At Zef Pllumi: Po thuej si te pusi i Jakobit

At Zef Pllumi, Shkoder, 2003

At Zef Pllumi

LIBRI II

PO THUEJ SI TE PUSI I JAKOBIT

Ndër ata pesë-gjashtë muej që ndeja në Nikaj, populli u tregue shumë bujar e i pritun me mue. Ndër ditë të diela, që vijshin në funksionet fetare, ata caktojshin radhën e secilit për me më pru bukën mue edhe punëtorëve që kishem. Megjithkëta, nganjiherë më duhej me zie groshën e me skuqë mishin e thatë e tjera punë shtëpie. Ujin m’u donte me e marrë te kroni aty afër tri-katër herë çdo ditë. Në nji kso rasash gjej te burimi nji grue qytetare me nji fëmijë të vogël, edhe ajo kishte vu bucelën me u mbushë.
- A po më njef, Pater?
Un kqyra me vëmendje: nji grue në të 40-at në paraqitje e fytyrë dukej nji bukuri e vuejtun.
- Nuk më bjen mend se jemi pa ndonjiherë. Prej kah je?
- Prej Shkodret jam dhe, sikur ta kthejsh kujtesën njizet vjet përpara, ndoshta edhe të kujtohem.
- Njizez vjet para? – U kqyrëm sy për sy. – Jo, nuk e dij se të njof.
Asaj filluen me i shkue lotët për faqe.
- Ndoshta me të vërtetë nuk po më njef? Ta besoj. Un jam Lena Y. Para njizet vjetësh më ke pa shpesh te ky burim uji. Jam le e rritë në Shkodër; atje edhe sot banoj. Këtu kam disa kushrij të largtë, që shpesh më pranojnë me dalë në verim. Kam mbrrijtë tash nja nji javë. Këta më folën shumë për ty. Deshta me të njoftë. Un ka herë e kam lanë Kishën, por të dielën erdha. Të njofta. Ti ke ndrrue shumë pak: atëherë ishe i shëndoshë e kuqalosh, tash je ma i thatë e i zbehtë, por po ai: ata flokë, ata sy, ajo zhdërvjelltsi,
Si nji hije zbehtë ndoshta dishka më ngjason: je kjenë me shtëpi këtu te filani?
- Po, shi ajo. Ai filani ka dekë, por djali i tij vazhdon me më grishë, pamvarsisht se sot flasin keq të gjithë për mue.
- Po pse flasin keq? A ke ba keq?
- Pater, nuk dola këtu te kroni për nji bucelë ujë, kam ardhë me folë me ty. Jo me u rrfye si në Kishë, se un gadi e kam humbë besimin, por me të tregue gjithë jetën: ti e Zoti do të jeni gjqytarët e mij nëse jam un fajtore a jo.
- Ndigjo, Lenë, nuk asht nevoja për gjithë ato lot që të shkojnë për faqe. Largoje bucelën se asht mbushë dhe lëshoji vend bucelës sime.
Kur ajo e largoi bucelën, i thash:
- Hidhi pak ujë fytyrës, se djali i vogël po i kqyrë lotët tua.
Ajo nuk i lau lotët, por nxuer nji shami të vogël dhe i fshiu. U ul e e puthi djalin e vogël: „Ah! Shpirti i nanës!“
Kur un bana me vu bucelën time, ajo më tha:
- Lene, Pater, le të rrjedhin ky ujë e ta marrin me vete historinë e jetës sime, nuk due që të mbesin sadopak në bucelën tande! Ti nuk më pranove atëherë kur un ishem nji ndër varzat e bukura të Shkodrës. Më duket kje vjeti 1943. Plot njizet vjet.
