Vladimir Muça: Lirizmi atdhetar

LIRIZMI ATDHETAR NE SINOPTIKEN E NJE POETI

(Rreth  dukurive të reja lirike të poetit Agim Mato )

Nga Vladimir Muça

Në  produktet librare të hedhura sot në tregun e të shkruarit poetik, lirizmi erotik është dominant , rrallë gjejmë  libra të një lirizmi natyror, atdhetar, shoqëror, e aq më pak patriotik. Shumë më pak një lirizëm të konverguar patriotik- epikobalaidik. Një risi që e kërkon si domosdoshmëri  zhvillimet e reja të poetekës shqiptare, në kuadrin e një moderniteti, globalizmi kulturor, ku krijuesit , studjuesit, kritikët duhet t’a vënë në planet e para krijuese, në perceptimin e estetikave të reja lirike.

Nga librat poetikë botuar pas viteve ’90 , në rrëmimtarinë për të gjetur në to risi , më tërhoqën vëmendjen nocionet  e reja  lirike të Agim Matos, veçantitë që ato perceptojnë.

Si kurrë më parë, në këto  vite të pos soc-realizmit  uni  lirik është bërë një imperative  në proçesin e krijimit poetik. Mirpo në kuadër të hapjes ndaj letërsisë gjithë- botërore, të rrymave që penetruan, lirizmi në tërësinë e tij e pasuroi shumëllojshmërinë , por njëkohësisht u bë pjesë e një poezie , të një lirizmi më universal. Lirizmi u shkëput nga ato elokuencat e salloneve, nga kishëzat e vogla, tempujt vetiak, nimfat, duke u larguar sa më shumë nga një fragmentarizim shpirtëror momental, nga të cilët me shumi, më parë është mbingarkuar.

Të gjithë poetët, në sensin  përgjithësues, lundrojnë në një varkë; ndjejnë secili një farë peshe sugjestioni, trandjeje shpirtërore, angazhim drejt një prirje për të hulumtuar  çfarë fshihet  nën dallgëzime valësh poshtë  kësaj varke. Secili krijon sinoptikën e vet në bazë të një kaleidoskopi shpirtëror , ndaj dhe vështrimi estetik bëhet i larmishëm , i vëmëndshëm ndaj përjetimeve shpirtërore e dramaticiteteve sociale; ndaj dhe në këtë aspekt lirik , si në gjithë vendet  që tashmë e kanë kaluar me kohë këtë traumatikë të lirizmit, poetët tanë jetojnë , punojnë, krijojnë në një botë dytësie. Ata qëndrojnë mes dy rrymave krijuese; një rrymë që ecën me konseguencën e traditave ( hera herës në të shumtën të bërë tabu’) ; kjo rrymë mundohet të gjejë forca  e  t’a transfigurojë atë duke duke mos dalë nga klishetë; ndërsa rryma tjetër lidhet me ngopjen nga risitë e zhvillimeve kohore, hapjen e shtigjeve drejt horizonteve të reja të cilat nuk janë aspak ato shpirtërore të përvëluara, liqeneve kaltërosh, nemitës , apo maleve me borë.

Mjafton të sjellim në evidencë prurjet surrealiste të ekzistencializmit , antikonfrontizmit, të vullnetit që spikat sot në poezinë e re, në ligjërimin e çliruar nga caqet e vendosura si  në vrapimin me pengesa, aftësinë poetike të shumëllojshmërisë lirike  për t’ iu përgjigjur me anë të imazheve të reja , shkaktuar nga ankthet shoqërore  e i dilemave që shtron fati i vazhdimësisë jetësore???

Këto dilema bëhen më drithëruese se kurrë sidomos sot, në stadin e domosdoshmërisë të zhvillimit të një revolucioni lirik, krahas vënies në pikëpyetje të misionit e fuqisë të poezisë lirike , e cila po vetëkatarsohet  që prej fillimit të shekullit  të 21- të në vendin tonë, po aq sa dhe formatet e tjera shkrimore.

