë Vaçja, dëshiron kompozitori Gazmend Mullahi, shef i Sektorit të Arteve, në këtë ministri.
Të hënën, Shoqata Atdhetare Kulturore "Vlaga", do të ulë në "Sofra e Shpiragut" mbi 100 mysafirë për të gëzuar ditëlindjen e madhe, të bijës së tyre myzeqare. Do të përshëndesë maestro Zhani Ciko, do të recitojë Artistja e Popullit, Margarita Xhepa, do të këndojë e vallëzojë Ansambli Folklorik "Shqiponja"...e me radhë, pjesë të tjera vijojnë. Por...
- Vetëm prezenca e Vaçes atë ditë, do të na mjaftonte për ta festuar madhërishëm, thotë kryetari i kësaj shoqate, Todi Mile.
- Ah, sikur të vijë Vaçe Zela... Dhjetra njerëz e ndalojnë në udhë këto ditë Hysni Zelën. E urojnë përzemërsisht dhe më pas, si me gjysëm zëri, i shprehin atë që shumë dëshirojnë:
- Ishallah! Mbase vjen Vaçja këto ditë...!
Por... edhe kjo fotografi e hershme e Vaçes, sikur shpreh dëshpërimin e saj që nuk mundet të jetë dot mes nesh. Gjendja e saj shëndetësore nuk lejon që ajo të lërë për pak ditë Zvicrën dhe të vijë në Shqipërinë e saj të dashur... Gjithsesi...Edhe 100 vjet të tjera Vaçe Zela! Gëzofsh shëndet dhe ditë të lumtura!
I mjaftoi ai zë që i fali Perëndia. Nuk kishte nevojë për shkollë, sepse edhe vetë të shkolluarit, e patën të vështirë të dallonin një talent të lindur për të kënduar. Zëri i saj u zbulua dhe u vlerësua, kur ajo ende nuk kishte shkuar në shkollë. Kishte ikur të mbushte ujë dhe udhës këndonte për qejfin e vet. Por, ja që kishte kënaqur tej mase, me atë zë kumbues edhe disa gra, që shkonin drejt asaj çezme... E ndjeu shumë atë çast ledhatues. Nga ajo ditë, filloi të ngrinte edhe pak më shumë zënë kur shkonte për ujë, e dëshiruar për ta komplimentuar përsëri dikush tjetër. Të paktën sa u bë për shkollë, kishte flakur tej ndrojtjen... Zëri i saj u duartrokit fuqishëm edhe nga shokët dhe shoqet e klasës, e më pas të shkollës, teksa e dëgjonin në aktivitete artistike. Mes këtyre të kënaqurve nga zëri brilant i kësaj vogëlusheje, del një njeri me emrin Aleks Dani që do ta merrte për dore dhe do ta çonte në Shtëpinë e Kulturës. Shumë shpejt filloi të këndojë edhe pse krijoi bezdi për shtatlartësinë dhe veshjen. Në një zdrukthari u porosit një stol ku ajo hipte për të arritur mikrofonin. Ndërsa i sollën për të veshur një palë rroba grash, duke i dhënë pamjen e një gruaje të vogël. Pa filluar këngën, ndjeheshin edhe buzëqeshje, por kur përfundonte oshëtinin pëshpëritjet. "Sa zë të bukur paska!" Duke qenë se më shumë po shkëlqente në këngë, se sa në librat e shkollës, u mendua që shkolla më e përshtatshme për të në vazhdim, do të ishte Liceu Artistik në Tiranë. Me atë valixhe druri ku kishte futur rrobat dhe bashkë me to, ëndrrën se do të bëhej diçka, niset për konkurim. Si për t'u bërë të paharruar anëtarët e atij komisioni, dhanë vlerësim jo pozitiv për lushnjaren. - Edhe sikur të jesh talent, nuk mund të bëhesh këngëtare pa mbushur të paktën 18 vjeç, lëshoi sqarimin njëri prej tyre. Kthehet e plagosur shpirtërsiht pranë familjes... Madje u gëzuan, pasi nuk deshën që ta largonin vajzën nga shtëpia. Por, nuk e "pranoi" Lushnja! Dashamirës dhe njerëz që vlerësonin dhe besonin te zëri i saj, nuk iu bindën vendimit të atij komisioni. Mirë e kishin! Nuk mund të gabojë një qytet i tërë, kur për vite e kishin mirëpritur dhe duartrokitur në sa e sa