Ti kishe ardhë këtu në Nikaj bashkë me nji shoqin tand. Un, n’atë kohë, xuna marak në ty. T’u siellshem herë këtu, herë atje. Vijshem për ditë në Kishë, vetëm për me të pa ty. E ti nuk i kqyre asnjiherë sytë e mij! Un nuk mujshem me të folë, kishem frigë me të shkrue. Shka ishe ti? Njeri apo gur? Oh, ky zhgun që ke! Atëherë ishe shumë ma i trashë: nji mburojë herkuri e padepërtueshme; ti jetoje nën atë mburojë e jo në këtë jetë. Si nuk m’i lshove ata sy asnjiherë? Me sjelljen tande ti më përbuze e sot edhe ti je nji ndër ata që mban përgjegjsi për shkatrrimin e jetës sime.
Mbas nji viti erdhën këta. U formue Rinia Antifashiste Shqiptare. Pothuej me detyrim i shkruen të gjitha varzat e bukura. Më shkruen edhe mue. U donte me shkue ndër mbledhje, konferenca të tyne, ndër mbramjet e vallzimeve. Në fund të fundit, çdo femën andrron me gjetë nji burrë. A e kupton ti këtë?
Nji prej atyne përgjegjsave të grupeve të rinisë më shoqnonte shpesh deri në shtëpi. U martova me te. Më shtini në punë në agjit-prop, ku punonte edhe ai vetë. Punë i thanshin, por rrogën e merrshem. Babës nuk i pëlqeu matersa ime me te, por pat frigë me dalë haptë. Mbas nja nji viti ai burri im filloi me më sjellë në shtëpi edhe tjera. Un i fola, por sa ma shumë që i folshem, aq ma keq bahej puna. Mbrrijti deri aty sa ai të binte në shtrat me ato dashnoret e mue më thonte: shtro e flej aty përtokë. E kërcnova se kjo nuk ishte martesë, se i kishim të drejtat të barabarta! Por ai vazhdonte përherë e ma shumë në atë paturpsi. Se si i mashtronte ato! Dikur nuk mund e durova ma dhe u ndava. Ktheva te baba im. Mbas pak muejsh, më hoqën prej punet që kishem.
Tash kishem mbetë në pikë të hallit, kërkojshem punë e nuk më jepej: vetëm pastruese. E shifshem se baba më kishte randë në shtëpi. Dikur njatje vonë e gjeta nji burrë. Në të pamë edhe në të folun dukej mjaft i mirë. Un i kerkova si qyshk: me vu kunorë kishtare; mendojshem n’atë timen se kështu do të lidhemi përjetë. Baba u mundue me më pregatitë edhe nji farë paje, se kjo nuk ishte si martesa e parë ala partizançe. Mbas kunorës civile, vumë edhe kunorën kishtare te Dom Ernesti, megjithëse n’atë kohë pak kush shkonte në Kishë, mbasi të gjithë priftent ishin në burg edhe merrshin shënime për ata që shkojshin në kishë e i demaskojshin ndër konferencat e lagjeve. Edhe dasma u ma mjaft e mirë, pse burri kishte shumë shoqni. Shkova nuse tamam. Kishim dy dhoma e ai ishte i ndamë prej prindve. Në atë varfëninë tonë e kaluem mirë. Ai e dinte se mue nuk më jepshin ndonji punë që më përshtatej, mbasi kishem njollosë në gjykatë figurën e Përgjegjsit të Rinisë, prandaj ndërsa ai punonte, un në shtëpi bajshem punë dore: me tjerrë lesh e me ba fanela e çorapë. Fitesa ishte shumë e vogël, nganjiherë i më pagueshin vonë ose aspak. Tanë puna sa me hangë nji kafshatë bukë.
Mjerisht ky burri im luente kumar. Disa herë biseduem bashkë mbi ketë ves, por ai, sidomos kur i ecte fati, ma mbushte shtëpinë plot dhe më thonte: Ee! E tash a më bërtet pse luej bixhoz? Erdh puna dalë kadalë e u zhdukën të gjitha orenditë e shtëpisë. Ai i lente në bixhoz. Sado e vorfen, mbasi baba im punonte hamall, kur u martova çova në shtëpi raftin, komohin e nji radio. Me atë radio kalojshem ditën. Aq m’u dhimbt kur erdhën me e marrë, se e kishte lanë në bixhoz, sa un e kundërshtova: kje e para shamatë e madhe që bana me te. Mbas asaj dite kemi ba shumë shamata tjera sa herë që shtëpija vinte tue u zdeshë.