Çfarë është poezia lirike?  Lojë ndjenjësore , ushtrim shpirtëror, reflekse subkoshience, letërlakmues për njohje, angazhim  në zhvillimin shoqëror , diçka hyjnore që zbret nga qielli si suret në mendjen e “Muhametit” ,apo ar vese që “pikon yjet” , apo është diçka që buron nga mendja njerëzore si aftësi për të kontrolluar gjithçka e mundësi prefernciale në interpretimin e tyre!?

Me flakjen tutje, “ arratisjen” nga klishetë e soc- realizmit, mbas viteve ’90 , çdo poet është i lirë t’u përgjigjet sipas mënyrës , mundësisë e aftësive personale këtyre pyetjeve që aktualisht  në vendin tonë janë eminente. Kjo do të thotë se poezia lirike sot po merr pjesë në kërkimin e shumëllojshmërisë së saj, në veshjen e kostumit të një moderniteti të ri, sfilimin e shumë lloj stileve.

***

Si shumë të tjerë, edhe poeti Agim Mato, me këtë udhëtim lirik përpiqet të çajë murin e fjalëve tabu’, të bëjë qilizmën e një një ligjërimi dhe ta shtrojë atë me një vreshtari lirike, me lloje rrushi lirik për raki, për verëra, per trapeze, por dhe për uthull , që të thartojë turinjtë e atyre që akoma këndojnë “babaqemon”.

Për këtë poeti shpik esencat lirike me anë të mjeteve shprehëse, metaforat, simbolet, krahasimet, similitudat, tropet, me qëllimin e vetëm që lirizmi i tij të jetë i kudondodhur në aventurën e jetës njerëzore.

Në tërësinë e vet, materiale  librare e krijuar me ngjyra realiste, me patose sociale, e ka jetësinë e gjatë, sepse ajo përkon me shpirtin e popullit, se në këtë materie librare, populli sheh vetveten.

Kur lexon produktet poetike të Agim Matos, të duket sikur lundron në një oqean kohor, ku hera herës tsunamet shoqërore ngrejnë dallga marramendëse e arka e “Noes” mendimtare tretet horizonteve për ankorimin e shpresave.

Kjo kohë, tek poeti, identifikohet si  një iracionalitet , si kapje e çasteve ëndërrimtare të brigjeve, nëpërmjet kujtimeve të fëmijërisë nëpër  ckërkat dhe fundot, dhiaretë e vendlindjes, Shpellës së Pëllumbave, nëpërmjet imazheve të pashlyera nga kujtesa fëminore, si  një kohë e kapshme e një dashurie të përjetshme mëmëdhetare; si një kërkim i vazhdueshëm  i dashurisë dhe nëpërmjet një dhëmbjeje e nostalgjie , duke u mëkuar qoftë dhe me jehonën e saj.

Dashuria universale, hera herës, tek Agim Mato vjen dhe si një ndjenjë misterioze, konceptuale , e vështirë me ashpërsitë e saj, por e ngrohtë . Kjo vjen nga që autori përfshihet nga një rezonancë me kumtet e tij patriotike, sociale e etnike, por gjithnjë pa iu larguar thelbit të lirizmit: që është manifestimi i të bukurës në artin e të shkruarit.

Lirizmi i Agim Matos ka gjakun dhe shpirtin e mbarë popullit,  gjak që i vlon nëpër damarë. Në të gjejmë rruaza të kuqe të patrazuara  nga leuçemia e soc –realizmit , gjejmë plazmën që mund t’a shërojë përfundimisht këtë leuçemi, e të ecë si kadëne në pasarelat poetike të botës letrare. Ajo vjen e demokratizuar , ku me epikën, dramacitetin, balaidikën, depërton thellë e më thellë në artin poetik të kohës. Kaleidoskopi i këtij lirizmi, njëherazi  del me gjithë tonet, tematikat, e nuancat që i jep koha. Ky proces shkëputjeje nga format klasike nuk ka qenë e vazhdon të mos jete një proces i lehtë. Ajo i degdisi në burgje e internime shumë e shumë poetë bashkë me autorin e “ Jashtë eklipsit” dhe “ Fundo “- s.

