Daniel Marian: Mbrojtja e identitetit shqiptar

MBROJTJA E IDENTITETIT SHQIPTAR

Simbolistika e kësaj kërkese i përket shqiptarit të Kosovës gjithmonë dhe gjithkund. Lindjen e botës, shijen e padurimit për liri, Dardaninë e bekuar dhe përjetësinë e saj, të gjitha këto i gjejmë në poezitë e Vezir Ukajt që e plason ekzistencën ndërmjet kuptimit të fillimit dhe horizontit të pambarimit.

Nga Daniel Marian

Kërkimi permanent i dentitetit dhe mbrojtja e tij edhe pas grilave të burgut, së bashku me përjetimet, ëndrrat dhe aspiratat. Simbolistika e kësaj kërkese i përket shqiptarit të Kosovës gjithmonë dhe gjithkund. Lindjen e botës, shijen e padurimit për liri, Dardaninë e bekuar dhe përjetësinë e saj, të gjitha këto i gjejmë në poezitë e Vezir Ukajt që e plason ekzistencën ndërmjet kuptimit të fillimit dhe horizontit të pambarimit. Pas pyetjeve për Jetën e Vdekjen, përgjigjet ndërlidhen me Kohën e paskajshme. Nuk i kam gjetur as në Libër, thekson autori, as në gjuhën e mikut tim. Jeta sipas tij ka rrugë të panumërta.

Poeti është rebel porsi ngjyra që nuk din të derdhet nga pena, apo të kthehet në përmbajtjen e saj paraprake, atë të kalimarës: „Në Oxhakun e Vetmisë/ shaloj Natën e përgjumur/ Flaka më lag si me Ujë/ nuk më lënë djersët/ të digjem shkrumb.// Mërdhin Qielli Ngricë Acar/ një copë e pafund Akulli është/ që më mbulon si të vdekurin me Dhe.// Shpirti i mikut më foli Shqip/ në Gojë kishte Zemër jo Gjuhë/ nuk mbajta në mend asnjë Fjalë/ veç Heshtjes që ajo ende më Flet...(Siluetë e strukur).

Vezir Ukaj din t’i dëbojë dilemat së bashku me të gjithë ata që kemi qenë në ring me kuptimin e fjalëve, pa e ditur se atje e kemi fatin. Nga një herë mendonim se duket mirë, kurse herë tjera zhgënjimi na mbetej si një ëndërr e bukur: „Për shembull/ nuk gjen mënyrë si ta thuash/ një gjë të re se fjalët janë të vjetra/ as nuk sosen kurrë / as nuk janë të njoma/ edhe lulet janë të tjera / çdo Stinë/ po janë të njëjta si fjalët...// Emrin e ka Vetmia vetmi/ Dashuria dashuri. Urrejtja/ urrejtje e ka emrin/ nuk i ka hije poezisë/ fjalëve të bukura/ e si ta them kuptimin e ri/ me po ato Fjalë të përdorura...” (Si ta quaj). Dhe kjo, në kohën kur kuptimi i fjalëve shndërrohet në njërën nga odat më të qarta e më të përmbushura. Gjallërimi i tyre mugullon përmbi parfumin e ngjyrave dhe të freskisë së luleve. Fjalët janë madje yje të tejdukshëm, atë që vetëm i ëndërrojmë. Shkëlqimit të tyre ua nuhasim dhe rrëfejmë një tjetër projektim në veten tonë. Jo çdokush mund të deshifrojë shtjellën magjike të fjalëve për fjalë:

“Pse i them Kopsht ky nuk ka lule/ i them se më të bukura se Fjalët janë Yjet që as preken/ as thuhen.../ Si në përrallë. Mugullojnë lule Parajse/ më të bukura se të herbariumit/ pa Jetë janë ato kur përshkrimi/ u bëhet vetëm me simbole.../ E krijoj vetëm që të kenë ku të shëtisin/ njerëzit e vdekur që dalin gjallë/ nga Përralla të bredhin/ nëpër jetën time/ të gjitha rrugëve/ që shkova dhe shkoj... (Në kopshtin e fjalëve të bukura). Kurse tani, për çdo shprehje ekziston nevoja të jesh i lirë, dhe ja se si më në fund arrin të parashtrosh pyetjen ç’është liria. A ekziston vallë ajo në këtë botë të tejet të shtrembët, apo do ta presim kur do të ngujohemi në kthetrat e hapsirës dhe kohës? “Përmallimi/ Zog i trembur...// Dashuria/ buzëqeshjen kafshon/ Vdekja pa Emër/ Liria Det i panjohur...// Të vijë Dita/ të çmallem/ në Qerpik Syri/ të pushojë Dashuria...// Liria/ Vdekjes i vë Emër...” (Liria det i panjohur).