Mbas disa muejsh qe po më vjen nji prej shokve të tij me nji letër. Kje mbasdite vonë. E hapa letrën e e lexova: „Lenë, sonte ti duhet të flejsh me letërprurësin.“ Ndërsa un lexojshem, letërprurësi bante nji gaz të turpshëm.
- Ku asht ai? - e pveta. – Në cilin vend jeni të mbledhun?
Kur më tregoi shtëpinë, i thashë:
- Hik, se do të vij un me folë me te.
Nuk u prita ma, u vesha dhe shkova fill e n’atë shtëpi. U thashë se due filanin. E thirrën e ai erdh aty në korridor.
- Ti e ke shkrue ketë letër?
- Po. Të kam lanë në bixhoz!...
- Ti më ke lanë mue në bixhoz?... Po shka jam un?...
Edhe nuk mund u durova po i ra nji shputë. Kje e para dhe e vetmja herë që u rrahëm. U rrahëm në nji shtëpi të huej. Ndërhynë tjerët e na ndanë. Ktheva te shtëpija, mora ato pak rrobe personale që më kishin mbetë. Shkrova edhe nji letër: „Nuk jam ma grueja jote, as mos shtin ndërmjetës për me u pajtue. Ti ma shkatrrove jetën se nuk të kam mendue se je kaq i poshtër!“ Dola e ia lashë derën e shtëpisë të hapun.
Ktheva te baba im. Njatëherë ai sa kishte ardhë prej pune. Nana kishte shkue dikund ndër shoqe të veta.
- Shka ke pru aty? – më pyeti baba.
- Të gjitha hallet e mia, babë.
I tregova gjithçka: fill e për pe. Ai u trondit shumë:
- Si, - tha, - me lanë gruen në bixhoz?... E para herë që po e ndiej!... Rri këtu me mue deri sa të kemi nji kashatë! E dajmë bashkë. E para herë që e ndiej se len burri gruen në bixhoz... Ku ka mbrrijtë kjo rinia e sodit!...
N’e nesret mëngjes babës i ra nji paralizë. Lajmova nanën, që punonte pastruese. Babën e dërguen në spital. Kur e nxuerën, doktorët thanë se ishte i pashërueshëm. I kam ndejtë te kryet për shtatë muej, derisa vdiq.
Nuk kaloi shumë kohë e disa shoqe të nanës më propozuen me u martue me nji shofer, të cilit i kishte dekë grueja nja dy vjet para. U takuem e vendosvm me u martue, ashtu pa zhurmë e pa tan-tane, mbasi i për te, si për mue, kishte kalue ajo kohë. Kishte nji apartament të vogël, shomë e kuzhinë; mjaft mirë. Por, qysh se u bashkova me të, nuk e ndigjova kurrë nji fjalë të mirë prej gojës së tij. Tregonte nji përbuzje aq të madhe, sa asnjiherë nuk më thirrte me emën, por vetëm „kurvë“. „Kurvë“ këndej, „kurvë“ andej. Punët i kërkonte me ashpërsi dhe un zemërplasuna ia bajshem në mënyrën ma të përpiktë. Nuk e kam kuptue kurrë si mund jetë njeriu aq i vrazhtë. I takonte me fjetë jashtë, rrugash, kur bante rrugë të gjata e, porsa kthente, më thoshte: „He kurvë, me ke ke fjetë mbramë? Ke thirre?“ Nuk i hijshin në vesh as përbetimet e mija, as lotët, as vaji. U mundojshem me e marrë me të mirë, por kot. Për mue s’e çante kryet fare, më mbante si shërbtore të keqe, nji skllave e vërtetë, që do t’i ndigjojshem në gjithshka. Nuk mund e kuptoj nji martesë pa nji farë dashunije mbrendë, edhe në kjoftë se asht vetëm mashtrim. Mashtrim le të jetë, por të paraqitet sikur të ishte dashuni. Tek ai? Jo. U pendova shumë për atë lloj jete. Mendova me u hakmarrë me te. Kërkova me gjetë ndokend tjetër, që të ndigjojshe ndonji fjalë ngushlluese, mbasi për ketë ishem gjithmonë nji “kurvë” e përbuzun. Thashë me vedi: ba e pa ba, kurvë se kurvë, atëherë ma mirë të bahem kurvë tamam, se kështu...
