Zef Ahmeti: Kofi Annan dhe Kosova

Kofi Annan dhe Kosova

Nga: Zef Ahmeti, St. Gallen, 11 Prill 2013.

Kofi Annan njihet si njëri nga burrështetasit më të njohur në arenën ndërkombëtare të kohës së sotshme. Karriera dhe përvoja e tij janë shumë interesante.  Ai këto i ka publikuar në një libër të titulluar “Një jetë në luftë dhe paqe” (botimi i parë në anglisht: A Life in War and Peace, New York 2012,  ndërsa në gjermanisht: Ein Leben in Krieg und Frieden, München 2013).

Annan me prejardhje nga Gana në vitin 2007 zgjidhet Sekretar i përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara. Në postin e kësaj organizate botërore do të qëndroj deri në vitin 2006. Para se të vinte në këtë detyrë ai mbas veti kishte një karrierë të bujshme prej diplomati. Për pesë muaj (fundi i vitit 1995 dhe fillimi i vitit 1996), para se të bëhej Sekretar i Përgjithshëm, përveç të tjerash, ka qenë  edhe i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm, Boutros Boutros-Ghali, për Jugosllavinë. Po e cekim këtë detaj pasiqë gjatë mandatit të tij, si Sekretar i Përgjithshëm,  do të ndodhë edhe rasti intervenimit të NATO-s në Kosovë. Ajo çka duam të themi këtu është se, ai kishte njohuri për ato që kishin ndodhur në Jugosllavinë e pas 1990, para se të vinte në këtë post.

Kosova një nga temat kryesore

Një nga temat kryesore që ka preokupuar diplomatin Annan ka qenë rasti i Kosovës në mandatin e tij si Sekretar i përgjithshëm i OKB-së, bashkë me veprimet e kësaj organizate përballë asaj që po ndodhte në diplomacinë ndërkombëtare. Kësaj teme në librin e lartcekur ia kushton 24 faqe, ku paraqet disa nga sfidat me të cilat ai ishte ballafaquar, e sidomos në kohën kur shtetet e NATO-s kishin vendosur të intervenonin në Kosovë për të parandaluar “Bosnjën e dytë”. Annan në pjesën që i kushtohet Kosovës, thotë: ”Ajo çka Kosova kishte ngritur te të gjithë ne – Kombet e Bashkuara, Evropa, NATO dhe SHBA-të ishte fakti se, bëhej fjalë për një krizë të njohur për të gjithë, me një kundërvajtës të njohur për të gjithë i cili po e fuste në flakë edhe një regjion tjetër ballkanik.” Ndërsa ky kundërvajtës ishte Sllobodan Milloseviqi.

Kosovën e “shpëtoi” krimi serb në Bosnjë

Nga ajo që na thotë Kofi Annan, nëse e marrim në përgjithësi, del hapur se një nga arsyet kryesore të aktivizimit të politikës ndërkombëtare, të OKB-së bashkë me Evropën, intervenimin e NATO-s dhe SHBA-ve, ishte frika nga përsëritja e një Bosnje të dytë përkatësisht parandalimi i një krimi të tillë nga serbët. Annan Shkruan: “Pas Bosnjës të gjithë ne kishim arsye të mendojmë se, popullata shqiptare e Kosovës do ta përjetoj një trajtim të njëjtë ashtu edhe si boshnjakët, nëse bashkësia ndërkombëtare nuk intervenon. Përderisa kriza në Kosovë po përkeqësohej shembulli i Bosnjës u bë për ne gjithkund i pranishëm. Disponimi dominues ishte se  ne nuk duhet vetëm të shikojmë përderisa serbët ua bëjnë të njëjtën gjë shqiptarëve të Kosovës sikur edhe boshnjakëve. ”

Politika serbe me rastin e krimeve në Bosnjë ishte vet-zhveshur para  bashkësisë ndërkombëtare sa “Askush në bashkësinë ndërkombëtare nuk i besonte Millosheviqit – mbase as edhe vet aleatët e tyre, rusët... dhe askush nuk besonte se, ai do mund të bindej për përparësitë e një kompromisi paqësor në raport me Kosovën...” thotë Annan.

