Faleminderit
Mazllum Saneja: Ali Podrimja - Poet i kujtesës
E hene, 23.07.2012, 05:01 PM
MAZLLUM SANEJA
ALI PODRIMJA – POET I KUJTESËS
(Kujtimit të shenjtë të poetit)
Kosova është gjaku im që nuk falet… (Epika)
Poeti këtë
varg antologjik e shkroi qëkur i kishte tetëmbëdhjetë vjeç, si nxënës i
gjimnazit ne qytetin e lindjes, Gjakove. Ky varg u bë për shqiptarët një manifest
sui generis i revoltës dhe i mospajtimit përballë realitetit të hidhur. Ai u
citua nëpër sheshe ku mbaheshin mitingje proteste, u bë si moto e shkruar nëpër
flamuj të bartur nëpër manifestime kryengritëse.
Ali
Podrimja – ky fenomen poetik, sipas kritikës letrare shqipe – konsiderohet
poeti më i madh bashkëkohës shqiptar në hapësirën gjuhësore shqiptare. Autor i
më se tridhjetë librave me poezi dhe eseistikë, krahas Ismail Kadaresë është shkrimtari
më i përkthyer shqiptar në gjuhë të botës si në anglisht, gjermanisht,
italisht, frëngjisht, suedisht, polonisht, hungarisht, sllovenisht etj. U lind
me 1942 në Gjakovë, jeton dhe krijon në Prishtinë, në vendin që i thonë Kosove,
në vendin që shtrihet në vetë zemrën e Gadishullit Ballkanik, rrethuar nga
Bjeshkët e Nëmura. Shqiptarët si një popull i vetëm – askurrë nuk u bashkuan
vullnetarisht në shtetin jugosllav as në vitin 1918, ashtu edhe ne vitin 1945. Shqiptarët
gjithmonë janë konsideruar si një racë më e ulët: “Fajtor është Shqiptari që merr
frymë/ ec ne dy këmbë/që flet shqip/që ha shqip/që dhihet shqip/”.
Ali
Podrimja shkruan në gjuhën shqipe. Kjo gjuhe përbën grupin e veçantë ndërmjet
gjuhëve indoevropiane dhe nuk ngjason me asnjë gjuhe tjetër. Gjuha shqipe ka
mbijetuar dhe është ruajtur falë gjenisë së popullit, duke kaluar nga njëri
brez tek tjetri, me gojë a me të treguar gojë pas goje, falë këngës, legjendës.
Ali
Podrimja, është, para se gjithash, poet i kujtesës, poet i kujtesës kombëtare. “Letërsia
- thotë me te drejte poeti – nuk mund te ndërroje as te beje gjë pos te mbaje
gjalle kujtesën…” Poezia e tij përtërin dhe shpalos toponiminë gati të harruar (Iliria,
Morea, Janina, Nikopoli, Preveza), përkujton dhe ngjall figurat mitologjike
ringjall historinë tonë të hershme dhe gojëdhënat e moçme:
/ A ju
kujtohet detin e zbuluam/ … a ju kujtohet për në Iliri/ për në Albanopol udhëtuam/a
ju kujtohet/ Atlantida Atlantida Atlantida/ .
Përkujton
mitet dhe historinë e hershme(“Rozafati”,Morea”,”te Guri i Prevezës”).
Në poezinë
e tij poeti shumë herë shfrytëzon thesarin e gjenisë së popullit. Në veprat e
tij poetike të krijuara në trajtë mitesh, gojëdhënash apo legjendash, poeti vë dialog
me historinë, mitologjinë. Ai është i vetëdijshëm se nuk bën të jetojë dhe të krijojë
pa rrënjë, pa origjinë, pa të kaluarën. Poezia e Podrimjes në mënyrë sintetike
dhe koncize shtron dhe kap problematikën e historisë së popullit shqiptar,
problemet e identitetit të rrezikuar kombëtar.