Nuk m’u desht shumë kohë me gjetë nji dashnor. E zgjodha vetë, jo shqiptar, po nji rus, nji ekspert sovjetik. E dijshem se ishem jashta rrugë,s por kje e vetmja copë e jetës sime që e shijova pak dashurinë. A e shef ketë fëmijë? Krejt atij i përngjan. Mbas lindjes së fëmijës, e muer vesh edhe burri atë shka e dinte e gjithë lagja. Pata frigë prej tij dhe ktheva te nana. Mbas lindjes së fëmijës, ai rusi më ndihmonte me bujari. I kërkova atij të martoheshin me gjendje civile, por kje nji punë që nuk u ba. Kur u prishën marrëdhanjet me Bashkimin Sovjetik, ai u largue prej Shqipnie. Sot jam vetëm me ketë fëmijë te nana ime. Ajo ka nji rrogë aq të vogël, sa me zë zi jeton vetë, e si do të na mbajë ne?
- Me rrugë jeton?...
- Jo, pater, për mue ka mbarue çdo rrugë; un kam djalin dhe vetëm për ketë djalë mendoj. Me shka jetoj un? Don ta dijsh? Jetoj me gjakun tim: shes gjak! Pater, jap gjakun tim vetëm për me mbajtë ketë djalë! A e kupton ti shka don me thanë me shitë gjak! Gjak!...
Ndër këto fjalë ajo nuk e përmbajti ma vedin, por bërtiti si e disprueme. Djali filloi me kja e me bërtitë. Iu avit nanës së vet dhe e shtrëngoi ndër gjuj.
- Merre hopa, - I thashë, - se fjalën gjak e kupton ky e jo ma un!
Në zemër më kishte hi nji trishtim i madh. Dhimbja dhe mëshira më mbuluen, aq sa ndoshta n’ato çase edhe un ishem gadi të shpërtheja ndër lot si ajo. Vajtojshem thellë në zemrën teme të heshtun. Ndërkaq ajo muer djalin ngrykë. Mbasi ai kishte lanë vajin dhe e kishte pështetë kryet në gji të saj, ajo m’u suell.
- Tash, pater, t’i thashë të tana. Po të ve ty gjyqtar dhe Zotin: kush e ka fajin ma të madh këtu, a ti, a ai, a ai e ai, apo un?
- Lenë, mue më përjashto nga çdo faj e përgjegjsi në jetën tande plot vuejtje. Sigurisht që tash po më kujtohet dishka e largtë, e kalueme, por un qysh n’atë kohë ia kishem falë dashuninë time Zotit, me betim dhe nuk mund të kqyrshem ma kah ti. Ajo ishte vetëm nji andërr e jotja, që mbet andërr, se un nuk ta ushqeva as nji ças të vetëm.
- Po, ashtu asht: nji andërr e vdekun në rini të parë. Po sot, si më gjykon mue? Un e due me doemos fjalën tande, a të më dënojsh a të më përligjish! Fol!