interpretime. Ende, kur nuk kishte nxjerrë plaçkat nga valixhja e nisin përsëri në Tiranë. Këtë radhë, jo për shkollë artistike, por për të vazhduar një shkollë tjetër. Mjafton të ishte në atë qytet, ku nuk mungonte shansi për t'u dëgjuar dhe inkurajuar ai zë. Rregjistrohet në gjimnazin "Qemal Stafa" dhe pranohet të qëndrojë në konviktin e Shkollës "Pedagogjike". Kaq ju desh lushnjares, se pastaj dinte ajo t'i tregonte Tiranës se kush ishte Vaçe Zela. Fillimisht, gati gjithë kohën e lirë e kalonte me kitarën e bindur se atë do ta kishte krahun e djathtë, në ndonjë nga shfaqjet e ardhshme që në atë kohë, ishin me shumicë në kryeqytet. Krahas këngëve të muzikës së lehtë, mësoi edhe disa spanjolle, italiane, franceze e latinoamerikane. Shumë shpejt, ajo u bë e njohur në rrethet artistike studentore dhe në disa koncerte që organizoheshin çdo fundjave. Aq sa, kur kthehet në Lushnjë, pas mbarimit të gjimnazit, emërohet mësuese muzike. Edhe ato që mbronin diplomë për këtë vend pune, nuk mund ta arrinin për profesionalizëm gjimnazisten. Jo thjesht për zërin kumbues, por edhe për metodikën dhe pasionin që të ngallte te nxënësit, dashurinë për muzikën. Për pak kohë se ajo ishte vetë e zhurritur pas kësaj dashurie. Ndaj guxon dhe befason, kur hedh idenë se do të niset për herë të tretë, drejt Tiranës. Këtë radhë ia kishte hedhur sytë Institutit të Lartë të Arteve. Por edhe këtu me konkurim do të ishte njëlloj si në Lice. I kujtohej Liceu dhe i hynin mornica në trup. Ndaj, shmanget "pak" dhe konkuron për aktore. As ëndërr dhe as talent kishte për dramaturgjinë, por deshte t'i jepte fund "dramës" së fatit të saj. Nga Lushnja vinte, por Tirana e njihte si këngëtare. Ndaj nuk u çudit komisioni kur ajo u paraqit me kitarë. Madje, edhe ata i dëshironin këto minuta relaksi, duke harruar ta pyesnin për ndonjë etyd, recitim, monolog a pjesë dramë. Gabimin e dikurshëm të komisionit të kantos në Lice, e korigjon tani komisioni i dramës në Institutin e Arteve. Vaçja pranohet studente për dramë... Të paktën, këtu nuk mundi ta bëjë askush fajtore, pse nuk ishte studente e rregullt dhe e dalluar në mësime. Ajo rifilloi të duartrokitet edhe më fuqishëm sa herë vihej para mikrofonit. Tashmë, ftesat për ta patur pjesë të repertorit artistik i vinin nga shumë institucione artistike. Zëri i saj, i plotësuar me shumë elementë të tjerë, po e bënin një nga këngëtaret më të denja të skenës shqiptare. Kur ishte në gjysmën e vitit të tretë, për këngën, braktis studimet. Mbase nuk i duhej më shumë dramaturgjia. Tashmë, jo në personazhin dramatik, por si këngëtare e motivuar për të dhënë copëza ngjarjesh lirike dhe epike, meditime pafund për jetën, të përcjella me botën e saj shpirtërore... Kështu në fillim të vitit 1962, emërohet këngëtare profesioniste pranë Estradës së Ushtarit. As që i kishte dalë ndonjëherë në ëndërr kjo që ndodhi në jetën e saj. Ndaj u josh dhe u motivua aq shumë. Tre-katër shfaqje në javë jepte kjo trupë, ku vendin kryesor e zinte humori. Por, më shumë se skeçeve dhe parodive, shikuesit i gëzoheshin këngës që interpretonte Vaçe Zela. Adresa ishte Estrada e Ushtrisë, pasi kishte filluar t'i përkiste dhe pëlqente gjithë Shqipërisë. Këngët që ajo këndonte dëgjoheshin dhe dëshiroheshin shumë. "Në një arë, në një lëndinë", "Doli ylli që me natë" apo këngët