Sabile Basha: Adem Voca – Oso Kuka i Shalës së Bajgorës

T’I KUJTOJMË ATDHETARËT TANË:

ADEM VOCA- OSO KUKA I SHALËS SË BAJGORËS

(1903- u likuidua më 12 shkurt 1945)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Atdhetari Adem Voca, u lind më 1903, në fshatin Pasomë, komuna e Vushtrrisë. Ademi ishte djali i plakut të mençur, Beqir Voca dhe vëlla i Sherif Vocës. Sherif Voca ishte i njohur si deputet në Parlamentin Mbretëror në Beograd. Shquhet fjalimi i tij në këtë parlament kur u kishte ngritur zërin dhe kishte kundërshtuar planin për shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi. Atdhetari Adem Voca ishte djali i tretë, ndërsa fëmija i pestë i Beqir Vocës nga fshati Melenicë e Shalës së Bajgorës. I rritur në një familje patriotike, ku për shkollë pati kullën e babait ku mblidheshin burrat dhe krerët e fiseve më në zë, jo vetëm të Shalës, por nga të gjitha trevat e Kosovës. Djaloshi nga Shala nuk kishte vijua asnjë shkollë, por dëshira për të mësuar e ditur ishte tepër e madhe. Andaj, ai shfrytëzoi këtë privilegj nga njerëzit e shkolluar që vinin në odën e tyre, nga ata mësoi shkrim-lexim jo vetëm shqip por edhe serbisht. Për nga natyra, Ademi dallohej për temperament të vrullshëm dhe ishte shumë i gjallë e aktiv me shokët.

Siç dihej, vëllai i Ademit, Beqiri, ishte i kyçur në “Islihat”, shoqatë kjo, për pajtimin e gjaqeve, ngatërresave, hakmarrjeve e gjërave të tjera të kësaj natyre. Ai ishte kryetar i kësaj shoqate. Sa ishte gjallë, me vete e merrte edhe vëllain Ademin për ta shoqëruar. Kjo ndikoi shumë në jetën e Ademit. Takimi me shumë personalitetet të kohës, njoftimi me shumëllojshmëri ngjarjesh,  e bëri të durueshëm dhe çdo gjë përcillte me shumë vëmendje. Më 14 prill 1941, Beqir Voca vritet nga çetnikët serb, ndërsa për Ademin ishte humbje e dhembje e madhe. Pas kësaj tragjedie, Adem Voca ndryshoi, shumë ndryshoi. Mbi të gjitha për të ishte e rëndësishme liria dhe bashkimi i Kosovës me Shqipërinë. Ai, zuri vendin e vëllait në Islihat, dhe me një mençuri të rrallë vazhdoi rrugën e tij. Me sukses kreu besimin që iu dha si anëtar i Islihatit.

Adem Voca bashke me Ahmet Selacin, Mulla Mustafë Fazliun-Barën, Ukshin Kovaqicën, Bislim Bajgoren dhe të tjerë luftëtarë nga Shala e Bajgores, asnjëherë nuk u pajtuan me sistemin komunist dhe idetë e saja. Ata kishin hetua tradhtitë e tyre dhe për të penguar një ri okupim të serishëm, kishin dalë në mal dhe kishin  formua qeta vullnetare për ti dalë zot atdheut. Morën pjesë në mbrojtjen e kufirit në Sanxhak,  ku bandat çetnike kishin depërtuar dhe kishin bërë një masakër të padëgjuar deri atëherë.

Me depërtimin e forcave partizane në Kosovë dhe të përkrahura nga Ushtria Shqiptare apo nga njësitet e LANÇSH, rezistenca në Kosovë u dobësua, sepse vet komandanti i Brigadës së Drenicës- Shaban Polluzha kishte thënë publikisht se “Na jemi dal të luftojmë me shkaun, por na nuk kemi plumba për vllaznit tonë, edhe pse ata po e bajn yllin e “miskovit”, prapë se prapë na nuk i vrasim vllaznit tonë se na vret zoti”. Duke u nisur nga kjo thënie, Adem Voca me luftëtaret e Shalës së Bajgores, organizoi një qëndresë historike kundër hordhive çetniko-partizane të Serbisë dhe atyre të Bullgarisë që ia kishin mësy Shalës me qëllim që të shfarosin sa më shumë shqiptarë.