- Ndigjo Lenë, ndigjo me vëmendje. Ndërsa Jezusi predikonte Ungjillin, skribët e farisejtë i prunë një grue që e kishin xanë në kurvni e ia qitën para tue i thanë: “Mësues, kjo grue asht kapë në kurvni. Tashti Mojzehi ka urdhnue në ligjë që gra të tilla të mbyten me gur. Ti shka thue?” Sigurisht që ata e pvetshin kështu për me mujtë me e qitë në kurthë e mandej me e akuzue. Por Jezusi u përkul e me gisht filloi me shkrue në tokë. E mbasi ata vazhdojshin gjithnji n’atë pyetje, ai u çue e u tha atyne: „Ai që prej jush nuk ka asnji mëkat, ai i pari le ta hedhë gurin mbi te”. Mandej u përkul përsëri e me gisht shkruente mbi tokë. Ata, porsa e ndigjuen fjalën e tij, njani mbas tjetrit, tue fillue nga ma të vjetrit, u larguen dhe mbeti vetëm Jezusi me atë gruen aty para. Jezusi u drejtue e i tha: “Grue, ku janë ata që të akuzuen? Asnji nuk të dënoi?“ E ajo: „Kurrkush zotni“. E Jezusi i tha: “As un nuk po të dënoj; shko, por tash e mbrapa mos mëkatno ma”. Lenë, e ndigjove Ungjillin? Un nuk mund të thom si Krishti. Ti kërkon prej meje me të gjykue, por un jam nji prej atyne që u larguen. Ti rri vetëm me Krishtin e vetëm ai të gjykon.
Atë natë pothuej nuk fjeta fare tue sjellë ndër mend jetën e asaj grueje. Jeta e asaj grueje ishte jeta e qinda, mija e miljona grave në botë. Njeriu, njerëzimi, në dy sekse: dy karaktere të ndryshme, ku duhet të sundojë dashunija. Ndërsa sundon dhuna e mashtrimi, ku femna mbetet gjithmonë flije. E si mund rregullohen këto raporte njerzore? Thohet se vetëm me „liri“ e „barazi“. „Të drejta të barabarta“. Më delte parasysh nji ndër ato parullat e mëdha që propagandonte partia: „Partia i dha gruas lirinë“ dhe paraqiste nji grue të re me kazëm në krah. Po, kjo ishte liria! Që të barë kazmën, shatin e lopatën, të punojë si skllave, ndërsa burrat të derdhin zinxhirin si nënpunsa e brigadiera, me „të drejta të barabarta“?... Mashtrim i madh!... Por, ta lamë anësh këtë lloj mashtrimi politiko-shoqnor. Problemi i mash i femnës qëndron në jetën intime. Ajo kërkon dashuni: vetëm dashunija i bjen lumtuninë. Dhe këtu, shi këtu ash tai mashtrimi i madh që mashkujt e pandërgjegjshëm i bajnë çdo femne për ta qitë në grackë e mandej, me ma të madhen paturpsi, e hedhin në rrugë. Sot bota nuk dënon mashtrimin, por të mashtruemin.
Megjithëse me mend u solla gjithë natën mbi këto probleme të ngatrrueme keqas, nuk mund gjeta nji zgjidhje të përshtatshme. Më delte parasysh ajo grue. E disprueme nga jeta, pa kurrnji burim jetese. Vetëm dashunija për atë fëmijë e shtynte me shitë gjakun e vet për jetën e tij. Familja!... Pra, çdo dashuni pa familje asht thjesht mashtrim. Probleme që njerëzimi nuk mund i zgjidhin kurrma, sepse ka dalë jashtë natyrës njerëzore. Un e vras mendjen kot. Nganjiherë më dukej se bota kish kthye n’ato kohët e para që përshkruejnë Librat Biblikë, kur Zoti i ndëshkoi njerëzit me kataklizma të pjesshme. Por, a thue njerëzimi nuk ka ndrrue kurrë, e siç e përshkruen Bibla atëherë, por ka vijue gjithmonë e ne na duket se ka kthye përsëri atje?