e muzikës së lehtë: "Fëmija i parë", "Lemza", "Djaloshi dhe shiu", "Ndritni ju llampa neoni", "S'di të vallëzoj", "Valsi i lumturisë"... e detyruan Estradën e Shtetit që të bënte pjesë të saj, këngëtaren Vaçe Zela. Janë vitet '59-'62, ku kampi socialist ndjen një frymë pak më të lirë artistike, kaq e dëshiruar nga shqiptarët e ndrydhur. Vaçe Zela ishte një nga promotorët e atij ndryshimi së bashku me formacionin orkestral që e shoqëroi. Ndërtimi dhe tingëllimi i kësaj orkestre kishte karakter frymor. Kjo bënte të mundur që instrumentistët, sidomos ata të saksit, trompës, trombonit, pianofortit, baterisë, të dilnin në role të veçantë, në funksion të zhvillimit melodik e harmonik gjatë shoqërimit të këngëtarit. Kështu, elementët teknikë dhe estetikë rinovues vinin nga të dy palët, nga këngëtarja dhe orkestra. Nga artdashësit dhe specialistët, u ndje gjatë kësaj kohe, se Vaçe Zela kishte hipur ose ishte drejt fronit të Mbretëreshës së këngës së lehtë shqiptare...
Si e tillë, u duartrokit dhe u vlerësua edhe kur interpretoi në skenat e botës. Me zërin e saj dhe këngën shqiptare entuziazmoi edhe publikun grek. Gjatë një shfaqje në sallë ndodhej edhe mbretëresha e tyre, Marinela. Këndonte Vaçe Zela dhe nuk rreshtëte së duartrokituri Marinela. Dhe u kthye në statujë, kur Vaçja pas këngëve shqiptare, filloi të këndojë këngën e saj "Cavallo di bataglia". Nuk po merrej vesh nëse e pushtoi xhelozia, cmira apo kënaqësia?! "U zgjua" kur mbaroi shkëlqimi i Vaçes. Çohet me një tufë lulesh ndër duar dhe hypën në skenë, duke përqafuar mbretëreshën shqiptare, nën atë lumë ovacionesh të një salle që ishte ngritur e gjitha në këmbë. Po pse vetëm me kaq do të shuhej ai emocion? Të nesërmen, Marinela shtron një darkë për nder të Ansamblit shqiptar...
Vaçe Zela, ka çuar peshë Pallatin e Ssportit në Milano, mbase si në asnjë ndeshje sportive. Vetëm me një këngë. Me "Firence stanotte". Nuk u besonte syve dhe veshëve, ai publik i rritur me këngë dhe këngëtarët e vet që sundonin botën, se një këngëtare shqiptare do të shpaloste po aq bukur sa perlat shqiptare, edhe këngën italiane. Vokali i bukur dhe i pasur i shpalosur me delikatesë lotoi një publik të tërë... Por edhe atëhere kur harronte vargjet nuk braktisej nga publiku mbretëresha jonë. Gjatë një turneu në Norvegji, drejtuesit kërkuan që të këndohej edhe një këngë norvegjeze, që ishte shumë e njohur. Pas tri orësh fillonte koncerti. Falë aftësisë dhe mjeshtërisë së saj, gjithçka shkoi mirë gjatë përgatitjes. Ngjitet në skenë dhe norvegjezët befasohen kur këngëtarja e madhe shqiptare nis të interpretojë këngën e tyre më të dashur... Mirëpo... në mes të këngës Vaçja harron tekstin. E zënë si në faj, nguroset nga sikleti. Si të ishte dhënë komandë, të tre mijë spektatorët, çohen në këmbë dhe vazhdojnë këngën, atje ku e la Vaçja. Emocione dhe sukses mbase edhe më i madh se të mos kishte ndodhur harresa.
Ja pse, u bë aq e dashur për shqiptarët e madhja Vaçe Zela. Sepse, diti të këndojë aq bukur dhe të përfaqësojë aq denjësisht këngën shqiptare. Ndaj dhe i vendosi mbi krye titullin e merituar "Nderi i Kombit" mbretëreshës së këngës shqiptare... Ashtu siç e ka në zemër, ndaj dëshironte shumë ta kishte edhe para syve në këtë gëzim të ditëlindjes së saj. Edhe 100 vjet shëndet dhe lumturi, paç Vaçe Zela!