Vepra e
tij poetike përbën një tërësi të përbërë, të ngjeshur, të kristalizuar,
konsekuente dhe të saktë. Kjo është një poezi e një niveli të lartë artisti dhe
e një dimensioni të jashtëzakonshëm etik, që ngërthen në vetvete respektin e
thellë për njeriun e rëndomtë, për thjeshtësinë, guximin dhe nderin. Lidhjet e
saj me nocionet themelore dhe elementare si dinjiteti e guximi njerëzor apo kërkesa
e natyrshme e së bukures. Heroi i Podrimës tërë kohën gjendet në një situate të
zgjedhjes: identiteti i tij është i definuar ekskluzivisht si qenie dramatike –
ndërmjet . Ndërmjet mitit dhe realitetit, traditës dhe bashkëkohesisë, idesë dhe
konkretes, mendimit dhe veprimit.
Ali
Podrimja si një poet i kursyer ne fjale, i papërsëritur ne sintaksën poetike,
ai është një poet me shpirt të trazuar, gjithnjë në kërkim të mjeteve te reja
te shprehjes artistike, përmes një gjuhe provokuese. Poezinë e tij e
karakterizon një game e gjere e problematikes dhe një shumëllojshmëri e mjeteve
shprehëse. Podrimja është poet i revoltës dhe i rezistencës , gjithnjë ne lufte
me te keqen, me mizorinë, barbarinë dhe me ne fund ne lufte me sëmundjen,
vdekjen. Ai solli ne poezinë moderne shqipe një ndjeshmëri dhe intonacion te ri
poetic. Ne veprat e tij poeti nuk shtron vetëm probleme te ekzistencës kombëtare,
te etnisë dhe te Atdheut, te realitetit te hidhur te kohës, po ai shtron
probleme universale te ekzistencës njerëzore te rëndësishme ne luftën e
individit përballë sistemeve totalitare për liri dhe demokraci, te individit te
mbërthyer me trauma e kriza gjithfarëshe, ne kohen qe karakterizohet si
shekulli i qytetërimit teknik, po edhe I shkatërrimeve me te mëdha njerëzore ,
për te cilat dëshmon historia.
Se këndejmi
shtrohet pyetja: Çfarë na solli fundi i shekullit XX?
Fishta
dhe Lorca ndikuan tek Podrimja
Ne
formimin e tij krijues ushtruan ndikim dy poetë te mëdhenj: Gjergj Fishta dhe
Federico Garcia Lorca. Derisa Fishta ia mësoi dinjitetin njerëzor dhe guximin,
Lorca dëshmonte konstatimin se popujt dhe kulturat kane diçka të ngjashme qe I
ofron : dhembja, shqetësimet, fatet,imagjinata. Megjithatë ekzistojnë ca
karakteristika qe I bashkojnë poetet, pa marr parasysh ne epokën dhe gjerësinë gjeografike.
Këto janë ndjeshmëria dhe mahnitja.
Imagjinata
poetike e Podrimjes është plot e përplot ngjyra te errëta dhe simbole. Macja e
zeze simbolizon fatin e keq, fatlumin:
Një mace
e zeze me ndjek
Ne udhëtimin
tim
Orën e
fatit ajo dikton
Si armiq
dinak dhe forca te errëta simbolizojnë poashtu gjarpri, ujku dhe luani. Ndërkaq,
simbolika e Gurit dhe Kullës – si metafora te qëndresës dhe te rezistencës
shqiptare përmes shekujve, qe përsëriten aq dendur ne poezinë e Podrimjes, qe
me aq mjeshtëri brilante i kultivon poeti, janë një pasqyre e aftumit shqiptar,
artikulohen si shenja dalluese te identitetit ne mbrojtje nga sulmet barbare:
Merreni këtë
gur e hidheniku te doni
Fortësia
e tij na përjetëson
(“Merreni
këtë gur”)
Deri te
Kulla ime
Udha e
panjohur me çon
/… /
nen koke
ve Çelësin
dhe Shpatën
(“Kulla”)
Kulla – lexohet
edhe si simbol I vetmisë , te asaj vetmie te ekzistencës pi edhe I vetmisë ndërmjet
bashkëqytetareve tre shtetit jugosllav, ku veçantia kulturore u shndërrua ne
ajke tehuajsim dhe burim kërcënimi. Poetin gjithnjë e tmerron shkapërderdhja e
popullit te vet dhe ndihet I pafuqishëm karshi indiferencës dhe hipokrizisë se
Evropës se përgjumur, qe I izoluan Shqiptaret nga qytetërimet e tjera, qe aq