Por Agimi , stoik në subkoshiencën e vet , si murgu Atos, për  35 vite luftoi në radhë të parë me vetveten , për të shprehur e derdhur në një materie librare, atë ç’ka ia diktonte shija e tij estetike. Besoj se në këtë rrugëtim ai u udhëhoq nga bashkëudhëtarë si Frederik Reshpja, Moikom Zeqo, Skënder Rusi, Koçi Petriti, Vangjush Ziko, Petraq Risto, Mujo Buçpapaj, të cilët të rrëmbyer nga ky sharm lirik edhe sot luftojnë jo më pak se para viteve ’90 me “ poetët e oborreve” të partive politike. Falë zotit , këta “ poetë oborresh” janë të paaftë , janë si ajo egjëra në grurë, e triori i kohës do t’i veçojë për në kaden e plehrave si të panevojshëm për të brumuar bukën e re poetike, që kërkon sot koha dhe intelekti i  lexuesit të sotëm .

Në sinoptikën lirike sot po shfaqet një sistem i ri, i cili jep e merr me heronjtë lirikë, mishëron portrete shpirtërore të gjyshërve, prindërve e të bashkohësve. Kjo mënyrë e proçesit të përgjithësimit ideatik, konkretizimi i kapjes fort pas atdhetares, për nga mesazhi dhe niveli artistik që përmban , kap jo vetëm lirikën e virgjër, por dhe nocionet balaidike e epikën  në një kuadër të ri historik.

Me poezitë “ Shishja “ , “ Dashuri e vdekur” , “ Gjaku i luleve”, “ Bunaca” , “ Saranda” ,” Varrimi i kapidanit”, “ Gjimnazi  zbrazej nga vajzat e bukura”, poemën “ Qafë bota” , bindesh se frut i një konvergjimi artistik të stileve e estetikave është atdheatrizma, qëndrimi patriotik, por që gjithnjë ka qenë një qënie “ problematike” për kohën në një botë që degradohej , binte në humbella, por që merrte me vete dhe këto qënie poetike të brishta.

Agim Mato këtyre qënieve ”problematike”,  të ”pabindur”  u fut në gji pathosin e së vërtetës, ëndërrën për ngadhënjimin e pozitives, nëpërmjet një iluzioni që ai e përjeton dita ditës, për 30 vjet, e cila në rrethana të caktuara që aludon poeti, mund të shndrrohen në diçka të vërtetë, reale e shumë e dëshirueshme.

Ky është fondamenti i lirizmit patriotik që shpërvjel  korracat shabllonike të një lirizmi qaraman. Përmes vargjeve poetike, në to rrjedh një lirizëm i kulluar dhe një meditim mbi ngjarjet, fenomenet, sendet e njerëzit që rrethojnë poetin, natyrën me tërë qenësinë e saj. Poeti me një botë të gjërë shpirtërore, i  përcëlluar nga dielli i saçtë i jugut , çapitur rrugëve të vështira të jetës , ekzistencial, aspak i përkëledhur dhe i lajkatuar, por i përbuzur ndoshta  po!

Ndaj në lirizmin tepër konceptual , nisur nga këto përvoja të jetës, nëpër shkallaret e strofave, si karakoll qëndron përvoja e jetës, ku në dialogimet ndër karakolle, here pas here  ndihet një polemikë e egër, por e përmbajtur, larg moçaleve mbytëse, agjitative, larg tendencave fetishizuese.

Do të përmendja poezitë : “ Në muzeun e vogël i mësuam të gjitha”, “ Kënga e Ceno Hajdinit”, ku autori me një nderim të thellë shpreh dufin e tij liriko-patriotik, në një kohë kur ka poetë me shumi, edhe të nderuar me tituj “ Mjeshtri i madh” që druhen të shkruajnë qoftë dhe një fjalë për “dëshmorët”.  E  çfarë është me keqja  edhe fjala “ atdhe” është hequr nga fjalori i tyre poetik , e i kanë mbushur lirizmat me “ eros”  e “ pubitqeros”, gjoja se po ecin me kohën. Harrojnë mjeranët se kanë mbetur mbi njëqind vjet mbrapa në trajtimin e artit lirik.