***

Vlerësime për Nderin e Kombit, Vaçe Zelën

Avni Mula, Artist i Popullit
Vaçja kishte një inteligjencë natyrale. Ia ka bërë "hyzmetin" këngës, në të gjitha vështrimet. Dhe, gjithmonë ia ka arritur qëllimit. Vaçja ishte edhe njeri i sakrificës. E vendosur në atë që kërkonte të bënte. Madje, ishte kurajoze, trime. Për këto cilësi çdo këngëtare duhet t'ia ketë zili. Në shpirt ishte thellësisht humane, demokrate në mendime. Edhe si njeri ishte e drejtë, e dashur. Me kontributin që i solli këngës shqiptare, Vaçja mbeti një artiste e madhe, një patriote e vërtetë".

Tish Daija, Artist i Popullit
Ishte tepër skrupuloze. Përzgjedhjen e këngës e ngriti në kult, përtej të zakonshmes, në mënyrë që t'i jepte mundësi zërit dhe vetes për interpretime të shkëlqyera. Kur ndonjë këngë s'i përshtatej sadopak natyrës së zërit të saj, ajo e braktiste. Zërin, këngën (si karakter) ajo i shihte të lidhura ngushtë mes tyre...
Vaçe Zela ka pasur një vokal të shkëlqyer. Ngjyrimet e zërit i ka përftuar në maksimum. I ka përdorur me inteligjencë të gjitha veçoritë e zërit, duke i vënë në veprim kur dhe si duhet, me vibrime të shkëlqyera: në portament, glisando, melizmat, kantilenën dhe lëvizjet kolorature. Me këngët që këndoi, popullore dhe të muzikës së lehtë, ajo krijoi stilin e vet, të cilin e imituan të tjerët me kalimin e kohës. Mbeti gjithmonë një këngëtare e veçantë".

Pavlina Nikaj, këngëtare
"Vaçja kishte një vokal të përsosur, për rrjedhojë edhe një interpretim të veçantë, perfekt, të cilin e vishte me një botë të madhe emocionale. Në axhendën e saj kishte një repertor të pasur, madje të larmishëm, që mund t'ia kishte zili çdo këngëtare: këngë popullore, këngë të muzikës së lehtë, këngë partizane; ka kënduar baladën, romancën, në fillimet saj edhe këngën e huaj. Dhe, në të gjitha këto është treguar një mjeshtre e vërtetë. Si njeri, Vaçja ishte e dashur, vlerësuese përkundrejt simotrave të saja këngëtare, të cilat i respektonte. Si këngëtare ajo arriti një kulm. Për të gjitha këto cilësi, unë, si këngëtare e kam adhuruar Vaçen".
 