mizorisht e ndan dhe e copëtuan një popull me një qytetërim te lashte, me “Murin
Shqiptar” te mallkuar te mospërfilljes dhe te hipokrizisë:
Shoh
Evropën përmes grilave
Duke
shpaluar trupin
Ne breg
te erërave
(“Evropa
përmes grilave”)
Imazhi i
Atdheut te ndare dhe te copëtuar ne sytë e poetit pa atdhe është nga fenomenet
me tronditese dhe me tragjike, qe Podrimja e artikulon aq mjeshtërisht ne
poezinë tone te martirizuar, qe është n je kaptine tragjedisë sonë te jetuar:
Gjymtimi
yt pikëllon dhe ne ëndërr
Na kujton
cungun ne pyll rrufesh
(“Fotografia
jone, etnia”)
Ndjenja e
vetmisë shkakton dhe ngjall copëtimin - gjymtimin tragjik nga shteti ame Nena
Shqipëri, e cila i fanitet, i shfaqet poetit aq shpesh si diçka e largët dhe e
huaj si “Ishulli Albana”. Nga ai breg i vetmuar, poeti thërret me zë të lartë,
këlthet:
Xhuxhe je
Xhuxhe je
moj
Pa mua
Dhe
kurrkush jam
Jam
kurrkush moj
Pa ty
(“Etyd për
Shqipërinë”)
“Lum Lumi”
në poezinë shqipe të shekullit XX
Ali
Podrimja – ky poet modern si për nga mënyra e ndijimit, ashtu edhe mënyra e të shprehurit,
kredon e tij poetike e shpreh prej revoltës dhe protestës. Pikërisht revolta
dhe qëndrimi stoik i njeriut karshi fatit të sfiduar përbën shprehjen e besimit
te tij, duke mos u dorëzuar par atë papriturave te jetës. Një mënyrë e këtillë e
të kuptuarit te botes dhe të poezisë i karakterizon pothuaj te gjitha veprat
poetike të Ali Podrimjes, veçmas veprën poetike “Lum Lumi”(1982), e cila sipas
kritikës letrare është vepra më e mirë, më e arrirë në gjithë poezinë shqipe të
shekullit XX.
Asgjë e çuditshme,
sepse kemi te bëjmë me një poezi shume te pjekur, e përshkuar pers dhembjes,
revoltës dhe zemërimit ironik.
“Lum Lumi”
është një libër i dhembjes dhe i dashurisë për vete Lumin , te birit e poetit,
një homazh kujtimi për humbjen e parakohshme te birit. Është ky libër I
tragjikes dhe heroikes njerëzore. Duke lexuar dhembjen e madhe te poetit ne udhëtimin
e tij prometeik, lexuesi nuk mund te qëndroje indiferent, nuk mund te mos
trazohet shpirti I tij duke u tronditur thelle. Megjithatë ky nuk është pikëllimi
I lirikut as madje I ekzistencialistit te kredhur ne rezignacion e vale dëshpërimi
mbi fatin tragjik te shpirtit njerëzor. Toni i dhembjes te Podrimja është i përmbajtur,
i përkorë, sikur vetë poezia, e liruar nga patosi dhe patetika. Qëndrimi i tij
përballë tragjedisë së ndodhur është i papërkulshëm, stoik dhe plot dinjitet,
megjithatë me shpresë dhe besim në jetë:
Erdhe në jetë
Nuk ka
nevojë për kujë
Lutje
Kryesorja
të jetosh
Këtë gur
ta hedhësh me larg se Unë
(“Me jete”)
Poeti na
bind se qëllimi i shpëtimit të njeriut nuk qëndron në atë që të këtë një jetë të
rehatshme dhe të lumtur, po të dëshmojë të vërtetën, të ngjesh armët e të luftojë
ngadoqoftë për të shenjtën liri në çdo rrethanë:
Ti heq
shpirt me kokë
Në jastëk
Turp
Vogëlushi
im
Ke mundur
tekefundit të ngjeshësh
Armët e
Agimit
E të shkosh
në Bejrut
Të vdesësh
për Palestinën
(“Të shkosh
në Bejrut”)
Poeti
gjithnjë e ushqen me shpresë dhe besim heroin e vet, të birin Lumin, duke e këshilluar:
behu i guximshëm, mos humb besimin, reago kundër dhunës, mos duro te keqen,me
pleh kurrë mos u pajto, mbi te keqen, mbi te mirën, mendo me koke tende,m kurrë
mos pështy ne dashuri – mallkim i fisit, ne çdo kohe – te dish te thuash fjalën
kur duhet thëne,te dish t’i duash njerëzit dhe botën, natyrën, sepse urrejtja është
me e rende se vrasja, para se gjithash behu besnik i vetvetes dhe i parimeve te
tua.