Më 22 janar 1945, në Vidishiq u mbajt kuvendi i ilegales shqiptare të Shalës së Bajgores, në shtëpinë e Qerim Murtollit- Shalës, në të cilën morën pjesë: Adem e Hetem Voca, Ahmet Selaci me qetën e tij, Bislim Bajgora me shokë, Ukshin Kovaqica me shokë, Mulla Mustafa me të nipin Haredinin, Mon Ahmeti etj. Në këtë tubim të rëndësishme u sollën vendime të rëndësishme për kohën. Adem Voca u caktua Komandant i Brigadës së Shalës së Bajgores. Komisar ishte caktua Mulla Hamdi Sejdiu nga Pakashtica e Llapit, ndërsa për sekretar ishte caktua Muharrem Hoxha. Anëtar të Shtabit të Brigadës ishin emërua: Ahmet Selaci, Ymer Selaci, Hysen Selaci, Faik Boletini, Mulla Dem Pakashtica, Bislim Bajgora, Ukshin Kovaçica, Ukë Mavriqi, Avdyl Rëzhana, Sherif Tërstena, por në të kishin hy edhe shumë të tjerë që ishin të rëndësishëm në luftën kundër okupatorit.

Duhet theksuar se, të gjitha këto përgatitje ushtarake vinin si pasojë e revoltës popullore. Brigada e Adem Vocës sikurse edhe Brigada e Shaban Polluzhës kishin përcaktimin nacional dhe kishin karakterin mbrojtës nga depërtimet e sllavëve të jugut partizan apo çetnik në Kosovë dhe viset e tjera shqiptare. Si pasojë në Nacional Demokratikun e riformuar dhe riorganizuar do të gjenden së bashku edhe nazifashisti e komunisti i deridjeshëm që shpresonte se Lëvizja Nacionalçlirimtare do t’ua plotësonte ëndrrat e kahershme kombëtare. Të kësaj natyre dhe këtë mbështetje e kishin edhe forcat politike e ushtarake kombëtare të lidhura pas personaliteteve të shquara të kohës. Këta njerëz dhe këto forca nuk ngurronin që të sakrifikonin edhe jetën për kauzën e tyre, ndërsa kur rrethi u ngushtua nuk gjetën zgjidhje tjetër  u detyruan që të largohen nga Kosova dhe të merrnin botën në sy, me shpresë se në një të ardhme të afërt, do të bëheshin ndryshime të rrjedhave politike ndërkombëtare ashtu siç dëshironin dhe ëndërronin, ata do të ktheheshin për të vazhduar aty ku e kishin lënë rezistencën.

Adem Voca, ishte njëri ndër organizatorët e ruajtjes së kufirit në Rozhajë, por edhe i mobilizimit të shqiptarëve në ndihmë të popullit të rrezikuar në Sanxhak dhe Peshter. Pra, Adem Voca ishte njëri ndër ata patriotë që nuk mund të qëndronte duarkryq përderisa vëllezërit në Sanxhak e Peshter dhe në vise të tjera digjeshin dhe masakroheshin nga hordhitë çetnike dhe partizane. Ndikimi i rrethanave, kryerja e këtyre detyrave ndikoi shumë në përcaktimin e Adem Vocës për rrjedhat shoqëroro-politike. Si përgjegjës i këtyre detyrave, Ademi njohu për së afërmi padrejtësitë e Mbretërisë së Jugosllavisë që i bëheshin shqiptarëve dhe ai u bind se kundër këtij pushtuesi dhe kundër masave të cilat i ndërmerrte ai duhej angazhuar deri në fund. Duke parë se për arritjen e qëllimeve të tyre ata nuk zgjidhnin as mjete as forma, ndërsa preferonin shfrytëzimin e armëve, Adem Voca u bind se atyre duhet kundërvënë vetëm me armë. Ai me kohë do të bindet se arma ishte dhe mbeti i vetmi mjet i çlirimit kombëtar, mu ashtu si ishte edukuar nga të parët e tij.