Kofi Annan tregon se qeverive të shteteve të ndryshme ai ua kishte tërhequr vërejtjen se Milloseviqi është që anon në kalkulime të gabueshme, ndërsa në anën tjetër unë e dija se ai “...mund të bëhej një manipulues i shkëlqyeshëm.”

Tre vite pas përfundimit të luftës në Bosnjë, thotë Annan, po acaroheshin tensionet mes “trupave serbe dhe milicëve shqiptarë që luftonin për pavarësinë e vendit”. Reagimi i Millosheviqit ishte “brutal ashtu siç e njihnim”. Annan thotë se kjo politikë (serbe) nuk ishte e interesuar “për një zgjidhje paqësorë të konfliktit” porse ai (Millosheviqi) kishte aktivizuar një përndjekje masive të shqiptarëve. Dhe qëllimi dukej të ishte, thotë ai,  “sa më shumë shqiptar që është e mundur të përndjekin nga Kosova ose të vriten.” Kësaj radhe, shkruan Annan në librin e tij, “Britania e madhe, Franca dhe Gjermania mendonin se e ardhmja e Evropës do varej nga një përgjigje e fuqishme përballë kampanjës së Millosheviqit.” Kështu që edhe pasojnë vërejtjet e NATO-s se nuk do të lejojë një luftë kundër popullatës civile.

Sa i përket Kombeve të Bashkuara kriza paraqiste një sfidë tjetër. Meqë ne nuk ishim prezent në vend të ngjarjes as nuk kishim mundësi t`i dalim në ndihmë popullatës civile, vazhdon Annan, e “për këtë arsye intervenimet tona mund të ishin vetëm të llojit politik e diplomatik - nëpërmjet deklaratave të mija publike dhe punës tonë me Këshillin e Sigurimit- që të bashkoj bashkësinë ndërkombëtare pas qëllimit që të përfundojnë shkeljet e të drejtave të njeriut dhe për ta parandaluar një luftë më të madhe”. Nga këto aktivitete ish sekretari i përgjithshëm tregon se në fillim të vitit 1998 ishte arritur që Kosova të bëhet pikë e rendit të ditës në Këshillin e sigurimit “çka na mundësoi që atij  [pastaj] t`i raportonim rregullisht për zhvillimet e atjeshme”. Kjo shihet në sytë ish-sekretarit të OKB-së si një sukses për kohën. Meqë në verën e vitit 1998 ishte rritur numri i refugjatëve dhe se 200.000 kosovarë ndodheshin në ikje, Annan tregon: “...në atë kohë kam filluar më shpesh të flasë për rëndësinë që të mënjanohet një Bosnjë e dytë.”

Gjatë gjithë trajtimit që bën për rastin e Kosovës ish Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Annan, thirre në kujtesë Bosnjën- pra krimin dhe gjenocidin serb.

Kofi Annan mes qëndrimit personal dhe atij zyrtar

Nga ajo që e thotë në libër vërejmë se Annan sa ishte në postin e Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara ishte dashur të balancoj gjatë gjithë kohës qëndrimin e tij personal dhe asaj që e kërkonte posti i tij përballë situatës së tensionuar në Kosovë. Në përshkrimet e tija tregon se pas përkeqësimit të gjendjes në Kosovë në verën e vjeshtën e vitit 1998 kishte vendosur “...kësaj radhe t`i drejtoj Kombet e Bashkuara në anën e viktimave të agresionit” si dhe “të mos i japë kurrfarë legjitimiteti propagandës serbe”. Natyrisht se kjo përpjekje e tij kishte qenë “një akt i vështirë balancimi” duke pas parasysh se Evropa dhe SHBA-të në atë Kohë kërkonin veprim ndërsa Rusia po kundërshtonte.