***

Këngë të interpretuara nga Vaçe Zela

1. Rrjedh në këngë e ligjërime
2. Ku po shkon o partizan
3. Manushaqja
4. Ti që ke në sy lirinë
5. Mirëmëngjes
6. Një zambak i bardhë në gur
7. Këngë për Selam Salarinë
8. Valsi i lumturisë
9. Mall për mëmëdhenë
10. Këndoj
11. Marshojmë fitimtarë
12. Nënë moj do pres gërshetin
13. Trëndelinë
14. Motive
15. Dëshmorët e Pojskës (përp.)
16. Flakë e borë
17. Natën vonë
18. Doli ylli që me natë (Përp)
19. Sot këndoj
20. Kënga e krushqve
21. Me lule të bukura
22. Erë pranverore
23. Lulëkuqja
24. Jeho
25. Të lumtur të dua
26. Shqiponjë e lirë
27. Këngë e re
28. Për ty
29. Kur bie fyelli e çiftelia
30. Djaloshi dhe shiu
31. Gjyshes
32. Ylli partizan
33. Lemza
34. Këngë për aviatorin
35. Gonxhe në pemën e lirisë
36. Rrjedh në këngë e ligjërime
37. Mësuesit Hero
38. Këngë për Misto Mamen
39. Nuk është lodër dashuria
40. Çelu si mimoza
41. Sot jam njëzet vjeç
42. Fqinja
43. O diell i ri
44. Rritëm jetën tonë
45. Në shtëpinë tonë
46. Lule Shqipëri
47. Për liri s'të fal shqiptari
48. Nuk e fshehim dashurinë
49. Qeshu rini
50. Shokët
51. Lumi Ebro
52. Fëmija e parë
53. Kur jam pranë teje
54. Endrra ime
55. Endëses
56. Mes lulesh
57. Nusja e lirisë
58. Si agimi i kuq
59. Dita ditën me këngë e zgjon
60. Brezi im
61. Këngë për Shkurte Vatën
62. Mesnatë
63. Këngët e vendit tim
64. Dashuria
65. Gjurmë të arta
66. E dua vendin tim
67. Gëzon Malësia
68. Shoqet tona ilegale
69. Pushkë e zemër
70. Dritaren kërkoj
71. Jetë na dhuruat
72. E bukura More
73. Trëndelinë
74. Zunë fushat të lulëzojnë
75. Qeshu Myzeqe
76. Blegërin delja
Këngë partizane
77. Kënga e Azem Zenelit
78. Shqiponjat partizane
79. Ato maja rripa rripa
80. Marshi partizan
81. Dëshmorët e Pojskës
82. Partizani vogël
83. Dalngadalë po vjen behari
84. Kënga e Emin Durakut
Këngë të huaja
85. Firence stanotte sei bella
86. Chamino
87. Sei stato il primo amore
88. Suona, suona mia chitara
89. Granada
90. Malagenja
91. Antonio Vargas Serena
92. Esperanto
93. O violina cigana
94. Retiën la nuit
95. Gjinkalla (ruse)
96. Na u prish karroca (rumune)
97. Gjithë bota je ti (greke)

Marrë nga gazeta « Rilindja Demokratike » për ZSH A.Dalini
 
***

Vaçe Zela : koncert gala për 70 vjetorin e lindjes së saj

Qendra Kulturore “Tirana“ në axhendën e saj artistike, koncert madhështor në Pallatin e Kongreseve për legjendën e muzikës shqiptare