Duke u nisur nga ky postulat, Adem Voca organizoi dhe udhëhoqi forcat vullnetare për mbrojtjen e kufijve të Shqipërisë Etnike që nga Lumi i Cerajës në komunën e Leposaviqit, deri në Sanxhak të Novi Pazar. Ai bashkëpunonte ngushtë me Ahmet Selacin, Ukshin Kovaçicën, Bislim Bajgorën, Mehmet Gradicën dhe, përmes të vëllait, Hetemit, edhe me Shaban Polluzhën etj.

Me shpalljen e amnistisë, popullata filloi ti dorëzonte armët dhe të ktheheshin në shtëpitë  e veta. Amnistia në Kosovë ishte thikë me dy tehe, e tëra ishte përgatitur me paramendim. E Para, ngase me kthimin e popullatës në shtëpi, dobësohej rezistenca shqiptare dhe se nën dy, të rinjtë shqiptar mobilizoheshin dhe dërgoheshin në brigada të ndryshme që të luftonin jashtë Kosovës. Për ti ikur kësaj katrahure, Adem Voca kishte kërkuar pëlqimin e organeve të instaluara komuniste për formimin e Brigadës, por Komiteti i Qarkut të PKJ-së, nuk i kishte kthyer përgjigje. I bindur se formacioni i tij ushtarak do tu shërbente interesave të popullit dhe se do të shpejtonte çlirimin e Kosovës, e formoi Brigadën. Pas formimit të Brigadës, Adem Voca me udhëheqjen e tij kërkon që të takohet me grupin e formacioneve ushtarake të Kosovës të udhëhequr nga Spasoje Gjakoviqi, Milija Kovaçeviqi dhe me Ali Shukrin. Takimi caktohet që të mbahet në restorantin e minierës “Trepça”. Komunistët kishin kërkuar më parë besën nga Adem Voca, të cilën Ademi iu kishte dhënë, por shtrohet pyetja po çfarë bese kishte Voca nga komunistët? Megjithatë, edhe pse kishin besën komunistët, forca të mëdha partizane delegacioni kishte marr me vete.

Në takim, Adem Voca i kishte njoftuar delegacionin për qëllimin e formimit të Brigadës. Me këtë rast ai kishte paraqitur edhe kërkesat e veta, e ato ishin:

1. Kërkojmë nga udhëheqja në Prishtinë që Brigada e Shalës së Bajgores të marrë pjesë në udhëheqjen e Mitrovicës e të Vushtrrisë;

2. Kërkojmë udhëheqjen e minierës “Trepça” dhe fabrikën në Zveçan;

3. Kërkojmë të marrim pjesë në ruajtjen e punëtorëve të Trepçës;

4. Gjithashtu kërkojmë që mos të na dërgojnë në frontin e Sremit, sepse jemi më se të nevojshëm këtu në Kosovë, që ta mbrojmë popullatën nga çetnikët e Zhika Mitroviqit.

Takimi i Adem Vocës  dhe formimi i Brigadës kishin një të vetëm qëllim: Çlirimin e Shalës së Bajgores, rrethinave të Mitrovicës dhe të Vushtrrisë nga okupatori nazi-fashist dhe aradhet çetniko- partizane të Zhika Mitroviqit; Krijimin e kushteve  me anën e armëve për realizimin e lëvizjes kombëtare të idesë për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë në bazë të së drejtës mbi vetëvendosjen e popujve, duke u mbështetur në dokumentet e Kuvendit të Bujanit.