Arsyet që kishin shtyrë ish Sekretarin që të ngrehë zërin e tij në mënyrë aktive janë: 1) se dhuna dhe terrori si dhe një luftë më e madhe- duke përfshirë edhe intervenimin ushtarak me arsyetimin humanitar- do mund të mënjanohej nëse Millosheviqit do t`i bëhej me dije qartë se, atij nuk do t`i shkoj për dore që ta largoj vëmendjen e OKB-së apo të Sekretarit të Përgjithshëm të saj me vallëzimet e tija diplomatike përderisa trupat e tij tërboheshin në Kosovë; 2) Mundësia që ofronte kriza e Kosovës- që në rastet ndërkombëtare të kihet mundësia e pozicionimit në anët tjera e të vihet një kriter vlerësues se si shtetet duhet të japin përgjigje për sjelljet e tyre përballë popullatës - pra  nuk duhet të jetë e pamundur që shkeljet sistematike të drejtave të njeriut të mbrohen përballë principit të mos përzierjes në punët e brendshme.

Annan tregon për vështirësitë që lidheshin me këtë ndryshim diskursi politik për shkak të shumë shteteve të OKB-së që e shihnin të paprekshëm sovranitetin por edhe në vetë Sekretariatin e OKB-së, këshilltarët e Annanit, kishte mendime dalluese ku një pjesë kishte menduar se kur është fjala në rastin konkret të shkeljeve sistematike të të drejtave të njeriut në Kosovë, duhej të nxirrej jashtë principi i sovranitetit shtetërorë, ndërsa një grup tjetër kishte mbrojtur qëndrimin në përkrahje të paprekshmërisë së këtij sovraniteti shtetërorë. Ndërsa Annani thotë: ”...sipas bindjes sime OKB duhet të angazhohet sikur për të drejtat e individit po ashtu edhe për të drejtat e shteteve.” Me këtë Annan kishte kujtuar rastin e Bosnjës dhe Ruandës ku thotë se pas ndodhive në këto vende shumë do e vlerësojnë OKB-në se sa do jetë e aftë të veproj në raste të shkeljes masive të drejtave të njeriut dhe krimit kundër njerizimit.  Këto qëndrime Annan i kishte sinjalizuar që në qershorin e vitit 1998 në një konferencë të NATO-s. Me ketë rast unë kërkova, tregon Annan, “... përpjekje intensive diplomatike, por me sfondin e një kërcënimi të besueshëm me dhunë” - pra intervenim ushtarak. Përveç kësaj ai ishte përpjekur t`i bindë “...përfaqësuesit e NATO-s për urgjencën e një veprimi këmbëngulës”. Në të njëjtën konferencë Annan kishte potencuar se “një detyrim i besueshëm pa legjitimitet mund të tregoj rezultate. Detyrimi i legjitimuar pa besueshmëri  mund të ketë përkrahje universale, mirëpo nuk do jetë në gjendje që të implementoj segmentet fondamentale.” Kofi Annan kishte përshëndetur, pos të tjerash “... vendosmërinë e qeverive të shteteve anëtare të NATO-s për të parandaluar një eskalim të mëtutjeshëm të luftimeve”.  Ajo çka na thotë ish Sekretari i përgjithshëm i OKB-së është se ai kishte kërkuar nga NATO që të mos lejonin të ndodhte Bosnja e dytë.

Rezoluta dhe raportet drejtuar Këshillit të Sigurimit

Pasi tregon për ndërmjetësimin e ish diplomatit R. Holbruck që kishte arritur të bindë politikën serbe për vendosjen e 2 mijë vëzhguesve të paarmatosur në kuadër të OSBE-së që kanë pas për qëllim të ruajnë armëpushimin, thotë se KS i OKB-së me 23 shtator nxjerr rezolutën e njohur 1199 që kërkonte tërheqjen e trupave serbe nga Kosova dhe NATO nga ana a saj kishte kërcënuar me konsekuencat, nëse rezoluta nuk do të respektohej. Annan thotë se në raportet e tija drejtuar KS kishte njoftuar për eksalimin e dhunës  dhe “fajtorë bëja pushtetmbajtësit jugosllav”. Annan shton më tutje “..me 4 tetor (1998) ndodhitë i përshkrova  si ?kampanjë e tmerrit dhe të dhunës?”. Në të njëjtën ditë, mbas dite, kishte arritur një letër ankese nga ministria e jashtme e Jugosllavisë, siç e përshkruan Kofi Annan, që kishte filluar me fjalinë “Në Kosovë sundon paqja” dhe se “liria e plotë e lëvizjes është e garantuar”. Të njëjtën gjë ia kishte thënë edhe Millosheviqi kur Annan disa ditë më vonë e kishte thirr në telefon për të kërkuar  implementimin  kërkesave të OKB-së. Millosheviqi i ishte përgjigjur se në dy javët e fundit  nuk kishte pasë “kurrfarë konflikti”, ndërsa Annan i kishte thënë, si reagim, se problemet ekzistojnë “vetëm me shqiptarët”.