Legjenda e muzikës së lehtë shqiptare, Vaçe Zela do të nderohet në 70-vjetorin e saj me një koncert gala. Ky koncert është cilësuar si një prej evenimenteve më të rëndësishme që do të zhvillojë Qendra Kulturore “Tirana”, i cili do të mbledhë rreth tij dhe shumë artistë emra të njohur të artit shqiptar. Koncerti që është menduar të realizohet në datën 7 prill, në ditën e ditëlindjes së saj do të zhvillohet në Pallatin e Kongreseve. Drejtori i këtij institucioni Kiço Londo është shprehur se ky është një prej projekteve më interesante të qendrës së metropolit, veçanërisht momenti i sjelljes në Tiranë të këngëtares së mirënjohur të muzikës së lehtë shqiptare, Vaçe Zela. Megjithatë për këtë gjithçka varet nga kushtet shëndetësore të këngëtares.  “Në kuadër të këtij aktiviteti, ne kemi programuar që të organizojmë një koncert të madh në Pallatin e Kongreseve, si dhe disa aktivitete për figurën dhe vlerat e saj në televizione, me këngë të Zelës nga artistë të njohur shqiptar”, është shprehur drejtori Londo për koncertin që pritet për këngëtaren e madhe. Ndërsa këngëtari Kozma Dushi tregon se këngëtarja Vaçe Zela ishte një zë i madh në muzikën shqiptare. Sipas tij, ajo është udhërrëfyesja e këngës së lehtë shqiptare.“Ajo është këngëtarja më e madhe deri më sot e vendit tonë dhe e shqiptarëve, kudo që janë. Ajo është udhërrëfyesja e këngës shqiptare të muzikës së lehtë dhe asaj popullore por më shumë Vaçe Zela është simbol, ikona e muzikës së lehtë shqiptare. Mbaj mend shumë këngë të bukura nga Vaçe Zela. Mbaj mend këngën “Fëmija i parë”, apo në Festivalin e11-të “Natën vonë”. Kënga u prit shumë bukur. Në natën e tretë në finale me këngën e saj ajo e emocionoi sallën.
Kënga ishte me kompozim nga Tish Daija. Vaçe Zela është një këngëtare, që ka kënduar tërë jetën live dhe sot zëri i saj do të bënte hatanë. Ajo ishte një këngëtare shqiptare me një zë të bukur dhe me profesionalizëm dhe kishte një interpretim të veçantë“, u shpreh këngëtari Kozma Dushi. Koncerti që pritet është i vetmi aktivitet më me rëndësi që është mbajtur në këto vite për këngëtaren e njohur të skenave shqiptare. E nderuar në festivalin maratonë të “Këngëve të shekullit”, këngëtarja ndonëse e ftuar, nuk ka pasur mundësi të vijë, duke përshëndetur publikun shqiptar në lidhje të drejtpërdrejtë me telefon. Koncerti që pritet të zhvillohet për këngëtaren e madhe shqiptare do të ngjisë në skenë dhe shumë emra të njohur të këngës shqiptare ndër vite.

***

Vaçe Zela "zëri" i jashtëzakonshëm në skenat shqiptare

Vaçe Zela është artiste e popullit dhe këngëtare e njohur e skenave shqiptare. Vaçe Zela ka një zë të jashtëzakonshëm. Këngët e saj në vite mbeten popullore dhe të preferuara nga publiku. Këngëtarja Vaçe Zela mbetet "zëri" i jashtëzakonshëm që mbushte me energji skenat shqiptare. Ajo është një këngëtare e cila ka marrë pjesë në të gjitha festivalet e muzikës në radio dhe më vonë në radio televizion që prej organizimit të parë të tyre në vitin 1962 dhe deri në vitin 1981. Vaçe Zela ka një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit në të cilin ka interpretuar shumë këngë pjesë e muzikës së filmave. Prej disa vitesh jeton në Zvicër. Ajo është nderuar me Urdhrin "Nderi i Kombit" nga presidenti Alfred Moisiu. Disa nga këngët e saj më të njohura janë: “Çelu si mimoza”, “Djaloshi dhe shiu“,“E dua vendin tim,“Ëndrra ime”, “Fëmija i parë”,“Gjyshes“, “Këngët e vendit tim”, “Lemza“, “Sot jam 20 vjeç”, “Valsi i lumturisë”, “Nënë moj do pres gërshetin”, “ Nuk e fshehim dashurinë”, “ O diell i ri”, “Për Arbërinë”, “Shoqet tona ilegale”, “Shqiponja e lirisë”, “Të lumtur të dua”. etj. 

Marrë nga gazeta « Sot »  Për ZSH A.Dalini