Duke analizuar produktet letrare të kohës, kritiku i madh V. G. Bjelinski , dilte në konkludime të qarta ideore dhe stilistike:

” Po mallkoj dëshirën time të poshtër për t’u pajtuar me realitetin e ndyrë.Rroftë Shileri i Madh , ky avokat fisnik i njerëzimit, ylli i ndritur i shpëtimit , çlirues i shoqërisë nga paragjykimet e përgjakëshme

të një legjende. Rroftë arsyeja , poshtë errësira.” ( V.G. Bjelinski . – Artikuj kritikë—Sh . B. Naim Frashëri, Tiranë, 1977.)

Siç duket në përcaktimin e kodit lirik , të vetin, Agimi e ka mbajtur si një proklamatë ndriçimtare në tavolinën e krijimit poetik këtë diskurs ndërshekullor të kritikut të madh rus. Ndaj në stacionimin  lirik, në krijimtarinë poetike , Agim Mato ,  është tepër racional . Ai tregon nevojshmërinë e një produkti poetik të një : “ Lirizmi si shprehje e përjetimeve të brendëshme të njeriut, është i domosdoshëm  në çdo lloj vepre.” ( Dalan Shapllo, --Parathënie e” Artikuj Kritikë” tëV.G. Bjelinskit, Tiranë 1977).

Në këtë kontekst krijimet poetike tek vëllimet “ Jashtë eklipsit” dhe “ Fundo” janë aq shumë vegjetative , gjelbërake , plot ndjeshmëri, ndjehet një interference, ndërlidhje e një epizmi ku lirizmi është multivalent, me ngarkesa shoqërore aq të domosdoshme për një civilizim të ri të epikës së trashëguar ndër breza.

Heroi lirik në to rri pezull, si agu mëngjezit që sapo ka shkrepëtitur në mugun e natës, mes të shkuarës dhe të ardhmes. Ky vezullim  agimor, me tonet më të pastërta të kujtimeve, dritëson në poemën “ Qafa e Botës” ku:

“ Nga të gjitha anët dheu më pëshpëriste me mijra

zëra

dhe shpirtin  e ndjeva të vinte si brumi në magje”

Se :

“Lumi kish ardhur dhe me brirët e vet u binte

këmbarëve të urave.”

Gjithçka është mbartëse  e një ideje që gulshon shpirtin e poetit. Përmes  toponimitetit, topografisë të vend- lindjes, njerëzve më të dashur, heroi  lirik është në qendër, ku elementët autobiografikë dalin në sipërfaqe si një arkë “Noeje” . Kjo lidhje e kujtimeve fëminore , korracuar me një ego të fshehtë të autorit  për dritën, mbrothësinë e të parit të fisit, janë mozaikët ideorë të kujtimeve. Veta e parë e heroit lirik shkrihet me vetorët e tjerë si integralitet natyror, ndaj dhe  dritësira  vjen si një shumatore, si një dritësirë që s’shuhet kurrë. Në skajshmërinë e shpirtit poetik si nga miniera fosforit shpërthejnë vargjet:

…“Tani  do të jetoja atje lart, buzë udhës së reve

Buzë greminave të qiellit

në shpirtin e fisit tim, me shkallët e gdhendura

në shkëmb,

me magjen pellazgjike prej guri

dhe yllësitë e bajameve që mbushin me dritë

kopshtet e kujtesës.”

