Kulturë

Ndue Dedaj: Vrasje në Teatër

E hene, 13.10.2025, 06:54 PM

Nëse romani “Unaza e Virgjëreshës” do të rishkruhej,

ky tregim mund të ishte një lloji prologu i tij.

VRASJE NË TEATËR

NGA NDUE DEDAJ

Aty ishte skena, që përherë e më shumë, nga e murrëtyrë bëhej e zezë. Aty ishin dhe ata, aktorët e Shekspirit, që dukej sikur imzoti i kishte çuar më pahir, por që nuk ishte ashtu. Ata nuk mund të mos ndodheshin në atë skenë. Përballë tyre qëndronte gruaja me plis të bardhë mbi krye, me armën në brez. Sytë e të gjithëve vështronin vetëm atë. Kori po bëhej gati të këndonte elegjinë e radhës, sapo ajo të shtinte mbi njeriun që ishte një burrë dheu...

Ishte një vrasje në kullë, që nuk mund të parandalohej.

Unë, Bdek Diveli, padashur isha bëra dëshmues i asaj ngjarjeje, pa qenë në skenë e as në prapaskenë. Qendroja nga mesi i sallës së teatrit dhe sa herë fikeshin dritat, përpiqesha të përqafoja Hirnën, që kisha në krah, por ajo kishte ngrirë si një statutë. Ndihej dhe ajo në gjak, nga ajo pushkë që sapo kishte krisur(!), që unë nuk e kisha dëgjuar. Ishte kjo arsyeja që prisja shuarjen e dritave të sallës për ta prekur gruan e hirshme.

Kur e kuptova se aty kishte ndodhur një vrasje, sapo ishin fikur dritat, thashë me vete: more Zot, si ishte e mundur që pritej terri, si për ta përqafuar njeriun, si për ta vrarë atë? Si nuk ishin ndarë gjërat?...

...Sa herë binte fjala për vrasjet që mund të kishte kryer ndonjë virgjëreshë e përbetuar, Bdek Divelit i dukej se virgjëresha e “tij”, Dina – Gjon, ose bënte sikur nuk dëgjonte, ose i largonte sytë nga ai, çka e bënte të mendonte se ajo diçka i fshihte. Ka ngjarje në jetën e njeriut që ai përpiqet t’i nxjerrë nga kujtesa, por ato i rrinë strukur nën lëkurë e nën gjuhë, me vite e vite, gjithë jetën. A kishte ajo një të tillë? Ku i dihej. Intuita e shkrimtarit e bënte Bdekun të ishte gjithnjë dyshues. Disa herë qe matur ta pyeste drejtpërdrejt, por se si i dukej, një dhunim i të drejtës së asaj gruaje për të mbajtur të fshehta. A mund të ishe ai i pamëshirshëm me të për shkak të egos së tij prej krijuesi? Por prapë e kundërshtonte veten. Nuk është se këtë gjë e dua unë, është tek e fundit e drejta e personazhit, se nga i shkrepi në kokë kjo, njeriu ikën një ditë, personazhi mbetet. Si mund të lejohet që njeriu ta marrë më vete një të fshehtë, nga ato që i duhen njerëzimit dhe që vetëm letërsia mund t’ia falë? Njeriu mund të marrë me vete në tokë një varëse sermi, apo dhe argjendi, pasi sipër tokës ka dhe të tjera si ato, kurse një ndodhi apo ngjarje unike duhet t’i mbijetojë varrit.

“Ajo është njëqind vjeçe, sot për nesër”. Ndoshta ky arsyetim e shtyu të mos ndalej.

Por ajo e kishte ndryrë atë histori në njëqind dryna. Pse duhej ta thoshte. Pastaj kujt i nevojitej? Asgjë nuk ndryshonte në atë që ajo kishte dashur të mos ndodhte kurrë, por ja që kishte ndodhur me duart e saj. Kishin kaluar aq shumë vite. Nuk do t’ia thoshte atij Bdek Divelit, jo t’i lutej e mbesa, Hirna, por dhe vetë Zoja.