Administrimi i Kosovës nga shqiptarët, aty ku paraqesin shumicë, duke u mbështetur në parimin e shumicës;

Shfrytëzimi i natyrshëm i begative dhe rezervave natyrore nga populli, me vështrim të veçantë, administrimi i “Trepçës” nga pushteti popullor, pa u vënë në shërbim të forcave çetnike-partizane, etj. Me kërkesat e prezantuara të Adem Vocës, të deleguarit e PKJ-së mbetën të habitur, dhe në një mënyrë ishin të shqetësuar tej mase, ngase, nuk e kishin marr me mend se atdhetaret shqiptar kishin aq shumë njohuri për të bëmat e çetnikëve që i kryenin me lejen e komunistëve. Takimi mbyllej para kohe, ngase Spasoje Gjakoviqi kishte marr informatën se, Shaban Polluzha me Brigadën e vet ishte kthye nga Podujeva për Drenicë duke bërë rezistencë të madhe. Në fund, Adem Vocës i premtojnë se kërkesat e tij do të shqyrtohen në organet më të larta në Prishtinë, por gjerë atëherë ai të ruaj karakterin revolucionar të Brigadës.

Në Drenicë, në Brigadën e Shaban Polluzhës fillon ploja komuniste. Duke e parë se çfarë po ndodhë me fshatrat e Drenicës, Adem Voca më 24 janar 1945, lëshon kushtrimin dhe shaljanët nga të gjitha anët i përgjigjen thirrjes. Në Bare dhe në Pasomë grumbullohen mbi 650 ushtarë. Pas një fjalimi  domethënës, Adem Voca i paralajmëron për fillimin e luftës kundër bandave komuniste. Me një sulm të furishëm mendonte të çlironte Mitrovicën, ndërsa përmes një sulmi të komanduar nga Ukshin Kovaqica dhe Bislim Bajgora të çlironin Vushtrrinë. Brigadës së Adem Vocës i bashkëngjitet edhe luftëtaret e Mehmet Gradicës. Më 26 janar 1945, Brigada e Adem Vocës sulmohet nga të gjitha anët. Luftëtaret ishin të lodhur, nuk kishin armatim të mjaftueshëm dhe ajo që ishte në disfavorin e tyre ishte dimri i ashpër që fshataret nuk i bënin dot ballë. Duke i parë të gjitha këto, dhe duke u mundua që ti kursente jetët e bashkëluftëtarëve, ai kërkoi që fshataret të kthehen në shtëpitë e veta, ngase edhe dimri i vështir ishte kundër tyre. Me vështirësi luftëtaret ishin larguar nga Adem Voca, ndërsa Mehmet Gradica nuk kishte pranua që të kthehej në shtëpi por, edhe më tej më luftëtaret e vet bënte rezistencë në fshatrat e Shalës.

Adem Voca, pasi se ishte nda nga bashkëluftëtarët, vendos që të barrikadohet në kullat e veta, dhe i edukuar në frymën e atdhedashurisë, ai donte se, po qese duhet të vdes, do të vdes vetëm ai, e le të rrojë populli e Kosova. Partizanët kishin marr informacione se Adem Voca do të strehohej në kullën e vet, në Pasomë të Vushtrrisë. Fshati sulmohej më 10, 11, dhe 12 shkurt 1945. Sulmin e kishte marr përsipër që ta kryente  batalioni i 3-të të Brigadës së 25 serbe. Partizanët sulmuan tri ditë pa u ndalur, ndërsa në kullë luftonin trimat: Adem Voca, Hetem Voca, Jashari, djali i Hetemit, nipi nga motra Avdullah Zasella, Man e Ferat Peci, nga Stantërgu. Po aty ndodheshin edhe 17 anëtarë të familjes, që ishin gra e fëmijë nën moshën 15 vjeçare. Ky edhe ishte grupi i fundit i Brigadës së Adem Vocës, që luftonte në kullë me batalione, brigada e divizione, kundër topave e tankeve. I tërë ky grup ishte likuiduar me 12 shkurt 1945, nga forcat partizano-çetnike, përveç të vëllait Jasharit, që ishte i plagosur rëndë dhe u zu nga forcat partizane. Tani në vendin ku pushon trupi i pajetë i Adem Vocës është ngritur lapidari në shenjë respekti dhe përkujtimi.