Që janë rrëfime historike, epike, por dhe nocione të mbrame poslegjende. Një varg i lirë, me tepër tingëllima muzikore, vendosur me mjeshtri në një solfezh aliteracionesh , dhe pse i mungon me shumi rimimi ; permes një ndjeshmërie të lartë, të një petku figurativ autori arrin të paraqitet në planin liriko- balaidik me një peisazh të brendshëm shpirtëror. Ky kthim kah vetja, kah bota shpirtërore e tejvluar nga zjarret e jetës , është një kthim permanent kah realitetit. Ky kthim ndaj asaj që përmban majanë e qytetarisë, obligimet mëmëdhetare,  është më e pranishme edhe tek vjershat “ Dita e fundit e kapidanit plak” , “ Ikja e arbëreshëve”, “Abedin Madani”, “ Fterra “ , “ Tri vegimet” , ku veçohet lirizmi subjektivo- patriotik, duke u marrë si frymëzim , si krijesë naïve e cila vjen atëhere kur i gulshon shpirti, pa pyetur askënd. Autori në mënyrë direkte na jep impresionet e kohës së diktaturës që ai përjetoi me bashkëvuajtsit, bashkëbrezarët.

Lirizmi i thekur për bregdetin Jonian, për ato vende “ ku i ka rënë koka” peshon rëndë, si një mendim i pikëlluar në mes të një gëzimi të përgjthshëm flurorë.

Në vjershat “ Odë e fëmijërisë për detin “, “ Saranda” , “ Anfora”   sado jo madhore, në to ndjehet një lirizëm atdhetar, ngrihen konturet e  krijimit të një arti të madh.

Në to, si në poemat “ Qafa e botës” , “ Ati ynë që zbret në tokë” evidentohen lidhjet ndërthurëse të elementëve epiko – mitik , me nismën e botës së brendëshme subjektive. Duke nxjerrë në pah , lakuriqe, botën e brendëshme  ( subkoshiencën e vet) , pasqyrimi i frymës së kohës vjen si  një meritë e vetë krijuesit, si një e tërë e pandarë e një materie të materializur në një kohë tjetër, pa humbur autencitetin e fillesës epike. Kjo dukuri si  një substrakt i ri , mbisundon me elementët epiko- lirik si një epope, por

dhe si një dramacitet . Në to nuk del primare ngjarja si ndodhi , por mbi të gjitha evidentohet njeriu, në një dramë shoqërore, ku hera herës plazmi epik plazmohet me lirikën balaidike e dramaticitetin, duke depërtuar tek njera tjetra.  Autori ka ditur me mjeshtri, në këto digresione, të evidentojë vetëm elementët elementët poetikë të ngjarjeve, të cilët përbëjnë dhe shuminë e lirizmit.

***

Bashkërendimet e këtyre elementëve, vënia në epiqendër vetërrëfimin, bisedat që ai i bën me veten , në konceptin tim përbëjnë dhe perlat lirike më të arrira që rrezojnë në këto dy vëllimet më të fundit të jonianit Agim Mato.

Në një analizë kritike që i bën Bjelinski forcës e kontributeve estetike që ka poezia lirike, i porosit krijuesit:

“ Lirika u jep gojë dhe fytyrë ndjenjave memece, i nxjerr ato  nga burgu mbytës , i ngushtë, i krahasuar ne ajrin e pastërt të jetës artistike, u dhuron atyre një ekzistencë të vetën” ( Bjelinski “ Artikuj Kritikë” Sh. B. Naim Frashëri Tiranë 1977.)

Në fakt edhe sipas këtij domeni estetik , krijimi lirik, frut i një frymëzimi të shumëpërpunuar , mund ta trondisë qënien e krijuesit. Qenia krijuese Agim Mato i ka përjetuar  që më parë tronditjet e qenësisë psiqike, në afro 35 vjeçarë, ndaj dhe sot një lirizëm i tillë nuk e pushton dot botën e brendëshme të krijuesit. Lirizmi i tij tashmë ka me vete gjykimin , mendimin e thellë, ka balaidikën me dramaticietin e saj . Ai vjen jo i menjëhershëm fluoreshent, as si ajo bora flokëmadhe, por vjen si  një erë lulnaje , disi e ashpër, por që pllenon frutet në pistilet e luleve të çelura. Ajo vjen e lindur në të gjithë oborret, kopshtijet e zhvillimit të jetës  e të ndërgjegjes , në thellësinë e shekujve e ardhmërinë e epokave të reja , duke krijuar subjektivitete të reja në gjirin e popullit me realitetet e reja objektive.