Gjithçka nisi t’i buçiste në krye, aq sa rrashti i kresë po i çahej. Kaloi një javë ashtu si e trallisur. Nuk kishte rrugë tjetër, ajo histori duhej nxjerrë më në fund prej saj, ose do t’i zinte frymën. Pse duhej të shkonte sot, për atëhere? Të ishte për t’u shuar edhe jeta e saj, pas jetës së atij burri, kjo le të kishte ndodhur atëhere. I tha Hirnës t’ia gjente një minut e ma parë shkrimtarin. Do t’i rrëfehej për diçka që ishtë rrëfyer vetëm para Zotit, me net të tëra duke u lutur. Nuk vonoi e Bdeku i gjend para saj.

“Hë, të mori malli për mua?”

“Aspak! Por ti je si djalli, që po të vihet pas, s’rri pa t’i marrë mendt”.

“Ashtu?” - tha ai dhe instinktivisht sytë i shkuan nga Hirna.

Dina Gjon dukej e zemëruar me veten, ndaj Bdeku u soll si në një takim solemn. Hirna u bë gati të ngrihej, por virgjëresha ia bëri me dorë që të rrinte dhe ajo. Sa herë ajo i tregonte gjera të vjetra Bdekut, ajo i linte vetëm, kurse kësaj here me gjasë gjërat ishin ndryshe.

Virgjëresha pa njëherë nga Temali, pastaj ktheu sytë nga Tërbuni, a thua se ato dy male i duheshin atë çast për të mbështetur krahët e drobitur, që u ishin nxirë damarët. Nuk kishte një hartë më të shenjtë dhe njëherësh më të frikshme se duart e njeriut rreshkuar nga pleqëria e thellë. Ato duar ashtu dukeshin si papiruese ku ishte shkruar fillimi i botës. Por nuk ishte koha për vrojtime të tilla. Zonja e heshtjes donte të shpërthente, si ajo reja e mrrolur që nuk do të vononte ta derdhte shiun mbi pemë e bar.

“Isha Zot shtëpie e më duhej të zija nusen e vëllait të vogël. Pyeta dhe më thanë se një cucë si ajo e s’ka e kishte në Borbenë, straplaku i atij vendi Palucë Prelnika. I shkova një natë fill e vetme dhe ia kërkova cucën. Më priti simbas zakonit, më të gjitha të mirat. Veç sa nuk morëm lahutën atë natë e të këndonim! Dhe s’kishte se si, se gjindja e katundit do të thoshin mezi paska prit Paluca me e dhanë cucën. Kush e di i ka dalë ndonjë fjalë e tash duen me e mbyll tue e martue pa e zgjatun. Por i zoti i shtëpisë do të mendohej, do ta pleqnonte me të tijët rastin. Fjalën do ta çonte mbas dy javësh, po-në ose jo-në.

Pas mesnate ramë me fjet. Unë isha burrë dhe fjeta në odën e burrave, me dy djem të rinj, njëni 18 e tjetri 19 vjeç. Më kishte këputur gjumi, kur pashë dy hije anash meje që po përpiqeshin të më zbërthenin tirqët që kisha veshun. Në çast mendova se ata donin të më marronin, duke më shnderuar natën, në shtëpinë e tyne. Unë askohe isha 37 vjeçe dhe mendojeni si të doni, mund të isha jo vetëm motra e tyne, por dhe e ëma, por mund të isha dhe… dashnore, zot ruejna! Njënin e kapa për dorë dhe e shtyva sa munda. Tjetri nuk luajti vendit. Thua se i ra pika. Po matesha t’ju thosha, se po të isha grua, mor djem, kisha ardhë e veshun me fustan si gratë, por nuk pata kohë.

Hyri vrullshëm i zoti i shtëpisë.

- Çfarë ndodhi? - pyeti.

- Gjithë të zitë! - fola unë. Ai mendoi se ata kishin dasht me... dhe shkoi tek muri të merrte pushkën. Atëbotë u hodh ai më i madhi:

- Nuk ishte ashtu si mund ta shkosh ndërmend, Lalë, ne thjeshtë donim të shihmin, ishte burrë apo grua? Kjo është e gjitha...