Tërheqja e vëzhguesve të OSBE-së dhe intervenimi i NATO-s

Në librin tij Annan jep edhe informacione të tjera. Ne këtu po fokusohemi në disa episode ngjarjes që i tregon ai e, që ne, i kemi vlerësuar si pika kryesore të asaj që e tregon ai. Ish Sekretari i OKB-së sjell në librin e tij telefonatat e ndryshme që kishte bërë në fillim vitin e 1999. Me 17 mars 1999 ai kishte zhvilluar një bisedë telefonike me Javier Solana, sekretarin e NATO-s, ku kishin shkëmbyer mendimet se, si duket asnjë njeri nuk kishte mundur të depërtoj te Millosheviqi. Pas tërheqjes së vëzhguesve të OSBE-së, me 23 mars 1999, Solana i kishte telefonuar Kofi Annan-it dhe e kishte njoftuar për dështimin e R. Holbrooke në përpjekjen e tij për të ndërmjetësuar te Millosheviqi  dhe se ai do të autorizoj NATO-n për operacion ushtarak. Pra Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së kishte qenë në dijeni se do të ndodhte intervenimi para se të fillohej me operacionet e NATO-s. Kofi Annan shkruan “... Diçka duhej të ndodhte. Unë ndaja mendimin e njëjtë me Solanen se, Millosheviqi kishte humbur kontaktin me realitetin dhe se kjo [humbje e kontaktit me realitetin] edhe njëherë shkaktoi edhe një luftë në Ballkan.”

Në vazhdim ish Sekretari i Përgjithshëm përshkruan sfidat që duhej t`i përballonte si organ i OKB-s pas intervenimit. Kërkohej një reagim në media. Ai e jep edhe deklaratën e dhënë me sa vijon: “Gjatë vitit të kaluar në shumë raste kam apeluar te qeveria e Jugosllavisë dhe te shqiptarët e Kosovës që ta vënë paqen mbi luftën, kompromisin mbi konfliktin. Më vjen shumë keq që qeveria e Jugosllavisë, me gjithë përpjekjet e ndërmarra nga ana bashkësisë ndërkombëtare ka qëndruar në pozicionin e saj refuzues për një marrëveshje politike që do ta përfundonte gjakderdhjen në Kosovë e do ta kishte siguruar paqen për popullatën e atjeshme. Në fakt, është vërtetë tragjike që diplomacia ka dështuar, mirëpo ka kohëra ku  përdorimi i dhunës mund të jetë legjitim në kërkim të paqes.”  Kësaj deklarate të Annan-i ia kishte bashkangjitur edhe kërkesën që merret parasysh edhe Këshilli i Sigurimit në përdorimin e dhunës. Një ditë më vonë, pas intervenimit të operacioneve të NATO-s gazeta amerikane New York Times kishte shkruar: “Sekretari i Përgjithshëm miraton indirekt intervenimet ajrore”.

Përfundim

Libri që trajtuam këtu ka një përmbajte interesante historike, politike, diplomatike  që lidhet me jetën dhe përvojën e diplomatit Kofi Annan. Duke pasur parasysh faktin se ishte në postin e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, para, gjatë dhe mbas Intervenimit të NATO-s kundër ushtrisë jugosllave (serbe), ai jep disa fakte, megjithëse jo edhe të thella, mjaft interesante për lexuesin shqiptar, për aspekte trajtimi studimore në të drejtën ndërkombëtare diplomatike e politike.

Pa dyshim se libri, e sidomos pjesa për Kosovën, jep edhe të dhëna tjera që ne këtu nuk i kemi trajtuar.