Siç vërejmë në poemat “ Qafa e botës” , poezitë “ Ikja e arbëreshëve” , “ Piktori” , “ Dita e fundit e kapitenit plak” autori mbasi e ka rinjohur për 35 vite në stoicizëm veten e tij merr tani lirisht dhe e bën të vetin ndonjë objekt që i intereson. Në mënyrë  indirekte , ai i brumon poezitë lirike me maja të baladës dhe të odes. “ Objekti i odës – siç thotë Bjelinski – edhe i marrë në vete mund të ketë interes substancial.

Pikërisht edhe autori u merr atyre anën substanciale sipas referencave bjelinskiane , i trazon në magjen e tij poetike, duke na dhënë diçka të veten ,një amalgamë të re lirike. Kjo veçori e lirizmit atdhetar vjen nga  poeti  di të “ pikturojë” fatin ekzistencial, i cili përmban në vetvete shpresën për atdheun, vendlindjen e tij, dashurinë për një toponomistikë të trashëguar  Iliro – Albano – Shqiptare,  himnizimin e trimërisë të Osman Takes, paraqitjen kinematike të skenave në vendbanimet ekstra shqiptare si dhe artikulimi për ruajtjen e vazhdimësisë në një ombrellë kombëtare.  Jo pa qëllim , ai   njëherësh   si    një “ Jashtë eklipsit”  dhe “ Fundo”, me poezi  të veçanta u ka kushtuar rëndësi  njerëzve të afërt gjaknorë, por dhe intelektualëve të dashur sepse ai e çmon punën dhe angazhimin intelektualo – patriotik:

“ Bard i lashtë që shtegtoje në kuvende poetësh

nuk e kuptuam si na ike sërish drejt Francës

dhe le pas shpine, siç e pate profetizuar

netët ballkanike, valet, këngët , balladat.”

Sepse :

“Sikur ka mijëra vjet që ne te kafe “ Riviera”

nëvend t ë cigareve

këmbejmë poezitë në gjuhët tona.

unë si De  Radë

ai si një Kavafis.”

Fuqia e fjalës artistike në këto vargje nga “ Fundo”  është shumë domethënëse në aspektin e një lirizmi tjetërlloj, sepse autori e zgjedh fjalën duke i dhënë peshën e thirrjes të një patriotizmi  të ndërsjelltë. Figurat artistike kthehen në kushtrimore duke u mbingarkuar me elementë  jetësorë me të cilët  kombi ynë ka mbijetuar me këto fuqi ndjenjësore të mbinatyrshme duke e veshur atë me një semantikë të fuqishme.

Duke  qenë ekstrakte të një bluarje dhe  triorimi 35 vjeçar , lirizmi konvergohet në një përbashkësi  sepse tematika dhe përmbajtja e tyre, në një formë a tjetër stilistike, kanë një objektiv dhe synim, ku rrëfimi lirik arrin qëllimin, e mendimtarinë e autorit.

Duke hyrë në thellësinë e këtij qëllimi e mendimtarie të stivosur në palimpsestet e vargjeve, lexuesi hyn në thellësitë e detit Jonian, e në këto thellësi shpalosen kujtimet e të shkuarës si produkt i një supermetafore funksionale, e sigurisht malli për gjithçka të tokës mëmë mund  indiferencën e erosit të sotëm prostituiv.

Marzhi lirik në produktet poetike të Agim Matos, ndryshe nga simotrat, shpalosin shqetësimin më tërë dramacitetin  identifikues  të aktualiteteve njerëzore të përjetuara dhe nga vetë autori , lidhur ngushtazi me transparencën e ekzistenciales konstruktive, hera herës kur realiteti krijon paralele aty ku frymon jeta me të gjitha mundësitë e saj.