Madje ne
momentet me tragjike poeti nuk humb besimin ne jete. Të jetosh domethënë te
ekzistosh, domethënë të mësohesh me vdekjen – thotë poeti.
Dhembjen
e tij personale prej babai dhe poeti si një pjese e pandare ekzistencës njerëzore
e ngre ne një nivel gjithnjë njerëzor.
Ne udhëtimin
e tij, ta quajmë nga askund ne askund, ne këtë “planetë te zgjebosur”, gjithnjë
poetin e ndjekin: “macja e zeze”, “Zoti i zi”, “kënga e zeze”, derisa “vdekja
ishte me e shpejte se unë”. Ne udhëtimin e tij prometeik, poeti është gjithnjë ne
kërkim te njeriut, qe ne fushën e bardhe e harruam, ndonëse poeti është i
vetedishem se jetojmë në një botë gjithnjë më të tëhuajsuar dhe të dehumanizuar:
U bënë vite
që e kërkoj
Dhe që nuk
flas”
(“Mora
udhe të takoj njeri”)
Megjithatë,
poetin gjithnjë e mban shpresa dhe besimi, edhe pse:
Rreth kokës
***
dhe prape
vetëm
rreth
flakës
(“Pa
folje”)
Si përfundim
mund të themi se poezia e Ali Podrimjes është një ngjarje e veçante ne letërsinë
bashkëkohëse shqipe, sepse është ngjarje e hidhur e dinamizmit te gjithanshëm
te psikikes njerëzore. Ali Podrimja ky poet i dhembjes dhe i durimit, i revoltës
dhe i rezistencës gjithnjë synon te kuptoje thelle qeniesine e fenomeneve dhe
te gjerave, depërton ne substancën shpirtërore te ngjarjeve dramatike, duke u
futur ne kuptimin e ekzistencës si te njeriut, ashtu edhe te gjerave.
Gjuha
poetike e Podrimjes është e stërholluar, e rafinuar, e kursyer dhe konkrete,
jashtëzakonisht karakteristike, e mprehte dhe e ashpër.
Ali Podrimja ky humanist evropian porsi Shimborska apo Herberti ne mënyrë te distancuar, duke hulumtuar dhe studiuar historinë dhe bashkekohesine, te cilat e mbajnë te gjalle përgjithësisht kujtesën njerëzore e edhe kujtesën kombëtare, gjithnjë na befason dhe na mban te gjalle me pushtetin e fuqishëm te fjalës se shkruar. Qëllimi i kësaj poezie është zgjimi i shqetësimit, i se vërtetës, te zbuluarit te se bukures dhe te kërkuarit e pareshtur te kuptimit te ekzistencës njerëzore.
_______
MAZLLUM SANEJA
VETEM VDEKJA ËSHTË E PËRKRYER
- Kujtimit të ndritshëm të Ali Podrimjes –
Kurrë nuk u pajtove me të keqen
As me dhunë as me pleh
Ngado që udhëtove nëpër botë
Në shpirt e mbarte Kosovën
Diç të botës antike pate në vetvete
Dhe trishtimin e epokës sonë
Vendi yt më i sigurt
Ishte poezia
Njëherë në njëqind vjet
Lindin poetë të tille sikur ti
I lumtur është ai popull
Që ka poetë të tillë
Vetëm vend ndërrove
Të jetosh i pavdekshëm
Lamtumirë miku im Ali
Jeta e njeriut qenka një shtegtim i pambarim
Varshavë,
22 korrik 2012