Palucë Prelnika kishte zënë kryet me duar. Në shtëpi hyri hija e vdekjes. U ngritëm. Ndejtëm pezull derisa erdhi mëngjesi, pastaj më poqën kafe. I zoti i shtëpisë nuk kishte fjalë, teksa lidhte e shuente cigaret, njërën pas tjetrës. Vetëm ai e dinte fundin e asaj që kishte ndodhur atë natë, si një lojë fëmijësh. Ai nuk fliste, nuk flisja as unë. Por një dialog pa krye zhvillohej mes nesh.

“Ta mësyna për mik, or Palucë!”

“Paj mirë boll, për të madhin Zot!”

“Por nuk paskësh qenë e shkrueme?”

“Gjuejti rrufeja në kullën teme sonte, oj fisnike!”

“Më dhimbset fort nderi dhe burrnia jote, or Palucë, por unë kam ardhë si burrë në këtë shtëpi mbramë e nuk mund të dal... si grue!”

“Ashtu asht! Por ky qe fati i kësaj dere!”

Çardaku i kullës ishte plot me njerëz. Dina - Gjon kishte nxjerrë patllakën dhe e kishte qëlluar në lule të ballit Palucë Prelnikën. Ai ishte shafitur, por nuk kishte rënë menjëherë. U ishte drejtuar të vetëve:

“Gjaku i qoftë falë dhe cuca mos t’i ndalet!”

Dhe ashtu ndodhi. Një lot ishte përherë i patharë në syrin e virgjeneshës së përbetuar. Tash sa mote. Qysh atë ditë që ajo kishte bërë hatanë, vetëm e vetëm që në atë shtëpi ku kishte hyrë si burrë, të mos dilte si grua!...

Gruaja - burrë nuk foli më. Tashti ishte e qetë. Kurse Bdeku me siguri përfytyronte skenën e teatrit të asaj vdekjeje, që nuk mund të ndalej, edhe sikur aty të kishin mbërritur pleqnarët më të famshëm të malësive. Hirna, që ishte mësuar ta shihte Dinën – Gjon si një burrë, e kuptonte se e gjitha kjo kishte ardhur nga përbetimi i saj, që ngrihej mbi çdo ndjesi shpirtërore e fërgëllim i trupit. Sa për atë vetë, kuptimi i jetës për një femër ishte që ajo të ishte sa më shumë e dashuruar...

Skena e Teatrit tashmë nuk ishte ajo e para. Punëtorët e saj, sapo ishte dëgjuar ajo krisma fatale, ishin kujdesur që të vinin disa vazo me trëndafila të kuq si gjaku, por që nuk ishin trëndafila shamish, me të cilat gratë stolisnin veshjen. Aktorët kishin ngrirë. Sufleri si duket i kishte harruar fjalët. Kori ngjante si një turmë shurdhmemece. Unë rrija si sonambul, ngaqë Hirna ishte në gjak dhe nuk e kishte mendjen tek unë.

- Mos u tut, - i fola rrëzë veshit, gratë nuk bien në gjak.

- As ajo që shtiu?

- Jo, as ajo.

- Po Ajo është Ai? Është burrë, domethënë!...

- Po, por, sidoqoftë, njeriu nuk mund të vritet përgjysmë, dmth ajo pjesa e saj që është burrë po, kurse ajo pjesa tjetër që është grua jo!...

- Po ajo është burrë, e ka shpallur vetë, është pranuar.

- Të ishte ashtu, ata dy djemtë nuk do të venin natën ta shihnin në pjesët intime të trupit, a ishte burrë apo grua?

- Sa i ngatërruar je! Mos e merr për kompliment! Të gjithë ju shkrimtarët kështu jeni?...

Duhej të kishte të drejtë, përderisa, aty për aty, përfundova në Polici, ku duhet të jepja shpjegime për atë vrasje. Epo, punë dëshmitarësh, mendova.

- Cili ishte ai që shtiu? – pyeti hetuesi.

- Nuk pashë njeri, - thashë unë.

- Atëherë keni shtierë ju? Pasi aty nuk ishte askush tjetër.