Kjo ekzistenciale, vjen si  një sintagmë , me ngjashmërinë e llogjikshme, me nocionet globalizuese , nga kontinentet e botës, dhe si e tillë në modernitetin e saj, ky import mund të quhet dhe proces zhvillimi por dhe një perspektivë postmoderniste e një lirizmi atdhetar. Në këtë proces krijues shtrihen mardhëniet e përditshme që rrethojnë njeriun global në subkoshiencën e bashkimit të gjithë racave pavarësisht se ku jetojnë.

***

Këto relacione të kufishme dhe të pakufishme përbëjnë sot thelbin e të bërit poetikë pa kufij etnikë. më qartazi, ndërkombëtarizimin e poetikës shqiptare ,  heqjen e” vizave” të vendosura nga estetika gulagtike e soc – realizmit të “ ishujve të thesareve”  që nuk ekzistonin kërkund. Në këto relacione  poezitë, poemat, nuk përfaqësojnë më në vetvete vetëm një tabllo. Në konceptin e autorit  nuk është thelbësore tablloja, sado “Françisko Goja” ajo të jetë, por ndjenja që ajo të zgjon.

Çdo gjë ngjan si në operën  e Xhuzepe Verdit  “ Aida”  ku situatat dramatike nuk kanë shumë rendësi në vetveten e tyre, por ndjesitë muzikore , ajo korale e famshme që shpërthen nga gjoksi i koristëve, përbën thelbësoren e shpirtit të personazheve.

E tillë është dhe poezia “ Ode e fëminisë për detin” ku meterologu plak me duart që zbon pulbardhat:

“ Tund kokën e thinjur

Dhe flokët e tij të gjata ngjajnë

si erëmatës i përpiktë”

Ndërsa :

“ Ullinjtë e hirtë të shpateve kullosin si kuaj

dhe fari me acetilen në mes të gjirit

na kujton kandilet mbi kondizmat e shtëpive.”

Ndokush, duke lexuar këtë vjershë, e shumë të tjera  si  kjo, duke mos gjetur aty apologji morale dhe aforizma filozofike mund të thotë: “ Ç’është kjo?  Poezi!!!   Ndërsa ata që e kanë përjetuar shpirtërisht kripësinë e bëmat joniane në vite, kjo lojë e forcave të natyrës me njeriun , u flet me një gjuhë më të kuptueshme për të cilët :

“ Mbush një grusht me guacka deti

………….

Si Hamleti rri e kundroj

Këto kafkëza të vogla

Llogore të braktisura të luftës për ekzistencë.”

Ndaj dhe ky tjetër lexues e ndjen “ gjëmimin misterioz” të detit, sepse një amforë me zërin e saj mitik i thotë :

“ Poezisë i  pari un’ia kam prerë kërthizën,

Ndan brigjeve të  mia poetët

Nga dhimbja e madhe klithën.”

Po të evidentojmë me vëmendje  amalgamat artistike do të vemë re se poeti e modernizon lirizmin me dy arketipe, që në dukje, ngjajnë si tradicionalë : me lirikën dhe baladën. Por lirizmi i tij vjen paksa i ashpër, e poetizon baladën , kurse theksimi balaidik kap fortazi lidhjen ndërmjet iluzionit dhe reales.

Mbarsur me një  figuracion të pasur, shumëngjyrësh, herë herë dhe bodecian, që vë në  teh të mprehtë të gjykimit, dukuritë negative të një absurdi ndërklasor, arrin të triorojë ndjesitë më hyjnore, pa mllefe.

Pas një fermentimi 30 vjeçar  të një lirizmi disi të veçantë, nga deklaracionet që jemi mësuar të dëgjojmë nga  “poetë  oborrtarë” , poeti Mato arrin një koncentrim në struktura ideore, duke futur  elementë modernë  , novatorë në lirizëm , duke krijuar një identitet të fortë poetik dhe në këtë prizëm.

Dyrrah , qershor 2013

E –mail:  Vladimir_muça @yahoo.com