Për dashuri duke folur, poeti përballet me trishtimin. Përsëri nuk i mjafton bota për t’i përfshirë lumturitë e mëdha që na jepen për t’i shijuar, pa e patur të gjithë fatin për t’i përjetuar: “Kishte një ditë feste Dashuria/ tha sot ekzistoj/ as ajo vetë nuk besonte...// Sa e bukur jam thoshte/ e nuk mund ta shihte vetveten/ në Gramatikë e pa se është/ Emër kuptimi...// Por pa Dashuri si të jetojmë/ ndoshta jetojmë duke bërë Rrugë/ për të arritur Dashurinë/ dhe në fund/ arrijmë Vdekjen...” (Shqetsim i pafshehur).

Ndoshta më së miri e njohim Vezir Ukajn atëherë kur na shpie atje ku shpirti, sado i mveshur të jetë me stolitë e shtrenjta të shpërndara nëpër botë, ai kthehet dhe arrin të jetë më në fund vetë sublimja nga thjeshtësia e tij: “Pa krahë fluturimi/ pandeha se jam Poet/ vrap pa Këmbë kërceva/ e dergja Burgun/ ndër dhëmbë/ Vdekjen kafshova/ Bjeshkë Mllefi Gufoi...// Shumë herë florë do të mugullojë/ Vendlindja me rrugë Kthimi/ Shtëpitë/ Oxhaqe të Vogla/ Çatia bishtuk Tymi/ djeg shpirtin Xhelozia...// Dhe trishtimi vjen në Ëndërr/ Zjarr të valë në kraharor derdh/ Pritja një Jetë...// Djepi lind Ardhmëri/ Dritë Syri – Liri...” (Kur mendova se jam poet).

Do të thonim më në fund, se dita e poetit është përsërtitja e ditëve të përditshme, sidomos atëherë kur lind dielli i lirisë, apo kur përfundon robëria e huaj në trojet shqiptare. Ka qenë dhe do të vijë dita e tij, sepse: “Për mua vetëm Nesër jo/ kjo është Ditë./ Nata në Gjuhën Time/ flet për Kohën e humbur.../.../ As Nata që vjen Sonte/ nuk është Natë. Për mua krejt hapësira/ veç vendit ku rrinë Yjet/ është një Burg i errët...// Jo Sot jo Nesër vjen Dita Ime... (Pranë, krejt pranë agimi). Dita e poetit, siç duket, shëmbëllen me një shkëlqim tringëllimtar të sekondës, porsi vetë përjetësia e tij. Ja pra, edhe një vepër e re e sivëllezërve tanë nga Kosova, që vjen në gjuhën rumune përmes përkthimit briliant të poetit Baki Ymeri. (Vezir Ukaj, Camera num?rul patru/Dhoma numër katër, Albanezul, Bukuresht 2010)

BOX

Vezir Ukaj u lind në katundin Dobrajë e Madhe të komunës së Lipjanit - Prishtinë (Kosovë). Është mësues i gjuhës shqipe. Ka mbaruar studimet e larta universitare (letërsinë dhe gjuhën shqipe) në Prishtinë. Si veprimtar i Lëvizjes Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve, me Adem Demaçin në krye, ka qenë i dënuar politikisht dhe, për disa vjet, dënimin e ka vuajtur në burgun më famëkeq të Serbisë - në Nish. Edhe pas vuajtjes së këtij dënimi, është arrestuar disa herë. Vezir Ukaj është shkrimtar dhe ka botuar tri përmbledhje me poezi. Jeton dhe punon gazetar e redaktor i kulturës në gazetën e mësuesit “Shkëndija” në Prishtinë. Vjershat e këtij vëllimi janë shkruar në vitet 1965-1970, në një periudhë të vështirë të ekzistencës shqiptare në Kosovë.